33. Þeir Hrólfr fengu sigr

Eirekr konungr hafði farit í borgina um kveldit eptir orrostuna at binda sár sinna manna. Hafði hann mikinn mannskaða ok látit alla kappa sína, svá at Sörli síðnefr lifði einn eptir af öllum þeim, er Grími ok Þórði hafði þangat fylgt. Dreif til konungs mikit lið ór heruðum bæði nætr ok daga. Þóttust þeir Eirekr konungr ok Grímr hafa ráð þeira Hrólfs í hendi sér fyrir liðsmunar sakir. Bjóst nú Grímr við mörgum brögðum um nóttina ok þeir Brynjólfr. Sár þat, er Eirekr konungr fekk í handlegginn af pílu þeiri, er Möndull sendi honum, tók mjök at þrútna, ok var honum höndin óvíg.

Um morgin árla reið Eirekr konungr út af borginni með allan sinn her. Skikkaði hann fylkingum sínum, ok var skotit skjaldborg um hann. Brynjólfr skyldi verja skjaldborgina, en sá maðr bar merki, er Snákr hét, Grímr ægir í annan arm ok Sörli síðnefr. Liðsmunr var svá mikill, at sex váru um einn Hrólfs manna.

En er hann sér þat, segir hann sínum mönnum, at þeir skulu ekki fylkja — "ok munum vér renna at riðlum þrír eða fjórir tigir í flokki, at eigi verði hringr um oss sleginn af þeira fjölmenni. Mun ek skipa mér móti Grími ægi, en Stefni móti Eireki konungi ok með honum Torfa, en þér, Möndull dvergr, ætla ek at sjá við göldrum Gríms, at eigi geri hann várum mönnum líftjón með sinni fjölkynngi."

Möndull gekk þá fram ok var kominn í kufl svartan, ok var hvergi bert á honum. Undir annarri hendi hafði hann belg stóran, ok var innan með dýrskinn, en utan með gult klæði. Boga ok örvamæli hafði hann í annarri hendi. Öllum þótti búnaðr hans undarligr. Grímr gengr þangat, er valrinn lá, ok velti þeim, er dauðir váru, ok vildi upp reisa, en gat eigi. Gerist hann nú svá hræðiligr í sinni ásjónu, at flestir menn þorðu eigi í móti honum at sjá, því at augu hans váru sem eldr, en svartr reykr ór nösum ok munni með inni sterkustu fýlu.

Skjótt eptir þat æptu hvárirtveggju heróp, ok ganga hvárir móti öðrum. Grímr öskraði svá hátt, at hans hljóð barst yfir allt herópit. Hann hljóp fram fyrir fylking sína ok hristi einn poka, en þar ór fýkr ein dumba svört ok at mönnum Hrólfs. En er Möndull sá þat, gengr hann fram ok hristi belg sinn, ok blés þar ór vindi miklum í móti dumbunni, svá at hún fauk aptr í augu á Gríms mönnum, svá at þeir urðu þegar blindir ok fellu áfram ok váru fóttroðnir til bana af sínum mönnum. Grímr varð nú reiðr mjök. Hann leggr örina á streng ok skaut til Mönduls, en hann skýtr í móti, ok mættust örvarnar í oddana ok fellu niðr báðar. Fór svá þrjá tíma. Þessu jafnfram tókst harðr bardagi með braki ok kalli, er hverr eggjar annan, því at svá váru menn Hrólfs ákafir, at þeir eirðu engu, létu sem þeim væri víss sigrinn. Stefnir gekk hart fram móti Eireki konungi ok með honum Torfi ok Birgir. Þeir ruddust um fast, ok er seint at telja högg ok lög þeira, er þeir drápu margan mann, svá at varla mátti tölu á koma. Brynjólfr gengr nú ok hart fram ok Snákr merkismaðr, svá at þeir felldu í fyrstu hríð fjóra tigi riddara. Hrólfr kemr mót Grími ægi ok höggr til hans, en hann barst undan í lopt upp í flugdreka ok spjó eitri yfir Hrólf. Möndull var nær staddr ok brá undir belgnum, svá at hann fylldi af eitrinu. Hann hljóp með belginn at Sörla síðnef ok steypti í andlit honum, svá at hann fell dauðr. Grímr varð þá at manni, en þó hafði hann drepit níu menn með eitrinu. Grímr hljóp þá at dverginum ok vildi taka hann, en Möndull vildi þess eigi bíða ok fór í jörð niðr, þar sem hann var kominn. Grímr fór ok niðr eptir honum, svá at saman lauk jörðina fyrir ofan höfuð þeim.

Hrólfr gengr nú fram hart ok höggr til beggja handa. Urðu þeir léttir fyrir honum. Fell nú hverr um þveran annan. Engum þurfti hann at gefa meira en eitt högg. Gat sá hverr dauðann fyrir lífit, er hann náði sverðinu til, ok báðar hans hendr váru blóðgaðar til axlar upp. Bauð nú flestum hans framganga ótta. Var orrostan mjök mannskæð í báða armana.

Því næst sáu nokkurir menn frá orrostunni, at fimmtán skip róa at landi sem mest geta. Þau lögðu í lægi. Gekk margt lið frá skipunum ok mjök vígligt. Tveir menn váru hér mestir vexti ok höfðu grímur fyrir andliti. Þeir gengu þegar til orrostu með Hrólfi ok kómu mjök í opna skjöldu Eireki konungi, ok gerðist mikit flótta roð í liði hans. Váru grímumenn ákafastir ok hjuggu bæði ótt ok títt. Var nú svá áköf orrostan, at hún var aldri fyrr þvílík. Þar mátti sjá margan skjöld klofinn ok sterkan hjálm brotinn ok brynjur slitnar ok margan mikils háttar mann lágt liggja. Engi lét sér þar annars víti at varnaði verða. Þar var skotit spjótum, gaflokum, flettiskeptum, handsöxum ok mörgum öðrum skotvápnum.

