32. Frá tröllinu mikla

Þat var til tíðenda einn dag á Írlandi, eptir þat Hrólfr, konungr Íra, hafði dregit saman her sinn allan ok vissi þar kominn Hrólf konung Gautreksson af fjölkynngi sinni ok heldr því liði saman hálfan mánuð, áðr Hrólfr konungr kæmi, at tröll eitt mikit kom á landit fyrir konungs atsetunni, svá illt ok grimmt, at eigi reisti rönd við, drap niðr menn ok fénað, en brenndi byggðir, ok engu vætti eirði þat, drap niðr hvert kvikendi lifanda ok gerði it mesta illvirki, en þat, sem eptir var, flúði á merkr ok skóga. Ok þenna morgun kom þat til borgarinnar eptir orrostu konunganna. Hafði Hrólfr Írakonungr lengi drukkit um nóttina. Síðan sofnar hann ok allir hans menn.

Ok um morguninn, er menn ætluðu út at ganga, var tröll svá mikit komit í hallardyrin, at engi þóttist sét hafa jafnmikit tröll. Þat hafði alvæpni ok skjöld svá mikinn af járni, at huldi öll hallardyrin. Þetta tröll var svá grimmt ok ógurligt, at engi þorði til útgöngu at leita, ok svá mikil ógn fylgdi þessu kvikendi, at af tók allan vísdóm af konunginum með megni ok bragðvísi, svá at engi varð hræddari en sjálfr hann við þenna atburð. Þótti mönnum þetta mikil fádæmi ok in mesta býsn, at þeim skyldi slík fádæmi at hendi bera. Tröllit lét sem þat mundi þá ok þá inn hlaupa í höllina at þeim. Konungr bað engan svá djarfan vera, at til móts gengi við þetta tröll, sagðist vænta, at þat mundi burt leita af stundu. Sitja menn þar um daginn í þot við þetta tröll, ok varð mönnum fátt til gamans.

33. Frá konungsdóttur ok Þóri

Skemmumey Ingibjargar konungsdóttur hafði gengit þann dag til hallarinnar, ok er hún kom næri höllinni, sá hún þetta it mikla tröll. Hljóp hun þá aptr til skemmunnar með ópi miklu ok gani. Konungsdóttir spyrr, hví hún léti svá óvitrliga.

Hún segir, at tröll eitt var komit í hallardyrin, -- "svá at ekkert mun þvílíkt vera."

Konungsdóttir mælti: "Ætlar þú víst, at tröll væri heldr en mikill maðr?"

Hún svarar: "Ekkert tröll mun þvílíkt vera, ok svá lætr þat grimmliga sem þat muni engu eira, því er at því færi."

Konungsdóttir mælti: "Eigi mun tröll vera, þó at tröllsliga láti. Þykki mér vera mega, at grimmt sé í hug ok þykkist hingat eiga at leita til hefnda. Vil ek nú senda þik til hallarinnar. Þú skalt hafa með þér mat ok bjóða tröllinu. Má vera, at þat sé þá ekki svá grimmt ok linist heldr við menn."

Mærin mælti: "Nú mælir þú ódæmi, at ek, lítil meyja, mundi ganga at því trölli, sem engi þorir móti at sjá, þar sem konungurinn, faðir þinn, þorir ekki út at ganga, slíkr kappi sem hann er, ok engi hans manna, ok munu heldr svelta til dauða, ok muntu vera heilluð af óvætti þessum, er gengr um hásumar ok ljósa daga, er þú vilt gefa þeim mat, er drepa vill konunginn, föður þinn."

Ok þó at hún talaði slíkt, þorði hún ekki í móti at gera hennar vilja. Hún hafði disk á lófa, en horn mikit í annarri hendi. Ok er hún kom svá nær hún hugði hann mundu heyra, kallaði hún: "Et mat þinn, tröll!"

Hann leit til hennar. Hún varð mjök hrædd, hljóp aptr til skemmunnar með ópi miklu. Hún felldi niðr af diskinum matinn, en sló drykkinn ór horninu ok sagði þetta mikil undr, at senda hana í trölla hendr"-- "eða fyrir hverja sök viltu bana mér?"

