28. Viðræða Guðrúnar ok Brynhildar

Þat er einn dag, er þær gengu til árinnar Rínar at þvá sér, þá óð Brynhildr lengra út á ána. Guðrún spyrr, hví þat gegndi.

Brynhildr segir: "Hví skal ek um þetta jafnast við þik heldr en um annat? Ek hugða, at minn faðir væri ríkari en þinn ok minn maðr unnit mörg snilldarverk ok riði eld brennanda, en þinn bóndi var þræll Hjálpreks konungs."

Guðrún svarar með reiði: "Þá værir þú vitrari, ef þú þegðir en lastaðir mann minn. Er þat allra manna mál, at engi hafi slíkr komit í veröldina fyrir hversvetna sakir, ok eigi samir þér vel at lasta hann, því at hann er þinn frumverr, ok drap hann Fáfni ok reið vafrlogann, er þú hugðir Gunnar konung, ok hann lá hjá þér ok tók af hendi þér hringinn Andvaranaut, ok máttu nú hér hann kenna."

Brynhildr sér nú þenna hring ok kennir. Þá fölnar hún, sem hún dauð væri. Brynhildr fór heim ok mælti ekki orð um kveldit.

Ok er Sigurðr kom í rekkju, spyrr Guðrún: "Hví er Brynhildr svá ókát?"

Sigurðr svarar: "Eigi veit ek glöggt, en grunar mik, at vér munum vita brátt nokkuru gerr."

Guðrún mælti: "Hví unir hún eigi auð ok sælu ok allra manna lofi, ok fengit þann mann, sem hún vildi?"

Sigurðr mælti: "Hvar var hún þá, er hún sagði þat, at hún þættist inn æðsta eiga eða þann, er hún vildi helzt eiga?"

Guðrún svarar: "Ek skal eptir spyrja á morgin, hvern hún vill helzt eiga."

Sigurðr svarar: "Þess let ek þik, ok iðrast muntu, ef þú gerir þat."

Ok um morgininn sátu þær í skemmu sinni, ok var Brynhildr hljóð.

Þá mælti Guðrún: "Ver kát Brynhildr. Angrar þik okkart viðrtal? Eða hvat stendr þér fyrir gamni?"

Brynhildr svarar: "Illt eitt gengr þér til þessa, ok hefir þú grimmt hjarta."

"Virð eigi svá," segir Guðrún, "ok seg heldr."

Brynhildr svarar: "Spyr þess eina, at betr sé, attu vitir. Þat samir ríkum konum. Ok er gott góðu at una, er yðr gengr allt at óskum."

Guðrún svarar: "Snemmt er því enn at hæla, ok er þetta nokkur sú forspá. Hvat reki þér at oss? Vér gerðum yðr ekki til angrs."

Brynhildr svarar: "Þess skaltu gjalda, er þú átt Sigurð, ok ek ann þér eigi hans at njóta né gullsins mikla."

Guðrún svarar: "Eigi vissa ek yður ummæli, ok vel mætti faðir minn sjá ráð fyrir mér, þóttu værir ekki at hitt."

Brynhildr svarar: "Ekki höfum vér launmæli haft, ok þó höfum vit eiða svarit, ok vissu þér þat, at þér véltuð mik, ok þess skal hefna."

Guðrún svarar: "Þú er betr gefin en makligt er, ok þinn ofsi mun illa sjatna, ok þess munu margir gjalda."

"Una mundu vér," segir Brynhildr, "ef eigi ættir þú göfgara mann."

Guðrún svarar: "Áttu svá gofgan mann, at óvíst er, hverr meiri konungr er, ok gnótt fjár ok ríkis."

Brynhildr svarar: "Sigurðr vá at Fáfni, ok er þat meira vert en allt ríki Gunnars konungs," — svá sem kveðit er:

"Sigurðr vá at ormi,
en þat síðan mun
engum fyrnast,
meðal öld lifir.
En hlýri þinn
hvárki þorði
eld at ríða
né yfir stíga."

