Hálfdanar Saga Brönufóstra

1. Frá Hringi konungi

HRINGR er konungr nefndr, er réð fyrir Danmörku Hann var vitr ok vinsæll. Hann átti drottningu, er Signý hét. Hún var dóttir Úlfheðins konungs af Reiðgotalandi. Hún var allra kvenna vænst ok vitrust. Hringr konungr ól bráðliga við henni þrjú börn, sonu tvá ok eina dóttur, er Ingibjörg hét. Hún var prýdd öllum kvenligum listum. Svá var ok skær hennar ásjóna sem skínanda gull, ok at öllu var hún svá sköpuð sem hverr mundi sik kjósa vilja. Synir Hrings konungs hétu Hálfdan ok Ásmundr. Þeir váru fríðir sýnum. Þó var Hálfdan fyrir þeim um alla hluti. Ásmundr var þá tíu vetra, en Hálfdan níu, er hér var komit sögunni. Konungr lét dóttur sinni skemmu reisa. Þat hús var gert með miklum hagleik. Konungsdóttur þjónuðu tólf skemmumeyjar, ok váru þær jarla dætr ok hertuga. Konungr unni harðla mikit dóttur sinni. Stendr nú hennar líf með þvílíkum blóma sem fyrr var sagt. Var konungr mjök gamlaðr.

Jarl er nefndr Þorfiðr. Hann var í ríki konungs ok einn hans mesti vinr ok honum hollr ok trúr í öllum ráðum. Jarl var manna vitrastr, ok því lét konungr hann jafnan með hirðinni vera. Hann fóstraði konungsbörnin ok unni þeim harðla mikit.

Jarl var einn með konungi, er Þórir hét. Hann var kallaðr inn sterki. Hann var svá sterkr, at engi var sterkari í ríkinu. Jarl var landvarnarmaðr konungs. Þat hafði ein flagðkona lagt á Þóri jarl, at hann mátti eigi mannsblóð sjá. Þó var hann mikils metinn af konungi. Hann sat þar optast, er á Fjóni hét.

Eina nótt bar svá til, þá er Ingibjörg lá í sæng í skemmu sinni ok svaf, at hún lét illa í svefni, ok eptir langan tíma liðinn vaknaði hún. Skemmumeyjar hennar spurðu, hvat hana hafði dreymt, en hún vildi eigi segja þeim. Annan dag eptir kom Þorfiðr jarl í skemmuna ok settist niðr hjá konungsdóttur. Þau taka tal sín á milli.

Ingibjörg mælti: "Ek vil segja þér draum minn, fóstri."

"Hversu er hann?" segir jarl.

Hún svarar: "Þat er upphaf í draumi mínum, at ek þóttumst úti stödd, ok varð mér litit til hafs. Þar sá ek dökkva nokkurn, ok var fyrst fjarri mér, en þó færðist mér hann nær ok nær. Um síðir sá ek, at þetta váru skip mörg ok urðu hér landföst, ok af þeim runnu ótal varga ok stefndu hingat til borgarinnar. Tveir melrakkar runnu fyrir vörgunum, ok váru báðir óþokkaligir. Öll váru þessi kvikendi grimmlig. Þau létu ekki ógert ok rifu bæði menn ok hesta ok allt þat, er þeir náðu. Ok þar kom at síðustu, at þeir sóttu at þér, fóstri minn, ok at föður mínum, ok í því vaknaða ek, ok ráð nú drauminn, fóstri minn," segir Ingibjörg.

Jarl tók til máls: "Þessi draumr er auðráðinn," segir hann. "Oss mun skjótt koma hersaga, en þá vil ek eigi ráða hann lengr."

Fell þar niðr tal þeira. Gekk jarl í burt.

Eitt kveld bar svá til, at konungr sat yfir drykkjuborðum, at upp lukust hallardyrr. Gengu þar inn tíu menn. Kenndi konungr þar Þóri jarl ok hans kumpána. Konungr spurði tíðenda. Jarl segir, at víkingar váru við land komnir, þeir er ekki létu ógert. Konungr spurði, hvat þeir hétu.

Jarl segir, at annarr þeira hét Sóti, en annarr Snækollr, -- "Sóti ferr þess erendis, at hann vill biðja dóttur þinnar."

