24. Gönguhrólfr gerr útlægr

Rögnvaldr Mærajarl var hinn mesti ástvin Haralds konungs, ok konungr virti hann mikils. Rögnvaldr jarl átti Hildi, dóttur Hrólfs nefju, synir þeirra váru þeir Hrólfr ok Þórir. Rögnvaldr jarl átti ok friðlusonu 3, hét einn Hallaðr, annar Einarr, þriðji Hrollaugr. Þeir váru rosknir, þá er hinir skírbornu bræðr þeirra váru börn. Hrólfr var víkingr mikill; hann var svá mikill maðr vexti, at engi hestr mátti bera hann, ok gékk hann hvargi sem hann fór; hann var kallaðr Gönguhrólfr. Hann herjaði mjök í Austrvegu. Á einu sumri er hann kom or víkingu austan í Víkina, þá hjó hann þar strandhögg. Haraldr konungr var í Víkinni; hann varð mjök reiðr, þá er hann spurði þetta, því at hann hafði mikit bann á lagt at ræna innanlands. Konungr lýsti því á þingi, at hann gerði Hrólf útlaga af Noregi. En er þat spurði Hildr, móðir hans, þá fór hon á fund konungs ok bað friðar Hrólfi. Konungr var svá reiðr, at henni týði ekki at biðja. Þá kvað Hildr þetta:

Hafnit nefju nafna!
Nú rekit gand or landi
horskan hölda barma;
Hví bellit því stillir?
Illt er við úlf at ylfask
Yggs valbríkar slíkan;
muna við hilmis hjarðir
hógr, ef hann renn til skógar.

Göngu-Hrólfr fór síðan vestr um haf í Suðreyjar, ok þaðan fór hann vestr í Valland ok herjaði þar ok eignaðist jarlsríki mikit ok bygði þar mjök Norðmönnum, ok er þar síðan kallað Norðmandí. Son Gönguhrólfs var Vilhjálmr, faðir Ríkarðar, föður annars Ríkarðar, föður Roðberts löngum spaða, föður Vilhjálms bastarðs Englakonungs; frá honum eru síðan komnir Englakonungar allir. Af Hrólfs ætt eru ok komnir jarlar í Norðmandí.

25. Frá Svasa jötni

Haraldr konungr fór einn vetr at veizlum um Upplönd ok lét búa sér til jólaveizlu á Þoptum. Jólaaptan kom Svasi fyrir dyrr, þá er konungr sat yfir borðum. Hann sendi konungi boð, at hann skyldi út ganga til hans, en konungr brást reiðr við þessum sendiboðum, ok bar hinn sami maðr reiði konungs út, sem honum hafði borit boðin inn. En Svasi bað bera eigi at síðr annat sinn erendit, ok kvað sik vera þann Finninn, er konungr hafði játtat at setja gamma sinn þar annan veg brekkunnar. En konungr gékk út ok varð honum þess játsi at fara heim með honum, ok gékk yfir brekkuna í gamma hans með áeggjan sumra manna sinna, þótt sumir letti. Þar stóð upp Snæfríðr, dóttir Svasa, kvinna fríðust, ok byrlaði konungi ker fult mjaðar, en konungr tók alt saman, kerit ok hönd hennar, ok þegar var sem elds hiti kæmi í hörund honum, ok vildi þegar hafa samræði við hana á þeirri nótt. En Svasi sagði, at þat mundi eigi vera nema at honum nauðgum, nema konungr festi hana ok féngi at lögum. En konungr festi Snæfríði ok fékk hennar, ok unni svá með ærslum, at ríki sitt ok alt þat er konungs tign byrjaði þá fyrirlét hann. Þau áttu 4 sonu, Sigurðr hrísi, Hálfdan háleggr, Guðröðr ljómi, Rögnvaldr réttilbeini. Síðan dó Snæfríðr, en litr hennar skipaðist á engan veg; var hon jafnrjóð sem þá, er hon var kvik. Konungr sat æ yfir henni, ok hugði at hon mundi lifna; fór svá fram 3 vetr, at hann syrgði hana dauða, en allr lands lýðr syrgði hann villtan. En þessa villu at lægja kom til læknar Þorleifr spaki, er með viti lægði þá villu, fyrst með eptirmæli með þessum hætti: Eigi er kynligt, konungr, at þú munir svá fríða konu ok kynstóra, ok tignir hana á dúni ok á guðvefi, sem hon bað þik; en tign þín er þó minni en hæfir, ok hennar, í því at hon liggr oflengi í sama fatnaði, ok er miklu sannligra, at hon sé hrærð ok sé skipt undir henni klæðum. En þegar er hon var hrærð or rekkjunni, þá slær yldu ok úþefjani ok hverskyns illum fnyk af líkamanum; var þá hvatat at báli ok var hon brend; blánaði þó áðr allr líkaminn ok ullu þar or ormar ok eðlr, froskar ok pöddr ok allskyns illyrmi. Seig hon svá í ösku en konungrinn, steig til vizku ok hugði af heimsku, stýrði síðan ríki sínu, ok styrktist ok gladdist hann af þegnum sínum, en þegnar af honum, en ríkit af hvárutveggja.

