Ásmundar saga kappabana

1. Frá sverðasmíði

Buðli er konungr nefndr. Hann réð fyrir Svíþjóðu, ríkr ok ágætr. Þat var háttr hans at elska mjök smiðu, þá er hann fekk hagasta ok honum gerði gersemar. Hann átti drottningu ok dóttur, er Hildr hét. Þat varð þar til tíðenda, at drottning andaðist, ok var konungr kvánlauss.

Þess er getit, at eitt kveld kómu tveir menn til konungs ok gengu fyrir hann með kveðju. Konungr spurði, hverir þeir væri, en annarr nefndist Olíus, en annarr Alíus, "ok vildim vit hér vetrvist þiggja."

Hann spurði, er þeir væri hagleiksmenn nokkurir eða búnir við íþróttum. Þeir kváðust kunna at gera hagliga hvern hlut, þann er smíða skyldi. Konungr vísaði þeim til sætis ok bað þá þar vera.

Í þenna tíma var með konungi boð nokkut, en um kveldit kómu í höllina smiðir konungs ok sýndu honum smíðit, gull eða vápn. Svá gerðu þeir ávallt, ef menn kómu þangat, konungi til frægðar. Allir menn lofuðu smíði þeira nema gestir. Þeir ræddu fátt um. Knífr einn var í því smíði vandaðr. Þetta var sagt konungi, ok kveðst hann ætla, at þeir mundi eigi betr smíða.

Hann kallar þá til sín ok mælti: "Hví eru þit svá tregir til at lofa þat smíði, er hér er fram borit, eða kunni þit betr at gera?"

Þeir kváðu konung þat reyna mega, ef hann vildi, at smíði þetta mundi eigi mikils vert hjá því.

Konungr bað þá gera þá smíð, er til afbragðs mætist, "ef þit vilið eigi vera falsarar."

Þeir kváðust brátt munu reyna, at þessi smíð er lítils verð ok eigi góð. Þeir settu knífinn í rönd borðsins fyrir konung, ok lá hjá þegar eggin. Þeir báðu konung þar taka við gersemi sinni, en kváðust freista mundu at gera annan kníf. Konungr bað þá svá gera, ok síðan gerðu þeir kníf einn ok færðu konungi. Hann brá á kamp sér, ok tók af kampinn ok skinnit, svá at í holdi nam staðar.

Konungr mælti: "Þat mun satt vera, at þit munuð hagir menn, ok nú skulu þit gera mér gullhring," ok svá gerðu þeir ok færðu konungi.

Hann leit á ok mælti: "Þat er rétt sagt, at ek hefi eigi sét meiri gersemi í einum gullhring," ok svá mæltu allir, er sá.

Konungr kvað slíkt tíginna manna þjónustumenn, ok síðan mælti hann: "Nú skulu þit gera mér tvau sverð, þau er eigi beri minna af öðru smíði en þessi smíð ykkur, ok þeim sé hvergi þess til höggvit, er þau bíti eigi."

Olíus kveðst þat eigi vilja ok lézt eigi örvænt þykkja, at nokkut mikit mundi á liggja, ef þeir gerði nauðgir, ok kvað til hófs bazt at búa. Konungr kvað þá gera skyldu, hvárt er þeir gerðu nauðgir eða eigi.

Síðan setjast þeir til smíðar ok gerðu tvau sverð, sérhvárr þeira, ok gengu síðan fyrir konung ok sýndu honum sverðin. Konungr leit á, ok sýndust honum vænlig, "eða hverir fylgja kostir?"

Olíus segir, hann kvað hann því hvergi mundu til höggva, at þat mundi eigi bíta, "ok hygg ek á því munu vera enga annmarka."

Konungr segir: "Þá er gott, ok verðum vér at reyna, hversu staðgott væri," ok skaut oddinum í öndugissúlu, ok lagðist lítt sverðit, ok síðan reisti hann þat í glugg einum.

Smiðrinn kvað þat ofraun sverðinu ok lét þat til höggs búit, en eigi til reistingar. Konungr kvað þat eigi mundu högg standast, ef þat brotnaði í slíkum tilraunum. Ok nú reyndi hann þat sverð, er Alíus hafði gert, ok hljóp þat aptr sem skíð, ok at öllu var þat vænligra en hitt, ok stóðst hvárttveggja þær raunir, er konungr gerði.