Konungr spurði, hversu Sóti væri at sjá.

Jarl svarar: "Sóti er bölvaðr berserkr. Hann er hálflitr. Er hann öðrum megin blár, en öðrum megin rauðr. Hann hefir ekki klæði á búknum. Hann er sköllóttr um allt höfuðit, nema eitt hár stendr upp ór miðjum hausi hans."

Konungr mælti: "Heldr munu vér þá berjast en gifta þeim manni dóttur vára."

Allir fýstu þess heldr, þó at konungr hefði eigi lið við. Þeir víkingarnir höfðu fengit konungi tveggja daga frest at safna liði, ok fekk konungr lítit lið, af því at tíminn var stuttr, ok fekk hann alls þrjú hundruð manna.

Þat sama kveld, er bardaginn skyldi vera eptir um morguninn, mælti Hálfdan við Ásmund, bróður sinn: "Þat vilda ek, bróðir, at vit færum ofan til strandar ok fyndum vit víkingana, því at mér er allmikil forvitni á at finna þá ok sjá Sóta."

Ásmundr mælti: "Þangat skal ek aldri koma, því at ek veit, at skjótt verð ek drepinn, ef ek kem þar"

Hálfdan mælti: "Þat vissa ek, at þú mundir ragr vera, því at þú þorir hvergi þik at hræra."

Ásmundr mælti þá: "Fylgja mun ek þér, ef þú ert einráðinn í at fara.

Hálfdan mælti: "Nú gerir þú vel, ok förum vit í stað."

2. Víkingar felldu Hring konung

Eptir þetta fóru þeir bræðr ok léttu eigi fyrr en þeir kómu til landtjalda Sóta. Hálfdan gekk fyrir Sóta ok kvaddi hann virðuliga. Sóti tók honum vel.

Hálfdan mælti: "Þat er þó satt at segja, at þú ert tíguligr maðr, Sóti, ok slíka vilda ek marga mína mága ok þú ert."

"Þú ert vel viti borinn sveinn," segir Sóti, "ok kannt glöggt at sjá mann á velli, ok mundir þú eigi auðnulauss, ef þú kæmir þér í sveit með mér."

Hálfdan svarar: "Gæfuskort mun ek til þess hafa at vera hjá svá góðum höfðingja sem þú ert, Sóti minn."

Sóti mælti:"Þat vilda ek, at þú færir eigi gjafarlauss í burtu, eða hvar er Hundi, féhirðir minn?"

"Hér em ek," segir Hundi.

"Fá þú þessum sveini þrjár merkr silfrs."

Hundi gerir svá. Halfdan þakkar Sóta ok ferr síðan út ór tjaldinu. Ásmundr, bróðir hans, hafði staðit úti fyrir tjaldinu, á meðan Hálfdan hafði inni verit. Gengu þeir nú heim til hallar. Segir Hálfdan Þorfinni jarli allt af ferðum sínum ok fær honum í hönd féit. Jarl lét vel yfir þessi ferð.

Um morguninn eptir bjóst konungr til bardaga. Þrjú váru hlið á borginni, ok ætlaði konungr at verja borgina. Skipaði hann Þorfinni jarli at verja eitt borgarhliðit, en annat varði Þórir jarl inn sterki, en konungr sjálfr it þriðja, ok hafði hverr þeira hundrað manna. Konungssynir váru báðir hjá Þorfinni jarli í bardaganum.

Nú skal segja frá þeim Sóta ok Snækolli, at þeir skipta svá liði, at Sóti skal stríða í móti konungi, Snækollr í móti Þóri jarli, en þriðjungr liðs móti Þorfinni jarli. Ganga víkingar nú frá skipum ok bíta í skjaldarrendr. Tekst þar bardagi ákafr. Sóti gekk hart fram, þar er konungr er fyrir. Snækollr sótti fast at Þóri jarli, svá at hann hjó á báðar hendr. Þórir jarl gekk hart fram í fyrstu. Því næst hjó Snækollr til fylgdarmanns Þóris jarls. Hann fekk þegar bana. En þegar jarl sá blóðit, hljóp jarl ór borgarhliðinu ok inn í borgina. Snækollr gekk þegar inn í hliðit með sína menn ok svá í borgina ok drepr þar Þóri jarl.