Konungsdóttir mælti ok sagðist ekki vilja, at hún fengi mein eða bana af sínum ráðum, -- "ok ekkert illt muntu hér af fá. Segir mér svá hugr um, at þetta muni ekki tröll vera. Skaltu nú fara í annat sinn."

Mærin ferr, þó at hún væri treg, ok er hún kom svá nær, at hún sá gerla tröllit, mælti hún: "Viltu þiggja mat, it mikla tröll?"

Hann leit við henni ok ygldist á hana. Hún hljóp í burt ok segir konungsdóttur, at hún hafði nú gerla sét tröllkarlinn.

Konungsdóttir mælti: "Hversu leizt þér á tröllit, eða vildi þat nokkut tala til þín?"

Hún svarar: "Aldri hefi ek fyrri tröll sét, en ekki sýndist mér þat svá illiligt sem þat er mikit til. Þat er magrligt ok svangt, sem þat muni lengi soltit hafa. Undra ek þat etr ekki dauða mennina, er liggja um alla borgina. Má vera, jungfrú, at þetta sé blendingr ok sé ekki fullkomit tröll, ok ekki varð ek nú jafnhrædd sem fyrr."

Konungsdóttir mælti: "Hversu er tröllit búit?"

Hún svarar: "Loðkápu hefir þat mikla, svá at hvárki sér hendr þess né fætr. Skjöld hefir þat svá mikinn af járni, at hylr öll hallardyrin. Spjót hefir þat ógurligt ok leggr því inn með skildinum."

Konungsdóttir mælti: "Nú mun ek leggja ráð með þér. Þú skalt fara ok bjóða því matinn ok seg, at lifi Hrólfr konungr Gautreksson, ok vit þá, hvat af skipast."

Hún ferr nú ok miklu djarfligar en fyrr, ok er hún kom mjök at honum, rétti hún diskinn ok mælti: "Et mat þinn, tröll, lifir Hrólfr Gautreksson."

Hann leit þá til hennar blíðliga, tók hendinni í mót diskinum, át ok drakk. Hún sá, at hann var mjök lystugr til matarins, þótti þó ekki þrælsliga at fara, ok er hann er mettr, gengr hún í burt. Líðr af nóttin, segir hún konungsdóttur sem var ok þat með, er hann tók móti diskinum, -- "undir kápunni var rauð ermr ok þar á digr gullhringr."

Líðr nú nóttin. Kómust þeir ekki ór höllinni, ok urðu allir ráðlausir fyrir jötni þessum. Um morguninn kom mærin aptr með mat ok færði honum, ok er hann seildist móti diskinum, tók hann með hönd meyjarinnar, setti hana á kné sér, en hún kvað við hátt.

Hann bað hana eigi óttast, -- "ok seg mér, hvar Hrólfr konungr Gautreksson er ok hverr honum hefir líf gefit."

Hún svarar ok segir honum allt, sem gengit hafði um þeira ferð, ok hvar komit var þá þeira máli.

Hann mælti þá: "Seg konungsdóttur, at ek muni þar koma í nótt at finna hana. Vil ek, at vit tölumst við nokkut."

Lét hann þá meyna lausa. Hljóp hún þá aptr til skemmunnar, segir konungsdóttur, at tröllit hafi getat tekit hana, ok kvað hann margt hafa talat við sik, -- "ok hann ætlar at finna þik í nótt."

Konungsdóttir sagði það vel vera, sagði þann einn vera mundu, hún mundi eigi óttast þurfa.

Ok um nóttina kom hann til skemmunnar. Er svá sagt, at konungsdóttir brá sér ekki við, þó at hún sæi þetta tröll, tóku síðan tal með sér, spurði hún, hvat hann ætlaði til bragða at taka.

Hann kvaðst ekki heldr annat ætla en svelta inni konunginn með allri hirð sinni, -- "en með því at Hrólfr konungr Gautreksson lifir ok þér hafið hólpit honum, mun ek fara fram yðrum ráðum."

Hún svarar: "Önnur ráð eru mér heyriligri til at leggja en þat faðir minn sé sveltr inni sem refr í skor eða melrakki í greni. Hefir mik svá dreymt, at hann muni skammt ófriðar missa. Er þat ætlun mín, at Hrólfi konungi Gautrekssyni komi fleiri dugnaðar menn, ok mun ekki langt at bíða."

