28. Þórir járnskjöldr fór til Írlands

Nú er þar til máls at taka, er fyrr var frá horfit, at Þornbjörg drottning sitr í Svíþjóð. Hún fréttir ekki til ferða Hrólfs konungs. Váru nú liðnir tólf mánuðir, síðan hann fór ór landi. Er hún nú mjök hugsjúk um þeira ferð.

Þess er við getit einn dag, at Þórir járnskjöldr sat í öndugi í höllinni eptir vanda ok fátt manna í hjá honum. Drottning gekk þá í höllina ok hafði í hendi hornit þat it góða. Hún gekk innar fyrir Þóri ok bað hann drekka, kvað hann mundu þyrsta mjök. Þórir undraði, er hornit var inn borit, því at hann hafði ekki sét þat, síðan Hrólfr konungr fór á braut. Síðan undraði Þórir, er drottning skenkti honum, því at þat hafði hún aldri fyrr gert. En Þórir hafði þat mælt, þá er Hrólfr fór af Svíþjóð, at hann skyldi verða þess manns bani, er honum segði lát Hrólfs konungs Gautrekssonar. Þórir stóð upp í móti drottningu ok fagnaði henni vel ok tók við horninu ok drakk af, ok þá er hann hafði mjök svá af drukkit, þá gall í horninu svá hátt sem þá var jafnan vant, er eptir kómu mikil tíðendi eða ella váru þau um liðin. Var þetta fyrir stórum orrostum ok lífláti göfugra manna.

Þórir járnskjöldr kastar horninu ok leit reiðuliga til drottningar ok mælti: "Segir þú mér líflát Hrólfs konungs Gautrekssonar?"

Hún svaraði: "Eigi geri ek þat, heldr heyri ek þat, at hornit segir þér nokkur tíðendi, hvárt sem þau eru komin fram eða horfir til. Hefir mik svá dreymt, at Hrólfr konungr muni þurfa liðveizlu, áðr þetta sumar sé allt á brottu."

"Nú með því, drottning, at þú hefir tját mér þína hugsan, er þér segir erfiðliga hugr um Hrólf konung, ok með því ek á honum svá mikit gott at launa sem þú veizt, þá skal ek fara brott ór ríki þessu ok eigi aptr koma, fyrr en ek veit, hvat orðit er af Hrólfi konungi, hvárt konungr er lífs eða dauðr. Má ek ok eigi njóta matar né drykkjar, meðan ek veit eigi, hvat um hann líðr ok ek hefi enga vissu um hans athæfi."

Eptir þetta fær hann sér eitt lítit skip ok þar til fá menn, ferr við þetta brott af Svíþjóðu. Ok er hann kemr við England, var Hrólfr konungr þaðan í brottu ok farinn til Írlands. Þórir dvelzt þar ekki ok ætlar nú at koma til fulltings við Hrólf konung, léttir eigi fyrr sinni ferð en hann kemr við Írland ok ekki þar inn at, sem Hrólfr konungr kom.

Þórir talar við sína menn: "Þér skuluð mín hér bíða, en ek einn ganga upp á land. Mun ek ekki á kveða fyrir yðr um mína aptrkvámu. Þér skuluð mín at engu geta, þótt þér þykkizt nokkut áræðiligt spyrja til minna ferða. Má vera, at fara nokkuru því fram, at þér megið mín lítt njóta frá landsmönnum. Þér skuluð segjast kaupsveinar ok láta lítit yfir yðr, þar til ek kem aptr."

Við þetta gengr Þórir um nótt frá skipi sínu svá langt á land upp, at hann gerir hvergi við sik vart. Hann stefnir þá til konungs atsetu. Ok er honum þykkir engi ván, at nokkurir menn ráði í um ferð hans, tekr hann þat til ráðs at drepa niðr bæði menn ok fé. Þat hyggja allir, þeir sem hann sjá, at þetta muni vera it hraustasta tröll komit í landit, stökkr undan hverr, er því kemr við, svá at engi uppreist er ger í móti honum.

