Friðþjófs saga ins frœkna

1. Friðþjófr bað Ingibjargar

Beli hefir konungr heitit, er réð fyrir Svignafylki. Hann átti tvá sonu ok eina dóttur. Helgi hét sonr hans, en annar Hálfdan. Dóttir hans er Ingibjörg nefnd. Hún var væn ok vitr ok at öllu fremst konungs barna. Drottning Bela konungs var önduð. Þaðan frá skammt fyrir vestan fjörðinn var sá staðr er þeir kölluðu Baldrshaga. Þat var griðastaðr ok hof mikit. Ingibjörg konungsdóttir var fóstruð með þeim manni, er Hildingr hét. Hann var ríkr bóndi.

Þorsteinn hét ágætr maðr, er bjó í Sogni. Hans sonr hét Friðþjófr. Hann var manna vænstr ok inn mesti íþróttamaðr ok langt fyrir konungs sonum. Friðþjófr var jafnan með Hildingi, ok váru þau konungsdóttir fóstrsystkin, ok báru þau langt af öðrum mönnum.

Tveir menn eru nefndir til sögunnar. Hét annarr Björn, en annarr Ásmundr. Ekki váru þeir stórættaðir. Þeir váru fóstbræðr Friðþjófs ok honum vel viljaðir. Konungr var sér ekki gnógr um lausafé, en Þorsteinn hersir hafði þriðjung af ríkinu ok skyldi vera landvarnarmaðr fyrir konung. Hann gerði konungi veizlu it þriðja hvert ár, ok váru þær veizlur inar stormannligustu.

Beli konungr tók sótt ok heimti sonu sína til sín ok mælti: "Þessi sótt mun heimta mik af ríki mínu ok lífinu með. Vil ek biðja ykkr, at þit hafið þá vini, sem ek hefi áðr haft, því at mér sýnist ykkr skorta allt við þá feðga, ok munu þeir vinhollir, ef þit kunnið til at gæta. Ekki skal fé bera í haug hjá mér. Haugr minn skal standa hjá firðinum. En skammt mun okkars Þorsteins í millum verða, ok er vel, at vit köllumst á." Ok síðan dó hann.

Ok þá tók Þorsteinn sótt ok mælti: "Þess vil ek biðja þik, Friðþjófr, at þú sveigir til við konungs syni, þótt sért þér eigi ónægri en þeir, því at svá á vera fyrir tígnar sakir, ok vel segir mér hugr um þitt mál."

Síðan dó hann, ok var hann heygðr gegnt Bela haugi.

Björn mat Friðþjófr mest, en Ásmundr þjónaði þeim. Skip átti Friðþjófr, er Elliði hét. Annarr gripr var hringr, er engi var slíkr. Þat lék orð á, at Friðþjófr þótti eigi minni sómamaðr fyrir utan konungstign en konungs synir, ok fundu menn þat á, at með þeim konungsdóttur ok Friðþjófi var vel ástúðigt í milli. Þat fundu þeir konungs synir ok líkaði allilla, ok gerðist fæð á með þeim Friðþjófi.

Nú kom at því, at konungs synir áttu at sækja þangat veizluna, ok gekk hún at vanda fram. Friðþjófr talaði opt við Ingibjörgu konungsdóttur, ok þá mælti hún: "Góðan hring áttu," segir hún.

Hann svarar: "Ekki á ek þat, er ek hefi eigi aflat."

Hún svarar: "Þat er mál manna, at sá eigi fé, sem lifir, en ekki dauðir menn."

Hann svarar: "Kostr mun þér at eiga hringinn ok lóga eigi; send mér aptr, ef þér leiðist at eiga hann."

Hún svarar: "Þú skalt hafa í móti hringinn, er ek á," ok svá var.

Eptir þat skildu þau. Hann var nú fámálugr. Björn, fóstbróðir hans, spurði, hvat honum væri.

Hann svaraði: "Kvánfang er mér í hug. Þótt mér sé þat oftígn, þá em ek þó eigi minna háttar."

Björn sagði: "Hví skulu vér þá eigi fara ok prófa þetta mál?"