Þetta sér Þorfiðr jarl ok snýr þegar í móti Snækolli með nokkura menn, en Hálfdan varði á meðan þat hlið, er jarl hafði áðr varit. Nú var bardagi inn harðasti. Jarl sér þá, at Sóti sótti fast at konungi ok víkr þangat til, ok í því hjó Sóti til konungs. Jarl brá við skildi, ok klauf Sóti hann allan at endilöngu, ok kom sverðit á fót konungi, svá at af tók. Þá fell konungr. Jarl var bæði sárr ok móðr ok fellr í valinn um síðir. Þá var svá myrkt af nótt, at hvergi sá frá sér. Engi stóð uppi af konungsmönnum. Víkingar gengu til skipa, bæði móðir ok sárir. Drekka þeir lengi áfram um kveldit, en fóru síðan at sofa ok tóku á sik náðir.

3. Jarl barg Hálfdani ok Ingibjörgu

Nú er at segja frá Þorfinni jarli, at hann ríss upp í valnum. Hann tók fyrir brjóst konungi ok fann, at hann var dauðr. Hann gekk þá þangat, er þeir Hálfdan ok Ásmundr lágu. Hann sér, at Ásmundr var dauðr. Hann spyrr, hvárt Hálfdan mætti nokkut mæla. Hann kvað eigi trauða til þess. Jarl spyrr, hvárt hann væri eigi sárr.

Hálfdan kveðst eigi sárr vera, --"en fell ek af mæði," sagði hann, "eða hvat kanntu at segja mér til Ásmundar, bróður míns?"

Jarl svarar: "Hann er nú dauðr."

"Vissa ek þat," segir Hálfdan, "at hann var ekki at manni."

Jarl bar Hálfdan ór valnum, því at hann var mjök stirðr, svá at hann mátti eigi ganga. Jarl gekk til skemmu Ingibjargar, en er hún sá jarl, fagnaði hún honum vel ok spurði tíðenda. Jarl segir konung ok Ásmund, bróður hennar, dauðan ok allir borgarmenn. Ingibjörg varð mjök hrygg við ok grét. Jarl segir annat betra en at gráta. Jarl kvað nú skemmumeyjar hennar verða at skilja við hana. Jarl tók þá Ingibjörgu ok berr hana á hendi sér ok Hálfdan öðrum megin, gengu síðan til skógar, ok finnr fyrir sér lítinn bæ ok klappar á dyrum. Kona gekk þar út ok heilsar jarli. Hann tekr vel kveðju hennar. Sjá kona hét Gríma.

Jarl mælti þá: "Þat vilda ek, Gríma," segir hann, "at þú takir við börnum þessum ok geymir, þar til er ek kem eptir þeim, því at ek veit, at þau eru hér geymd fyrir víkingunum. Eru hér þrjár merkr silfrs, er ek vil gefa þér."

Hún tók við hvárutveggja, fénu ok börnunum, en jarl fór heim til borgar ok lagðist niðr í valinn. Engi maðr varð varr við hans ferð.

Sóti ok hans menn vakna snemma um morguninn ok hugðu gott til konungsdóttur. Gengr hann þegar frá skipunum ok hans menn allir til borgarinnar. Ok er þeir koma þar, rannsaka þeir valinn ok finna hvergi annan konungsson. Þeir sjá Þorfinn jarl ok spurðu, hvárt hann vissi ekki til annars konungssonar, en hann kveðst ekki til hans vita. Sóti hafði farit til skemmu Ingibjargar ok kom aptr ok sagði hana á burtu ok kvað jarl til barnanna vita. Jarl kveðst eigi til þeira vita, en Sóti lést mundu aflima hann, ef hann vildi eigi segja til barnanna. Jarl kvaðst eigi segja mundu. Sóti vildi eigi at heldr drepa jarl. Sóti tók þá undir sik bæði ríkit ok þegna. Gerðist hann þá konungr í mörku, þótt þat væri illa fengit. Þjónuðu honum ok menn heldr af hræðslu en góðvilja.

Jarl var hljóðr þann vetr. Lét Sóti leita þeira systkina, ok fundust þau ekki, en þegar farit var í nánd bæ Grímu, þá laust ávallt á hríð, ok urðu menn Sóta aptr at snúa.