Konungr mælti: "Þetta er enn betra, er Alíus hefir gert, ok er hvárttveggja gott, eða hver náttúra fylgir?"

Alíus segir: "Þat, herra, ef þau mætast á lopti, ok sé þau í móti borin, þá mun mitt sverð framar, ok má þó kalla kosti eina ok jafna."

Síðan tók konungr þat sverð, er Olíus hafði gert, ok vildi brjóta, ok þá brast sverðit við hjaltit. Konungr bað hann betra sverð gera, ok síðan gekk hann reiðr til smiðju ok gerði sverð ok fekk þat konungi. Hann hafði nú allar slíkar raunir sem við it fyrra, ok stóðst þetta allar.

Konungr mælti: "Nú hefir þú vel gert, eða er nú ekki hér á til vandkvæðis?"

Hann segir: "Járngott er sverð, enda munu nú nokkur forföll á liggja til hamingju brots, því at þat mun verða at bana inum göfgustum bræðrum, dóttursonum þínum."

Konungr mælti: "Spá þú manna armastr; nú skal bræðrum at bana verða ok þó ógöfgum," ok hjó til hans, en þeir váru þá horfnir með skjótri brautför ok neyttu þá innar neðri leiðar.

Konungr mælti: "Þetta eru miklir óvinir, ok við því skal vinna, at sverð geri mannigi mein."

Konungr lét þá gera stokk at sverðinu með blýi ok lét sökkva niðr í Löginn hjá Agnafit.

2. Fæddr Hildibrandr Húnakappi

Helgi hét konungr ágætr. Hann var hermaðr mikill. Helgi fór með herskipum á fund Buðla konungs ok gerði honum orðsending, at hann mundi þar friðmaðr vera, ok kveðst vilja kannast við hann ok þiggja at honum veizlu. Konungr tók því vel. Helgi konungr gekk upp til hallar ok fekk þar góðar viðtökur. Hildibrandr hét faðir Helga konungs, er réð fyrir Húnalandi.

Helgi konungr mælti þá: "Birta mun ek minn vilja til yðar með tilmæli ráðahags við dóttur yðra. Má ek sjá hvárttveggja at þessu sæmd, mik til landvarnar við yðr, en ríki yðart til móts."

Buðli konungr segir: "Ek vil yðru erendi vel svara með samhuga hennar við oss."

Ok síðan var þetta mál kært við hana, en hún geldr til samþykki vilja föður síns, ok er nú aukin veizlan eptir tíginna manna sið, ok fær Helgi konungr Hildar, dóttur Buðla konungs, ok síðan váru þeir mágar samhuga, ok var Buðla konungi mikit traust at Helga konungi.

Þau Hildr áttu son, er Hildibrandr hét, er manna var vænstr, ok þegar er hann dróst á fætr, þá mælti Helgi konungr, faðir hans: "Þinn fóstrfaðir skal vera Hildibrandr inn ríki, faðir minn, í Húnalandi, ok er þá vænst, at þín forlög verði mátuligust."

Helgi konungr sendi nú þangat sveininn. Hildibradr konungr tók ágætliga við honum ok kveðst vænta, at þar mundi upp fæðast einn kappi. Eptir þat fór Helgi konungr í hernað, en Buðli konungr gerðist gamall löndum at stýra.

3. Fæddr Ásmundr kappabani

Álfr hét konungr, er réð fyrir Danmörku. Dóttir hans hét Æsa in fagra. Hún var fræg víða um lönd af vænleik sínum ok hannyrðum. Áki hét einn ríkr kappi í Danmörku. Hann var í kærleikum miklum við konung, ok Álfi konungi var at honum mest traust.

Konungr kallaði hann til sín ok mælti: "Hernað viljum vér drýgja í sumar ok taka þat ríki undir vára eign, er áðr liggr gæzlulaust, en þó frami at, ef náist."

Kappinn svarar: "Herra, hvar viti þér ríki falt?"