Þórir mælti: "Til þess er mér annast at finna Hrólf konung, fóstra minn."

Hún kveðst þat vel mega veita honum at tala við þá, en sagði þeim ekki mega burt koma utan með mannfjölda.

Fara þau síðan til grafarinnar. Ok er Þórir sá helluna, er þeir váru læstir með, þreif hann til hennar með afli ok kastaði henni marga faðma á völlinn. Síðan lét hann síga inn festi ok dró þá alla upp. Varð þar fagnaðar fundr mikill, þóttust hvárir aðra ór helju heimt hafa, fóru nú allir til skemmunnar ok drukku þar glaðir ok kátir. Spyrr þá Hrólfr konungr, hvat þá skyldi til ráðs taka.

Ásmundr kvað þá hægt til ráða, -- "er þat fyrst at bera eld at höllinni, at brenna konunginn inni með liði sínu."

Konungsdóttir gekk þá þar at ok mælti: "Þess vil ek biðja yðr, Hrólfr konungr, at þér gefið grið föður mínum, þó at þér eigið vald á honum."

Konungr kveðst því gjarna játa vilja henni fyrir hennar hæversku ok dyggð, er hún hafði honum veitta, sagði hana verðuga at þiggja sína bæn.

34. Frá Þornbjörgu ok liði hennar

Nú er at segja frá ferð konunganna, Ketils, Ingjalds ok Þornbjargar drottningar. Þau bjuggu her sinn út ok höfðu sex tigu skipa, öll stór ok vel skipuð, tókst þeim it greiðligasta, kómu við Írland þá sömu nótt, er Hrólfr konungr var tekinn úr dýflissu, þeiri er hann hafði verit í settr ok ætlaðr þar hæðiligr dauði af Hrólfi Írakonungi. En hann þorði ekki út at ganga fyrir því mikla trölli ok engi hans manna. Ok er þeir Ketill kómu, sáu þeir skipastól mikinn ok kenndu mörg af þeim, er átt hafði Hrólfr konungr Gautreksson. Engi maðr var á þeim skipum. Brá þeim mjök við þetta, þóttust þeir vita, hver tíðendi þar mundu orðit hafa. Fara þeir nú með miklum gný ok ákafa til hallarinnar, sáu skjótt þau merki, er þar höfðu orðit. Var þar margr maðr hryggr. Spyrr Þornbjörg drottning, hvat þá skyldi til ráðs taka.

Ketill mælti: "Nú skal mínum ráðum fram fara. Skal nú bera eld at hverri skemmu, húsi ok þorpi ok brenna allt upp, þat fyrir verðr."

Drottning mælti: "Ekki eru þetta mín ráð. Mun hér þat eitt fjölmenni eptir, at vér munum hafa nógan liðsafla til við þá at ráða. Mun Hrólfr konungr ok hans menn svá hafa við skilit, áðr en hann hafi látit líf sitt. Má ok ske, at þeir byggi hér eitthvert herbergi, er vér viljum eigi mein gera heldr en sjálfum oss. Sé ek ok, at borgin er órudd af dauðum mönnum, þeim er fallit hafa í þessum bardaga."

Ketill kvaðst nú ráða skyldu. Var nú þegar eldr kveyktr ok borinn at alls staðar.

35. Viðskilnaðr þeira Hrólfs á Írlandi

Svá er sagt af þeim Hrólfi konungi, at þeir sátu við drykk glaðir ok kátir. Heyra þeir út gný mikinn ok vopnabrak, ok því næst var borinn eldr at skemmunni þeiri, er þeir sátu inni. Tókst svá til, at drottning sjálf var fyrir því liðinu ok Gautrekr, sonr hennar.

Hrólfr konungr mælti þá: "Þat ætla ek, Þórir félagi, at skjöldr þinn hafi litla vörn veitt konungsmönnum. Munu þeir nú út komnir með liði sínu. Látum þá nú kenna vápna várra, áðr en vér erum yfirkomnir."

