23. Hrófr skattskyldi Hjörvarð konung

Hrólfr konungr liggr nú í hernaði, ok dvelst nú fyrir þat, at hann fari til fundar við Aðils konung. Hann kemr nú undir sik miklum afla, ok alla konunga, sem hann finnr, þá gerir hann skattgilda undir sik, ok bar þat mest til, at allir inir mestu kappar vildu með honum vera ok engum öðrum þjóna, því at hann var miklu mildari at fé en nokkurir konungar aðrir.

Hrólfr konungr setti þar höfuðstað sinn, sem Hleiðargarðr heitir. Þat er í Danmörk ok er mikil borg ok sterk, ok meiri rausn ok hoffrakt var þar en nokkurs staðar ok í öllu því, sem til stórlætis kom eða nokkurr hafði spurn af.

Hjörvarðr hét einn ríkr konungr. Hann fekk Skuldar, dóttur Helga konungs, en systur Hrólfs konungs. Þat var gert með ráði Aðils konungs ok Yrsu drottningar ok Hrólfs, bróður hennar.

Ok eitthvert sinn bauð Hrólfr konungr Hjörvarði, mági sínum, til veizlu. Þat var einn dag, er hann var at veizlunni, at svá bar til, at þeir váru úti staddir konungarnir, at Hrólfr konungr brá brókabelti sínu ok fekk Hjörvarði konungi á meðan sverð sitt.

Ok sem Hrólfr konungr hafði brugðit um sik aptr brókabeltinu, tók hann aptr við sverðinu ok mælti til Hjörvarðs konungs: "Þat vitu vit báðir," sagði hann, "at þat hefir lengi verit mælt, at sá skal vera undirmaðr annars jafnan síðan, er tekr við sverði annars, á meðan hann bregðr brókabelti. Skaltu nú vera undirkonungr minn ok þola þat vel sem aðrir."

Hjörvarðr varð þessu ákafliga reiðr ok verðr þó at láta svá standa, ferr heim við svá búit ok unir illa við sinn hlut, seldi þó skatt Hrólfi konungi eptir því sem aðrir hans undirkonungar, þeir sem honum áttu hlýðni at veita.

Ok endar hér Svipdags þátt.

Böðvars þáttr

24. Frá Hringi konungi

Þar er nú til máls at taka, at norðr í Noregi fyrir Uppdölum réð sá konungr, er Hringr hét. Hann átti þann son, er Björn hét. Þat er nú sagt, at drottning andaðist, ok þótti þat mikill skaði konungi ok mörgum öðrum út í frá. Landsmenn ok ráðuneyti hans báðu hann kvángast aptr, ok þat verðr, at hann sendir menn suðr í lönd at biðja sér konu. En á móti þeim kómu andviðri mikil ok stórir stormar, ok verða nú at snúa stöfnum ok halda undan veðrinu, ok þar kemr máli, at þá rekr norðr á Finnmörk ok váru þar um vetrinn.

Þeir fóru einn dag á land upp ok kómu at húsi einu. Þar sátu inni tvær konur, vænar at áliti. Þær fögnuðu þeim vel ok spurðu, hvaðan þeir væri at komnir. Þeir sögðu allt um ferðir sínar ok hvat at erendum var. Þeir spurðu, hvaða konum þær væri eða fyrir hverja sök þær væri komnar þar einmana ok svá langt frá öðrum mönnum, svá fríðar konur ok vænar.

Sú eldri sagði: "Til alls berr nokkut, sveinar, vér erum hér fyrir þær sakir, at einn ríkr konungr bað dóttur minnar, en hún vildi ekki eiga hann, en hann hét henni afarkostum aptr í mót, ok því hefi ek hana hér í leyni, á meðan faðir hennar kemr ekki heim, því at hann liggr í hernaði."

Þeir spurðu, hverr hennar faðir væri.

Móðir hennar sagði: "Hún er dóttir Finnakonungs."

Þeir spurðu, hvat þær héti.

Sú eldri sagði: "Ek heiti Ingibjörg, en Hvít heitir dóttir mín; er ek frilla Finnakonungs."