Konungr mælti: "Buðli konungr er nú örvasi at aldri, ok viljum vér leggja undir oss hans ríki."

Áki segir: "Eigi vil ek þess letja at gera stórræði, ok mun enn sem fyrr eptir framaverk, at þér munuð laun hyggja vinum yðrum fyrir sitt starf."

Síðan bjuggu þeir Álfr konungr ok Áki her sinn ok herjuðu í Svíþjóð á ríki Buðla konungs ok gerðu þar mikit hervirki í manndrápum ok fjárupptektum. En er Buðli konungr spyrr þetta, stefnir hann saman sínum her ok fær lítit lið, er styrkr Helga, mágs hans, var fjarri, en þó helt hann sókn upp ok var borinn ofmagni ok fell í þeiri orrostu, en Álfr konungr tók at herfangi dóttur hans ok allmikit fé, ok fara nú heim við svá búit.

Þá mælti Álfr: "Svá hefir oss til handa borizt, at vér höfum gnógt ríki ok fé, en fyrir þitt liðsinni, Áki, vil ek gifta þér Hildi Buðladóttur, þótt hún eigi áðr bónda."

Áki segir: "Hver munu önnur skapfelldri laun en þessi? Ok eigi þykki mér at verra, þótt Helgi konungr eigi hana áðr."

Eptir þat gekk Áki at eiga Hildi, ok áttu þau einn son. Sá hét Ásmundr. Hann var snemma mikill ok sterkr ok lagðist í víking, þegar hann mátti, ok braut undir sik mikinn hermanna afla.

4. Hildibrandr felldi Álf konung

Nú er þar til máls at taka, er Hildibrandr er, bróðir hans, sonr Helga konungs, en Helgi konungr fell í hernaði. Hildibrandr braut undir sik mikinn afla ok sveimaði víða með her sinn. Hann var mægðr við þann konung, er Lazinus hét. Hann var einn inn ríkasti konungr. Hann sótti þangat með vinganarorðum til mágs síns, ok var honum þar vel fagnat. Hann tók nú at gerast framgjarn mjök, er aflinn óx.

Þá váru hertugar göfgir ok ættstórir í Saxlandi. Hildibrandr Húnakappi fór nú á hendr þeim ok kvaðst vilja, at þeir gerði honum slíka virðing sem hann beiddi eða þeir mundi sem aðrir sæta afarkostum. Þeir hertugarnir áttu systur, ok var hún mest at ráðum, því at hún var þeira vitrust. Síðan áttu þau eintal ok ætlast fyrir, hvat af skyldi kjósa.

Hún kvað þat meira ráð at vægjast til hans með skattgjaldi en eiga orrostu, "ok er þat ráð at ætla sér hóf, en snúast þá til mótstöðu, er styrkr er nokkurr," kvað hér svá mundu fara sem í öðrum stöðum, at hann mun sigrast.

Síðan sögðu þeir hertugarnir, at þeir vilja játa honum skattgjaldi. Hann kvað þat forsjáligt, ok sættast á þat.

Hildibrandr Húnakappi braut nú margar þjóðir undir sik. Hann spyrr nú þau tíðendi, fall Buðla konungs, móðurföður síns. Hann stefndi þá her at sér af nýju ok kvaddi þings.

Hann mælti, kvað mönnum kunnigt, hverr vandi á var, at fara í hernað, en lét eigi at högum til skipt, ef herja skyldi á víkinga eða á aðra menn fyrir litla sök eða enga, en hefna eigi móðurföður síns.

Eptir þat flutti hann herinn í ríki Álfs konungs ok kvað Dani hafa kennt atför um búshagi. Hann lét eisa eldum ok brenna víða. Álfr konungr sótti nú í mót með her sinn, ok þegar þeir fundust, börðust þeir. Hildibrandr Húnakappi hafði berserkja náttúru, ok kom á hann berserksgangr. Ekki var Áki hertugi við þessa orrostu, því at hann var í hernaði. Hildibrandr Húnakappi gekk í gegnum fylkingar Álfs konungs, ok var illt fyrir honum at verða. Hjó hann á tvær hendr sér ok sótti grenjandi at konungsmerkinu, ok í þessi orrostu fell Álfr konungr ok margt lið hans, ok eptir þat fóru Húnar aptr. Hildibrandr gerist þá allra manna frægastr ok sat jafnan at búum sínum á vetrum, en herjaði á sumrum.