Síðan fóru þeir. Konungarnir sátu á haugi föður síns. Friðþjófr kvaddi þá ok mælti: "Þat er erendi mitt hingat til yðar, at ek vil biðja systur yðvarrar."

Þeir svöruðu: "Eigi er þessa virðuliga leitat, at gefa hana ótígnum manni, ok ekki vitum vit þess á henni, at hún mun ótígnum manni gefin verða."

Hann svarar: "Þá er skjótt sagt, at ek mun yðr aldri lið veita."

"Þat hirðum vit aldri," sögðu þeir. Hann kom heim aptr, ok tók Friðþjófr aptr gleði sína.

2. Friðþjófr sótti heim Ingibjörgu

Hringr hét konungr, er réð fyrir Svíþjóð. Hann mælti einn tíma heimugliga við vini sína: "Þat hefi ek spurt, at synir Bela konungs hafa slitit vinfengi við Friðþjóf, er ágætastr er allra þeira. Nú vil ek senda menn mína á fund þeira, at þeir gangi á hönd mér, ella mun ek gera lið á hendr þeim, ok mun laust fyrir liggja, því at þeir hafa hvárki við mér liðsafla né vitsmuni, ok er gott á gamals aldri at vinna þá yfir."

Sendimenn kómu til Bela sona ok mæltu svá: "Svíakonungr sendir ykkr orð ok vill, at þit gjaldið þeim skatt eða berizt við hann ella."

En þeir sögðust eigi vilja þjóna honum á unga aldri við skömm ok svívirðing, ok fóru sendimenn með þeim orðum aptr til konungs síns. En konungs synir söfnuðu liði ok fengu lítit lið ok sendu orð Friðþjófi ok báðu hann liðs, en hann sat at tafli, er sendimenn kómu til hans.

Þeir mæltu: "Konungar várir sendu þér kvedju ok vildu þiggja liðsinni þitt til orrostu með sér."

Hann svaraði engu ok mælti við Björn: "Leita ráðs fyrir at tefla, því at tvíkostr er þér á tvá vega," sagði hann.

Þá mæltu sendimenn: "Heyrir þú várt mál?"

Friðþjófr svarar þeim, hann kveðst löngu heyra, — "en lið mun ek þeim aldri veita."

Síðan fóru sendimenn aptr ok sögðu svá búit þeim bræðrum. Eptir þat bjuggust þeir til ferðarinnar ok kváðu þat mundu ráð að flytja systur sína í Baldrshaga ok átta konur með henni, — "því at þar er engi svá djarfr, at þar grandi neinu," því at þar var hof mikit ok goðablót ok skíðgarðr um hofit, ok skyldi þar ekki saman koma konur ok karlar.

Konungarnir fóru í hernað í móti Hringi konungi, sem fyrr var sagt. Þat var einn tíma, er konungar báðir váru á burt farnir, at Friðþjófr bað sína menn at setja fram skipit Elliða, — "ok vitum, hvárt hann kann ekki at skríða í Baldrshaga."

Nú kómu þeir þar, ok váru viðtektir góðar. Settist Friðþjófr hjá konungsdóttur, ok allir hans menn skipuðu sæti.

Konungsdóttir mælti: "Fast sækir þú, Friðþjófr, er þú vilt halda hér fjórtánmenning í Baldrshaga."

Hann svarar: "Ekki hirði ek um Baldr eða blót yður. Jafngóðir eru mér þínir málsendar hér sem heima."

Þar skorti ekki drykk ok góða gleði. Fór nú svá fram hvern dag, á meðan konungar eru í burtu, at þeir fóru þangat at skemmta sér.

3. Sendiferð Friðþjófs

Nú er at segja frá viðskiptum konunga, er þeir fundust, at Hringr konungr hafði miklu meira lið en þeir bræðr. Gengu þá í milli vinir beggja ok báðu þá sættast.

Þá mælti Hringr konungr: "Vilja konungarnir ganga á mitt vald ok gifta mér systur sína ok gefa henni lausafé, svá at henni sómi vel?"