29. Fanginn Hrólfr Gautreksson

Nú er at segja frá Hrólfi konungi. Þegar er váraði, stefndi hann at sér liði sínu ok býr ferð sína til Írlands. Ella konungr býðr honum lið af sínu ríki, svá mikit sem hann vildi hafa. Hrólfr konungr lét þar eptir dreka sinn ok öll in stærri skip sín ok tók þar smæri skip ok fleiri. Höfðu þeir af Englandi þrjá tigu skipa ok öll smá. Grímr kom til móts við konung, sem þeir höfðu á kveðit. Skildu konungar með blíðu. Ok at búnu liði sínu siglir hann af Englandi, gefr þeim vel byr ok koma við Írland. Þat var síð um kveld. Lágu þeir þar um nóttina.

Svá er sagt, at Hrólfr Írakonungr hafði vitat kvámu nafna síns af margkunnandi sinni ok vísdómi, ok hafði hann stefnt at sér miklu liði.

Um morguninn, er þeir fóstbræðr vakna, mælti Hrólfr konungr við Ásmund: "Mun eigi ráð at vitja meyjarmálanna ok heyra svör af Hrólfi konungi?"

Ásmundr kvaðst þess víst fýsast.

Konungr mælti: "Vér skulum fara friðliga ok með engu ofbeldi eða hernaði, meðan oss er engi ófriðr boðinn."

Þá valdi konungr með sér hundrað manna, en bað liðit vápnast ok vera búit við öllum hernaði, ef til þyrfti at taka, ok ganga upp frá skipum ok vera í skógi nær borginni. Nú ferr Hrólfr konungr, þar til er hann kemr nær borginni. Þá sá þeir, at lið ferr í mót þeim ok búit sem til bardaga. Konungr bað þá ganga. Borgarlýðrinn stefndi til móts við þá, ok er þeir fundust, var þar kominn Írakonungr með sex hundruð manna.

Þá mælti Hrólfr Írakonungr: "Gerla veit ek, Hrólfr Gautreksson, hverr þú ert ok Ásmundr, fóstbróðir þinn, sonr Óláfs Skotta konungs, ok veit ek eyrendi, ok þurfi þér þat eigi upp at bera. Ek skal þér, Hrólfr konungr, gera skjóta kosti, með því at þú ert hverjum konungi fríðari ok ágætari, þá skal ek þér leyfa heim at fara með öllu heilu ok höldnu liði þínu, ok kom aldri þessa eyrendis optar, því at fremri ok ágætari hafa þeir verit margir, er þessa ráðs hafa leitat ok fengit eigi utan skömm ok skaða. Vili þér eigi þekkjast þetta várt boð, þá skulu þér fara því hæðiligar sem þér þykkizt meira verðir en aðrir menn."

At lokinni ræðu Hrólfs Írakonungs svaraði Hrólfr konungr Gautreksson: "Með því at þú ert svá vitr konungr ok forspár, at þú veizt óorðna hluti, hug eða ætlan hvers manns, þá ætla ek þat mundi forsjáligra at þiggja þetta boð. En þar sem ek hefi rekizt heiman ór Svíþjóð ok með nokkuru liði ok heitit Ásmundi, fóstbróður mínum, fylgd ok tryggð til þessa máls, þá nenni ek eigi at snúa aptr við svá búit ok reyna ekki framar yðvarn styrk ok mátt."

Írakonungr kvað hann þat kjósa, er honum gegndi verr ok liði hans. Hrólfr konungr gerði þá njósn liði sínu ok bað þá eigi dvelja at duga sér. Ætlaði Hrólfr konungr Gautreksson, at Írakonungr mundi eigi hafa meira lið en þat, sem þeir sjá, ok þóttist í hendi hafa hans ráð, en Írakonungr hafði óflýjanda her, ok vissu þeir ekki til þess. Írakonungr vissi ok eigi, at Hrólfr konungr hafði lið í skóginum. Írakonungr bað nú veita þeim atgöngu. Hrólfr konungr Gautreksson bað sína menn hlífa sér ok hefjast undan. Litlu síðar dreif at lið Írakonungs. Bað hann sína menn víkja aptr til borgarinnar. Þá fellu Írar mjök, áðr þeir kómust í borgina. Sóttu Hrólfs menn eptir með miklum ákafa ok þegar inn í borgina.