26. Frá Þjóðólfi or Hvini

Eptir þat er Haraldr konungr hafði reynt svik Finnunnar, varð hann svá reiðr, at hann rak frá sér sonu sína ok Finnunnar ok, vildi eigi sjá þá. En Guðröðr ljómi fór á fund Þjóðólfs hins hvinverska, fóstrföður síns, ok bað hann fara með sér til konungs, því at Þjóðólfr var ástvin Haralds konungs; en konungr var þá á Upplöndum. Þeir fóru, er þeir vár u búnir, ok kómu síð aptans til konungs, ok settust niðr utarlega ok duldust. Konungr gékk á gólfinu ok sá á bekkina, en hann hafði veizlu nökkura, ok var mjöðr blandinn, þá kvað hann þetta fyrir munni sér:

Mjök eru mínir rekkar
til mjöðgjarnir fornir
ok hér komnir, hárir;
Hví erut æfar margir?
Þá svaraði Þjóðólfr:
Höfðum vér í höfði
högg at eggja leiki
með vellbrota vitrum;
Váruma þá til margir.

Þjóðólfr tók ofan höttinn, ok kendi konungr hann þá ok fagnaði honum vel. Þá bað Þjóðólfr, at konungr skyldi eigi fyrirlíta sonu sína, því at fúsir væri þeir at eiga betra móðerni, ef þú hefðir þeim þat fengit. Konungr játaði honum því, ok bað hann hafa Guðröð heim með sér, svá sem hann hafði fyrr verit, en Sigurð ok Hálfdan bað hann fara á Hringaríki, en Rögnvald á Haðaland. Þeir gera sem konungr bauð, gerðust þeir allir vaskir menn ok vel búnir at íþróttum. Haraldr konungr sat þá um kyrt innan land, ok var friðr góðr ok árferð.

27. Upphaf Torfeinars jarls

Rögnvaldr jarl á Mæri spurði fall Sigurðar, bróður síns, ok þat, at þá sátu í löndunum víkingar; þá sendi hann vestr Hallað, son sinn, ok tók hann jarlsnafn ok hafði lið mikit með sér. En er hann kom til Orkneyja, þá settist hann í löndin; en bæði á haust ok um vetr ok um vár fóru víkingar um eyjar, námu nesnám ok hjoggu strandhögg. Þat leiddist Hallaði jarli at sitja í eyjunum, veltist hann þá or jarldóminum ok tók höldsrétt; fór hann síðan austr í Noreg. En er Rögnvaldr jarl spurði þetta, lét hann illa yfir ferð Hallaðar, sagði at synir hans mundu verða úlíkir foreldri sínu. Þá svaraði Einar: ek hefi lítinn metnað af þér; á ek við litla ást at skiljast; mun ek fara vestr til eyja, ef þú vilt fá mer styrk nökkurn; mun ek því heita, er þér mun allmikill fagnaðr á vera, at ek mun eigi aptr koma til Noregs. Rögnvaldr sagði, at þat líkaði honum, vel at hann kæmi eigi aptr, því at mér er lítil ván, at frændum þínum sé sæmd at þér, því at móðurætt þín öll er þrælborin. Rögnvaldr fékk Einari eitt langskip ok skipaði þat til handa honum. Sigldi Einarr um haustit vestr um haf; en er hann kom til Orkneyja, þá lágu þar fyrir víkingar tveim skipum, Þórir tréskegg ok Kálfr skurfa. Einarr lagði þegar til orrostu við þá ok hafði sigr, en þeir féllu báðir. Þá var þetta kveðit:

Þá gaf hann Tréskegg tröllum,
Torfeinarr drap Skurfu.

Hann var fyrir því kallaðr Torfeinarr, at hann lét skera torf ok hafði þat fyrir eldivið, því at engi var skógr í Orkneyjum. Síðan gerðist Einarr jarl yfir eyjunum ok var hann ríkr maðr; hann var ljótr maðr ok einsýnn ok þó manna skyggnastr.

28. Andlát Eiríks konungs Eymundarsonar

Guthormr hertogi sat optast í Túnsbergi, ok hafði yfirsókn alt um Víkina, þá er konungr var eigi nær, ok hafði þar landvörn; var þar mjök herskátt af víkingum, en úfriðr var upp á Gautlandi, meðan Eiríkr konungr lifði Eymundarson. Hann andaðist þá er Haraldr konungr hinn hárfagri hafði verit 10 vetr konungr í Noregi.

29. Dauði Guthorms hertoga

Eptir Eirík var konungr í Svíþjóð Björn, son hans, 50 vetra. Hann var faðir þeirra Eiríks hins sigrsæla ok Ólafs, föður Styrbjarnar. Guthormr hertogi varð sóttdauðr í Túnsbergi; þá gaf Haraldr konungr yfirsókn ríkis þess alls Guthormi, syni sínum, ok setti hann þar höfðingja yfir.

30. Brenna Rögnvalds Mærajarls

Þá er Haraldr konungr var fertugr at aldri, þá váru margir synir hans vel á legg komnir; þeir váru allir bráðgervir. Kom þá svá, at þeir undu illa við, er konungr gaf þeim ekki ríki, en setti jarl í hverju fylki, ok þótti þeim jarlar vera smábornari en þeir váru. Þá fóru til á einu vári, Hálfdan háleggr ok Guðröðr ljómi, með mikla sveit manna, ok kómu á úvart Rögnvaldi Mærajarli ok tóku hús á honum ok brendu hann inni við 60 manna. Þá tók Hálfdan langskip 3 ok skipaði ok sigldi síðan vestr um haf, en Guðröðr settist þar at löndum, sem áðr hafði haft Rögnvaldr Mærajarl. En er Haraldr konungr spurði þetta, þá ferr hann þegar með liði miklu á hendr Guðröði, ok sá Guðröðr engan annan sinn kost en gefast upp í vald Haralds konungs, ok sendi konungr hann austr á Agðir, en Haraldr konungr setti þá yfir Mæri Þóri, son Rögnvalds jarls, ok gipti honum Álofu dóttur sína er kölluð var árbót. Þórir jarl þegjandi hafði þá ríki þvílíkt sem haft hafði Rögnvaldr, jarl faðir hans.