Ein mær var þar at þjóna þeim. Konungsmönnum leizt vel á þær, ok þat er ráðagerð þeira at leitast eptir, ef Hvít vildi fara með þeim ok giftast Hringi konungi; bar sá þetta mál upp fyrir hana, sem fyrir konungserendum var. Hún svaraði þessu ekki fljótt, en veik þó til forsjá móður sinnar.

"Svá er sem mælt er, at ór hverju vandræði verðr nokkut at ráða," sagði móðir hennar, "ok þykkir mér illa, at faðir hennar er gerðr fornspurðr at þessu, en þó verðr á þetta at hætta, ef hún skal at nokkuru nær vera."

Eptir þetta býst hún til ferðar með þeim. Síðan fóru þeir leið sína ok fundu Hring konung, ok þegar fréttu sendimenn eptir, hvárt konungr vildi eiga þessa kvinnu eða færi hún aptr sömu leið. Konungi leizt vel á vífit ok gerði þegar brullaup til hennar. Vill hann ekki gefa gaum at, þó at hún sé eigi rík. Er konungr nokkut við aldr, ok fannst þat brátt á drottningu.

25. Hvít drottning lagði á Björn

Karl einn átti bú þar skammt frá konungi. Hann átti sér konu ok dóttur eina barna, er Bera hét. Hún var á ungum aldri ok væn at áliti. Björn konungsson ok Bera karlsdóttir léku barnleikum saman, ok fellst vel á með þeim. Karl var auðugr at fé ok hafði lengi legit í hernaði á unga aldri ok var inn mesti kappi. Þau Bera ok Björn unnu hvárt öðru mikit, ok hittust þau jafnan.

Liðu nú svá stundir fram, at ekki verðr til tíðenda. Þroskast Björn konungsson mikit, ok gerist hann bæði mikill ok sterkr. Hann var vel mannaðr um allar íþróttir. Hringr konungr var löngum ór landi ok í hernaði, en Hvít var heima ok stjórnaði landi. Ekki var hún vinsæl af alþýðu, en við Björn lét hún allblítt, en hann þekktist þat lítt.

Ok eitt sinn, er konungr fór heiman, ræddi drottning við Hring konung, at Björn, sonr hans, skyldi heima vera með henni til landstjórnar. Konungi þótti þat ráðligt. Gerðist drottning nú ríklunduð ok drambsöm. Konungr sagði syni sínum, Birni, at hann skuli vera heima ok gæta lands með drottningu. Björn sagði sér lítit um þat vera ok sagði, at sér sé stórilla til drottningar. Konungr sagði, at hann skyldi eptir vera. Ferr konungr nú ór landi með miklu fjölmenni.

Björn gengr nú heim eptir viðtal þeira föður hans, ok þótti mjök sinn veg hvárum þeira. Hann gekk til rúms síns ok var heldr fákátr ok var rauðr sem blóð. Drottning gengr til tals við hann ok vill gleðja hann ok mælti til vináttu við Björn. Hann bað hana í burtu fara. Hún gerir svá at sinni. Opt kom hún þó at máli við hann ok sagði, at þat væri vel fallit, at þau byggði eina rekkju, á meðan konungr væri í burtu, ok kallaði miklu betri þeira samvistu en þat hún ætti svá gamlan mann sem Hringr konungr var. Björn tekr þessu máli þungliga ok sló hana kinnhest mikinn ok bað hana dragast í burt ok hratt henni frá sér.

Hún kvaðst þessu óvön at hún væri hrökt eða barin, — "ok þykkir þér betra, Björn, at spenna heldr karlsdóttur, ok er þér þat makligt, sem ván er á, ok svívirðiligra en njóta minnar ástar ok blíðu, ok væri þat ekki fjarri, þótt nokkut kæmi í mót þrá þinni ok heimsku."

Hún lýstr nú til hans með úlfhanzka ok segir, at hann skyldi verða at einum híðbirni ólmum ok grimmum, — "ok nýta þér þó enga fæðslu aðra en fé föður þíns. Skaltu drepa þat þér til matar meir en dæmi séu til, ok aldri skaltu ór þessum álögum fara, ok skal þér þessi minning verri en engi."