5. Ásmundr náði sverðinu góða

Þar er nú til máls at taka, er Ásmundr Ákason var í hernaði, ok þótti víkingum hann ósvífr í atlögum ok harðgerr. Eyvindr skinnhöll hét maðr, danskr at ætt, vænn maðr, ríkr ok auðigr ok barst á mikit. En er þeir feðgar, Áki ok Ásmundr, kómu ór hernaði, þá váru þeim sögð þessi tíðendi, fall Álfs konungs. Þeir sátu nú í kyrrðum. Ásmundr vissi eigi frændsemi milli þeira Hildibrands, því at móðir hans sagði honum ekki frá.

Eyvindr skinnhöll fór á fund Æsu innar fögru konungsdóttur ok kveðst mæla vilja til ráðahags við hana, kvað henni vera kunnigan mannasóma sinn ok fjáreign, ætt hans ok framkvæmd. Hún kveðst hafa mundu við ráð vina inna um annsvör.

Eptir þetta berr hún málit fyrir þá Áka ok Ásmund, fóstbróður sinn. Áki kveðst þessa ekki mundu fýsa. Þá mælti Ásmundr: "Ekki skaltu eiga Eyvind. Mik skaltu eiga."

Hún segir: "Fóstbróðir, meira hefir hann nú yfirlæti í landinu ok býr ríkuligar, en þat munda ek ætla, at þú mundir hafa manndóm meira."

Ásmundr mælti: "Legg til hamingju þína með mér, ok má þá verða báðum okkr vegr at þessi ráðagerð."

Hún mælti: "Þann ykkarn skal ek eiga," segir hún, "er mér fær fegri hendr í haust ór hernaði."

Síðan lögðu þau niðr þessa umræðu, ok lögðust þeir í hernað báðir eptir vanda, ok hætti Ásmundr opt með miklum háska til stórfanga ok aflaði svá fjár ok frama, en Eyvindr var optliga hjá matgerðarmönnum ok lét eigi ganga glófa af hendi sér.

En er at hausti kom, sóttu þeir báðir á fund konungsdóttur, hvárr með sínum mönnum. Eyvindr gekk fyrri fram ok bað konungsdóttur líta á sínar hendr.

Æsa in fagra mælti: "Vel hafa þessar hendr varðveittar verit ok eru hvítar ok fagrar, hafa lít litat sik í blóði né ófegraðar í höggum. Sjám nú, Ásmundr, þínar hendr," segir hún.

Hann rétti fram sínar hendr, ok váru þær öróttar ok heldr dökkvar af blóði ok vápnabiti, ok er hann brá frá klæðunum, þá váru þær hlaðnar hringum gulls til axlar.

Þá mælti konungsdóttir: "Þat mun þó mitt atkvæði, at Ásmundar hendr sé fegri með öllu saman, ok ertu, Eyvindr, frá ráðinn þessum ráðahag."

Ásmundr mælti: "Þá mun ek til kosinn, frú."

Hún segir: "Fyrr skaltu hefna föður míns, því at þann einn samir mér mann at eiga, er þess rekr réttar ok viðr sér frama á Hildibrandi Húnakappa."

Þá mælti Ásmundr: "Hversu má hann vinnast, er engi sigrast á honum, eða hvert ráð leggr þú til?"

Hún segir: "Heyrt hefi ek, at sverð sé fólgit í Leginum hjá Agnafit, ok heyrt hefi ek ummæli á því, ef þat sverð væri borit í móti því, er Hildibrandr hefir, at hans sverð skyldi undan láta. En í nánd vatninu býr gamall bóndi, vinr minn, ok mun hann gera þér farargreiða með mínu tilstilli."

Ásmundr kvað þat mundu á finnast, at hann var gjarn til ráðahags við hana, ef hann segði sik í þessa hættu.