31. Dauði Hálfdanar háleggs

Hálfdan háleggr kom vestr til Orkneyja ok mjök á úvart, ok flýði Einarr jarl þegar or eyjunum yfir á Nes, ok kom aptr þegar hit sama haust, ok kom þá úvart Hálfdani. Þeir hittust ok var þar skömm orrosta, ok flýði Hálfdan; var þat við nótt sjálfa, lágu þeir Einarr tjaldalausir um nóttina. En um morguninn er lýsa tók, þá leituðu þeir flóttamanna um eyjarnar, ok var hverr drepinn þar er staðinn varð. Þá mælti Einarr jarl: eigi veit ek, sagði hann, hvárt ek sé út á Rinansey, mann eða fugl; stundum hefst upp en stundum leggst niðr. Síðan fóru þeir þannug ok fundu þar Hálfdan hálegg ok tóku hann höndum. Einarr jarl kvað vísu þessa um aptaninn, áðr hann lagði til orrostu:

Sékat ek Hrólfs or hendi
né Hrollaugi fljúga
dörr á dólga mengi;
dugir oss, föður hefna.
En í kveld, þar er knýjum,
at kerstraumi, rómu,
þegjandi sitr þetta
Þórir jarl á Mæri.

Þá gékk Einarr jarl til Hálfdanar; hann reist örn á baki honum við þeima hætti, at hann lagði sverði á hol við hrygginn ok reist rifin öll ofan alt á lendar, dró þar út lungun; var þat bani Hálfdanar. Þá kvað Einarr:

Rekið hefi ek Rögnvalds dauða
(rétt skiptu því nornir).
- nú er fólkstuðill fallinn -
að fjórðungi mínum.
Verpit, snarpir sveinar,
því at sigri vér ráðum,
- skatt vel ek honum harðan -
at háfætu grjóti.

Síðan settist Einarr jarl at Orkneyjum, sem fyrr hafði hann haft. En er tíðindi þessi spyrjast í Norge, þá kunnu þessu stórilla bræðr Hálfdanar ok töldu hefnda fyrir vert, ok margir sönnuðu þat at aðrir. En er Einarr jarl spyrr þetta, þá kvað hann:

Eru til míns fjörs margir
menn um sannar deildir,
or ýmisum áttum,
úsmábornir, gjarnir;
en þó vita þeygi
þeir, áðr mik hafi feldan,
hverr ilþorna arnar
undir hlýtr at lúta.

32. Sætt Haralds konungs ok Einars jarls

Haraldr konungr bauð liði út ok dró saman her mikinn, ok fór síðan vestr til Orkneyja. En er Einarr jarl spurði, at Haraldr konungr var austan kominn, ferr hann yfir á Nes, ok kvað vísu:

Margr verðr sekr um sauði
seggr með fögru skeggi,
en ek at ungs í eyjum
allvalds sonar falli:
hætt segja mér höldar
við hugfullan stilli;
Haralds hefi ek skarð í skildi
- skalat ugga þat - höggvit.

Þá fóru menn ok orðsendingar milli konungs ok jarls; kom þá svá, at þar varð á komit stefnulagi, ok finnast þeir sjálfir, ok festi þá jarl alt í konungs dóm. Haraldr konungr dæmdi á hendr Einari jarli ok öllum Orkneyingum at gjalda 60 marka gulls. Bóndum þótti gjald ofmikit; þá bauð jarl þeim, at hann mundi einnsaman gjalda, ok skyldi hann eignast þá óðul öll í eyjunum. Þessu játtuðu þeir, mest fyrir þá sök, at hinir snauðu áttu litlar jarðir, en hinir auðgu hugðust mundu leysa sín óðul þegar er þeir vildu. Leysti jarl alt gjaldit við konung; fór konungr þá austr aptr um haustit. Var þat lengi síðan í Orkneyjum, at jarlar áttu óðul öll, alt þar til er Sigurðr Hlöðvisson gaf aptr óðulin.

33. Fall Guthorms ok Hálfdanar hvíta

Guthormr, son Haralds konungs, hafði landvörn fyrir Víkinni, ok fór hann með herskipum hit ytra. En er hann lá í Elfarkvíslum, þá kom þar Sölvi klofi ok lagði til bardaga við hann; þar féll Guthormr. Hálfdan svarti ok Hálfdan hvíti lágu í víking ok herjuðu um Austrveg. Þeir áttu orrostu mikla á Eistlandi; þar féll Hálfdan hvíti.