Guðrún svarar: "Grani rann eigi eldinn undir Gunnari konungi, en hann þorði at ríða, ok þarf honum eigi hugar at frýja."

Brynhildr svarar: "Dyljumst eigi við, at ek hygg Grímhildi eigi vel."

Guðrún svarar: "Ámæl henni eigi, því at hún er til þín sem til dóttur sinnar."

Brynhildr svarar: "Hún veldr öllum upphöfum þess böls, er oss bítr. Hún bar Sigurði grimmt öl, svá at eigi mundi hann mitt nafn."

Guðrún svarar: "Margt rangt orð mælir þú, ok mikil lygi er slíkt."

Brynhildr svarar: "Njóti þér svá Sigurðar sem þér hafið mik eigi svikit, ok er yðart samveldi ómakligt, ok gangi yðr svá sem ek hygg."

Guðrún svarar: "Betr mun ek njóta en þú mundir vilja, ok engi gat þess, at hann ætti of gott við mik né eitt sinn."

Brynhildr svarar: "Illa mælir þú, ok er af þér rennr, muntu iðrast, ok hendum eigi heiptyrði."

Guðrún segir: "Þú kastaðir fyrri heiptarorðum á mik. Lætr þú nú sem þú munir yfir bæta, en þó býr grimmt undir."

"Leggjum niðr ónýtt hjal," segir Brynhildr. "Ek þagða lengi yfir mínum harmi, þeim er mér bjó í brjósti, en ek ann þínum bróður at eins, ok tökum annat tal."

Guðrún segir: "Langt sér hugr þinn um fram."

Ok þar af stóð mikill ófagnaðr, er þær gengu á ána ok hún kenndi hringinn ok þar af varð þeira viðræða.

29. Frá harmi Brynhildar

Eptir þetta tal leggst Brynhildr í rekkju, ok kómu þessi tíðendi fyrir Gunnar konung, at Brynhildr er sjúk. Hann hittir hana ok spyrr, hvat henni sé, en hún svarar engu ok liggr sem hún sé dauð.

Ok er hann leitar eptir fast, þá svarar hún: "Hvat gerðir þú af hring þeim, er ek selda þér, er Buðli konungr gaf mér at efsta skilnaði, er þér Gjúki konungr kómuð til hans ok hétuð at herja eða brenna, nema þér næðið mér? Síðan leiddi hann mik á tal ok spyrr, hvern ek köra af þeim, sem komnir váru, en ek buðumst til at verja landit ok vera höfðingi yfir þriðjungi liðs. Váru þá tveir kostir fyrir hendi, at ek munda þeim verða at giftast, sem hann vildi, eða vera án alls fjár ok hans vináttu; kvað þó sína vináttu mér mundu betr gegna en reiði. Þá hugsaða ek með mér, hvárt ek skylda hlýða hans vilja eða drepa margan mann. Ek þóttumst vanfær til at þreyta við hann, ok þar kom, at ek hétumst þeim, er riði hestinum Grana með Fáfnis arfi ok riði minn vafrloga ok dræpi þá menn, er ek kvað á. Nú treystist engi at ríða nema Sigurðr einn. Hann reið eldinn, því at hann skorti eigi hug til. Hann drap orminn ok Regin ok fimm konunga, en eigi þú, Gunnarr, er þú fölnaðir sem nár, ok ertu engi konungr né kappi. Ok þess strengda ek heit heima at föður míns, at ek munda þeim einum unna, er ágæztr væri alinn, en þat er Sigurðr. Nú erum vér eiðrofa, er vér eigum hann eigi, ok fyrir þetta skal ek ráðandi þíns dauða. Ok eigum vér Grímhildi illt at launa. Henni finnst engi kona huglausari né verri."