Ok er lið Hrólfs konungs var allt inn komit í borgina, þá dreif lið at þeim öllum megin. Fylktu hvárirtveggju. Er svá sagt, at eigi var minni liðsmunr en sex landsmenn váru um einn þeira Svíanna. Skaut þeim mörgum heldr skelk í bringu, ok þótti þeim mikit ofrefli í móti at ganga svá miklum múg manna. Tókst þá bardagi bæði harðr ok langr. Sóttu Írar at með miklum ákafa ok mannfjölda, því at þeir sá, at höfðingi þeira var harðla mannskæðr. Skaut Írakonungr svá, at þeim sýndist tvær örvar senn á lopti, ok varð maðr fyrir hverri. Hrólfr konungr Gautreksson barðist með fræknu hjarta. Menn hans fylgdu honum allir vel ok drengiliga ok fellu með góðum orðstír, þótt vér kunnum eigi at segja frá hvers þeira vörn ok framgöngu. Sýndist þeim þá, at þeir höfðu margir verit inir mestu garpar. Ok meðan þeir váru ómóðir, felldu þeir margan mann til jarðar ok hopuðu hvergi á hæl, þótt þeir ættu við mikinn liðsmun.

Grímr, er fyrr gátum vér, gerðist auðkenndr í þessum bardaga. Var hann bæði fimr, röskr ok inn djarfasti í framgöngu. Hrólfr konungr Gautreksson gekk fram með mikilli grimmd í þessi orrostu ok hjó til beggja handa með sverðinu Risanaut. Hlífði hann sér hvárki með hjálmi né skildi né brynju ok færði margan mann til heljar ok gekk jafnan í gegnum fylkingar af mikilli hugprýði. Með slíkum hætti gekk fram Ásmundr ok hjó margt ok stórt ok gerði mikit afhroð í sinni vörn. Þá varð bardagi ákafr, ok tókst enn it mesta mannfall í hvárutveggja liði. Þar fór sem jafnan kann verða, at landsherrinn verðr drjúgr. Sneri þá mannfallinu á hendr Hrólfi konungi Gautrekssyni ok hans mönnum. Ok þegar er Írar fundu, at mannfallinu sneri á hendr sínum óvinum, þá gengu þeir at djarfliga. Fellu þá menn Hrólfs konungs Gautrekssonar hverr um þveran annan. Þá var gengit at öllum megin með ópi ok eggjan.

Ok er Hrólfr konungr sá, at lið hans fell, svá at fátt var eptir, bað hann þá víkjast út at borgarvegginum ok láta hann hlífa sér. Þá sögðu menn hans, at þeir mundu flýja ok vita, ef þeir næði til skipa sinna. Konungr kveðst eigi flýja vilja, kveðst heldr þar skyldu falla með öllu liði sínu. Varð ok engum þat fyrir hans mönnum at flýja, heldr fell hverr á fætr öðrum svá gersamliga, at eigi stóð meir upp en tólf menn, ok váru þó mjök sárir ok ákafliga móðir.

Þá mælti Hrólfr konungr til Ásmundar: "Þat er nú vænna, fóstbróðir, at hljóta at vinna nokkut til mægðanna við Írakonung, er þér fýstuzt at fá yðr. Þótti ek seinn ok tregr ferðar þessar, skal nú ok ekki af spara at veita þér eptir megni ok heimta út meyjarmundinn."

Hrólfr konungr Gautreksson spennti þá tveim höndum meðalkaflann ok hjó á báðar hendr bæði margt ok stórt ok veitti mörgum skjótt líflát. Ásmundr ok Grímr veittu honum góða fylgd. Svá er sagt, at þeir hlóðu svá umhverfis sik, at þeir máttu varla vega fyrir, ok fellu þá allir menn Hrólfs konungs utan þeir Ásmundr ok Grímr. Þeir váru þá mjök sárir, en ákafliga móðir, svá at þeir gátu varla staðit uppi.

Þá váru bornir at þeim skildir öllum megin, ok áðr þeir næði Hrólfi konungi, drap hann fimmtán menn fyrir þeim. Fór honum þá sem mælt er, at ekki má við margnum. Váru þeir allir handteknir ok flettir klæðum ok vápnum. Höfðu þeir barizt allan daginn ok mikit af nóttinni, fell þar svá gersamliga, at engi maðr komst á braut, höfðu þeir ok eigi annat stundat en veita konungi sínum sem bezta fylgd. Lið Írakonungs hafði svá mjök fallit, at eigi var meir eptir en fimm hundruð manna ok þó allir sárir ok móðir.