26. Frá Birni ok Beru ok drápi hans

Eptir þat hverfr Björn í burt, ok veit engi, hvat af honum verðr. Ok er menn sakna Björns, þá er hans farit at leita, ok finnst hann hvergi, sem líkligt er. Frá því er nú at segja, at fé konungs er drepit niðr at handamáli, ok einn grábjörn leggst á þat, bæði mikill ok grimmligr.

Eitt kveld berr þat til, at karlsdóttir sér þenna inn grimma björn. Björn ferr at henni ok lætr allblítt við hana. Í þessum birni þykkist hún kenna augu Björns konungssonar, ok forðast hún þat lítt. Dýrit gengr þá frá henni, en hún ferr eptir því ok allt til þess þat kemr at helli nokkurum. Ok sem hún kemr at hellinum, þá er þar maðr fyrir ok heilsar Beru karlsdóttur. Hún kennir, at þetta er Björn Hringsson, ok verðr þar mikill fagnaðarfundr. Þar eru þau í hellinum um hríð, því at hún vildi ekki skiljast við hann, á meðan hún á kost. Hann kallar henni þat ósœmiligt at vera þar hjá honum, því at hann sé dýr um daga, en maðr um nætr.

Hringr konungr kemr nú heim ór hernaðinum, ok er honum sagt, hver tíðendi at til hafa borit, á meðan hann hefir verit í burt, hvarf Björns, sonar hans, ok þat annat um þat mikla dýr, sem komit væri í landit ok mest legðist á sjálfs hans fé. Drottning eggjaði fast at láta drepa dýrit, en þó frestaðist þat um hríð. Lætr konungr sér fátt um þetta finnast ok þykkir með undarligu móti vera.

Einhverja nótt er þau Bera váru í rekkju sinni ok Björn konungsson, tók Björn til orða ok mælti: "Svá grunar mik, at banadagr minn muni vera á morgun ok munu þeir fá mik veiddan, enda þykkir mér ekki gaman at lífinu fyrir ósköpum þeim, sem á mér liggja, þó þat eina sé mér til yndis, sem vit erum bæði, en þó mun því nú bregða. Hring þenna mun ek gefa þér, er undir vinstri hendi mér er. Þú munt sjá liðit á morgun, sem at mér sækir, ok þá ek er dauðr, farðu til konungsins, ok biddu hann at gefa þér þat, sem er undir bóg dýrsins vinstra megin, en hann mun því játa þér. Drottningu mun gruna þik, þá er þú ætlar í burt, ok mun hún gefa þér at eta af dýrsslátrinu, en þat skyldir þú eigi eta, því at þú ert kona eigi heil, sem þú veizt, ok muntu fæða sveina þrjá, er vit munum eiga, ok á þeim mun þat sjá, ef þú etr af dýrs slátrinu, en drottning þessi er it mesta tröll. Síðan far þú heim til föður þíns, ok þar muntu fæða sveinana. Einn mun þér þó verstr þykkja. Ok ef þú mátt eigi annast þá heima fyrir ósköpum þeira ok ófyrirleitni, leiddu þá í burtu, ok farðu hingat til hellisins með þá. Hér muntu sjá kistu með þremr gólfum. Þat munu segja rúnir þær, sem þar eru hjá, hvat hverr þeira skal eignast. Vápn þrjú eru í berginu, ok skal þat hverr hafa, sem honum er ætlat. Sá, sem fyrst kemr til, sonr okkar, skal Þórir heita, annarr Elg-Fróði, þriði Böðvarr, ok þykki mér þess líkara, at þeir verði eigi litlir fyrir sér ok þeira nöfn munu lengi uppi vera."

Hann segir henni fyrir marga hluti, ok steypist síðan bjarnarhamrinn yfir hann, ok gengr björninn svá út ok hún eptir honum ok litast um, ok þá sér hún koma mikit lið fram fyrir fjallsöxlina, ok fara margir hundar ok stórir fyrir liðinu. Björninn rennr nú frá hellinum ok með fjallinu fram. Koma hundarnir ok konungsmenninir í móti honum, ok varð hann þeim torsóttr. Meiddi hann marga menn fyrir þeim, áðr hann yrði sóttr, ok alla hunda deyddi hann. Þar kom, at þeir slógu hring um hann, ok sveimaði hann þá innan um hringinn ok sér, í hvert efni komit er, at hann fær eigi undan komizt. Snýr hann þá þangat, sem konungr stendr, ok þrífr þann mann, sem næstr stóð honum, ok reif hann kvikan í sundr. Þá var björninn svá móðr, at hann kastaði sér flötum niðr. Hlaupa þeir þá skjótt at ok drepa hann.

