14. Frá Haraldi konungi ok Eiríki Svíakonungi

Haraldr konungr kom liði sínu austr í Vík, ok lagði inn til Túnsbergs; þar var þá kaupstaðr; hann hafði þá dvalzt í Þrándheimi 4 vetr ok komit ekki á þeirri stundu í Víkina. Hann spurði þar þau tíðindi, at Eiríkr Svíakonungr Eymundarson hafði lagt undir sik Vermaland, ok hann tók þar skatta af öllum markbygðum, ok hann kallaði vestra Gautland alt norðr til Svínasunds ok hit vestra alt með hafi, þá kallaði Svíakonungr þat alt sitt ríki ok tók skatta af. Hann hafði þar sett yfir jarl, er kallaðr var Hrani hinn gauzk;. hann hafði ríki millum Svínasunds ok Gautelfar; hann var ríkr jarl. Haraldi konungi var sagt frá orðum Svíakonungs, at hann skyldi eigi fyrr af láta, en hann hefði jafnmikit ríki í Vikinni, sem fyrr hafði Sigurðr hringr eða Ragnarr loðbrók, son hans; en þat var Raumaríki ok Vestfold alt út til Grenmars, svá Vingulmörk ok alt suðr þaðan. Hafði þá um öll þessi fylki snúizt til hlýðni við Svíakonung, margir höfðingjar ok mikit fólk annat. Þetta líkaði Haraldi konungi stórilla, hann stefndi þegar þing við bændr þar á Foldinni, ok bar sakar á hendr þeim um landráð við sik. Bændr kómu þar sumir syn fyrir sik, sumir guldu fé, sumir sættu refsingu. Fór hann svá um sumarit um þat fylki. Um haustit fór hann upp á Raumaríki; ok fór þar alt at sama hætti, at hann lagði undir sik þat fylki. Þá spurði hann öndverðan vetr, at Eiríkr Svíakonungr reið um Vermaland at veizlum með hirð sína.

15. Konungar þiggja veizlu at Áka, ok um dráp hans

Haraldr konungr býr ferð sína austr um Eiðaskóg ok kom fram í Vermalandi, lét þar búa veizlur fyrir sér. Áki hét maðr, hann var ríkastr bóndi á Vermalandi, stórauðigr ok þá gamall at aldri. Hann sendi menn til Haralds konungs ok bauð honum til veizlu. Konungr hét ferðinni at ákveðnum degi. Áki bauð Eiríki konungi til veizlu ok lagði honum hinn sama stefnudag. Áki átti mikinn veizluskála, ok var sá forn; hann lét þá gera annan nýjan skála eigi minna, ok vanda sem mest; hann lét þann skála tjalda allan nýjum búnaði, en hinn forna skála fornum búnaði. En er konungar kómu til veizlunnar, þá var skipat Eiríki konungi með sinni hirð í hinn forna skála, en Haraldi í hinn nýja skála með sínu liði. Þannug var skipat öllum borðbúnaði, at Eiríkr konungr ok hans menn höfðu öll forn ker ok svá horn, ok þó gylt ok vel búin, en Haraldr konungr ok hans menn höfðu öll ný ker ok horn, ok búin öll með gulli, þau váru öll líkuð ok skygð sem gler; en drykkr var hvárrtveggi hinn bezti. Áki bóndi hafði fyrr verit maðr Hálfdanar svarta. En er sá dagr kom, er veizlan var öll, þá bjoggust konungar til brautferðar. Váru þá reiðskjótar búnir. Þá gékk Áki fyrir Harald konung ok leiddi eptir sér son sinn 12 vetra gamlan, sá hét Ubbi. Áki mælti: Ef yðr þýkkir, herra, vináttu vert fyrir góðvilja minn, er ek hefi lýst við yður í heimboði mínu, þá launa þat syni mínum, hann gef ek þér till þjónustumanns.Konungr þakkaði honum með mörgum fögrum orðum sinn fagnað, ok hét honum þar í mót fullkominni sinni vináttu. Síðan greiddi Áki fram stórar gjafar, er hann gaf konungi. Síðan mintist við konung. Eptir þat gékk Áki til Svíakonungs. Var þá Eiríkr konungr klæddr ok búinn til ferðar, ok var hann heldr úkátr. Áki tók þá góða gripi ok gaf honum. Konungr svarar fá ok steig á bak hesti sínum. Áki gékk á leið með honum ok talaði við hann. Skógr var nær bænum, ok lá þar vegrinn yfir. En er Áki kom á skóginn, þá spurði konungr hann: Hví skiptir þú svá fagnaði með okkr Haraldi konungi, at hann skyldi hafa af öllu hinn betra hlut, Ok veiztu, at þú ert maðr minn? Ek hugði, sag ði Áki, at yðr, konungr, ok yðra menn mundi engan fagnað skort hafa at þessarri veizlu. En er þar var forn búnaðr, sem þér drukkut, þá veldr þat því, at þér erut nú gamlir, en Haraldr konungr er nú í blóma aldrs; fékk ek honum af því nýjan búnað. En þar er þú mintir mik, at ek væri þinn maðr, þá veit ek þat eigi síðr, at þú ert minn maðr. Þá brá konungr sverði ok hjó hann banahögg, reið braut síðan. En er Haraldr konungr var búinn at stíga á hest sinn, þá bað hann kalla til sín Áka búanda; en er menn leituðu hans, þá runnu sumir þannug sem Eiríkr konungr hafði riðit; fundu þeir þar Áka dauðan; fóru síðan aptr ok sögðu konungi. En er hann spyrr þetta, heitr hann á menn sína, at þeir skulu hefna Áka búanda; ríðr konungr þá þannug, er áðr hafði riðit Eiríkr konungr, till þess er hvárir verða varir við aðra; Þá ríða hvárir sem mest megu, til þess er Eiríkr konungr kemr á skóg þann er skilr Gautland ok Vermaland. Þá snýr Haraldr konungr aptr á Vermaland, leggr þá land þat undir sik, en drap menn Eiríks konungs, hvar sem hann stóð þá. Fór Haraldr konungr aptr um vetrinn á Raumaríki ok dvaldist þar um hríð.