Hrólfr Írakonungr hrósar nú sigri sínum. Hann mælti þá við Hrólf konung: "Nú hefir farit sem mik varði, at þú ert yfirkominn með öllu liði þínu. Væri þér nú betra at hafa tekit þann kost með þökkum, sem þér var boðinn, ok haldit svá heilu liði þínu."

Hrólfr konungr Gautreksson svarar: "Engrar frægðar eru þér af þessu verðir. Hafið þér meir unnit þetta mál með vélum ok prettvísi en með drengskap eða hreysti sakir liðsfjölda þess, er þér hafið oss í móti, enda má enn vera, at yðr verði þetta launat."

Írakonungr mælti: "Lengi heldr þú á dul þinni, því at þú veizt ógerla, hvat þú átt fyrir höndum, því at engi skal fúlari í staðnum en sá, er þú skalt í fara."

Hrólfr konungr Gautreksson mælti: "Þér munuð nú at sinni hafa vald á oss félögum, ok er þat hraustra manna dauði at vera hálshöggnir."

Írakonungr mælti: "Fyrr skal færa yðr í gestaskála minn, ok skulu þér þar svelta í hel."

Lét hann leiða þá út í garðinn. Þar sá þeir gerva eina gröf langt í jörð niðr. Þurftu þeir þá margir at at ganga, áðr þeir kómu Hrólfi konungi þar niðr. Þar var harðla djúpt, ok ef þeir hefðu konunginn á höfðinu niðr fært, hefði hann skjótt látit sitt líf, en hann kom standandi niðr. Þar var fýla mikil. Þar váru undir manna búkar. Þeir Ásmundr ok Grímr váru ok niðr færðir. Tók konungr þá á lopti ok setti niðr hjá sér. Síðan var færð yfir hella mikil, svá at varla gátu hrært tíu karlar. Fóru Írakonungs menn þá í burt ok tóku náðir á sik.

30. Frá tiltekjum konungsdóttur

Þá mælti Hrólfr konungr Gautreksson til Ásmundar: "Þat ætla ek, fóstbróðir, at nafni minn ætli þér fyrr þessa hvíluna en hjá Ingibjörgu, dóttur sinni, eða hversu þykki þér hér fyrir búit?"

Ásmundr kveðst þykkja stórliga illt, -- "vilda ek heldr hafa fallit í dag fyrir vápnum vaskra manna en at vera í þessum ófagnaði. Mun oss hér ætlat at deyja ok svelta til bana."

Hrólfr konungr mælti: "Mælumst vel um, fóstbróðir. Er þat sem mælt er, at býsn skal til batnaðar. Mun enn nokkut gott fyrir okkr liggja."

Þeir stóðu berum fótum á manna búkum í skyrtu ok línbrókum.

Dóttir Írakonungs hafði sét á bardagann um daginn ok sá, hversu hraustliga Hrólfr konungr barðist ok hans menn, ok harmaði mjök svá ágætan konung, at hann skyldi svá skjótt týna lífinu. Hún átti eina skemmu ok byggði hana með mörgum meyjum. Hún var vitr ok vinsæl ok harðla væn ok kurteis. Hún átti eina skemmumey, er hún trúði betr en öllum öðrum. Hún var ríks manns dóttir á Írlandi ok hét Sigríðr.

Ok er lokit var bardaganum, kallar hún meyna til sín ok mælti: "Þú skalt fara til grafarinnar, sem Hrólfr konungr Gautreksson er með sínum mönnum, ok spyr, hvat hann vili helzt, þat er ek má veita honum."

Hún ferr ok kallar at gröfinni ok spyrr, hvárt þar lifi nokkurr. Konungr svarar ok sagði þar lifa þrjá menn.

Mærin mælti: "Dóttir Írakonungs bað mik spyrja yðr, Hrólfr konungr Gautreksson, hvat þér kjósið helzt, þat er hún má veita yðr til hjálpar."

Konungr mælti: "Þat skal skjótt kjósa, ek vilda helzt, at hún næði sverði mínu. Mun þat auðkennt í valnum fyrir sakir vaxtar ok mikilleiks. Geymda ek ok þat, er ek var tekinn, at ek kastaða því í burt sem lengst gat ek í valinn, þar sem þykkvast lá."