Þetta sér karlsdóttir. Hún gengr at konungi ok mælti: "Vilið þér, herra, gefa mér þat, sem undir vinstra bóg dýrsins er?"

Konungr játaði því, sagði þat eitt mundu þar vera, at honum mundi vel sóma at veita henni þat.

Konungsmenn höfðu þá flegit björninn mjök. Bera gekk þá at ok tók í burt hringinn ok varðveitti, en eigi sáu menn, hvat hún tók, enda var þar ekki eptir leitat. Konungr spyrr, hver hún væri, því at hann kenndi hana eigi. Hún sagði til sín sem henni sýndist ok annat en var.

27. Bera ól sonu þrjá

Konungr ferr nú heim ok Bera í ferð með konungi. Drottning var allkát ok tók vel við henni ok frétti, hver hún væri. Hún sagði sem fyrr eigi it sanna til. Drottning gerir nú veizlu mikla ok lætr búa bjarnarslátrit til fagnaðar mönnum. Karlsdóttir er í skemmu drottningar ok náir eigi burt at fara, því at drottningu grunar, hver hún muni vera.

Ok þar kemr drottning með disk vánum bráðara, var þar á bjarnarholdit, ok bað Beru neyta. Hún vildi eigi eta.

"Þetta eru firn mikil," segir drottning, "at þú trunsar við fagnaði þessum, er drottning sjálf virðist at bjóða þér, ok tak við skjótt, elligar skal þér annarr verri."

Hún bitar fyrir hana, ok þat verðr af leiknum, at hún etr þann bita. Drottning skerr þá annan ok lætr í munn henni, ok þar kemr lítit korn niðr af þeim bita, ok sló þá úr munni sér ok kveðst eigi meir mundu eta, þó at hún píndi hana eða deyddi.

Drottning mælti: "Vera kann, at nú dugi nokkut," ok hló at.

Síðan fór Bera í burt ok heim til föður síns. Hún hefir óhæga höfn meðferðar. Hún sagði nú föður sínum alla málavöxtu um sitt ráð, hvernig háttat er.

Ok litlu síðar tók hún sótt ok fæddi sveinbarn, þó nokkut með undarligum hætti. Þat var maðr upp, en elgr niðr frá nafla. Hann er nefndr Elg-Fróði. Annarr sveinn kemr þar til ok er kallaðr Þórir. Hundsfætr váru á honum frá rist ok því var hann kallaðr Þórir hundsfótr. Hann var maðr fríðastr sýnum fyrir annat. Inn þriði sveinn kom til, ok var sá allra vænstr. Sá er kallaðr Böðvarr, ok var honum ekki neitt til lýta. Böðvari ann hún mest.

Þeir renna nú upp sem gras. Ok þá þeir eru at leikum með öðrum mönnum, eru þeir grimmir ok óvægir um allt. Fá menn harðleikit af þeim. Meiðir Fróði marga menn fyrir konungi, en deyddi suma með öllu.

28. Elg-Fróði fór heiman

Svá fór fram um hríð, þar til at þeir eru tólf vetra gamlir. Þeir eru þá svá sterkir, at engir konungsmenn stóðust fyrir þeim, ok mega þá ekki at leikum vera.

Þá sagði Fróði móður sinni, at hann vill fara í burt, — "ok má ek ekki við menn eiga, því at þeir eru ölmusur einar ok meiðast strax, þá við er komit."

Hún sagði honum ekki hent í fjölmenni fyrir óvægi sína.

Móðir hans ferr nú með honum til hellisins ok vísar honum til þess fjár, sem faðir hans hafði honum ætlat, því at Björn hafði þat allt á kveðit, hvat hverr skyldi hafa. Fróði vildi taka meira ok náði ekki, því at þat var minnst féit, sem honum var ætlat. Ok nú sér hann, hvar vápnin taka fram úr berginu. Tekr hann fyrst til hjaltanna, ok er sverðit fast, svá at hann náir því eigi. Þá þrífr hann til öxarskaptsins, ok er eigi lausara.