Hrólfr sækir nú fram at skjaldborginni, ok varð þar hörð viðtaka. Grímr ægir kemr þá aptr til orrostunnar ok var mjök ófrýnligr. Drap hann þá hvern, er fyrir honum varð. Í móti honum kómu þeir Birgir ok Torfi ok báðir grímumenn, ok sóttu at honum allir með miklu kappi, ok kómu þeir engu sári á hann. Greiddi hann þeim mörg högg ok stór. Urðu þeir bæði sárir ok móðir.

Þetta var allt jafnsnemma, at Stefnir mætti Svala ok hjó til hans með sverði. Þat högg kom í skjöldinn ok tók af þat, er nam, ok í sundr merkisstöngina. Svalr hjó í móti, ok klauf í sundr allan skjöldinn, en Stefnir varð ekki sárr. Hann hjó til Svals, ok kom utan á hjálminn ok renndi af barðit ok niðr á öxlina ok tók í sundr axlarbeinit ok inn í búkinn, ok fekk hann bana. Var nú merki Eireks konungs í gras fallit.

Þetta sér Brynjólfr ok sækir nú í móti Stefni mjök illiligr ásýndar. Hann var tenntr sem villigöltr. Hann höggr til Stefnis ok hvárr til annars, ok beit ekki á Véfreyjunaut, beit ok ekki sverð Stefnis á Brynjólf. Þeir hjuggust lengi, ok varð Stefnir mjök móðr, þar til er sverðit gekk sundr undir hjöltunum. Þá rann Stefnir undir Brynjólf, en hann tók í móti mjök sterkliga. Brynjólfr beit í öxl Stefnis ok klippti holdit burt af beininu, svá mikit sem hann fekk yfir ginit, því at eigi tóku tennr hans í gegnum kápuna. Stefnir varð við karlmannliga ok þreif hendi í munn Brynjólfs ok reif allt út at eyra. Var hann þá mjök ókyssiligr. Glímdu þeir svá lengi, at ýmsir hörfuðu, þar til at Brynjólfr fell á bak aptr um Sval. Spennti hann þá báðum höndum hrygg Stefnis svá fast, at hann mátti sér hvergi víkja. Varð hann andlitinu at forða sem hann mátti, at Brynjólfr biti hann eigi.

Nú er frá Hrólfi at segja. Hann sækir at skjaldborginni með miklum grimmleik. Fekk hann þar mörg högg ok lög ok mikla atsókn, því at þar var allt it hraustasta mannval Eireks konungs. Hefði hann þar fengit mörg sár ok mikinn skaða, ef eigi hefði kápan hlíft honum ok herklæðin. Þá drap Hrólfr einn sjötigi riddara. Hrólfr rauf þá alla skjaldborgina. Eirekr konungr varðist vel ok kænliga; hann kallar hári röddu á Grím ægi ok bað hann duga sér ok hlífa nú engu. En er Grímr heyrði þat, skundar hann þangat. Hann hafði þá drepit Torfa ok Birgi ok særða grímumennina, en annan til ólífis. Hafði hann verit stundum flugdreki, en stundum ormr, göltr ok griðungr eða önnur skaðsamlig skrípi, þau er mönnum eru meinsamligust.

Ok er Hrólfr sér hann, þá mælti hann. "Enn muntu sökkva þér í jörð niðr sem í gær, er vit fundumst. Nú far þú hingat, Ægir, ok berst við mik, ef þú þorir, þar til er annarhvárr okkar fellr."

Grímr sagði: "Þat skaltu finna, at ek er hér kominn," ok hjó til Hrólfs, en Hrólfr í móti. Þar mátti sjá stór högg ok ákafa sókn, er hvárr veitti öðrum, en aldri hjuggu þeir svá stórt, at nokkut biti. Þeira atgangr var svá harðr, at allir stukku frá, þeir er í nánd váru, en svá hrökk eldrinn ór vápnunum, er þau mættust, at alla vega sindraði af.

Inn mikli grímumaðr mætti Eireki konungi, ok var þeira atgangr mjök harðr. Eirekr konungr hafði skjöldinn á þeiri hendi, er sár var, en hjó með hinni bæði margt ok stórt, því at hann var inn mesti kappi. Svá endaði þeira viðskipti, at grímumaðr klauf af konungi allan skjöldinn. Eptir þat hjó hann báða fætr undan Eireki konungi ok drap hann. Síðan lét hann líf sitt með mikilli hreysti. Brast þá flótti í liðinu, ok flýði hverr, sem mátti. Tókst nú mannfallit á nýjan leik, er víkingar ráku flóttann drengiliga.

Þeir Hrólfr ok Grímr hörfuðu ór fylkingunni ok börðust með miklu kappi, þar til er Hrólfr skoraði sundr mæki Gríms í miðju með Hreggviðarnaut. Grímr hljóp þá á Hrólf sterkliga. Varð Hrólfr þá at kasta sverðinu ok tók á móti. Grímr hamaðist þá, svá at hann óð jörðina til knjá, en Hrólfr barst undan ok varð at forða sér við föllum. Grímr spjó stundum eitri, stundum eldi á Hrólf, svá at þat hefði hans bani orðit, ef eigi hefði kápan fyrir verit eða blaka sú, er Möndull gaf honum. Var hans andi svá heitr, at hann þóttist náliga brenna í gegnum Véfreyjunaut ok herklæðin. Kramdi Grímr hold af beinum, þar sem hann tók til. Aldri þóttist Hrólfr í meiri mannraun komit hafa. Þat sá hann, at hann mundi springa af mæði, ef þeir ættist tveir við lengi, ok svá spyrndu þeir sterkliga til, at af gekk gras ok svörðr af jörðinni, þar er þeir gengu. Hann sér, hvar Möndull kemr hlaupandi. Hann þrífr eitt sverð, er lá á vellinum, ok höggr báðum höndum á fót Gríms, en ekki beit heldr en í stein kæmi. Möndull hleypr aptr til valsins ok finnr Hreggviðarnaut. Hann bregðr hráka sínum á eggina ok dregr sverðit þangat, er þeir glímdu, því at hann fekk þat eigi borit né reitt fyrir þunga sakir. Getr hann þá dregit sverðit aptan at kálfunum á Grími, svá at sundr tóku sinarnar á fótunum. Þá fell Grímr.