Mærin rann til skemmunnar, finnr Ingibjörgu ok sagði henni sem var ok kvað þetta vera mundu allheimskan mann, svá illa sem hann var staddr, at hann kaus þat, er honum lá ekki við með öllu.

Konungsdóttir mælti: "Þat höfum vér þó heyrt, at Hrólfr konungr væri hverjum manni vitrari. Skaltu nú fara at leita at sverðinu."

Mærin kvaðst víst ekki þora at kanna valinn, fara til ein um nætr, vaða blóð ok ganga á manna búkum, kvað þat ekki kvenna ferðir. Hún bað hana fara, sagði ekki mundu til saka, ok við eggjun hennar fór hún ok fór ódjarfliga, leitar ok finnr ekki sverðit, kemr aptr ok segir, at dauðir menn gengi öllum megin.

Konungs dóttir kvað hana vera hrædda ok heimska, er hún óttaðist dauða menn, -- "skal ek nú fara með þér."

Þær ganga nú báðar ok leita um valinn. Ferr konungs dóttir it djarfligasta ok finnr sverðit. Drógu þær þat eptir sér til skemmunnar.

Konungs dóttir mælti enn til meyjarinnar: "Farðu til grafarinnar ok spyr Hrólf konung, hvat hann kýss helzt, þat er ek má veita honum."

Mærin ferr ok finnr gröfina ok spyrr, hvers þeir þurfa helzt, ok sagði þær hefðu nát sverðinu. Konungr kvað þegar vænt horfa.

Mærin mælti: "Hvat vili þér nú helzt kjósa, ok seg mér?"

Konungr svarar: "Helzt vildum vér þiggja klæði nokkurt undir fætr oss, er hér kalt ok fúlt at standa á dauðra manna búkum. Sé ek, at loft er einum megin undir helluna, ok má þar inn koma."

Ferr nú mærin ok segir konungsdóttur þeira beiðslu. Ingibjörg svarar: "Sýnir Hrólfr konungr þat enn, at hann er hverjum konungi hraustari ok ágætari. Mundu margir bráðlátari til hjálparinnar, ef fá mættu ok væru svá staddir sem nú er hann, ok er þat illt, at slíkir hreystimenn skulu svá fljótt enda lífit."

Nú tók hún þeim alla hluti, er þeim váru nauðsynligir, drykk ok vist, góð smyrsl ok lækningslyf, klæði ok ljós ok allt þat, er þeir þurftu at hafa. Ferr hún nú með meyjunni ok færir þeim þessa hluti. Höfðu þær snæri ok létu síga niðr at þeim. Með sama hætti færðu þær þangat sverð Hrólfs konungs. Varð hann því stórliga feginn ok þakkaði þeim með fögrum orðum. Tekr hann nú sár þeira Ásmundar ok Gríms, ok hafði hvárrgi þeira banvænlig sár. Síðan bjuggust þeir um ok klæddust, síðan átu þeir ok drukku. Þykkir þeim þegar vænkast um sinn hag, en verða þó at vera samt í vandræði sínu.

31. Leiðangr Svía, Gauta ok Dana

Nú er at tala um þat, hvat fram ferr í Svíþjóð, Danmörku ok Gautlandi. Þórir járnskjöldr hafði landráð í Svíþjóð eptir burtferð Hrólfs konungs, svá sem fyrr var getit. Þeir Ingjaldr ok Ketill undu stórilla, at þeir hefðu eptir setit. En eptir burtferð Þóris af Svíþjóð sendi Þornbjörg drottning orð Katli ok Ingjald, at þeir skyldu safna liði ok leita Hrólfs konungs Gautrekssonar. Þeir brugðu við skjótt ok buðu út leiðangr af Danmörku ok Gautlandi.

Drottning dró ok her saman af Svíþjóð. Tók hún þá skjöld ok sverð ok réðst til ferðar með Gautreki, syni sínum. Hann var þá tólf vetra gamall. Hann var inn vænsti maðr, mikill ok sterkr. Ok í ákveðnum stað fundust þau öll saman með miklu liði. Hafði drottning ráð ok skipan fyrir liði þeira. Var enn sem optar, at Ketill sýndi meir ákafa en forsjá eða fyrirleitni. Vildi hann, at allt yrði senn um hans ferð. Látum þau nú fara, sem þeim líkar.