Þá mælti Elg-Fróði: "Má vera, at sá einn hafi ætlat, er gripum þessum hefir hér komit, at vápna skipti skuli fara eptir fjárskiptum öðrum," þrífr nú til heptisins, ok var þat þegar laust. Þar fylgdi ein skálm heptinu.

Hann leit á skálmina um hríð ok mælti síðan: "Ójafngjarn hefir sá verit, er þessum gripum hefir átt at skipta," leggr nú skálminni tveim höndum í bergit ok vill brjóta hana sundr, en skálmin hljóp inn í bergit, svá at skellist við heptit, en þó brotnaði hún ekki at heldr.

Þá mælti Elg-Fróði: "Hvat mun varða, hvernig ek fer með óþokkagrip þenna, því at ekki er örvænt, at bíta kunni?"

Eptir þat kvaddi hann móður sína at skilnaði. Fróði ferr nú á kjalveg einn ok gerist þar illvirkr ok drepr menn til fjár sér ok smíðar sér skála ok býst þar um.

29. Þórir gerðist konungr á Gautlandi

Hringr konungr þykkist nú vita, hverjum kynstrum þetta muni gegna allt saman, ok hefir ekki um þat fyrir alþýðu ok lætr þó vera kyrrt jafnt sem áðr.

Litlu síðar beiðist Þórir hundsfótr at fara í burt, en móðir hans vísar honum til hellisins ok svá til þess fjár, sem honum var ætlat, ok segir honum til vápnanna ok bað hann taka öxina, ok kvað hún svá föður hans hafa fyrir mælt. Síðan fór Þórir í burt ok bað móður sína vel lifa. Hann þrífr fyrst til hjaltanna, ok er sverðit fast. Þá tekr hann í heptit, ok er öxin laus, því at hún var honum ætluð. Síðan tekr hann féit ok ferr leið sína.

Hann leggr svá leið, at hann ferr fyrst á fund Elg-Fróða, bróður síns. Hann ferr inn í skála hans ok sezt niðr í sætit ok lætr síga höttinn. Litlu síðar kemr Fróði heim ok lítr ekki hýrliga til ins komna manns, bregðr nú skálminni ok mælti:

"Grenjar skálm,
gengr úr slíðrum,
minnist hönd
Hildar verka,"

ok keyrir niðr á stokkinn hjá sér ok gerist mjök ólmr ok illiligr. Þórir kvað þá:

"En ek læt víðs
á vegi öðrum
öxi mína
jafnt hljóð bera."

Ok þá duldist Þórir ekki lengr, ok kenndi þá Fróði bróður sinn ok bauð honum allt at helmingi við sik, þat sem þá hafði hann saman dregit, því at þar skorti eigi auð mikinn. Þórir vill þat eigi þiggja. Dvelst hann þar um hríð ok fór í burt síðan. Elg-Fróði vísaði honum til Gautlands ok sagði honum, at nýdauðr sé konungr þeira Gautanna, ok bað hann koma í ríki þeira.

Hann sagði honum fyrir marga hluti: "Þat eru lög þeira Gautanna, at þar er stefnt fjölmennt mót ok stefnt þangat öllum Gautum. Einn stór stóll er settr á mótit, svá at sitja mega í rúmliga tveir menn, en sá skal konungr vera, er þat rúm fyllir. En mér þykkir sem þú munir þat rúm ótæpt fylla."

Eptir þat skiljast þeir, ok mælir hvárr vel fyrir öðrum.

Fór Þórir nú leið sína, þar til er hann kemr til Gautlands til jarls eins, ok tók jarlinn honum vel, ok var þar um nóttina. Þat sagði hverr maðr, sem Þóri sá, at hann mætti vel vera yfir Gautum konungr fyrir vaxtar sakir, ok sögðu, at færi mundu þar slíkir.

Ok þá komit er at þingstaðnum, þá ferr þetta eptir því, sem Fróði, bróðir hans, hafði sagt honum fyrir. Höfundr einn var þar til settr at skora þetta mál með sannendum. Settust margir í þetta sæti, ok kallaði höfundr engum sæma. Þórir gengr seinastr, ok sezt hann þegar í stólinn.