34. Kvánfang Eiríks konungs

Eiríkr Haraldsson var at fóstri með Þóri hersi Hróaldssyni í Fjörðum; honum unni Haraldr konungr mest sona sinna ok virði hann mest. Þá er Eiríkr var 12 vetra gamall, gaf Haraldr konungr honum fim langskip, ok fór hann í hernaði, fyrst í Austrveg ok þá suðr um Danmörk ok um Frísland ok Saxland, ok dvaldist í þeirri ferð 4 vetr. Eptir þat fór hann vestr um haf ok herjaði um Skotland ok Bretland, Írland ok Valland ok dvaldist þar aðra 4 vetr. Eptir þat fór hann norðr á Finnmörk ok alt til Bjarmalands, ok átti hann þar orrostu mikla ok hafði sigr. Þá er hann kom aptr á Finnmörk, þá fundu menn hans í gamma einum konu, þá er þeir höfðu enga sét jafnvæna. Hon nefndist fyrir þeim Gunnhildr, ok sagði at faðir hennar bjó á Hálogalandi, er hét Özur toti. Ek hefi hér verit til þess, segir hún, að nema kunnostu at Finnum tveim, er hér eru fróðastir á Mörkinni; nú eru þeir farnir á veiðar, en báðir þeir vilja eiga mik, ok báðir eru þeir svá vísir, at þeir rekja spor sem hundar, bæði á þá ok á hjarni; en þeir kunna svá vel á skíðum, at ekki má forðast þá, hvárki menn né dýr, en hvatki er þeir skjóta til, þá hæfa þeir. Svá hafa þeir fyrirkomit hverjum manni er hér hefir komit í nánd, ok ef þeir verða reiðir, þá snýst jörð um fyrir sjónum þeirra, en ef nökkut kvikt verðr fyrir sjónum þeirra, þá fellr dautt niðr. Nú megut þér fyrir engan mun verða á veg þeirra, nema ek fela yðr hér í gammanum; skulut þér þá freista, ef vér fáim drepit þá. Þeir þektust þetta, ok hon fal þá. Hon tók línsekk einn, ok hugðu þeir at aska væri í, hon tók þar í hendi sinni ok seri því um gammann utan ok innan. Litlu síðar koma Finnar heim. Þeir spyrja hvat þar er komit. Hon segir at þar er ekki komit. Finnum þykir þat undarligt, er þeir höfðu rakit spor alt at gammanum, en síðan finna þeir ekki. Þá gera þeir sér eld ok matbúa, en er þeir váru mettir, þá býr Gunnhildr rekkju sína. En svá hafði áðr farið þrjár nætr at Gunnhildr hefir sofið en hvárr þeirra hefir vakað yfir öðrum fyrir ábrýðis sakir. Þá mælti hon: farit nú hingat ok liggi á sína hlið mér hvárr ykkarr. Þeir urðu þessu fegnir ok gerðu svá. Hon hélt sinni hendi um háls hvárum þeirra. Þeir sofna þegar, en hon vekr þá, ok enn bráðliga sofna þeir, ok svá fast at hon fær varliga vakit þá. Ok enn sofna þeir, ok fær hon þá fyrir engan mun vakit þá. Ok þá setr hon þá upp, ok enn sofa þeir. Hon tekr þá selbelgi 2 mikla ok steypir yfir höfuð þeim ok bindr at sterkliga fyrir neðan hendrnar. Þá gerir hon bending konungsmönnum, hlaupa þeir þá fram ok bera vápn á Finna ok fá hlaðit þeim, draga þá út or gammanum. Um nóttina eptir váru reiðarþrumur svá stórar, at þeir máttu hvergi fara. En at morni fóru þeir til skips ok höfðu Gunnhildi með sér ok færðu hana Eiríki. Fóru þeir Eiríkr þá suðr til Hálogalands. Hann stefndi þá til sín Özuri tota. Eiríkr segir at hann vill fá dóttur hans. Özur játar því; fær þá Eiríkr Gunnhildar ok hefir hana með sér suðr í land.