Dvergr mælti: "Haltu, Hrólfr, svá at hann verði ekki lauss."

Grímr brauzt um fast ok sótti í jörð niðr, en Hrólfr helt honum eptir megni. Þá mælti hann: "Mikil lukka fylgir þér, Hrólfr, ok muntu frægr verða af drápi mínu ok stórvirkjum þeim, er þú hefir unnit í Garðaríki. Haugr mun orpinn eptir mik ok settr við sjó fram, ok mun þeim öllum víss dauði, er þar taka fyrst land, þeir af hafi koma til. Margar gildrur hefi ek sett þér til dauða, því at mér sagði löngum hugr um þat, er nú er fram komit. Ek sendi Vilhjálm til þín at svíkja þik, en þér var lengra líf lagit. Nú hefðir þú mik ekki yfir unnit, ef eigi hefði sjá óhappadvergr þar í tilstilli um verit."

Möndull hljóp þá upp ok stakk digru kefli í munn Gríms, svá at fast stóð. Möndull mælti þá: "Ef Grímr hefði nú mátt mæla lengra, þá hefði hann svá fyrirmælt þér ok fleirum öðrum, at þú hefðir morknat sundr ok orðit at engu nema dufti, ok skaltu drepa hann fljótt ok leggja sverðit fyrir brjóst honum, en aflima eigi, því at þat verðr allt at eitrormum, er af honum er höggvit. Skal ok engi fyrir hans sjónum verða, meðan hann deyr, því at þat er þess bani."

Hrólfr tók nú Hreggviðarnaut ok lagði fyrir brjóst Grími, svá at út gekk um bakit, en dvergr tók skjöld einn ok lagði fyrir ásjónu. En þótt þat megi ólíkligt þykkja, þá segir svá, at hann drafnaði í sundr sem snjór í eldi ok varð at dufti einu. Lét Grímr svá líf sitt með hræðiligum fjörbrotum ok hörðu handakasti, en Hrólfr lá ofan á honum, þar til hann er dauðr. Helt Hrólfi þá mjök við ómegi af umfangi því, er hann hafði haft við Grím ægi.

Sá inn mikli grímumaðr sneri aptr til valsins, þegar hann hafði litla stund rekit flóttann. Kom hann þar at, er þeir Stefnir ok Brynjólfr lágu, svá sem fyrr var frá sagt. Vill hann þá duga Stefni ok leysti hendr Brynjólfs af honum, en þat fekk hann eigi gert, fyrr en hann braut af honum sérhvern fingrinn. Lömdu þeir hann síðan með keppum í hel. Var Stefnir svá stirðr orðinn af hans handagangi, at varla mátti hann einnsaman ganga með öðrum mönnum.

Var þessi nú in mikla orrosta enduð, ok hafði þar orðit svá mikit mannfall, at menn vissu varla þvílíkt, ok lágu dauðir mannabúkar um alla völlu svá þykkt, at eigi mátti um jörðina ganga fyrir því mikla valfalli. Hafði þó fleira fallit af Eireki konungi. Hrólfr ok Stefnir höfðu látit allt lið sitt fyrir utan átta hundruð manna, er eptir lifðu, ok var þat flest sárt. Skorti þar nú ekki vápn né væna gripi, er dauðir menn höfðu átt. Gekk Hrólfr ok Stefnir nú til herbúða sinna, ok batt Möndull dvergr sár manna, ok lofuðu allir hans kunnáttu ok dugnað. Sagði Möndull, at þat hefði verit hans bani, ef Grímr hefði nát honum, þá hann steypti sér niðr í jörðina. "Naut ek þá þess," segir hann, "at fleiri váru mínir vinir en hans þar fyrir."

Grímumaðr fór til skipa sinna um kveldit með sínu liði, ok tjölduðu þeir sér herbúðir. Tóku nú hvárirtveggju á sik náðir, ok þótti flestum mál hvíldar. Lið þat, er undan komst ok Eireki konungi hafði fylgt, flýðu til borgarinnar ok heldu sik þar.

34. Frá athöfnum Hrólfs

Um nóttina, er menn váru sofnaðir, gengu þeir Hrólfr ok Stefnir til herbúða skipamanna, ok sváfu þeir allir með herklæðum sínum. Tók Hrólfr þá knífinn ok beltit, þat er Hreggviðr gaf honum, ok batt við spjótskapt grímumanns ok mælti: "Þenna grip gef ek formanni liðs þessa, ok þar með þakka ek honum sína drengiliga þjónustu ok liðveizlu. Þykkist ek skyldugr at gera honum allan þann góða, sem ek má veita honum ok hann vill af mér þiggja."

Engi svaraði þeim. Gengu þeir nú til búða sinna ok sváfu af nóttina.