Gunnarr svarar, svá at fáir heyrðu: "Mörg flærðarorð hefir þú mælt, ok ertu illúðig kona, er þú ámælir þeiri konu, er mjök er um þik fram, ok eigi undi hún verr sínu, svá sem þú gerir, eða kvaldi dauða menn, ok engan myrði hún ok lifir við lof."

Brynhildr svarar: "Ekki höfum vér launþing haft né ódáðir gert, ok annat er várt eðli, ok fúsari værim vér at drepa yðr."

Síðan vildi hún drepa Gunnar konung, en Högni setti hana í fjötra.

Gunnarr mælti þá: "Eigi vil ek, at hún búi í fjötrum."

Hún svarar: "Hirð eigi þat, því at aldri sér þú mik glaða síðan í þinni höll eða drekka né tefla né hugat mæla né gulli leggja góð klæði né yðr ráð gefa."

Kvað hún sér þat mestan harm, at hún átti eigi Sigurð. Hún settist upp ok sló sinn borða, svá at sundr gekk, ok bað svá lúka skemmudyrum, at langa leið mætti heyra hennar harmtölur. Nú er harmr mikill, ok heyrir um allan bæinn.

Guðrún spyrr skemmumeyjar sínar, hví þær sé svá ókátar eða hryggar — "eða hvat er yðr, eða hví fari þér sem vitlausir menn, eða hverr gyzki er yðr orðinn?"

Þá svarar hirðkona ein, er Svafrlöð hét: "Þetta er ótímadagr. Vár höll er full af harmi."

Þá mælti Guðrún til sinnar vinkonu: "Stattu upp, vér höfum lengi sofit. Vek Brynhildi, göngum til borða ok verum kátar."

"Þat geri ek eigi," sagði hún "at vekja hana né við hana mæla, ok mörg dægr drakk hún eigi mjöð né vín, ok hefir hún fengit goða reiði."

Þá mælti Guðrún til Gunnars: "Gakk at hitta hana," segir hún, "ok seg oss illa kunna hennar meini."

Gunnarr svarar: "Þat er mér bannat at hitta hana eða hennar fé at skipta."

Þó ferr Gunnarr at hitta hana ok leitar marga vega málsenda við hana ok fær ekki af um svörin; gengr nú á brott ok hittir Högna ok biðr hann finna hana. En hann kveðst vera ófúss ok ferr þó ok fekk ekki af henni. Ok er hittr Sigurðr ok beðinn at finna hana. Hann svarar engu, ok er svá búit um kveldit.

Ok annan dag eptir, er hann kom heim af dýraveiði, hitti hann Guðrúnu ok mælti: "Þann veg hefir fyrir mik borit sem þetta muni til mikils koma hrollr sjá, ok mun Brynhildr deyja."

Guðrún svarar: "Herra minn, mikil kynsl fylgja henni. Hún hefir nú sofit sjau dægr, svá at engi þorði at vekja hana."

Sigurðr svarar: "Eigi sefr hún, hún hefir stórræði með höndum við okkr."

Þá mælti Guðrún með gráti: "Þat er mikill harmr at vita þinn bana. Far heldr ok finn hana ok vit, ef sjatni hennar ofsi, gef henni gull ok mýk svá hennar reiði."

Sigurðr gekk út ok fann opinn salinn. Hann hugði hana sofa ok brá af henni klæðum ok mælti: "Vaki þú, Brynhildr, sól skínn um allan bæinn, ok er ærit sofit. Hritt af þér harmi ok tak gleði."

Hún mælti: "Hví sætir þinni dirfð, er þú ferr mik at hitta? Mér var engi verri í þessum svikum."

Sigurðr spyrr: "Hví mælir þú eigi við menn, eða hvat angrar þik?"

Brynhildr svarar: "Þér skal ek segja mína reiði."

Sigurðr mælti: "Heilluð ertu, ef þú ætlar grimman minn hug við þik, ok er sjá þinn maðr, er þú kaust."