16. Ferð Haralds konungs til Túnsbergs

Haraldr konungr fór um vetrinn út til Túnsbergs til skipa sinna; Bbr hann þá skipin ok heldr austr yfir fjörðinn; leggr þá undir sik alla Vingulmörk. Hann er úti á herskipum allan vetrinn ok herjar á Ránríki. Svá segir Þorbjörn hornklofi:

Úti vill jól drekka,
ef skal einn ráða,
fylkir framlyndi ,
ok Freys leik heyja,
Ungr leiddisk eldvelli
ok inni at sitja,
varma dyngju
eða vöttu dúnsfulla.

Gautar höfðu samnað fyrir alt um landit.

17. Orrosta á Gautlandi

Um várit er ísa leysti, stikuðu Gautar Gautelfi, at Haraldr konungr skyldi eigi mega leggja skipum sínum upp í landit. Haraldr konungr hélt skipum sínum upp í elfina ok lagðist við stikin, herjaði þá á bæði lönd ok brendi bygðina. Svá segir Hornklofi:

Grennir þröng at gunni
gunnmás fyr haf sunnan,
sá var gramr, ok gumnum,
geðvörðr, und sik jörðu,
Ok hjálmtamiðr hilmir
hólmreyðar lét ólman
lindihjört fyrir landi
lundprúðr við stik bundinn.

Síðan riðu Gautar ofan með her mikinn ok héldu orrostu við Harald konung, ok varð þar allmikit mannfall, ok hafði Haraldr konungr sigr. Svá segir Hornklofi:

Ríks, þreifsk reiddra öxa
rymr, knáttu spjör glymja,
svartskygð bitu seggi
sverð, þjóðkonungs ferðar,
Þá er, hugfyldra hölda,
hlaut andskoti Gauta,
hár var söngr um svírum,
sigr, flugbeiddra vigra.

18. Fall Hrana gauzka

Haraldr konungr fór víða um Gautland herskildi, ok átti þar margar orrostur tveim megin elfarinnar, ok fékk hann optast sigr. En í einhverri orrostu féll Hrani hinn gauzki. Síðan lagði Haraldr konungr land alt undir sik fyrir norðan elfina ok fyrir vestan Væni ok Vermaland alt. En er hann snerist þaðan í brott, setti hann þar eptir til landsgæzlu Guthorm hertoga ok lið mikit með honum, en konungr snerist þá til Upplanda ok dvaldist þar um hríð; fór síðan norðr um Dofrafjall til Þrándheims ok var þar enn langar hríðir. Haraldr konungr tók þá at eiga börn. Þau Ása áttu sonu þessa: Guthormr var elztr, Hálfdan svarti, Hálfdan hvíti (þeir váru tvíbrar), Sigfröðr hinn fjórði; váru þeir allir uppfæddir í Þrándheimi með miklum sóma.