Um morgun árla gekk Hrólfr til borgarinnar með lið sitt. Kom þar ok grímumaðr með sitt lið. Þingaði Hrólfr þá við borgarmenn ok játaði þeim griðum, ef þeir vildi borgina upp gefa. Taka þeir nú þann kost. Gengu þeir Hrólfr í borgina með öllu liði sínu ok skutu á húsþingi, ok kvað Hrólfr upp á þinginu, at þeir váru þar komnir af hendi Ingigerðar konungsdóttur at vinna hennar ríki aptr af hennar óvinum ok hún væri nú í Danmörk heil ok vel til reiða. Urðu landsmenn við þessi tíðendi mjök glaðir ok þóttust undir hennar vald þjóna vildu.

Gengu þeir Hrólfr nú til halla ok settust til drykkju með mikilli gleði. Tók inn ókunni maðr þá af sér grímuna. Kenndi Hrólfr ok Stefnir þá, at þar var kominn Hrafn, er fyrr var í Jótlandi ok Hrólfr gaf klæðin. Segir hann þeim tíðendi þau, er gerzt höfðu í Danmörk, fall Þorgnýs jarls ok þat, at hann hefði þar at borit. Urðu þeir Hrólfr ok Stefnir hljóðir við þessi tíðendi ok þökkuðu honum mikilliga fyrir sína liðveizlu.

Hrafn segist hafa ætlat, at þeir mundi hafa orðit seinir til þeira inn fyrra dag, — "váru þér góðs frá mér makligir fyrir lífgjöfina ok klæðin endr fyrir löngu, er þit gáfuð mér, en Krákr, bróðir minn, fell í gær fyrir Grími ægi, ok þykki mér þat inn mesti skaði, þótt ek verði svá búit at hafa."

Skildu þeir nú talit. Váru þeir þar þá nótt í góðum fagnaði.

Um morgun eptir létu þeir Hrólfr hreinsa völlu ok skiptu herfangi með sínum mönnum. Váru þar reistir þrír haugar mjök stórir. Setti Hrólfr Sturlaug, föður sinn, í einn ok Krák, bróður Hrafns, ok alla þá vildustu kappa, er fallit höfðu af þeira liði. Var í þann haug borit gull ok silfr ok góð vápn ok vel um búit. Í annan haug var settr Eirekr konungr, Brynjólfr ok Þórðr ok þeira vildarmenn. Í þriðja var settr Grímr ægir við sjó fram, þar sízt þótti ván, at skip mundi koma at, en almúgi var þar dysjaðr, er fallit hafði.

Setti Hrólfr nú stjórnarmenn yfir allt ríkit, til þess er konungsdóttir kæmi til, en dvergr tók orlof af Hrólfi, ok þakkaði hann honum sína fylgd ok gaf honum þá hluti, er hann vildi hafa. Gyða, systir Eireks konungs, hvarf burt ór Garðaríki, ok var þat geta sumra manna, at Möndull mundi hafa haft hana burt með sér.

Eptir þat bjuggust þeir Hrólfr til heimferðar ok heldu burt ór Garðaríki ok léttu eigi fyrr en þeir kómu til Danmerkr í Árós. Þann stað hafði Þorgnýr mest eflt. Gekk Björn móti þeim með miklum fagnaði ok allr landslýðr. Jungfrúrnar urðu fegnar þeira aptrkvámu. Þakkaði Ingigerðr þeim sína framgöngu. Björn hafði geymt þær í einu jarðhúsi, síðan jarlinn fell.

Sagði Ingigerðr nú einarðliga, at hún vildi engan mann eiga nema Hrólf Sturlaugsson, því at hann hefði mestu um kostat föður síns at hefna, — "hefir hann nú misst föður sinn ok bróður ok aðra vini ok frændr, en komit sjálfr í mestan háska."

Mæltu þessu engir í móti. Gerði Björn þeim nú sœmiliga veizlu, ok drukku erfi Þorgnýs jarls.

35. Frásögn Hrafns

Einn dag at veizlunni stóð Hrafn upp ok beiddi sér hljóðs ok mælti: "Þakkir vil ek gera yðr, Hrólfr ok Stefnir, fyrir þann heiðr ok velgerning, er þit hafið til mín gert bæði nú ok fyrri, er ek var hér. Vil ek nú kunngera yðr mitt nafn ok ætterni: Konungr einn hét Játgeirr ok réð fyrir einu konungsríki í Englandi ok hafði atsetu í borg þeirri, er Víncestr heitir. Hann átti tvá sonu ok eina dóttur. Hét inn ellri sonr hans Haraldr, en annarr Sigurðr. Álfhildr hét dóttir hans. Ek er sá sami Haraldr, en Sigurðr, bróðir minn, fell í Garðaríki, sem þér vissuð, ok er móðurkyn okkart hér í Danmörk. En þá er ek var fimmtán ára, en bróðir minn þrettán, var faðir minn svikinn af frænda sínum, er Heinrekr hét, ok er hann mikill kappi ok óeirumaðr. Lét hann síðan taka sik til konungs ok heldr síðan ríkinu, en vit bræðr kómumst með nauðum undan ok fengum komit Álfhildi til geymslu í borg þá, er Brandifurða heitir, ok hefir hún þar verit síðan, en vit bræðr höfum farit huldu höfði um ýmsi lönd ok nefnt okkr Krák ok Hrafn. Höfum vit fengit lið þetta ok skip hjá ýmsum höfðingjum með styrk frænda okkarra. Hefir Heinrekr mikinn styrk af Skotlandi, því at hann á dóttur Melans jarls ór Móraði ok mikill vin höfuðkonungsins, er Dungall heitir. Við hann er kennt Dungalsbær, því at hann hefir þann stað byggja látit. Nú vil ek þess biðja yðr, Hrólfr ok Stefnir, at þér veitið mér lið ok styrk, at ek mætti föður míns hefna ok mína föðurleifð aptr vinna."

Hrólfr sagði: "Allan þann styrk ok fylgi skal ek þér veita, er ek má, ok eigi fyrr við skilja en þú hefir þitt ríki aptr unnit ok þína harma rekit, eða at öðrum kosti skal ek láta lífit."