"Nei," segir hún, "eigi reið Gunnarr eldinn til vár, ok eigi galt hann mér at mundi felldan val. Ek undruðumst þann mann, er kom í minn sal, ok þóttumst ek kenna yður augu, ok fekk ek þó eigi víst skilit fyrir þeiri huldu, er á lá á minni hamingju."

Sigurðr segir: "Ekki erum vér göfgari menn en synir Gjúka. Þeir drápu Danakonung ok mikinn höfðingja, bróður Buðla konungs."

Brynhildr svarar: "Margt illt eigum vér þeim upp at inna, ok minn oss ekki á harma vára. Þú, Sigurðr, vátt orminn ok reitt eldinn ok of mína sök, ok váru þar eigi synir Gjúka konungs."

Sigurðr svarar: "Ekki varð ek þinn maðr, ok vartu mín kona, ok galt við þér mund ágætr konungr."

Brynhildr svarar: "Eigi sá ek svá Gunnar, at minn hugr gerði hlæja við honum, ok grimm em ek við hann þótt ek hylma yfir fyrir öðrum."

"Þat er ógurligt," segir Sigurðr, "at unna eigi slíkum konungi, eða hvat angrar þik mest? Mér sýnist sem hans ást sé þér gulli betri."

Brynhildr svarar: "Þat er mér sárast minna harma, at ek fæ eigi því til leiðar komit, at bitrt sverð væri roðit í þínu blóði."

Sigurðr svarar: "Kvíð eigi því. Skammt mun at bíða, áðr bitrt sverð mun standa í mínu hjarta, ok ekki muntu þér verra biðja, því at þú munt eigi eptir mik lifa. Munu ok fáir várir lífsdagar heðan í frá."

Brynhildr svarar: "Eigi standa þín orð af litlu fári, síðan þér svikuð mik frá öllu yndi, ok ekki hirði ek um lífit."

Sigurðr svarar: "Lif þú ok unn Gunnari konungi ok mér, ok allt mitt fé vil ek til gefa, at þú deyir eigi."

Brynhildr svarar: "Eigi veizt þú gerla mitt eðli. Þú berr af öllum mönnum, en þér hefir engi kona orðit leiðari en ek."

Sigurðr svarar: "Annat er sannara: Ek unna þér betr en mér, þótt ek yrða fyrir þeim svikum, ok má því nú ekki bregða, því at ávallt, er ek gáða míns geðs, þá harmaði mik þat, er þú vart eigi mín kona. En af mér bar ek sem ek mátta, þat er ek var í konungshöll, ok unda ek því þó, at vér várum öll saman. Kann ok verða, at fram verði at koma þat, sem fyrir er spát, ok ekki skal því kvíða."

Brynhildr svarar: "Of seinat hefir þú at segja, at þik angrar minn harmr, en nú fám vér enga líkn."

Sigurðr svarar: "Gjarna vilda ek, at vit stigim á einn beð bæði ok værir þú mín kona."

Brynhildr svarar: "Ekki er slíkt at mæla, ok eigi mun ek eiga tvá konunga í einni höll, ok fyrr skal ek líf láta en ek svíkja Gunnar konung," — ok minnist nú á þat, er þau fundust á fjallinu ok sórust eiða, — "en nú er því öllu brugðit, ok vil ek eigi lifa."

"Eigi munda ek þitt nafn," sagði Sigurðr, "ok eigi kennda ek þik, fyrr en þú vart gift, ok er þetta inn mesti harmr."

Þá mælti Brynhildr: "Ek vann eið at eiga þann mann, er riði minn vafrloga, en þann eið vilda ek halda eða deyja ella."

"Heldr en þú deyir, vil ek þik eiga, en fyrirláta Guðrúnu," segir Sigurðr, en svá þrútnuðu hans síður, at í sundr gengu brynjuhringar.

"Eigi vil ek þik," sagði Brynhildr, "ok engan annarra."