En með því at konungarnir höfðu lítit lið, þá játuðu þeir þessu ok bundu þetta með svardögum, ok skildust þeir vinir, ok fóru þeir bræðr heim.

Nú er at ræða um Friðþjóf. Hann mælti til konungsdóttur: "Vel hafi þér oss fagnat, en nú mun ek heim fara at sinni, en ef konungarnir eru heim komnir, þá gerið oss vissu á einhvern hátt."

En konungsdóttir svarar: "Ekki gerir þú at dæmum þeira viðvörun, en at vísu eigum vér vinum várum at fagna, ef þér komið aptr."

Eptir þat fóru þeir heim, ok um morguninn gekk Friðþjófr út ok mælti: "Nú má vera, Björn félagi, at fyrst hepti skemmtanarferðum várum í Baldrshaga."

Nú koma konungarnir heim ok fregna, hvat fram hefir farit, á meðan þeir váru í burtu. Gerðu þeir sik stórliga reiða ok sögðu sér gerða mikla svívirðing. Fóru þá enn vinir þeira í millum ok báðu Friðþjóf at gera nokkura yfirbót við konungana.

Hann mælti: "Sá einn hlutr er í friðargerð af minni hendi at gera minningar við ina fyrri menn, en engan trúleik munu vér þeim sýna."

Þá mæltu sendimenn: "Þat vilja konungar taka í sætt, at þér heimtið skatt af jarlinum Angantý, er ræðr fyrir Orkneyjum, því at sá skattr hefir lengi niðri legit."

Friðþjófr sagði: "Þá viljum vér, at fé várt hafi frið," ok því var heitit honum.

Síðan bjuggust þeir Friðþjófr ok menn hans þrettán til skipsins Elliða. Svá var til ætlat, at Hringr konungr skyldi sækja konungsdóttur um haustit.

Ok er Friðþjófr var í burtu farinn, þá mælti Helgi: "Þat mun bezt vera, bróðir, at Friðþjófr taki nú hegning. Munu vit brenna bú hans."

Síðan brenndu þeir bæinn á Framnesi. Eptir þat keyptu þeir at fjölkunnigum konum, at þær gerði æðiveðr at þeim Friðþjófi ok mönnum hans. Nú sem þeir kómu skammt frá landi, þá ókyrrði sjóinn, ok gerði storm mikinn. Þá kvað Friðþjófr vísu:

"Þat var forðum
á Framnesi:
rera ek opt á tal
við Ingibjörgu.
Nú skal ek sigla
i svölu veðri
ok láta létt und mér
lögdýr bruna.

Ok mun nú kostr," sagði hann, "at reyna góða liðsmenn, ok er þetta eindælla en í Baldrshaga."

Björn sagði: "Slíks er ván, at eptir mundi koma, ok tökum þessu enn vel."

Ok síðan kafaði stórliga skipit, en þeir burgust ágæta vel, því at góðum drengjum var saman safnat. Þá kvað Friðþjófr vísu:

"Eigi of sér til Alda,
erum vestr í haf komnir,
allr þykki mér ægir
sem eimyrju hræri.
Hrynja hávar bárur,
haug verpa svanflaugar;
nú er Elliði orpinn
í ákafa báru."

Björn sagði: "Svá er, fóstbróðir," sagði hann. "Ekki sakar enn, þótt þær glumri á borðunum."Ok enn kvað Friðþjófr vísu:

"Mjök drekkr á mik.
Mær mun klökkva,
ef ek skal sökkva
í svana brekku, —
austr er orðinn
í Elliða, —
þó lá blæja
á bliki nokkurt."

Björn mælti: "Þess minnir þik. Ætlar þú inar sygnsku meyjar tárfelldar eptir þik?"

Hann svarar: "Kemr mér þat í hug."

Síðan eptir þetta gerði svá mikinn storminn, at fell fossum inn á bæði borð. Þá kvað Björn vísu:

"Er em at sem ekki
at austr fyr oss drekki
björt baug vara
biði nær fara.
Sölt er augu
ef soka í laugu.
Bilskorðs arma
birtist mér í hvarma."