Síðan hlaupa þeir upp ok vápnast. Þá mælti konungsdóttir: "Sjáið nú svá fyrir, Hrólfr konungr, í útgöngu yðvarri, at þetta eru ekki Írakonungs menn, heldr þínir vinir ok frændr, ok efnið nú vel öll heit við oss."

Þeir tóku stokk einn ok skutu á skemmuhurðina, hraut hún þegar í sundr, gengu þeir þá þegar út. Kenndi Hrólfr konungr skjótt Gauta ok Svía. Maðr einn stóð fyrir honum með alvæpni ok var inn vígligasti. Hann tók af hjálminn ok hnekkti af aptr, kenndi hann, at þat var Þornbjörg drottning.

Konungr mælti: "Seint er þó at tryggja slíkar konurnar sem þú ert, ok viltu nú brenna mik inni sem melrakka í greni."

Hún svarar: "Virða mættir þú betr, ef þú vildir, Hrólfr konungr, því at vér gerðum þetta ekki af illvilja, ok eigum nú öll sigri at hrósa, er þér eruð allir heilir, er mest eruð verðir, ok tökum nú þat ráð, er öllum er heyriligast."

Hrólfr konungr bað slökkva sem skjótast eldana. Fréttist þetta nú skjótt um herinn, at Hrólfr konungr var heill ok ósakaðr ok Ásmundr ok Þórir járnskjöldr var þar ok kominn. Varð þá feginleiki mikill allra höfðingja ok liðsmanna. Varð lítit fyrir at slökkva eldana, er óvíða höfðu kveyktir verit.

Ok er Írakonungr merkti, at ófriðr var kominn ok tröllit var ekki í hallardyrunum, hlupu þeir út ok vörðu höllina hraustliga. Var Ketill konungr þar til atsóknar bæði með eldi ok járnum. Varð þó áðr nokkut mannfall en Hrólfr Gautreksson kom út ok bað slökkva eldana, en gekk at með kappi ok styrk ok lét höndum taka Hrólf Írakonung, en drepa alla þá, er fyrir honum vildu standa.

Ok at þeim verkum unnum mælti Hrólfr konungr Gautreksson: "Nú er svá komit, nafni, fyrir fáum náttum áttu þér vald á lífi mínu ok höfðuð ætlat mér heldr harðan dauða, ef eigi hefði betrazt várt mál. En nú eru þau umskipti orðin, at ek á vald á yðr ok öllu því yðr varðar. Munu þér nú verða at hlíta við várum dómum. Vili þér nú unna Ásmundi, fóstbróður mínum, syni Skottakonungs, mægða við yðr ok vinna þat yðr til lífs ok yðar mönnum til friðar ok frelsis?"

Hrólfr Írakonungr kveðst því játa mundu. Katli konungi Gautrekssyni ok öðrum liðsmönnum þótti undarligt, at Hrólf Írakonung skyldi ekki þegar af lífi taka, svá sem hann hafði liði þeira at skaða orðit. Höfðu þeir látit marga góða drengi ok mikils háttar menn. En Hrólfr konungr Gautreksson sagðist þat mest gera vegna konungsdóttur, kvað hana vel hafa gert sér ok sínum félögum, sagði Hrólf Írakonung einskis góðs frá sér verðan, kvað hann vera illan konung ok prettvísan, sagði þat mest hafa hlotizt af Þóri járnskildi, fóstbróður sínum, at hann kom engu illu fram með fjölkynngi sinni, sem hann var vanr, heldr fengit skömm ok skaða, sem makligt var.

Eptir þetta greiddi Írakonungr dóttur sinni mikit fé í gulli ok silfri ok alls konar dýrgripum, því at þeir vildu sem skjótast burt af Írlandi ok vildu ekki unna Írakonungi þeirar sæmdar at halda brúðkaup dóttur sinnar. Gerðu þeir hann um allt sem hrakligastan, annat en hann helt lífinu, tóku hans góz ok kunnu honum enga þökk fyrir, sigldu síðan burt af Írlandi með öll þau skip, er þeir máttu með komast, ok of fjár. Var nú mikil gleði í liði þeira, höfðu nát konungi sínum ok þeim höfðingjum, er þeir unnu stórliga mikit, fengit konu væna ok vitra, sem Ingibjörg var, ok þá menn, er hún fýstist með sér at hafa. Tóku sídan England.

