Frá Hrólfi kraka ok Vögg

43. Því er gull kallat sáð Kraka? Konungr einn í Danmörk er nefndr Hrólfr kraki. Hann var ágætastr fornkonunga fyrst af mildi ok fræknleik ok lítillæti. Þat er eitt mark um lítillæti hans, er mjök er fært í frásagnir, at einn lítill sveinn ok fátækr er nefndr Vöggr. Hann kom í höll Hrólfs konungs. Þá var konungrinn ungr at aldri ok grannligr á vöxt. Þá gekk Vöggr fyrir hann ok sá upp á hann.

Þá mælti konungr: ”Hvat viltu mæla, sveinn, er þú sér á mik?”

Vöggr segir: ”Þá er ek var heima, heyrðak sagt, at Hrólfr konungr at Hleiðru var mestr maðr á Norðrlöndum, en nú sitr hér í hásæti kraki einn lítill, ok kallið þér hann konung.”

Þá svarar konungr: ”Þú, sveinn, hefir gefit mér nafn, at ek skal heita Hrólfr kraki, en þat er títt, at gjöf skal fylgja nafnfesti. Nú sé ek þik enga gjöf hafa til at gefa mér at nafnfesti, þá er mér sé þægilig. Nú skal sá gefa öðrum, er til hefir,” tók gullhringi af hendi sér ok gaf honum.

Þá mælti Vöggr: ”Gef þú allra konunga heilastr, ok þess strengi ek heit at verða þess manns bani, er þinn banamaðr verðr.”

Þá mælti konungr ok hló við: ”Litlu verðr Vöggr feginn.”

Frá Hrólfi hraka ok Aðilsi konungi

Annat mark var þat sagt frá Hrólfi kraka um fræknleik hans, at sá konungr réð fyrir Uppsölum, er Aðils hét. Hann átti Yrsu, móður Hrólfs kraka. Hann hafði ósætt við þann konung, er réð fyrir Nóregi, er Áli hét. Þeir stefndu orrostu milli sín á ísi vatns þess, er Væni heitir. Aðils konungr sendi boð Hrólfi kraka, mági sínum, at hann kæmi til liðveizlu við hann, ok hét mála öllum her hans, meðan þeir væri í ferðinni, en konungr sjálfr skyldi eignast þrjá kostgripi, þá er hann köri af Svíðjóð. Hrólfr konungr mátti eigi fara fyrir ófriði þeim, er hann átti við Saxa, en þó sendi hann Aðilsi berserki sína tólf. Þar var einn Böðvarr bjarki ok Hjalti hugprúði, Hvítserkr hvati, Vöttr, Véseti, þeir bræðr Svipdagr ok Beiguðr. Í þeiri orrostu féll Áli konungr ok mikill hluti liðs hans. Þá tók Aðils konungr af honum dauðum hjálminn Hildisvín ok hest hans Hrafn.

Þá beiddust þeir berserkir Hrólfs kraka at taka mála sinn, þrjú pund gulls hverr þeira, ok um fram beiddust þeir at flytja Hrólfi kraka kostgripi þá, er þeir kuru til handa honum. Þat var hjálmrinn Hildigöltr ok brynjan Finnsleif, er á hvárigu festi járn, ok gullhringr sá, er kallað var Svíagríss, er átt höfðu langfeðgar Aðils. En konungr varnaði allra gripanna, ok eigi heldr galt hann málann. Fóru berserkir braut ok unðu illa sínum hlut, sögðu svá búit Hrólfi kraka.

Ok jafnskjótt byrjaði hann ferð sína til Uppsala, ok er hann kom skipum sínum í ána Fýri, þá reið hann til Uppsala, ok með honum tólf berserkir hans, allr griðalausir. Yrsa, móðir hans, fagnaði honum ok fylgði honum til herbergis ok eigi til konungs hallar. Váru þá gervir eldar fyrir þeim ok gefit öl at drekka.

Þá komu menn Aðils konungs inn ok báru skíð á eldinn ok gerðu svá mikinn, at klæði brunnu af þeim Hrólfi, ok mæltu:

”Er þat satt, at Hrólfr kraki ok berserkir hans flýja hvárki eld né járn?”

Þá hljóp Hrólfr kraki upp ok allir þeir. Þá mælti hann:

”Aukum enn elda
at Aðils húsum,”

”Flýra sá eld
er yfir hleypr.”

