10. Gátur Gestumblinda

Maðr hét Gestumblindi, ríkr ok mikill óvinr Heiðreks konungs. Konungr sendi honum orð, at hann kæmi á fund hans at sættast við hann, ef hann vill halda lífinu. Gestumblindi var ekki spekingr mikill, ok fyrir þá sök, at hann veit sik vanfæran til at skipta orðum við konunginn, hann veit ok, at þungt mun vera at hlíta dómi spekinganna, því at sakir eru nógar, þat ráð tekur Gestumblindi, at hann blótar Óðin til fulltings sér ok biðr hann líta á sitt mál ok heitr honum miklum gæðum.

Eitt kveld er þar drepit á dyrr síðla, ok gengr Gestumblindi til hurðar ok sér mann kominn. Hann spyrr þann at nafni, en hann nefndist Gestumblindi ok mælti, at þeir skyldu klæðum skipta, ok svá gera þeir. Bóndi ferr nú í brott ok felr sik, en komandinn gengr inn, ok þykkjast allir þar kenna Gestumblinda, ok líðr af nóttin.

Um daginn eptir gerir sjá Gestumblindi för sína á fund konungs, ok hann kvaddi vel konunginn. Konungr þagði.

"Herra," segir hann, "því kom ek hingat, at ek vil við yðr sættast."

Þá svarar konungr: "Viltu þola dóm spekinga minna?"

Hann segir: "Er ekki fleiri undanlausnir?"

Konungr mælti: "Vera skulu fleiri, ef þú þykkist til færr at bera upp gátur."

Gestumblindi segir: "Lítt mun ek til þess færr, enda mun harðr á annat borð þykkja."

"Viltu," segir konungr, "heldr þola dóm spekinga minna?"

"Þat kýs ek," segir hann, "at bera fyrr upp gáturnar."

"Þat er rétt ok vel fallit," segir konungr.

Þá mælti Gestumblindi:

"Hafa vildak
þat er ek hafða í gær,
vittu, hvat þat var:
Lýða lemill,
orða tefill
ok orða upphefill.
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

Konungr segir: "Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Færi honum mungát. Þat lemr margra vit, ok margir eru þá margmálgari, er mungát ferr á, en sumum vefst tungan, svá at ekki verðr at orði."

Þá mælti Gestumblindi:

"Heiman ek fór,
heiman ek för gerða,
sá ek á veg vega;
var þeim vegr undir
ok vegr yfir
ok vegr á alla vega.
Heiðrekr konungr
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fórtu yfir árbrú, ok var árvegr undir þér, en fuglar flugu yfir höfði þér ok hjá þér tveim megin, ok var þat þeira vegr."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat drykki,
er ek drakk í gær,
varat þat vín né vatn
né in heldr mungát
né matar ekki,
ok gekk ek þorstalauss þaðan?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar lagðist þú í forsælu, er dögg var fallin á grasi, ok kældir svá varir þínar ok stöðvaðir svá þorsta þinn."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn hvelli,
er gengr harðar götur
ok hefir hann þær fyrr of farit,
mjök fast kyssir,
sá er hefir munna tvá
ok á gulli einu gengr?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er hamarr sá, er hafðr er at gullsmíð; hann kveðr hátt við, er hann kemr á harðan steðja, ok þat er hans gata."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyr Dellings durum;
ókvikvir tveir
andalausir
sáralauk suðu?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat eru smiðbelgir; þeir hafa engan vind, nema þeim sé blásit ok eru þeir dauðir sem annat smíði, en fyrir þeim má líkt smíða sverð sem annat."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyr Dellings durum;
fætr hefir átta,
en fjögur augu
ok berr ofar kné en kvið?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat er köngurváfur."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyr Dellings durum;
höfði sínu vísar
á helvega,
en fótum til sólar snýr?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er laukr. Höfuð hans er fast í jörðu, en hann kvíslar, er hann vex upp."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyr Dellings durum;
horni harðara,
hrafni svartara,
skildi hvítara,
skapti réttara?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

Heiðrekr mælti: "Smækkast nú gáturnar, Gestumblindi, hvat þarf lengr yfir þessu at sitja? Þat er hrafntinna, ok skein á hana sólargeisli."

Þá mælti Gestumblindi:

"Báru brúðir
bleikhaddaðar
ambáttir tvær
öl til skemmu;
varat þat höndum horfit
né hamri at klappat,
þó var fyrir eyjar utan
örðigr sá, er gerði.
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fara svanbrúðir til hreiðrs síns ok verpa eggjum; skurm á eggi er eigi höndum gert né hamri klappat, en svanr er fyrir eyjar utan örðigr, sá er þær gátu eggin við."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær rýgjar
á reginfjalli,
elr við kván kona,
þar til er mög of getr,
ok eigut þær varðir vera?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat eru hvannir tvær ok hvannarkálfr á milli þeira."