Sigurðr gekk í brott. Svá segir í Sigurðarkviðu:

"Út gekk Sigurðr
andspjalli frá,
hollvinr lofða
ok hnipnaði,
svá at ganga nam
gunnarfúsum
sundr of síður
serkr járnofinn."

Ok er Sigurðr kom í höllina, spyrr Gunnarr, hvárt hann viti, hverr meintregi henni væri eða hvárt hún hefir mál sitt. Sigurðr kvað hana mæla mega. Ok nú ferr Gunnarr at hitta hana í annat sinn ok spyrr, hví gegndi hennar meini eða hvárt nokkur bót mundi til liggja.

"Ek vil eigi lifa," sagði Brynhildr, "því at Sigurðr hefir mik vélt ok eigi síðr þik, þá er þú lézt hann fara í mína sæng. Nú vil ek eigi tvá menn eiga senn í einni höll, ok þetta skal vera bani Sigurðar eða þinn eða minn, því at hann hefir þat allt sagt Guðrúnu, en hún brigzlar mér."

30. Víg Sigurðar

Eptir þetta gekk Brynhildr út ok settist undir skemmuvegg sinn ok hafði margar harmtölur, kvað sér allt leitt, bæði land ok ríki, er hún átti eigi Sigurð. Ok enn kom Gunnarr til hennar.

Þá mælti Brynhildr: "Þú skalt láta bæði ríkit ok féit, lífit ok mik, ok skal ek fara heim til frænda minna ok sitja þar hrygg, nema þú drepir Sigurð ok son hans. Al eigi upp úlfhvelpinn."

Gunnarr varð nú mjök hugsjúkr ok þóttist eigi vita, hvat helzt lá til, alls hann var í eiðum við Sigurð, ok lék ýmist í hug, þótti þat þó mest svívirðing, ef konan gengi frá honum.

Gunnarr mælti: "Brynhildr er mér öllu betri, ok frægst er hún allra kvenna, ok fyrr skal ek líf láta en týna hennar ást," ok kallar til sín Högna, bróður sinn, ok mælti: "Fyrir mik er komit vandmæli mikit," segir, at hann vill drepa Sigurð, kvað hann hafa vélt sik í tryggð, — "ráðum vit þá gullinu ok öllu ríkinu."

Högni segir: "Ekki samir okkr særin at rjúfa með ófriði. Er oss ok mikit traust at honum. Eru engir konungar oss jafnir, ef sjá inn hýnski konungr lifir, ok slíkan mág fám vér aldri, ok hygg at, hversu gott væri, ef vér ættim slíkan mág ok systursonu, ok sé ek, hversu þetta stenzt af. Þat hefir Brynhildr vakit, ok hennar ráð koma oss í mikla svívirðing ok skaða."

Gunnarr svarar: "Þetta skal fram fara, ok sé ek ráðit: Eggjum til Guttorm, bróður okkarn. Hann er ungr ok fás vitandi ok fyrir utan alla eiða."

Högni segir: "Þat ráð lízt mér illa sett, ok þótt fram komi, þá munu vér gjöld fyrir taka at svíkja slíkan mann."

Gunnarr segir Sigurð deyja skulu, — "eða mun ek deyja ella."

Hann biðr Brynhildi upp standa ok vera káta. Hún stóð upp ok segir þó, at Gunnarr mun eigi koma fyrr í sama rekkju henni en þetta er fram komit.

Nú ræðast þeir við bræðr. Gunnarr segir, at þetta er gild banasök, at hafa tekit meydóm Brynhildar, — "ok eggjum Guttorm at gera þetta verk."

Ok kalla hann til sín ok bjóða honum gull ok mikit ríki ok vinna þetta til. Þeir tóku orm einn ok af vargsholdi ok létu sjóða ok gáfu honum at eta sem skáldit kvað:

"Sumir viðfiska tóku,
sumir vitnishræ skífðu,
sumir Guttormi gáfu
gera hold
við mungáti
ok marga hluti
aðra í tyfrum."