Stefnir talaði ok slíkt it sama. Haraldr þakkaði þeim orð ok góðvilja.

Þegar eptir veizluna bjuggust þeir til ferðar ok völdu með sér allt it frœknasta lið, er fá kunni. Þeir settu Björn ráðgjafa eptir til landsgæzlu ok fleiri ríkismenn með honum, en áðr þeir fóru, hafði Haraldr upp orð sín ok bað Þóru, systur Stefnis. Var Hrólfr þetta flytjandi ok fleiri tígnarmenn aðrir. Fór þat fram, at Haraldr fekk hennar, ok skyldi hún í festum sitja, til þess þeir kæmi aptr. Eptir þat sigldu þeir af Jótlandi ok höfðu þrjá tigi skipa ok öll vel búin. Þeir léttu sinni ferð eigi fyrr en þeir kómu vestr til Englands við ey þá, er Lindisey heitir. Þar lögðu þeir í lægi ok lágu þar nokkura daga ok biðu byrjar, því at þeir vildu eigi þar herja.

36. Orrustan við Ástún

Svá er sagt, at með Heinreki konungi var sá maðr, er Annis hét. Hann var gamall at aldri, en nýr ok forn at illsku ok fjölkynngi. Hann hafði fóstrat Heinrek ok verit jafnan hans ráðuneyti. Annis hafði sagt konungi fyrir mánuði, at Haraldr ok Hrólfr mundi þar koma með mikit lið ok hvat þeir ætluðust fyrir.

Sagði Annis þá kappa mikla Hrólf ok Stefni ok nú mundi ráða við þurfa, — "er þat mitt ráð at senda til Skotlands til Melans jarls, mágs þíns, ok hann komi til liðs við þik. Þú skalt ok gera boð til Dungals konungs, at hann sendi þér lið, ok þegar Hrólfr kemr við land, skaltu senda þeim mann at hasla þeim völl ok bjóða þeim til orrostu. Mega þeir þá eigi herja at réttum víkingalögum. Orrostustaðinn skal setja við Ásatún norðr frá Kanaskógum. Þar er landsleg mest ok verst flótta við at koma, en í skóginum skaltu vera láta helming liðs várs, til þess at þeir veiti þeim bakslettur, ok koma þeim í opna skjöldu. Skulum vér þá kringja um þá ok láta engan með lífi burt komast."

Sýndist konungi þetta gott ráð ok lét svá með fara sem Annis sagði fyrir. Kom Melans jarl af Skotlandi með mikit lið. Var þat ok frítt lið, er Dungall konungr hafði sent Heinreki konungi. Váru þar fyrir liði berserkir tveir. Hét einn Ámon, en annarr Hjálmarr. Váru þeir miklir fyrir sér at afli ok harðfengi. Hafði Heinrekr nú óflýjanda her. Kómu nú sendimenn hans til Lindiseyjar ok sögðu þeim Hrólfi, at þeim var haslaðr völlr ok til orrostu búit við Ásatún. Sýndist þat sumum óráðligt at fara með jafnlítit lið upp í megin landsins, svá sem þar var mikit fjölmenni fyrir. Heldu þeir til þess staðar, er í Skorsteini heitir, ok létu þar eptir skip sín ok bjuggu sik þá til landgöngu ok léttu eigi fyrr en þeir kómu við Ásatún. Var Heinrekr konungr þar fyrir ok Melans jarl með óflýjanda her, en í skóginum váru þeir Ámon ok Hjálmarr með mikit lið, ok vissu þeir Hrólfr ekki til þess.

Váru nú skipaðar fylkingar: Heinrekr konungr setti þrjár fylkingar. Var hann sjálfr í miðri fylkingu, en Melans jarl í annarri. Í þriðju fylking var greifi sá, er Engilbert hét ok var inn mesti kappi. Með honum var sá maðr, er Rauðam hét ok var bæði mikill ok sterkr ok fullhugi inn mesti. Váru merki borin fyrir þeim öllum. Annis var ekki í orrostu. Haraldr vildi fylkja í móti Heinreki konungi, en Stefnir mót Melans jarli. Hrólfr fylkti mót Rauðam ok Engilbert.

Var eptir þat í lúðra blásit, ok knúðust hvárirtveggju til framgöngu með ópi ok eggjan. Tókst þar fyrst skothríð, en síðan in harðasta höggorrosta, ok gengu hvárirtveggju vel fram. Skotar ok Englismenn váru fyrst mjök ákafir, en Danir tóku vel við ok snarpliga. Þeir Engilbert ok Rauðam mættu Hrólfi þegar í fyrstu, þá orrostan festist, ok sóttu at honum báðir senn, en hann varðist vel ok drengiliga. Var hann í herklæðum sínum ok utan yfir í Véfreyjunaut. Þeir váru báðir fimir ok sterkir, Rauðam ok Engilbert, ok kom Hrólfr aldri staðhöggi á þá, en klauf hann af þeim allar hlífar. Varð Hrólfr mjök móðr, en ekki festi vápn á honum fyrir hlífar sakir. Hann var nú ákafliga reiðr. Honum varð þat fyrir, at hann kastaði sverðinu, en rann undir Engilbert greifa með svá miklu skjótræði, at hann hóf greifann upp yfir höfuð sér ok færði hann á höfðinu niðr, svá at hálsbeinit gekk í sundr.

Í því hjó Rauðam báðum höndum á hrygg Hrólfi, svá at sverðit gekk sundr undir hjöltunum. Vildi hann þá hafa gripit Hreggviðarnaut. Hrólfr hljóp á hann ok lét hann kenna afls munar ok hneppti hann undir sik ok setti kné fyrir brjóst honum svá hart, at inn gengu bringspalirnar. Létu Rauðam ok Engilbert svá líf sitt, ok þóttu þeir verit hafa inir mestu hreystimenn.