Ella konungr fagnar harðla vel Hrólfi konungi Gautrekssyni, varð ok vel við þat mannalát, er hann hafði fengit. Eptir þat sendu þeir heim allan herinn ok settu fyrir þrjá höfðingja. Hét einn Áki, danskr, annarr Björn ok var gauzkr, þriði hét Brynjólfr, ættaðr ór Svíþjóð. Þeir váru allir inir ríkustu menn, skyldu þeir hafa landvörn ok stjórn fyrir ríkjunum, til þess at konungarnir kæmi heim. Konungarnir höfðu eptir tólf skip harðla vel skipuð. Þeir sátu lengi á Englandi.

Grímr Þorkelsson fekk Gyðu, systur Þórðar, er fyrr var getit, með ráði Hrólfs konungs. Vildi hann fara með Hrólfi konungi ok skiljast ekki við hann. Ella konungr beiddi Hrólf konung, at Þórir járnskjöldr væri eptir á Englandi til landvarnar ok styrkja ríki sitt, ok at viljanda Þóri varð þat, ok lét Hrólfr konungr þat eptir Ellu konungi. Þórir fekk Sigríðar, þeirar sömu skemmumeyjar, er fylgt hafði Ingibjörgu konungsdóttur. Var hún ríks manns dóttir á Írlandi ok þótti vera inn bezti kostr. Gerðist Þórir nú inn ríkasti maðr á Englandi, þótti ætíð inn mesti kappi ok hreystimaðr. En um ferð hans til Írlands kunnum vér fátt at segja ok um heitstrenging hans, hvárt hann hefir haldit hana eða eigi. Lifa menn opt lengi við marga þá hluti, sem eigi má mat kalla með öllu, sem eru grös mörg ok rætr. Skildu þeir Hrólfr konungr Gautreksson með blíðu ok Þórir, ok er hann ór þessi sögu.

36. Konungar settust at ríkjum sínum

Eptir þetta býst Hrólfr konungr burt af Englandi. Skildu þeir Hrólfr konungr ok Ella konungr inir mestu vinir, siglir Hrólfr konungr til Skotlands. Ok er Óláfr konungr fréttir kvámu Hrólfs konungs ok Ásmundar, sonar síns, ok þeira allra fóstbræðra, býr hann ágæta veizlu í móti þeim, býðr Hrólfi konungi með öllu liði sínu. Gekk konungr sjálfr móti þeim ok fagnar þeim ágæta vel með inni mestu blíðu. En með ráði Hrólfs konungs hefr Ingjaldr konungr upp orð sín ok biðr dóttur hans sér til handa, ok við flutning Ásmundar var þetta mál auðsótt við konunginn. Var þar búin in ágætasta veizla, drekka þeir brúðkaup sín, Ingjaldr til Margrétar, dóttur Óláfs Skottakonungs, en Ásmundr til Ingibjargar, dóttur Írakonungs, ok at lokinni veizlunni vistar Hrólfr konungr lið sitt á Skotlandi, en konungarnir sátu með sæmd ok prís hjá Óláfi konungi, ok undu allir sér stórliga vel. Á þeim vetri andaðist Óláfr Skottakonungr. Var hann mjök gamall ok hafði verit inn ágætasti höfðingi. Tók þá Ásmundr konungdóm á Skotlandi ok gerðist góðr höfðingi ok vinsæll.

Ok at sumarmagni bjuggu konungarnir skip sín. Sat Ásmundr þar eptir. Hann bauð Gautreki, syni Hrólfs konungs, at vera þar eptir, ok þat þekktist hann með ráði föður síns. Var hann lengi síðan með Ásmundi konungi, ok fekk hann honum skip, lagðist í hernað ok varð inn frægasti maðr. Höfum vér þat ok heyrt, at hann herjaði til Írlands með styrk Ásmundar konungs ok fekk þar ríki af Hrólfi Írakonungi. Þóttist Ásmundr þar eiga vald á, með því Ingibjörg var einberni Írakonungs. Unni Ásmundr konungr ok Gautreki þess ríkis vegna vináttu við Hrólf konung ok þeira fóstbræðralags.