Svá fór hverr at öðrum hans manna, tóku þá ok, er eldinn höfðu aukit, ok köstuðu á eldinn. Þá kom Yrsa ok fekk Hrólfi kraka dýrshorn, fullt af gulli, ok bar rneð hringinn Svíagrís ok bað þá braut ríða til liðsins. Þeir hljópu á hesta sína ok ríða ofan á Fýrisvöllu. Þá sá þeir, at Aðils konungr reið eftir þeim með her sinn alvápnaðan ok vill drepa þá. Þá tók Hrólfr kraki hægri hendi gullit ofan í hornit ok söri allt um götuna. En er Svíar sjá þat, hlaupa þeir ór söðlunum, ok tók hverr slíkt er fekk, en Aðils konungr bað þá ríða ok reið sjálfr ákafliga. Slöngvir hét hestr hans, allra hesta skjótastr. Þá sá Hrólfr kraki, at Aðils konungr reið nær honum, tók þá hringinn Svíagrís ok kastaði til hans ok bað hann þiggja at gjöf. Aðils konungr reið at hringinum ok tók til með spjóts-oddinum ok renndi upp á falinn.

Þá veik Hrólfr kraki aftr ok sá, er hann laut niðr.  Þá mælti hann: ”Svínbeygt hefi ek nú þann, er ríkastr er með Svíum.”

Svá skilðust þeir.

Af þessi sök er gull kallat sáð Kraka eða Fýrisvalla.

Svá kvað Eyvindr skáldaspillir:

Bárum, Ullr, of alla,
ímunlauks, á hauka
fjöllum Fýrisvalla
fræ Hákunar ævi.

Svá sem Þjóðólfr kvað:

Örð sær Yrsu burðar
inndrótt jöfurr sinni
bjartplógaðan bauga
brattakr völu-spakra.
Eyss landreki ljósu
lastvarr Kraka barri
á hlémyldar holdi,
hauks kölfur mér sjalfum.

Frá Hölga konungi

44. Svá er sagt, at konungr sá, er Hölgi er nefndr, er Hálogaland er við kennt, var faðir Þorgerðar Hölgabrúðar. Þau váru bæði blótuð, ok var haugr Hölga kastaðr, önnur fló af gulli eða silfri - þat var blótféit - en önnur fló af moldu ok grjóti. Svá kvað Skúli Þorsteinsson:

Þá er ræfrvita Reifnis
rauð ek fyr Svölð til auðar,
herfylgins bar ek Hölga
haugþök saman baugum.
Enn frá gullskenningum

Í Bjarkarmálum inum fornum eru tölð mörg gullsheiti. Svá segir þar:

Gramr inn gjöflasti
gæddi hirð sína

Fenju forverki,
Fáfnis Miðgarði,
Glasis glóbarri,
Grana fagrbyði,
Draupnis dýrsveita,
dúni Grafvitnis.

Ýtti örr hilmir,
aldir við tóku,
Sitjar svarðfestum,
svelli dalnauðar,
tregum otrsgjöldum,
tárum Mardallar,
eldi Órunar,
Iðja glysmálum.
Gladdi gunnveitir,
gengum fagrbúnir,
Þjaza þingskilum
þjóðir hermargar,
Rínar rauðmalmi,
rógi Niflunga,
vísi inn vígdjarfi.
Varði hann Baldr þeygi.

45. Gull er kallat í kenningum eldr handar eða liðs eða leggjar, því at þat er rautt, en silfr snær eða svell eða héla, því at þat er hvítt. Með sama hætti skal ok kenna gull eða silfr til sjóðs eða diguls eða lauðar, en hvárttveggja silfr ok gull má vera grjót handar eða hálsgjörð nökkurs þess manns, er títt var at hafa men. Men ok hringar eru bæði silfr ok gull, ef eigi er annan veg greint. Sem kvað Þorleikr fagri:

Kastar gramr á glæstar
gegn valstöðvar þegnum,
ungr vísi gefr eisu
armleggs, digulfarmi.

Ok sem kvað Einarr skálaglamm:

Liðbröndum kná Lundar
landfrækn jöfurr granda.
Hykka ek ræsis rekka
Rínar grjót of þrjóta.

Svá kvað Einarr Skúlason:

Blóðeisu liggr bæði
bjargs tveim megin geima
sjóðs, á ek sökkva stríði,
snær ok eldr, at mæra.

Ok enn sem hann kvað:

Dægr þrymr hvert, en hjarta
hlýrskildir ræðr mildu
Heita blakks, of hvítum
hafleygr digulskalfi.
Aldri má fyr eldi
áls hrynbrautar skála,
öll viðr folka fellir
framræði snæ bræða.

Hér er gull kallat eldr áls hrynbrautar, en silfr snær skálanna.

Svá kvað Þórðr Mæraskáld:

Sér á seima rýri,
sigðis látrs at átti,
hrauns glaðsendir handa,
Hermóðr föður góðan.