Eptir þetta fór Ásmundr einn saman til bóndans ok sagði honum sitt erendi ok orðsending konungsdóttur. Bóndinn bað hann velkominn. Hann horfði mjök á Ásmund of kveldit.

Ásmundr mælti: "Hví horfir þú á mik?"

Hann kvað sök til vera. Ásmundr mælti: "Hversu lengi hefir þú hér búit?"

Hann kveðst þar hafa búit allan aldr sinn, "en þar hygg ek nú at því, at hér gistu fyrir löngu sendimenn Buðla konungs, en þeir fóru með Hildibrand til fóstrs til Hildibrands konungs, en þik hefi ek sét annan vænligastan en hann ok honum líkastan at svip."

Ásmundr mælti: "Eigi veit ek, at með okkr sé nein skylda, eða hvat veiztu til sverðs þess, hvar fólgit sé, er afrek er frá sagt?"

Hann segir: "Hér var ek, þá er því var sökkt, ok gerla hefi ek mið til, hvar þat er fólgit, ok mun enn ver óspillt, at því er ek hygg."

Þá mælti Ásmundr: "Fyrir orðsending konungsdottur þá flyttu mik þangat."

Hann kvað svá vera skyldu. Hann hafði með sér flikki stór ok eldiskíð.

Ásmundr mælti: "Hvat skal þetta, búandi?"

Hann svaraði: "Ærit mun þér kalt, er þú kemr upp, þótt þú bakir þik við þetta."

Ásmundr mælti: "Þú ert ráðugr mjök."

Síðan fóru þeir á skipi, ok þá er minnst varir Ásmund, mælti búandi: "Hér svána."

Síðan hljóp Ásmundr fyrir borð ok kafaði, ok er hann kom upp, þá vildi hann niðr öðru sinni.

Bóndi mælti: "Þat hæfir þér eigi, bakastu nú ok snæð," ok svá gerir hann.

Ok öðru sinni, er hann kafar, kennir hann stokksins ok lyptir nokkut svá ok fór upp ok bakaðist. Ok nú þriðja sinn kafar hann, ok náir hann stokkinum, ok fluttu þeir hann til lands, ok þá hjó Ásmundr upp stokkinn með öxi, ok gekk af hyrnan, er kom í sverðs eggina.

Ásmundr mælti: "Vel hefir þú veitt, karl, ok þigg af mér einn gullhring fyrir þitt starf, ok vitja mín kunnliga, ef þú þarft."

Karl þakkaði honum vel, ok skildust. Eptir þat fór Ásmundr heim ok segir konungsdóttur.

Hún sagði: "Nú er mikit at unnit, ok muntu vera ágætr maðr. Nú er ráð fyrir hendi: Ek vil senda þik til þeira hertuga í Saxlandi, er ríkit hafa misst fyrir Hildibrandi, ok til systur þeira, því at hún er vitr kona, ok er þat mitt ráð at gerast þaðan til slíkra hluta sem þá vill í hendr bera, því at flesta get ek stopalt ganga fyrir þér við áræði þitt ok góðan vápnakost."

Ok síðan fór Ásmundr í braut.

6. Ásmundr kom til hertuga

Nú er at segja, hvat í Saxlandi er, at einn dag tók systir hertuga til orða: "Svá vísa mér draumar til sem oss muni sækja heim ágætr maðr, sá er oss muni verða at mikilli hamingju ok váru ríki."

Þeir bræðr tóku því vel, ok um kveldit þess dags sá þeir ríða at höllinni mikinn mann með ágætligum vápnum, ok hertugarnir gengu í móti honum ok buðu honum þar. Hann lézt þat þigja mundu. Þeir settu hann milli sín, en systir þeira skenkti ok settist síðan á tal við hann ok bræðr hennar.

Hún mælti þá: "Ekki er oss mjök kunnigt um yðra hagi, en sjá kunnu vér þat, at mikill tígnarsvipr er yfir yðr, ok trúum vér, at nokkut gott leiði oss af þér ok þinni hérkvámu. Nú munu þér heyrt hafa, hverja nauð vér þolum fyrir ofríki Hildibrands Húnakappa. Vér gengum fyrst undir skattgjald, en nú skulum vér mæta á hverjum misserum hólmgönguboðum af hans berserkjum, ok skal æ bú standa við hverja hólmgöngu. Höfum vér nú svá misst bæði manna várra ok búa, ok nú eru eigi meir eptir en tólf bú várs hertugadæmis."