Hrólfr tekr nú Hreggviðarnaut ok höggr til beggja handa. Þótti þeim Skotum hann mjök sárbeittr ok hopuðu heldr undan. Hrólfr mat eigi muninn eptir þeim at fara ok drap hvern, er fyrir honum varð. Danir urðu þess brátt varir, at þeim bitu eigi vápnin, þótt þeir hjuggu þrátt til, sem eigi váru hlífar fyrir, ok var líka sem þeir berði með lurkum, utan Hreggviðarnautr beit sem í vatn brygði. Hafði þat ok engi deyft getað utan Grímr ægir, svá at menn vissi til þess dæmi. Fellu nú meir Danir en Englismenn.

Þessu næst heyrðu þeir lúðrablástr ok heróp. Hlupu þá berserkirnir fram ór skóginum með miklu liði ok kómu þeim Hrólfi í opna skjöldu. Gerðu þeir harða atgöngu, ok fellu nú Danir undvörpum. Hrólfr bað sína menn snúast á móti ok horfast at bökum. Fór hann ok með merki sínu í móti berserkjunum. Varð nú allhörð orrosta. Stefnir átti vápnaskipti við Melans jarl, ok var þat harðr samgangr, því at hann var mikill kappi, en sverð Stefnis beit ekki. Þeir Ámon ok Hjálmarr kómu nú í móti Hrólfi. Þeir hjuggu til hans báðir, en hann hafði fyrir sér skjöldinn ok bar af sér drengiliga. Hrólfr sveipaði sverðinu til Hjálmars ok kom á lærit fyrir ofan mjöðmina ok þar undan fótinn ok dó hann eptir lítinn tíma.

Annis kom þá fram. Hann hafði skjöld fyrir sér stóran sem hurð, en lítit sax í annarri hendi. Hann lagði saxinu á miðjum merkismanni Hrólfs, svá at þegar gekk í gegnum. Fell þá merkit á jörð. Dönum bitu nú vápnin, þegar Annis var fram kominn. Dugði nú hverr sem mátti. Fell nú margt af hvárumtveggjum, en þó fleira af Dönum.

Hrólfr vildi nú hefna merkismanns síns ok hjó til Annis. Höggit kom á miðjan skjöldinn, ok klofnaði hann niðr at mundriða. Stóð þá sverðit fast, en Annis helt svá sterkliga, at hvergi bifaðist skjöldrinn, en Hrólfr vildi þá sleppa sverðinu. Var þess eigi kostr, því at báðar hans hendr váru fastar við meðalkaflann.

Annis bað þá Skotana at skrifta Hrólfi, — "því at nú hefir vargrinn í stilli gengit."

Gerðu þeir nú svá, at þeir þyrptust at Hrólfi mjök margir. Aðrir hjuggu eða börðu hann. Bæði var hann grjóti grýttr ok öxum höggvinn ok kylfum lamdr. Grettist Hrólfr nú ekki hagliga ok brauzt um fast með hörðum fótaspyrningum. Varð hann þó eigi lauss.

Nú er frá Stefni at segja, at hann barðist við Melans jarl. Tók nú at bíta sverðit. Hann hjó til jarlsins af öllu afli ofan í hjálminn. Þat högg varð svá mikit, at hann klauf hjálminn ok höfuðit ok búkinn allan brynjaðan niðr í gegnum, svá at í jörðu nam staðar. Höfðu þeir nú lengi barizt.

Stefnir undraðist nú, at hann sér ekki merki Hrólfs né sjálfan hann ok leitar eptir honum, þar til hann sá, hversu hann var staddr, at þeir sóttu at höggva undan honum fætrna. Skundar hann nú at duga honum ok kemr at Annis óvörum ok höggr með sverðinu framan á hjálmbarðit ok þat í sundr ok þar með alla ásjónuna ok báðar hendrnar í ölnbogabótunum. Sníddi Annis nú ófimliga. Varð Hrólfr nú lauss, ok var eigi gott fyrir honum at verða, ok sneri þá at Ámon ok hjó til hans með báðum höndum. Sverðit kom í skjöldinn ok tók í sundr, en blóðrefillinn reist brjóstit ok kviðinn, svá at út fellu iðrin, ok fell Ámon dauðr til jarðar. Hrólfr var þá svá reiðr, at hann eirði engu. Hann hjó ákafliga sem hendrnar fengu tíðast reitt sverðit, en þrír eða fjórir fellu fyrir hverju hans höggi. Því var líkast til at jafna um mannfallit, sem þá er ákafligast hrýtr kurfl af stofni, er menn gera til kola. Stefnir gerði ok slíkt it sama. Fellu nú svá skjótt Englismenn, at mörgum hundruðum gegndi.

Þeir Heinrekr konungr ok Haraldr höfðu fundizt öndverðliga í orrostunni ok höfðu barizt allan daginn. Váru þeir bæði sárir ok móðir, en Haraldr þó meir. Hrólfr sér nú þeira viðreign. Hann hafði þá fjórum sinnum gengit aptr ok fram í gegnum fylkingar Heinreks konungs. Hann veðr þá at konungi ok höggr á hrygg honum, svá at hann fell í tvá hluti dauðr til jarðar.

En er Skotar ok Englismenn sjá konung sinn fallinn, flýði hverr, sem fætr hafði ok því kom við, en hinir ráku flóttann ok drápu hvern, er þeir náðu ok eigi gekk til griða. Hrólfr rak langt flóttann. Þurfti sá engi griða, er hann náði sverði til, ok fell mikill fjöldi í flóttanum. Sneru Danir þá aptr ok flettu valinn ok tóku þar mikit herfang. Annis var fangaðr í orrostunni, ok lét Hrólfr eykr spretta honum í sundr, ok lauk svá hans ævi. Hrólfr var sárr mikit, bæði á höndum ok fótum, en víða um búkinn blár ok lerkaðr af stórum höggum, þótt eigi hefði bitit.

