52. Konungakenningar og fyrirmanna

Þar koma saman kenningar, ok verðr sá at skilja af stöð, er ræðr skáldskapinn, um hvárn kveðit er konunginn, því at rétt er at kalla Miklagarðskeisara Grikkjakonung, ok svá þann konung, er ræðr Jórsalalandi, at kalla Jórsalakonung, svá ok at kalla Rómskonung Rómaborgarkeisara, eða Englakonung, þann er Englandi ræðr. En sú kenning, er áðr var ritat, at kalla Krist konung manna, þá kenning má eiga hverr konungur. Konunga alla er rétt at kenna svá at kalla þá landráðendr eða landsvörðu eða landssæki eða hirðstjóra eða vörð landsfólks. Svá kvað Eyvindr skáldaspillir:

Farmatýs
fjörvi næmðu
jarðráðendr
á Öglói.

Ok sem Glúmr kvað Geirason:

Hilmir rauð und hjalmi
heina laut á Gautum.
Þar varð í gný geira
grundar vörðr of fundinn.

Sem Þjóðólfr kvað:

Hár skyli hirðar stjóri
hugreifr sonum leifa
arf ok óðaltorfu,
ósk mín er þat, sína.

Sem Einarr kvað:

Snáks berr fald of fræknu
folkvörð, konungs Hörða
frama telr greppr fyr gumnum,
geðsnjallr skarar fjalli.

Rétt er ok um hann konung, er undir honum eru skattkonungar, at kalla hann konung konunga. Keisari er æðstr konunga, en þar næst er konungr sá, er ræðr fyrir þjóðlandi, jafn í kenningum öllum hverr við annan í skáldskap. Þar næst eru þeir menn, er jarlar heita eða skattkonungar, ok eru þeir jafnir í kenningum við konung, nema eigi má þá kalla þjóðkonunga, er skattkonungar eru. Ok svá kvað Arnórr jarlaskáld of Þorfinn jarl:

Nemi drótt, hvé sjá sótti
snarlyndr konungr jarla.
Eigi þraut við ægi
ofvægjan gram bægja.

Þar næst eru í kenningum í skáldskap þeir menn, er hersar heita. Kenna má þá sem konung eða jarl, svá at kalla þá gullbrjóta ok auðmildinga ok merkismenn ok fólksstjóra eða kalla hann oddvita liðsins eða orrostu, fyrir því at þjóðkonungr hverr, sá er ræðr mörgum löndum, þá setr hann til landstjórnar með sér skattkonunga ok jarla at dæma landslög ok verja land fyrir ófriði í þeim löndum, er konungi liggja fjarri, ok skulu þeir dómar ok refsingar vera þar jafnréttir sem sjálfs konungs.

En í einu landi eru mörg heruð, ok er þat háttr konunga at setja þar réttara yfir svá mörg heruð sem hann gefr til valds, ok heita þeir hersar eða lendir menn í danskri tungu, en greifar í Saxlandi, en barúnar í Englandi. Þeir skulu ok vera réttir dómarar ok réttir landvarnarmenn yfir því ríki, er þeim er fengit til stjórnar. Ef eigi er konungr nær, þá skal fyrir þeim merki bera í orrostum, ok eru þeir þá jafnréttir herstjórar sem konungar eða jarlar.

Þar næst eru þeir menn, er hölðar heita. Þat eru búendr þeir, er gildir eru at ættum ok réttum fullum. Þá má svá kenna at kalla þá veitanda fjár ok gætanda ok sætti manna. Þessar kenningar megu ok eiga höfðingjar.

Konungar ok jarlar hafa til fylgðar með sér þá menn, er hirðmenn heita ok húskarlar, en lendir menn hafa ok sér handgengna menn, þá er í Danmörku ok í Svíðjóð eru hirðmenn kallaðir, en í Nóregi húskarlar, ok sverja þeir þó eiða svá sem hirðmenn konungum. Húskarlar konunga váru mjök hirðmenn kallaðir í forneskju. Svá kvað:

Konungr heill ok svá snjallir
sókn-örr, við lof görvan
óð hafa menn í munni
minn, húskarlar þínir.
Þetta orti Haraldr konungr

Sigurðarson:

Fullafli bíðr fyllar,
finn ek oft at drífr minna,
hilmis stóls, á hæla
húskarla lið jarli.