Ásmundr svarar: "Frú," segir hann, "mikinn skaða kærið þér fyrir mér, ok nauðsyn væri at hepta þenna storm, ok til þess em ek hér kominn at verja yðvart ríki, ef ek fæ."

Hertugarnir segja, at skammt mun líða, áðr kraft mun vera hólmgöngu. Ásmundr svarar: "Þá verðr því at svara."

Hann er nú þar í góðu yfirlæti.

7. Frá Vögg, sendimanni Hildibrands

Nú er at segja frá Lazino konungi ok Hildibrandi Húnakappa, mági hans.

Hildibrandr segir: "Mun eigi kominn sá tími, er hólmgöngu skal reyna við hertugana ok menn þeira? Nú væri eigi torsóttligt at ná þeim búum, er eptir eru."

Konungr mælti: "Gerum heldr mann til þeira ok vita, ef auðvellligar fáist."

Sá maðr hét Vöggr, er sendr var. Frá hans ferð er ekki sagt, fyrr en hann kemr til hertuganna. Hann gekk í höllina ok fyrir borð ok mælti síðan: "Lazinus konungr ok inn ríki Hildibrandr Húnakappi vilja vita, hvárt þit vilið koma til hólmstefnu eða láta þrautlaust þat, er eptir er."

Hertugarnir svara: "Svá er nú komit, ef of mikil þykkir vár eiga, at lítit er at missa hjá því sem góðra drengja."

Ásmundr mælti: "Hví mæli þit svá? Mun eigi því meiri nauðsyn at halda, er minna er eptir?"

Vöggr horfir á hann. Ásmundr mælti: "Hví horfir þú svá þrátt á mik?"

Hann segir: "Þat berr til, at ek hefi eigi sét inn þriðja mann jafnvirðuligan sem þit Hildibrandr eruð. Hann er ljósari, en þú ert eigi óharðmannligri, ok spurt hefir Hildibrandr, at ókuðr maðr var hér kominn með góð vápn, ok ek skylda sjá þitt sverð."

Ásmundr bað hann ráða. Hann leit nú á ok mælti: "Hér fara vápnin eptir yfirsýn þeira, er eigu. Hitt er bjartara ok gert betr, en eigi er þat snarpara."

Ásmundr kveðst eigi þat vita, "en vita munt þú vilja þitt erendi."

Hann kvað svá vera. Ásmundr mælti: "Seg svá höfðingjum yðrum, at koma mun maðr af hendi hertuganna til hólmstefnu."

Nú reið Vöggr heim ok kvaddi konung ok Hildibrand.

Hildibrandr mælti: "Hver svör kanntu at segja af ráðagerð hertuganna?"

Vöggr svarar: "Þess er mér ván, at þeir ljúgi eigi hólmstefnu."

Hildibrandr mælti: "Þó eru þeir nú mjök herðir, eða veldr því sá inn ókunni maðr, eða með hverjum svip sýndist þér hann? Þú ert glöggþekkinn."

Vöggr segir: "Hans yfirbragð er með því, at hann er látaðr vel ok alllíkr yðr í augum, ok sýndist mér líkligr til, at vera muni ofrhugi, ok þat sverð hefir hann, er ek sá ekki jafnlíkt því, sem þú hefir, ok þat hygg ek, at ór einum afli sé borit."

Hildibrandr mælti: "Mikit finnst þér um þenna mann. Ætlar þú eigi, at mitt sverð muni vera jafnt hans sverði eða hann muni minn jafningi vera?"

Vöggr svarar: "Eigi veit ek, hvárt hann er þinn jafningi. Hitt veit ek, at sá, er berst við hann, at hann kemr í þá raun, at hann er víst dugandi maðr."

Hildibrandr mælti: "Framarla segist þér frá." Ok nú lætr Hildibrandr einn af sínum köppum ríða til hólmstefnu.