Höfundr mælti: "Þér er sætit hæfiligast, ok muntu dæmdr til þessarar stjórnar."

Síðan gefa landsmenn honum konungsnafn ok er hann kallaðr Þórir konungr hundsfótr, ok eru miklar sögur frá honum. Hann var vinsæll ok háði margar orrostur ok hafði optast sigr. Sitr hann nú í ríki sínu um hríð.

30. Böðvarr tók drottningu af lífi

Böðvarr er heima með móður sinni. Hún unni honum mikit. Allra manna var hann gerviligastr ok fríðastr sýnum. Ekki var hann mjök málkunnugr mönnum. Hann spyrr móður sína eitt sinn, hverr faðir hans væri. Hún sagði honum líflát hans ok allan atburð ok hversu hann varð fyrir ósköpum af stjúpmóður sinni.

Böðvarr sagði: "Illt eigu vér þessu flagði at launa."

Þá sagði hún honum, hvernig hún var neydd af drottningu at eta af bjarnarholdinu, — "ok þat sér nú á bræðrum þínum, Þóri ok Elg-Fróða."

Böðvarr mælti: "Eigi þætti mér Fróða óskyldara at hefna föður várs á þessu blauða flagði en at drepa menn saklausa til fjár sér ok gera illvirki, ok svá þótti mér Þórir fara undarliga í burt, at hann gerði eigi skessu þessari nokkura áminning, ok vænti ek þat sé bezt ráð, at ek seti henni nokkura áminning fyrir vára hönd."

Bera mælti: "Stilltu svá til, at hún megi eigi fjölkynngi við koma, svá at þik megi skaða." Hann kvað svá vera skyldu.

Eptir þat fara þau Bera ok Böðvarr á konungs fund, ok nú segir hún konungi allt, hvernig háttat er með ráði Böðvars, ok sýnir honum hringinn, hvern hún hafi tekit undan bógnum dýrsins ok Björn, sonr hans, hafi áttan.

Konungr lézt at vísu kenna hringinn. "Hefir mik næsta grunat, at þetta mundi af hennar ráðum vera um kynstr þessi öll saman, sem hér hafa við borit, en fyrir ástar sakir við drottningu hefi ek látit kyrrt vera."

Böðvarr mælti: "Lát hana nú í burt fara, ella munu vér hefna á henni."

Konungr kvaðst vilja bæta honum fé eptir því, sem hann vildi, ok væri enn kyrrt, ok gefa honum ríki til forráða ok jarlsnafn nú strax, en eptir sinn dauða konungdóm ok væri henni ekki gert til meins.

Böðvarr kveðst ekki konungr vilja vera, heldr kvaðst hann vilja með konungi vera ok honum þjóna. "Ertu svá fanginn fyrir þessum óvætti, at þú heldr varla viti þínu né réttum konungdómi, ok skal hún hér aldri þrífast upp frá þessu."

Böðvarr var þá svo ólmr við at eiga, at konungr þorði ekki at fást við hann. Böðvarr gengr til skemmu drottningar ok hefir í hendi skreppu nokkura. Konungr fór á eptir ok móðir hans. En er Böðvarr kom í skemmuna, snýr hann at Hvít drottningu ok setr belg skorpinn á höfuð henni ok dregr at hálsinum fyrir neðan. Setti hann henni síðan vangahögg ok barði hana til heljar með ýmisligum píningum ok dró hana svá um öll stræti. Þótti mörgum eða flestum þar innan hallar þetta ekki verra en hálfneytt, en konungi stórilla ok gat ekki at gert. Lét Hvít drottning svá sitt arma líf. Var Böðvarr þá átján vetra, er þetta var tíðenda.

Litlu síðar tekr Hringr konungr sótt ok andast. Eptir þat tekr Böðvarr þar við ríki ok unir þar litla hríð. Síðan stefnir hann þing við landsmenn ok talar þar á þinginu, at hann vili burtu fara. En hann gifti móður sína manni þeim, sem Valsleitr hét, hann var þar áðr jarl, ok sitr Böðvarr í veizlunni, áðr en hann ríðr.