Einn morgun snemma gengr jarl, svá at engi vissi, til bæjar Grímu. En er hann kom, stóð hún úti ok hjá henni bæði börnin. Hún heilsaði jarli glaðliga. Hann tók því vel. Þau systkin urðu þá harðla fegin fóstra sínum ok kysstu hann. Jarl kvað nú börnin mundu verða at skilja við Grímu ok kvaddi hana. Gekk hann nú burt með börnin, þar til er hann kom til sjóvarstrandar. Þar sá Hálfdan skipaflota.

Jarl átti þar eitt skip ok kvað Hálfdan skyldu þat eiga ok fjárhlut, -- "ok skaltu fara til Bjarmalands til Óttars jarls, bróður míns, ok segja, at hann taki við þér fyrir mín orð, en ef hann er tregr til, þá fá honum gull þetta til jartegna, ok mun hann þá við þér taka."

Hálfdan mælti: "Þat vil ek nú, fóstri minn, at þú færir með mér."

Jarl neitti því. Minntist hann þá við þau systkin ok gekk heim síðan, en Hálfdan fór á skip með Ingibjörgu ok helt í haf, ok byrjaði þeim vel, tók Bjarmaland. Hann gekk frá skipi með öllum mönnum sínum ok til hallar jarls. Hálfdan gekk fyrir jarl ok kveðr hann. Jarl tók honum vel ok spurði tíðenda. Hálfdan segir þá sem var, at Hringr konungr var andaðr ok þat með, at Þorfiðr jarl hafði sent hann þangat til halds ok trausts. Jarl lét seinliga við því. Þá fekk Hálfdan jarli gullit.

Jarl mælti þá: "Mikit þykkir bróður mínum undir, at ek taki við þér, enda skal ek ok svá gjarna gera."

Setti jarl þá Hálfdan it næsta sér, en Ingibjörgu var fylgt til skemmu dóttur jarls, er Þóra hét. Hún var bæði væn ok vitr.

4. Hálfdan barðist við tröll

Einn dag gekk Hálfdan fyrir jarl ok kveðr hann. Jarl tók því vel ok spyrr, hvat undir kveðju sé. Hálfdan segist vilja halda fyrir land fram. Jarl fekk honum þrjú skip ok dreka mikinn inn fjórða. Skip þessi váru vel skipuð at mönnum ok vápnum. Hálfdan þakkaði jarli þessa gerð ok tók orlof af honum. Fór hann síðan til skipa ok Ingibjörg, systir hans, með honum. Þá var Hálfdan tólf vetra, er hann lét frá landi ok í haf. Helt hann víða um sumarit.

En er haustaði, vildi hann halda aptr til Bjarmalands. Kómu þá á fyrir honum þokur ok hafvillur, ok rakst hann um haf innan. Þá gerði at þeim stórviðri svá mikit, at skipin öll týndust nema dreki Hálfdanar, ok lét hann reka at honum marga snarvölu. Ok er þetta var gert, rekr drekann at björgum stórum ok upp á sand sléttan. Hálfdan segir, at þeir munu þar um búast, en þeir báðu hann fyrir sjá. Þeir setja þá upp drekann. Viðr var þar rekinn mikill á sandinn, ok taka þeir þar til skálasmíðar, ok var skjótt algerr. Hálfdan gengr á jökla jafnan ok nokkurir menn með honum, en sumir váru eptir hjá Ingibjörgu við skála. Menn Hálfdanar spurðu, hvat landi þetta væri. Hálfdan kvað þá mundu vera komna at Hellulands óbyggðum.

Einn dag gekk Hálfdan einn á jökla at afla fanga. Hann fór þann dag allan. Um síðir kom hann at einstigi nokkuru. Hann hafði öxi eina í hendi, er Óttarr jarl hafði gefit honum. Hálfdan gekk í einstigit. Spor váru klöppuð í berginu, en í milli sporanna var eigi skemmra en fjögra álna. Hálfdan krækti axarhyrnunni upp í sporin ok las sik svá upp eptir skaptinu, þar til er hann komst upp á bjargit.