19. Orrosta í Hafrsfirði

Tíðindi þau spurðust sunnan or landi, at Hörðar ok Rygir, Egðir ok Þilir sömnuðust saman ok gerðu uppreist bæði at skipum ok vopnum ok fjölmenni; váru þeir upphafsmenn: Eiríkr, Hörðalands konungr, Súlki, konungr af Rogalandi, ok Sóti jarl, bróðir hans, Kjötvi hinn auðgi, konungr af Ögðum, ok Þórir haklangr, son hans; af Þelamörk bræðr tveir, Hróaldr hryggr ok Haddr hinn harði. En er Haraldr konungr varð þessa tíðinda víss, þá dró hann her saman ok skaut skipum á vatn; bjóst síðan með lið mikit ok ferr með landi suðr ok hafði mart manna af hverju fylki. En er hann kemr suðr um Stað, þá spyrr þat Eiríkr konungr, hafði hann þá ok saman komit því liði, er honum var ván; ferr hann þá suðr í móti því liði, er hann vissi at austan mundi koma til fulltings við hann. Mættist þá herinn allr fyrir norðan Jaðar, ok leggja þá inn til Hafrsfjarðar. Þar lá þá fyrir Haraldr konungr með her sinn; tekst þar þegar orrosta mikil, var bæði hörð ok löng; en at lyktum var þat, at Haraldr konungr hafði sigr, en þar féllu þeir Eiríkr konungr ok Súlki konungr ok Sóti jarl, bróðir hans. Þórir haklangr hafði lagt skip sitt í móti skipi Haralds konungs, ok var Þórir berserkr mikill; var þar allhörð atsókn áðr Þórir haklangr féll; var þá hroðit alt skip hans, þá flýði Kjötvi konungr í hólma nökkurn, þar er vígi var gott. Síðan flýði alt lið þeirra, sumt á skipum, en sumt hljóp á land upp ok svá hit efra suðr um Jaðar. Svá segir Hornklofi:

Heyrðir þú, í Hafrsfirði
hvé hizug barðist
konungr hinn kynstóri
við Kjötva hinn auðga?
knerrir kómu austan,
kapps um lystir,
með gínundum höfðum
ok gröfnum tinglum.

Hlaðnir váru þeir hölda
ok hvítra skjalda,
vigra vestrænna,
ok valskra sverða.
Grenjuðu berserkir,
guðr var á sinnum,
emjuðu úlfhéðnar
ok ísarn glumdu.

Freistuðu hins framráða,
er þeim flýja kendi,
allvalds austmanna
er býr at Útsteini,
stöðum nökkva brá stillir,
er honum var styrjar væni,
hlömmun var á hlífum
áðr Haklangr félli.

Leiddist þá fyr Lúfu
landi at halda
hilmi hinum hálsdigra,
hólm lét sér at skialdi.
Slógusk und sessþiljur,
er sárir váru,
létu upp stjölu stúpa,
stungu í kjöl höfðum.

Á baki létu blíkja,
- barðir váru grjóti -
Svafnis salnæfrar
seggir hyggjandi.
Æstust auðkylfur
ok um Jaðar hljópu
heim or Hafrsfirði
ok hugðu á mjöðdrykkju.

20. Haraldr konungr verðr einvaldr at Noregi

Eptir orrostu þessa fékk Haraldr konungr enga mótstöðu í Noregi; váru þá fallnir allir hinir mestu fjándmenn hans; en sumir flýðu or landi, ok var þat allmikill mannfjöldi, því at þá bygðust stór eyðilönd; þá bygðist Jamtaland ok Helsingjaland; ok var þó áðr hvártveggja nökkut bygt af Norðmönnum. Í þeim úfriði, er Haraldr konungr gékk til lands í Noregi, þá funnust ok bygðust útlönd: Færeyjar ok Ísland; þá var ok mikil ferð til Hjaltlands, ok margir ríkismenn af Noregi flýðu útlaga fyrir Haraldi konungi ok fóru í vestrvíking, váru í Orkneyjum ok Suðreyjum á vetrum, en á sumrum herjuðu þeir í Noreg ok gerðu þar mikinn landskaða. Margir váru þeir ok ríkismenn, er géngu til handa Haraldi konungi ok gerðust hans menn ok bygðu lönd með honum.