Fóru þeir Haraldr nú til Víncestuborgar, ok var hún upp gefin fyrir þeim, ok gekk allt landsfólk glaðliga til handa Haraldi. Var hann nú til konungs tekinn yfir allt þat ríki, sem faðir hans hafði átt. Þakkaði hann þeim Hrólfi ok Stefni, sem vert var, sína fylgd ok framgöngu. Skotar þeir, er undan kómust, fóru á fund Dungals ok sögðu honum sínar ófarir ok mannskaða ok at Hrólfr var líkari tröllum en mönnum fyrir afls sakir ok vaxtar. Líkaði Dungal mjök illa mannskaði sá, er hann hafði fengit, ok varð þó svá búit at hafa.

37. Frá brullaupi ok landaskipan

Þeir Hrólfr ok Stefnir sátu nú um kyrrt með Haraldi, þat er eptir var vetrarins. Lét Haraldr sækja Álfhildi, systur sína, til Brandfurðaborgar, ok fór hún með góðu föruneyti ok sœmiligri fylgd. Varð Haraldr feginn systur sinni ok svá hvárt þeira öðru. Var hún in fríðasta jungfrú ok vel at atburðum, sem konungsbarni byrjaði. Stefni rann skjótt ástarhugr til hennar ok gekk á tal við hana, ok virtist hún honum bæði vitr ok hæversklig. Hafði Stefnir þá uppi bónorð til hennar, en hún svarar því vel ok veik því mjök til bróður síns. Var það auðsótt við Harald, því at honum var Stefnir kunnigr at góðum drengskap ok mikilli hreysti. Fór það fram, at Stefnir fastnaði Álfhildi, ok greiddi Haraldr út mund hennar í gulli ok góðum gripum.

Bjuggust þeir nú allir, þegar váraði, aptr til Danmerkr ok hlóðu skipin með malt, mjöð ok vín ok dýrum klæðum ok öllum þeim varningi, er dýrmætastr var í Danmörk ok fá kunni í Englandi, heldu síðan aptr til Danmerkr, ok var Álfhildr með þeim. Varð allt fólk í Jótlandi fegit þeira aptrkvámu. Tóku jungfrúrnar vel við þeim ok Björn ráðgjafi. Fór Álfhildr til þeira Ingigerðar ok Þóru, ok var nú mikill fagnaðr með þeim öllum saman.

Létu þeir nú ryðja skip sín ok efna til ágætrar veizlu með öllum sínum beztum tilföngum, er í Danmörk mátti fá eða nálægum löndum. Var þar engi hlutr til sparaðr um hallir ok húsbúning ok alla hluti, þá er mátti fá á Norðrlöndum. Váru til þessarar veizlu boðnir burgeisar ok hirðmenn, greifar ok jarlar með hertugum ok konungum ok öllum öðrum mikils háttar mönnum. Váru flestir tígnarmenn at þessi veizlu, er í váru Danmörk. Ok at öllum samanskipuðum ok þangat komnum var mönnum í sæti skipat, ok þéntu þar kurteisir junkerar ok hæverskir hofmenn. Þar váru fram bornir alls konar réttir með inum dýrustu jurtum, allra handa dýra hold ok fugla, af hreinum ok hjörtum ok vænum villisvínum, gæss ok rjúpur með pipruðum páfuglum. Eigi vantaði þar inn dýrasta drykk, ál ok enskan mjöð með vildasta víni, píment ok klaret. Ok at brullaupinu settu ok veizlunni svá skipaðri mátti heyra alls konar strengleika, hörpur ok gígjur, símphón ok salteríum. Þar váru bumbur barðar ok pípur blásnar með alls kyns lystiligum leikum, er líkaminn mátti við gleðjast. Eptir þat váru jungfrúrnar inn leiddar með sínum skrautligum skara ok skemmtiligum kvenna fjölda. Leiddu tveir tígnarmenn hverja þeira, er brúðgumarnir áttu að eiga. Var yfir þeim borið á steindum stöngum klæði, hvat er skyggja skyldi þeira bjarta búnað ok fögru ferð, til þess er þær váru í sæti komnar. Var þá klæðit burt tekit. Bar þá eigi lit af lit, hörund ok hár skínanda ok gull glóanda með gimsteinum beranda. Sýndust þá öllum Álfhildr ok Þóra fölvar á lit hjá Ingigerði. Var nú veizla in virðuligasta, ok at þessari veizlu gekk Hrólfr at eiga Ingigerði, en Stefnir Álfhildi, Haraldr Þóru. Þessi veizla var sjau nætr standandi með sama sett ok skipan verandi sem ek er nú greinandi, með heiðr ok prís endandi, brúðgumar með góðum gjöfum alla tígnarmenn reifandi ok þeim sína þar kvámu þakkandi, en hverr til sinna heimkynna farandi, þeira ráð sem ok mikilmennsku lofandi ok allir með vináttu skiljandi. Tókust nú með þeim góðar ástir.

Var Haraldr konungr ekki lengi í Danmörk, áðr hann bjóst heim til Englands. Skildi hann við Stefni, mág sinn, ok Hrólf með vináttu ok fór síðan í ríki sitt. Var Þóra drottning með honum, ok settust um kyrrt. Áttu þau börn saman, þótt þau sé eigi nefnd.

England er kallat gagnauðigast land af Vestrlöndum, því at þar er blásinn allr málmr, ok þar fellr hveiti ok vín, ok alls konar sæði má þar hafa. Eru þar ok klæði gerð ok margháttaðir vefir meir en í öðrum stöðum. Lundúnaborg er þar höfuðstaðr ok Kantaraborg. Þar er Skarðaborg ok Helsingjaborg, Víncestr ok margir aðrir staðir ok borgir, er hér eru eigi nefndir.