Friðþjófr mælti: "Svá mun þér þykkja. Ýmist verðr at freista." Þá kvað Ásmundr vísu:

"Þá var svarf við siglu,
er sær of mér gnúði,
ek varð einn með átta
innan borðs at vinna.
Dælla er til dyngju
dagverð konum at færa
en sjó Elliða at ausa
á úrigri báru."

Þá mælti Friðþjófr: "Nú brá þér í þrælaættina." Friðþjófr kvað:

"Sat ek á bólstri
í Baldrshaga,
kvað, hvat ek kunna,
fyr konungs dóttur.
Nú skal ek Ránar
raunbeð troða,
en annar mun
Ingibjargar."

Björn mælti: "Nú eru kvíður stórar í, fóstbróðir. Mæl aldri slíkt, at æðra sé í orðum þínum."

Friðþjófr svarar: "Eigi er þat nú traust, at mér komi þat eigi í hug." Hann kvað:

"Þess hefik gangs of goldit.
Gekk mér, en þér eigi,
með ambáttir átta
Ingibjörg at þingi.
Saman höfum brennda bauga
í Baldrshaga lagða.
Varat vilgi fjarri
vörðr Hálfdanar garða."

Björn mælti: "Við slíkt er nú at una, fóstbróðir." Ok í því kom svá mikit áfall á, at ór laust borðin, ok fórust fjórir menninir.

Þá mælti Friðþjófr: "Nú er víst, at til Ránar skal fara, ok búumst vaskliga, ok skal hverr gull hafa á sér ok höggva í sundr hringinn Ingibjargarnaut, ok skiptum með oss." Ok þá kvað hann vísu:

"Nú hefir fjórum
of farit várum
lögr lagsmönnum,
þeim er lifa skyldu,
en Rán gætir
röskum drengjum,
siðlaus kona,
sess ok rekkju."

Björn mælti: "Eigi er slíks örvænt, enda eigi vísa ván."

Þá kvað Friðþjófr:

"Þann skal hring of höggva,
en Hálfdanar átti,
áðr oss tapi Ægir,
auðigr faðir, rauðan.
Sjá skal gull á gestum,
ef vér gistingar þurfum.
Þat dugir rausnar rekkum
í Ránar sal miðjum."

Nú fundu þeir, at skriðr varð á skipinu mikill, en ókunnigt var þeim, hvar þeir váru komnir. Síðan fór Friðþjófr upp í tré ok kom ofan aptr ok mælti: "Sá ek nú mjök kynliga sýn. Hvalr einn liggr í hring um skip várt, ok vér eigum landa ván nær oss, ok get ek hann vilji banna oss landit, ok hygg ek þá Helga ok Hálfdan búa við oss eigi vingjarnliga, ok munu þeir hafa sent oss enga vinsending. Tvær konur sá ek á baki hvalnum gera oss fararbann. Nú munu vér til hætta, hvárt meira má gifta vár eða trölldómr þeira, ok stýrum at þeim." Ok þá kvað hann vísu:

"Sé ek tröllkonur
tvær á báru;
þær hefir Helgi
hingat sendar.
Þeim skal sníða
sundr í miðju
hrygg Elliði,
áðr af hafi skríði."

Síðan eggjaði hann fast sína menn, ok kom svá at með frækleik hans, at þeir brutu hrygg ok leggi í hvárritveggi hamhleypunni. Síðan kyrrði sjóinn, ok marði þá skipit uppi, ok váru þeir þá komnir at landi, en svá nær var þeim ekit, er eptir lifðu, at Friðþjófr kom þeim öllum á land, nema Björn einn gat borgit sér. Friðþjófr breiddi á þá seglit ok kvað vísu:

"Ek bar átta
til eldstaðar
dæsta drengi
í drifaveðri.
Nú hefik segli
á sand komit;
er eigi hafs megin
hægt at reyna."

Ok enn kvað hann:

"Þurfum eigi, drengir,
dauða at kvíða,
verið þjóðglaðir,
þegnar mínir.
Þat mun verða,
ef vitu draumar,
at ek eiga mun
Ingibjörgu."