Þar sá hann helli stóran ok í bjartan eld. Hann gengr at hellisdyrum ok sér, at tvau tröll sátu við eldinn, annat kvensvipt, en annat karlsvipt, ok höfðu soðketil í milli sín. Þar var í bæði hrossa slátr ok manna. Karl hafði krók í nefinu, en kerling hring. Þat var gaman þeira, at hann krækti króknum í hringinn, ok var þá upp á þeim ýmsir endarnir, en þá krókrinn slapp ór hringnum, fekk kerling bakfall.

Hún mælti þá: "Eigi vil ek þetta gaman hafa, Járnnefr minn sæll."

"Svá skal vera, Sleggja mín," segir hann, ok höfðu þá lokit ór katlinum.

Járnnefr tekr þá til orða: "Er nokkut eptir, Sleggja," segir hann, "af þeim hálfum þriðja tigi manna, er ek seidda hingat í fyrra vetr?"

Hún segir alllítit um þat. Hún gekk þá innar eptir hellinum ok kom svá aptr, at hún hafði sinn mann undir hvorri hendi sér, ok leggr niðr hjá eldinum ok segir, at eigi váru fleiri eptir. Hálfdan sér nú, at þetta váru röskligir menn ok svá líkir, at hvárigan mátti þekkja frá öðrum, ok ætlaði Hálfdan, at þeir væru tvíburar. Hálfdan snarar þá inn í hellinn ok at tröllkarlinum ok hjó á háls honum með öxinni, svá at af tók höfuðit, en hann sitr sem áðr.

Kerling sprettr þá upp ok mælti: "Þat er vel, Hálfdan," segir hún, "at vit höfum fundist."

Hann hefir sik nú undan, en hún sækir eptir, þar til er hún náði saxi einu. Hún sótti at honum fast, en hann varðist vel. Sleggja kastar saxinu ok hleypr undir Hálfdan. Þeira glíma var hörð ok löng, ok rak Sleggja hann um allan hellinn, en svá var hann mjúkr, at hún kom honum aldri af fótunum. Þar til rekst hann, at þau kómu at gjá einni. Hún var bæði djúp ok breið. Þá varð Sleggja framar á gjábakkanum. Í því var kippt undan henni fótunum ok datt hún ofan í gjána. Hálfdan helt þá í hárit á henni. Hann sá eitt sax gulli búit liggja hjá sér. Hann brá því skjótt ok hjó af Sleggju höfuðit. Hálfdan spurði, hverr honum hefði dugnað veitt eða saxit gefit, en engi svaraði honum þá um sinn.

5. Hálfdan  barg  jarlsdóttur

Þá er Hálfdan hafði þetta unnit, gekk hann innar eptir hellinum, þar til er hann kom at afhelli einum. Þar sá hann konu sitja á stóli. Hár hennar var bundit við stólbrúðirnar. Fætr hennar váru í köldu jöklavatni.

Hún mælti, er hún sér manninn: "Skjótt drepr Járnnefr þik, maðr, ef hann veit, at þú ert hér."

Hálfdan mælti: "Ek hefi drepit hann ok svá Sleggju, eða hvat heitir þú?"

Hún kveðst Hildr heita ok vera dóttir Angantýs jarls af Skotlandi, --"bræður mínir hétu Sigmundr ok Sigurðr. Þeir váru tvíburar. Vér héldum fyrir land fram í fyrra sumar. Seiddi Járnnefr mik hingat ok öll oss, ok ætlaði hann sér at eiga mik, en drepa kerlingu sína, en ek vilda þat eigi."

Hálfdan leysti hana þá, ok gengu þau fram í hellinn, ok váru þeir bræðr mjök at komnir. Þeir váru svá magrir, at skinn var skorpit niðr við beinin. Hún settist undir herðar Sigurði, en Hálfdan undir herðar Sigmundi, ok dreypir víni á varir þeim, ok nærðust þeir skjótt, svá at þeir máttu mæla. Þeir spurðu, hverir þeim höfðu líf gefit. Hildr segir, at hann héti Hálfdan ok væri sonr Hrings konungs ór Danmörku. Þeir urðu því harðla fegnir, er þeir sáu systur sína heila, ok þakka þau öll Hálfdani, ok váru þau þar fimm nætr.

En í annan stað er at segja frá mönnum Hálfdanar, at þeir váru mjök hugsjúkir um hann, en Ingibjörg, systir hans, vakti bæði mótt ok dag ok neytti hvárki svefns né matar.