Býst nú Hrólfr konungr burt af Skotlandi. Gaf Ásmundr honum ágætar gjafir, ok skildu með inni mestu blíðu ok váru ágætir vinir jafnan síðan. Kom Hrólfr konungr heim í Svíþjóð. Urðu menn honum stórliga fegnir ok fögnuðu vel sínum herra. Þeir Ketill ok Ingjaldr váru litla stund í Svíþjóð. Fór Ingjaldr konungr heim í Danmörk, en Ketill til Gautlands.

Létti Hrólfr konungr inum mesta hernaði ok sat heima um hríð. Óx þar upp Eirekr, sonr hans, ok gerðist inn mesti afburðarmaðr bæði á vöxt ok vænleik ok allt atgervi. Ok er hann röskvaðist, fekk Hrólfr konungr honum skip. Tók hann drekann Grímarsnaut ok allan þann herskap, er átt hafði Hrólfr konungr, faðir hans. Lagðist hann í hernað með miklum styrk ok harðfengi. Gerðist hann ágætr maðr ok víðfrægr.

37. Sögulok ok eftirmáli

Sá atburðr gerðist í Garðaríki, at Hálfdan konungr andaðist, ok eptir þat tóku þeir ríkit, sem ekki váru til komnir. Ok er þeir fréttu þat Hrólfr konungr ok Ketill, bróðir hans, fóru þeir þangat, ráku þá burt, er stjórnat höfðu, en drápu suma, friðuðu allt ok frelstu. Ketill gerðist þar konungr yfir. Var hann meir ágætr af hreysti ok framgirni, ofrkappi ok ákefð en vizku eða forsjá. Var hann þó vinsæll ok hafði it mesta traust af Hrólfi konungi, bróður sínum. Tók þá Hrólfr konungr Gautland undir sína tign ok sat þar löngum. Grímr Þorkelsson helt vináttu sinni við Hrólf konung.

Hrólfr konungr sat í Svíþjóð. Þótti hann þá fyrirkonungr allra konunga sakir atgervis ok örlætis. Hafði hann þat af föður sínum. Treystust engir konungar á hans ríki at seilast. Varð hann hverjum konungi ríkari, ok vinguðust margir við hann ok væntu sér þar í mót friðar ok frelsis af ríki hans heldr en ágangs ok ófriðar, sem margir urðu at þola. Treystust því engir móti honum at stríða. Varð Hrólfr konungr gamall maðr, ok dró sótt hann til bana. Tók Eirekr konungdóm eptir hann ok allt þat ríki, er átt hafði Hrólfr konungr, faðir hans. Varð hann frægr konungr ok mjök líkr föður sínum.

Svá segja menn, at saga þessi sé sönn. Þó at hún hafi ekki í tabúla skrifuð verit, hafa þó fróðir menn hana í minnum haft ok mörg þau hreystiverk Hrólfs konungs, er eigi standa hér. Þrýtr ok fyrr seinan þenna en hans snilldarverk. Mun svá um þessa sögu sem um margar aðrar,at eigi segja allir einn veg, en margr er maðrinn ok ferr víða, ok heyrir þat annarr, sem annarr heyrir ekki, ok má þó hvárttveggja satt vera, ef hvárrgi hefir gerla at komizt. Undrist menn eigi, þó at menn hafi verit fyrr ágætari at vexti ok afli en nú. Hefir þat satt verit, at þeir hafa skammt átt at telja til risanna sinnar ættar. Nú jafnast mannfólkit, er blandast ættirnar. Er þat trúligt, at margir smámenn felli fyrir höggum stórmennis, þar sem vápn þeira váru svá þung, at inir óstyrkvari menn fengu varla lypt af jörðu. Má því marka, at smámenn mundu eigi standast, er þeir hjuggu til með miklu afli ok bitrligum eggjum, er allt lamdist fyrir, þótt ekki biti vápnit. Þykki mér bezt sóma, at finna eigi til, þeir eigi um bæta. Hvárt sem sátt er eða eigi, þá hafi sá gaman af, er þat má at verða, en hinir leiti annars þess gamans, er þeim þykkir betra.

Lúkum vér hér sögu Hrólfs konungs Gautrekssonar.