Stefni var gefit jarlsnafn yfir allt Jótland, ok sat hann optast í Rípum. Danmörk er mjök sundrlaus, ok er þar Jótland mestr hluti ríkis. Þat liggr it syðra með hafinu. Jótlandssíða er kölluð vestan frá hafinu, Vandilskaga ok suðrr til Rípa. Í Jótlandi eru margir höfuðstaðir, syðst í Heiðabæ, annarr í Rípum, þriði í Árósi, fjórði í Vébjörgum; þar taka Danir konung sinn. Limafjörðr er á Jótlandi. Hann gengr af norðri til suðrs, en í innanverðum firðinum gengr Haraldseið vestr til hafsins. Þar lét Haraldr konungr Sigurðarson draga yfir skip sín, þá hann fór undan ófriði Sveins konungs. Fyrir vestan Limafjörð liggr Vandilsskagi. Honum víkr til norðrættar. Í Jörungi er þar höfuðstaðr. Milli Jótlands ok Fjóna gengr inn Álfasund. Á Fjóni er höfuðstaðr í Óðinsey. Milli Fjóna ok Sjálands gengr Beltissund. Í Sjálandi er höfuðstaðr í Róiskeldu. Fyrir norðan Sjáland gengr inn Eyrarsund ok þar fyrir norðan Skáney. Þar er höfuðstaðr í Lundum. Milli Jótlands ok Skáneyjar liggja mörg stór eylönd. Þar er Sámsey, Álsey, Láland, Langaland. Borgundarhólmr liggr austr í hafit. Höfðu Skjöldungar í þenna tíma þetta ríki, en þó höfðu aðrir konungar ok jarlar ekki minna ríki at ráða en þeir í Danmörk, þótt Sköldungar bæri hæri tígn fyrir sakir nafns ok ættar.

38. Ríkisstjórn Hrólfs ok sögulok

Svá er hér sagt, at Stefnir jarl muni ekki langlífr verit hafa ok ætti ekki barn, svá at ór barnæsku kæmist. Þeir Hrólfr ok Stefnir skildust með mikilli vináttu ok heldu sínum félagsskap, meðan þeir lifðu báðir. Ekki er þess getit, at Hrólfr kæmi til Hringaríkis síðan. En þat er sagt, at þat sumar fór Haraldr vestr til Englands. Sigldi Hrólfr af Danmörk austr til Hólmgarða með tíu skipum ok Ingigerðr með honum. Var Hrólfr þar til konungs tekinn yfir allt Garðaríki með ráði konungsdóttur ok annarra ríkismanna. Þriðjungr Garðaríkis er kallaðr Kænugarðar. Þat liggr með fjallgarði þeim, er skilr Jötunheima ok Hólmgarðaríki. Þar er ok Ermland ok fleiri önnur smáríki. Hrólfr stýrði nú ríki sínu með mikilli virðing. Var hann bæði vitr ok stjórnsamr. Þorðu engir höfðingjar á hann at herja sakir hans frægðar ok hreysti. Unnust þau mikit Hrólfr ok Ingigerðr, ok áttu þau mörg börn. Hreggviðr hét sonr þeira ok var mikill fyrir sér. Hann fór í hernað í Austrveg ok ekki aptr síðan. Þat er fróðra manna sögn, at annarr sonr Hrólfs hafi verið Óláfr konungr í Danmörk, er Helgi inn frœkni herjaði á, en Hrómundr Gripsson veitti Óláfi, sem segir í sögu hans, ok drap Helga, ok þær Dagný ok Dagbjört væru dætr Hrólfs, er græddu Hrómund. En þat er eigi ritat, hvárt þær váru börn Ingigerðar eða eigi. Þriði sonr Hrólfs hét Hörðr, faðir Kára, föður Hörða-Knúts. Þat er sagt, at Hrólfr yrði gamall maðr, en eigi er þat greint, hvárt hann var sóttdauðr eða með vápnum veginn.

Nú þótt þessi saga þykki eigi samhljóða verða öðrum sögum, þeim er at ganga þessu máli, um manna nöfn ok atburði, hvat er hverr vann eða gerði með frægð eða vizku, fjölkynngi eða svikum eða hvar höfðingjarnir ríktu, þá er þat líkligast, at þeir, er skrifat hafa ok samsett þessi tíðendi, muni eitthvert hafa fyrir sér haft, annathvárt forn kvæði eða fróðra manna sögn. Munu þær ok fár eða engar fornra manna sögur, at menn vili með eiðum sanna, at svá hafi verit sem sagðar eru, því at flestar verða orðum auknar, verða ok eigi öll orð ok atvik greind í sumum stöðum, því at flest er seinna en segir. Stendr því bezt at lasta eigi eða kalla lygð fróðra manna sagnir, nema hann kunni með meirum líkendum at segja eða orðfæriligar fram at bera. Hafa ok forn kvæði ok frásagnir meir verit fram sett til stundligrar gleði en ævinligs átrúnaðar. Verðr ok fátt svá ólíkliga sagt, at eigi finnist sönn dæmi til, at annat hafi svá orðit. Þat er ok sannliga ritat, at guð hefir lánat heiðnum mönnum einn veg sem kristnum vit ok skilning um jarðliga hluti, þar með frábæriligan frœknleik, auðæfi ok ágæta skapan.

Nú verðr hér endir á þessu máli frá Hrólfi Sturlaugssyni ok hans afreksverkum. Hafi hverr þökk, er hlýðir ok sér gerir skemmtan af, en hinir ógleði, er angrast við ok ekki verðr at gamni. Amen.