At fimm nóttum liðnum bjuggust þau öll í burt ór hellinum, ok hafði Hálfdan þaðan gull ok silfr ok margar gersimar ok kom heill til sinna manna. Urðu þeir honum fegnir ok þó mest systir hans. Segir hann þeim allt um ferðir sínar. Kærleikar miklir váru með þeim Hildi ok Ingibjörgu. Þar sat Hálfdan þann vetr, ok var nú allt kyrrt.

6. Frá Hálfdani ok Brönu

At várdögum lét Hálfdan búa dreka sinn ok fram setja, ok helt hann á burt at áliðnu sumri. Þá kom stórviðri á mikit fyrir Hálfdani, ok varð hann at halda at þeim björgunum, er öðrum megin váru fjarðarins. Hálfdan segir, at þeir muni þar um búast, ok váru þeir þar vetr annan. Fóru þeir á jökla hvern dag Hálfdan, Sigmundr ok Sigurðr at afla matfanga. Skorti þá ekki vætta i skálanum.

Einn dag, þá er þeir fóstbræðr fóru á jökla, heyrðu þeir skellihlátra mikla um kveldit. Því næst sjá þeir þrjár flagðkonur, ok var sú í rauðum kyrtli, er fyrst gekk. Þat sá Hálfdan, at hún var með mennsku móti, en eigi hinar.

En þegar er þau fundust, mælti rauðkyrtla: "Hér er vel til yndis skipat, ok ætla ek mér við konungsson."

Hálfdan spyrr þær at nafni. "Ek heiti Brana," segir rauðkyrtla, "en systr mínar Molda ok Mána."

"Skamm hafi þínar systr," segir Hálfdan.

Brana ræðr þegar á Hálfdan, ok glíma þau lengi. Mána hleypr á Sigurð, en Molda á Sigmund. Þær vefja þeim utan um sik, en gátu eigi fellt þá. Þau Hálfdan ok Brana áttu langan atgang.

Brana mælti: "Ertu gamall maður, Hálfdan?"

"Sextán vetra," segir hann.

"Ok ertu þó enn eigi kvensterkr," segir hún.

"Hví skal þat eigi prófa nú?" segir Hálfdan.

Hann bregðr henni þá á mjöðm, svá at hún fellr. Hálfdan spyrr, hvern hún mundi hans gera, ef hann væri svá kominn sem hún.

Brana mælti: "Hvárki er ek blóðdrekkr né mannæta, ok eigi munda ek drepa þik, er ek gaf þér líf í hellinum Sleggju, ok kippta ek undan henni fótunum, ok gaf ek þér sax þat, er þú hjótt hana með."

"Hví sagðir þú mér þetta svá seint?" segir Hálfdan, "ok skaltu at vísu upp standa."

Tóku þau þá tal sín á milli. Brana mælti: "Þat skaltu vita, Hálfdan, at mennsk er ek í aðra ætt, því at móðir mín var dóttir Vilhjálms konungs ór Vallandi. Járnhauss, faðir minn, nam hana í burt. Átti hann mik við henni, ok bregðr mér meir til hennar, en þó nokkut til hans. Átta ek at þjóna hundrað flagða."

Hálfdan mælti: "Illa þykkir mér þú stödd vera, en nú skaltu horfa á grúfu, meðan ek leik við systr þínar."

Hún kvað svá vera skyldu. Hálfdan ferr þangat, er þau Sigurðr ok Mána glímdu. Hann hrindir henni fyrir björg ofan heldr hraparliga, ok svá gerir hann við Moldu, ok sá heiðarliga í gaflhlaðit á henni. Brana lítr þá upp ok spyrr, hvar systr sínar sé.

"Ek hratt þeim ofan fyrir björg," segir Hálfdan.

"Þat var þér lítil fremd," segir hún, "því at önnur þeira var fimm vetra, en önnur sex, ok mun ek gott af þér hljóta ok svá þú af mér, en at sex nóttum liðnum vil ek þér félagar komið til hellis míns. Er hann heðan skammt í burt."

Hálfdan mælti, at svá skyldi vera. Fór Brana þá til hellis síns, en þeir félagar heim til skála síns.