Ok við þessa fæðslu varð hann svá æfr ok ágjarn ok allt saman ok fortölur Grímhildar, at hann hét at gera þetta verk. Þeir hétu honum ok mikilli sæmd í móti. Sigurðr vissi eigi ván þessa vélræða. Mátti hann ok eigi við sköpum vinna né sínu aldrlagi. Sigurðr vissi sik ok eigi véla verðan frá þeim.

Guttormr gekk inn at Sigurði eptir um morgininn, er hann hvíldi í rekkju sinni. Ok er hann leit við honum, þorði Guttormr eigi at veita honum tilræði ok hvarf út aptr, ok svá ferr í annat sinn. Augu Sigurðar váru svá snör, at fár einn þorði gegn at sjá. Ok it þriðja sinn gekk hann inn, ok var Sigurðr þá sofnaðr. Guttormr brá sverði ok leggr á Sigurði, svá at blóðrefillinn stóð í dýnum undir honum. Sigurðr vaknar við sárit, en Guttormr gekk út til dyranna. Þá tók Sigurðr sverðit Gram ok kastar eptir honum, ok kom á bakit ok tók í sundr í miðju. Fell annan veg fótahlutr, en annan höfuðit ok hendrnar aptr í skemmuna.

Guðrún var sofnuð í faðmi Sigurðar, en vaknaði við óumræðiligan harm, er hún flaut í hans blóði, ok svá kveinaði hún með grát ok harmtölur, at Sigurðr reis upp við hægendit ok mælti:

"Grát eigi," sagði hann. "Þínir bræðr lifa þér til gamans, en þess til ungan son á ek, er kann eigi at varast fjándr sína, ok illa hafa þeir fyrir sínum hlut sét. Ekki fá þeir slíkan mág at ríða í her með sér né systurson, ef sjá næði at vaxa. Ok nú er þat fram komit, er fyrir löngu var spát ok vér höfum dulizt við, en engi má við sköpum vinna. En þessu veldr Brynhildr, er mér ann um hvern mann fram, ok þess má ek sverja, at Gunnari gerða ek aldri mein, ok þyrmda ek okkrum eiðum, ok eigi var ek of mikill vinr hans konu. Ok ef ek hefða vitat þetta fyrir ok stiga ek á mína fætr með mín vápn, þá skyldu margir týna sínu lífi, áðr en ek fella, ok allir þeir bræðr drepnir, ok torveldra mundi þeim at drepa mik en inn mesta vísund eða villigölt."

Konungr lét nú líf sitt. En Guðrún blæs mæðiliga öndunni. Þat heyrir Brynhildr ok hló, er hún heyrði hennar andvarp.

Þá mælti Gunnarr: "Eigi hlær þú af því, at þér sé glatt um hjartarætr, eða hví hafnar þú þínum lit? Ok mikit forað ertu, ok meiri ván, at þú sér feig, ok engi væri makligri til at sjá Atla konung drepinn fyrir augum þér, ok ættir þú þar yfir at standa. Nú verðum vér at sitja yfir mági várum ok bróðurbana."

Hún svarar: "Engi frýr, at eigi sé fullvegit, en Atli konungr hirðir ekki um hót yður eða reiði, ok hann mun yðr lengr lifa ok hafa meira vald."

Högni mælti: "Nú er fram komit þat, er Brynhildr spáði, ok þetta it illa verk, er vér fám aldri bót."

Guðrún mælti: "Frændr mínir hafa drepit minn mann. Nú munu þér ríða í her fyrst, ok er þér komið til bardaga, þá munu þér finna, at Sigurðr er eigi á aðra hönd yðr, ok munu þér þá sjá, at Sigurðr var yður gæfa ok styrkr, ok ef hann ætti sér slíka sonu, þá mætti þér styrkjast við hans afkvæmi ok sína frændr."