21. Frá börnum Haralds konungs ok kvánföngum

Haraldr konungr var nú einvaldi orðinn alls Noregs. Þá mintist hann þess er mærin sú hin mikilláta hafði mælt til hans; hann sendi þá menn eptir henni ok lét hana hafa til sín ok lagði hana hjá sér. Þessi váru börn þeirra: Álöf var elzt, þá var Hrærekr, þá Sigtryggr, Fróði ok Þorgils. Haraldr konungr átti margar konur ok mörg börn. Hann fékk þeirrar konu, er Ragnhildr hét, dóttir Eiríks konungs af Jótlandi; hon var kölluð Ragnhildr hin ríka. Þeirra son var Eiríkr blóðöx. Enn átti hann Svanhildi, dóttur Eysteins konungs; þessir váru synir þeirra: Ólafr Geirstaðaálfr, Björn ok Ragnarr rykkill. Enn átti Haraldr konungr Áshildi, dóttur Hrings Dagssonar ofan af Hringaríki; þeirra börn váru: Dagr ok Hringr, Guðröðr skirja, Ingigerðr. Svá segja menn, at þá er Haraldr konungr fékk Ragnhildar ríku, at hann léti þá af níu konum sínum. Þess getr Hornklofi:

Hafnaði Hólmrygjum
ok Hörða meyjum,
hverri hinni heinversku
ok Hölga ættar
konungr hinn kynstóri
er tók konuna dönsku.

Börn Haralds konungs váru þar hver uppfædd, sem móðerni áttu. Guthormr hertogi hafði vatni ausit hinn elzta son Haralds konungs ok gaf nafn sitt. Hann knésetti þann svein ok fóstraði ok hafði með sér í Vík austr; fæddist hann þar upp með Guthormi hertoga. Guthormr hertogi hafði alla stjórn landsins um Víkina ok um Upplöndin þá er Haraldr konungr var eigi nær.

22. Vestrferð Haralds konungs

Haraldr konungr spurði, at víða um mitt landit herjuðu víkingar, þeir er á vetrum váru fyrir vestan haf. Hann hafði þá leiðangr úti hvert sumar ok kannaði eyjar ok útsker; en hvar sem víkingar urðu varir við her hans, þá flýðu allir ok flestir á haf út. En er konungi leiddist þetta, þá varð þat á einu sumri, at Haraldr konungr sigldi með her sinn vestr um haf; kom hann fyrst við Hjaltland, ok drap þar alla víkinga, þá er eigi flýðu undan. Síðan sigldi hann suðr til Orkneyja ok hreinsaði þar alt af víkingum. Eptir þat ferr hann alt í Suðreyjar ok herjar þar; hann drap þar marga víkinga, þá er fyrir liði réðu áðr. Hann átti þar margar orrostur ok hafði jafnan sigr. Þá herjaði hann á Skotland ok átti þar orrostu. En er hann kom vestr í Mön, þá höfðu þeir áðr spurt hvern hernað Haraldr konungr hafði gert fyrrum þar í landi; þá flýði alt fólk inn á Skotland, ok var þar aleyða af mönnum; braut var ok flutt alt fé þat er mátti; en er þeir Haraldr konungr géngu á land, þá féngu þeir ekki herfang. Svá segir Hornklofi:

Menfergir bar margar
Margspakr - niðar varga
lundr vann sókn á sandi -
sandmens í bý randir;
áðr fyr eljanfróðum
allr herr Skota þverri
lögðis seiðs af láði
læbrautar varð flæja.

Í þessu orrostum féll Ívarr, son Rögnvalds Mærajarls. En í bætr þess gaf Haraldr konungr Rögnvaldi jarli, er hann sigldi vestan, Orkneyjar ok Hjaltland, en Rögnvaldr gaf þegar Sigurði bróður sínum bæði löndin, ok var hann vestr eptir. Þá er konungr sigldi austr, gaf hann Sigurði jarldóm. Þá kom til lags við hann Þorsteinn rauðr, son Ólafs hvíta ok Auðar hinnar djúpúðgu; þeir herjuðu á Skotland ok eignuðust Katanes ok Suðrland alt til Ekkjalsbakka. Sigurðr jarl drap Melbrigða tönn, jarl skozkan, ok batt höfuð hans við slagálar sér ok laust kvikvavöðva sínum á tönnina er skagði or höfðinu; kom þar í blástr, ok fékk hann þar af bana, ok er hann heygðr á Ekkjalsbakka. Þá réð löndum Guthormr, son hans, einn vetr ok dó barnlauss. Síðan settust í löndin víkingar margir, Danir ok Norðmenn.

23. Skorið hár Haralds konungs

Haraldr konungr var á veizlu á Mæri at Rögnvalds jarls, hafði hann þá eignazt land alt. Þá tók Haraldr konungr laugar. Hann lét þá ok greiða hár sitt, ok þá skar Rögnvaldr jarl hár hans, en áðr hafði verit úskorit ok úkembt 10 vetr; var hann áðr kallaðr lúfu, en síðan gaf Rögnvaldr jarl honum kenningarnafn ok kallaði hann Harald hinn hárfagra; ok sögðu allir er sá, at þat var hit mesta sannnefni, því at hann hafði hár bæði mikit ok fagrt.