Hirðmenn ok húskarla höfðingja má svá kenna at kalla þá inndrótt eða verðung eða heiðmenn. Svá kvað Sighvatr:

Þat frá ek víg á vatni
verðung jöfurs gerðu,
nadda él en, nýla,
næst tel ek engi in smæstu.

Ok enn þetta:

Þági var sem þessum
þengils á jó strengjar
mjöð fyr malma kveðju
mær heiðþegum bæri.

Heiðfé heitir máli ok gjöf, er höfðingjar gefa. Svá kvað Óttarr svarti:

Góðmennis þarf ek gunnar
glóðbrjótanda at njóta.
Hér er alnennin inni
inndrótt með gram svinnum.

Jarlar ok hersar ok hirðmenn eru svá kenndir, kallaðir konungs rúnar eða málar eða sessar. Svá kvað Hallfreðr:

Grams rúni lætr glymja
gunnríkr, hinn er hvöt líkar,
Högna hamri slegnar
heiftbráðr of sik váðir.

Sem Snæbjörn kvað:

Stjórnviðjar lætr styðja
stáls buðlinga máli
hlemmisverð við harðri
húflagan skæ dúfu.

Svá kvað Arnórr:

Bera sýn of mik mínir
moðkennds taka enda
þess of þengils sessa
Þung mein synir ungir.

Konungs spjalli, sem Hallfreðr kvað:

Ráð lukusk, at sá, síðan,
snjallráðr konungs spjalli
átti eingadóttur
Ónars viði gróna.

Svá skal menn kenna við ættir, sem Kormákr kvað:

Heyri son á, Sýrar,
sannreynis, fentanna
örr greppa lætk uppi
jast-Rín, Haralds, mína.

Hann kallaði jarlinn sannreyni konungsins, en Hákon jarl son Sigurðar jarls. En Þjóðólfr kvað svá um Harald:

Vex Óláfs feðr
járnsaxa veðr,
harðræði hvert
svá at hróðrs er vert.

Ok enn svá:

Jarizleifr of sá,
hvert jöfri brá.
Hófsk hlýri fram
ins helga grams.

Ok enn kvað hann:

Andaðr er sá,
er of alla brá,
haukstalla konr,
Haralds bróðursonr.

Enn kvað svá Arnórr í Rögnvaldsdrápu:

Réð Heita konr hleyti
herþarfr við mik gerva.
Styrk lét oss of orkat
jarls mægð af því frægðar.

Ok enn svá:

Bitu sverð, en þar þurðu,
þunngör fyr Mön sunnan
Rögnvalds kind, und randir
ramlig folk, ins gamla.

Ok enn kvað hann:

Ættbæti firr ítran
allríks, en ek bið líkna
trúra tyggja dýrum,
Torf-Einars goð meinum.

Ok enn kvað Einarr skálaglamm:

Né ættstuðill ættar
ógnherði mun verða,
skyldr em ek hróðri at halda,
Hilditanns in mildri.

Skáldskaparheiti

Troll kalla mik
tungl sjöt-rungnis,
auðsug jötuns,
ésólar böl,
vílsinn völu,
vörð nafjarðar,
hvélsvelg himins.
Hvat er troll, nema þat?

Hann svarði svá:

Skald kalla mik
skapsmið Viðurs,
Gauts gjafrötuð,
grepp óhneppan,
Yggs ölbera,
óðs skapmóða,
hagsmið bragar.
Hvat er skald, nema þat?

Ok sem Kormákr kvað:

Hróðr geri ek of mög mæran
meir Sigröðar fleira;
haftsænis geld ek hánum
heið. Sitr Þórr í reiðu.

Ok sem kvað Þórðr Kolbeinsson:

Mjök lét margar snekkjur,
mærðar örr, sem knörru,
óð vex skalds, ok skeiðar
skjaldhlynr á brim dynja.

Mærð, sem Úlfr Uggason kvað:

Þar kemr á, en æri
endr bar ek mærð af hendi,
ofra ek svá, til sævar,
sverðregns, lofi þegna.

Hér er lof kallat skáldskapr.