Björn mælti: "Enn kemr þér hún í hug. Dælla er nú, ok gerir þú nú mannliga."

Þar skammt í frá réð fyrir Angantýr jarl, en bar til nýlundu, at maðr drakk víti sitt, er Hallvarðr hét, ok skyldi sitja á skála urn nóttina í móti veðri. Hann helt á horni ok sést um ok getr at líta ferðir manna ok kvað vísu:

"Erat á skála
skjól at drekka
vestrvíkingi
sem vera inni.
Eru hraustari
þeir, er hlunngota,
drengir, ausa
í drifaveðri."

Enn kvað hann:

"Sex sé ek ausa,
en sjau róa,
dæsta drengi
í drifaveðri.
Þar er gunnhvötum
glíkt í stafni,
er Friðþjófr fram í
fellr við árar."

Síðan gekk hann at byrlaranum ok kvað vísu:

"Tak þú af gólfi,
gangfögr kona,
horn hválfanda,
hefik af drukkit.
Menn sék á mar,
þá er munu þurfa
hreggmóðir liðs,
áðr höfn taki."

Jarlinn mælti: "Hvat er til tíðenda?"

"Herra," segir hann, "menn dragast at landi, ok hygg ek vera allgóða drengi."

Jarl mælti: "Gangið vel fram í móti þeim, ef þar er kominn Friðþjófr, er einn er ágætastr."

Atli hét víkingr. Þeir váru tólf saman. Hann mælti: "Þat er mér sagt, at Friðþjófr hafi þess heit strengt, at hann muni engan fyrr friðar biðja, ok er nú þat at reyna, ef svá kemr til."

Hallvarðr kvað þat óskylt at reyna. Síðan kómu þeir at, í því er Friðþjófr vaknaði, því at honum hafði höfgat nokkut.

Atli mælti: "Hitt er nú ráð, Friðþjófr, at verða vel við ok sanna it fornkveðna, at öndverðir skulu ernir klóast, enda muntu ekki þykkjast þurfa griða at biðja." Friðþjófr kvað vísu:

"Þér munuð ekki
oss of kúga,
æðrufullir
eyjarskeggjar.
Heldr mun ek ganga
en griða biðja
einn til ógnar
við yðr tíu."

Síðan kom Hallvarðr ok mælti: "Hættið þessi ræðu. Allir séu þeir hér velkomnir, svá vill jarl várr, ok farið til hallar."

Friðþjófr kvað sér þat vel líka, en sæma þó virðing hvárra tveggja.

Hallvarðr mælti: "Heyrt hefi ek getit þín, enda erum vér at sönnu komnir, ok hafi þér komit í mikla mannraun."

Eptir þat fóru þeir heim. Friðþjófr gekk fyrir jarli ok kvaddi hann hæfiliga. Jarl tók honum ágætliga ok spurði hann at ferðum sínum, en hann sagði allt it sannasta.

Jarl mælti: "Illa er slíkum konungi farit sem Helgi er, ok þeir bræðr báðir eru einskis háttar, en sýna sik í slíkri illsku við svá ágæta menn." Björn kvað vísu:

"Jusum vér, en yfir fell
úrsvöl bára,
teitir á tvau borð
tíu dægr ok átta.
Þat var kynför
kænna drengja,
hversu vér fórum
með Friðþjófi."

Nú váru þeir í góðu yfirlæti. Friðþjófr gerðist ókátr.

Jarlinn mælti: "Hví ertu svá fálátr, Friðþjófr, því at vér viljum vel til þín gera? Ok ef þú ferr skatt at heimta, þá liggja þar skjót svör fyrir, at konungarnir þeir fá engan skatt ok engan góðan hlut af oss, er einskis góðs verðir eru af oss, en þú skalt þat fá, sem þú beiðir, ok ger þat af fénu, sem þér vel líkar, en ekki hræðumst ek þá."

"Enn mun ek þat þiggja," segir Friðþjófr, ok var hann þar í góðu yfirlæti hjá jarlinum.