Þá mælti Gestumblindi:

"Fara ek sá
foldar moldbúa,
á sat naðr á nái;
blindr reið blindum
brimreiðar til,
þá jór var andar vanr.
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fanntu hest dauðan á ísjaka ok orm dauðan á hestinum, ok rak þat allt saman eptir ánni."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverir eru þeir þegnar,
er ríða þingi at
sáttir allir saman;
lýða sína
senda þeir lönd yfir
at byggja bólstaði?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er Ítrekr ok Andaðr, er þeir sitja at tafli sínu."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær brúðir,
er sinn drottin
vápnlausan vega;
inar jarpari hlífa
um alla daga,
en inar fegri fara?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er hnettafl; inar dekkri verja hnefann, en hvítar sækja."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn eini,
er sefr í ösgrúa
ok af grjóti einu gerr;
föður né móður
á sá inn fagrgjarni,
þar mun hann sinn aldr ala?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat er eldr fólginn á arni, ok tekr ór tinnu."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn mikli,
er líðr mold yfir,
svelgr hann vötn ok við;
glygg hann óast,
en gumna eigi
ok yrkir á sól til saka?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er myrkvi; hann líðr yfir jörðina, svá at ekki sér fyrir honum ok eigi sól, en hann er af, þegar vind gerir á."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat dýra,
er drepr fé manna
ok er járni kringt utan;
horn hefir átta,
en höfuð ekki,
ok fylgja því margir mjök?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat er húnn í hnettafli."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat dýra,
er Dönum hlífir,
berr blóðugt bak,
en bergr firum,
geirum mætir,
gefr líf sumum,
leggr við lófa
lík sitt guma?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat er skjöldr; hann verðr opt blóðugr í bardögum ok hlífir vel þeim mönnum, er skjaldfimir eru."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær leikur,
er líða lönd yfir
at forvitni föður,
hvítan skjöld
þær of vetr bera,
en svartan of sumar?"

"Þat eru rjúpur; þær eru hvítar um vetr, en svartar um sumar."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær snótir,
er ganga syrgjandi
at forvitni föður;
mörgum mönnum
hafa þær at meini orðit,
við þat munu þær aldr ala?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat eru Hlés brúðir, er svá heita."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær meyjar,
er ganga margar saman
at forvitni föður;
hadda bleika
hafa þær, inar hvítfölduðu,
ok eigut þær varðir vera?"

"Þat eru bylgjur, er svá heita."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær ekkjur,
er ganga allar saman
at forvitni föður;
sjaldan blíðar
eru þær við seggja lið
ok eigu þær í vindi vaka?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat eru Ægis ekkjur, svá heita öldur."

Þá mælti Gestumblindi:

"Mjök var forðum
nösgás vaxin,
barngjörn sú er bar
bútimbr saman;
hlífðu henni
hálms bitskálmir,
þó lá drykkjar
drynhraun yfir."

"Þar hafði önd búit hreiðr sitt í milli nautskjálka, ok lá haussinn ofan yfir."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverr er sá inn mikli,
er mörgu ræðr
ok horfir til heljar hálfr;
höldum bergr
ok við jörð sakast,
ef hann hefir sér vel traustan vin?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er akkeri með góðum streng; ef fleinn hans er í grunni, þá bergr þat."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverjar eru þær brúðir,
er ganga í brimskerjum
ok eiga eptir firði för;
harðan beð hafa þær
inar hvítfölduðu konur
ok leika í logni fátt."

"Þat eru bárur, en beðir þeira eru sker ok urðir, en þær verða lítt sénar í logni."

Þá mælti Gestumblindi:

"Sá ek á sumri
sólbjörgum á,
bað ek vel lifa
vilgi teiti,
drukku jarlar
öl þegjandi,
en æpanda
ölker stóð.
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þar drukku grísir gylti, en hún hrein við."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hvat er þat undra,
er ek úti sá
fyrir Dellings durum;
tíu hefir tungur,
tuttugu augu,
fjóra tigu fóta,
fram líðr sú vættr?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

Konungr mælti þá: "Ef þú ert sá Gestumblindi, sem ek hugða, þá ertu vitrari en ek ætlaða. En frá gyltinni segir þú nú úti í garðinum."

Þá lét konungr drepa gyltina, ok hafði hún níu grísi, sem Gestumblindi sagði. Nú grunar konung, hverr maðrinn mun vera.

Þá mælti Gestumblindi:

"Fjórir hanga,
fjórir ganga,
tveir veg vísa,
tveir hundum varða,
einn eptir drallar
ok jafnan heldr saurugr.
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er kýr."

Þá mælti Gestumblindi:

"Sat ek á segli,
sá ek dauða menn
blóðugt hold bera
í börk viðar."

"Þar saztu á vegg ok sátt val bera æði í hamra."

Þá mælti Gestumblindi:

"Hverir eru þeir tveir,
er tíu hafa fætr,
augu þrjú
ok einn hala?
Heiðrekr konungr,
hyggðu at gátu."

"Þat er þá, er Óðinn ríðr Sleipni."

Þá mælti Gestumblindi:

"Segðu þat þá hinzt,
ef þú ert hverjum konungi vitrari:
Hvat mælti Óðinn
í eyra Baldri,
áðr hann væri á bál hafiðr?"

Heiðrekr konungr segir: "Þat veiztu einn, rög vættr."

Ok þá bregðr Heiðrekr Tyrfingi ok höggr til hans, en Óðinn brást þá í valslíki ok fló á brott. En konungr hjó eptir ok af honum vélifiðrit aptan, ok því er valr svá vélistuttr ávallt síðan.

Óðinn mælti þá: "Fyrir þat, Heiðrekr konungr, er þú rétt til mín ok vildir drepa mik saklausan, skulu þér inir verstu þrælar at bana verða."

Eptir þat skilr með þeim.