Egils saga einhenda ok Ásmundar berserkjabana

1. Hvarf Brynhildar konungsdóttur

Hertryggur hefir konungr heitit. Hann réð fyrir austr í Rússía. Þat er mikit land ok fjölbyggt ok liggr milli Húnalands ok Garðaríkis. Hann var kvángaðr. Hann átti tvær dætr. Hét hvártveggi Hildr. Þær váru vænar ok vel skapi farnar ok váru sœmiliga upp fæddar. Konungr unni mikit dætrum sínum.

Einn tíma bar þat til tíðenda, at konungr fór á dýraveiðar, en in eldri Hildr á hnotskóg ok konur hennar. Hún var kölluð Brynhildr. Kom þat til þess, at hún vandist við riddara íþróttir. Nú sem þær búast heim ór skóginum, kemr eitt mikit dýr, þat er hjasi heitir, fram at þeim. Þat var mikit vexti ok grimmt. Þat á lengstan aldr af dýrum, ok er þat fornmæli, at sá, sem gamall er, sé aldraðr sem einn hjasi. Þat er skapt sem glatúnshundr ok hefir eyru svá stór, at þau nema jörð. En er þær sá dýrit, hljóp síns vegar hver, en dýrit greip konungsdóttur ok hljóp í skóginn, en konurnar sögðu heim þessi tíðendi. Varð konungr mjök hryggr ok lætr leita, ok finnst hún hvergi. Kemr engi sá, at honum kunni þar til at segja. Dofnar hér yfir sem annat, ok líðr til jóla.

2. Hvarf Bekkhildar ok frá Ásmundi

At jólum helt konungr veizlu dýrliga. Hildr in yngri nam hannyrðir ok sat í skemmu, ok var hún Bekkhildr kölluð. Hún var vitr. Inn fyrsta dag jóla sendir konungr eptir dóttur sinni, ok nú býr hún sik ok sínar skemmumeyjar, ok ganga út á strætit, ok fylgdu þeim sœmiligir hofmenn. En er þær váru komnar fyrir grasgarð nokkurn, heyrðu þær gný mikinn ok sá fljúga einn ógurligan gamm. Sýndust þeim hans vængir breiðast út yfir borgina, ok kemr mikit myrkr, en þessi gammr tók konungsdóttur ok flýgr burt með hana, en laust til bana tvá hennar þjónustumenn, en allir urðu ógurliga hræddir.

Kómu þessi tíðendi nú í höllina, ok varð konungr dapr mjök. Hann mælti: "Seint vill frá hefja um þann mannskaða, sem vér fáum. Kann ek eigi at skilja, hverjar óvættir á munu liggja. Því skal þau mín orð mega bera, at hverr, sem þat vill vinna til minna dætra at leita eptir þeim, þá skal sá, sem þær finnr, eiga þær ok þriðjung míns ríkis, en ef þær finnast dauðar, skal sá hafa inn bezta jarlsdóm í mínu ríki ok þá gifting, sem hann vill."

En margir sögðu, at mikit væri út gefit, enda væri til mikils at vinna. Líða nú jólin, ok ferr hverr heim til síns heimilis, ok þykkir mörgum mikils verð þessi tíðendi.

Líðr nú vetrinn ok sumarit eptir, ok at áliðnu hausti bar þar til tíðenda, at þar kom skip eitt lítit vexti, en allt gulli búit fyrir ofan sjó. Þar váru á þrír tigir manna ok þjónustumenn at auki. Konungr var fyrir í höfninni. Þeir gengu fyrir konung ok kvöddu hann. Hann tók vel kveðju þeira ok spurði, hverir þeir væri, en sá kveðst Ásmundr heita ok kallaðr berserkjabani, er fyrir þeim var.

"Hversu gamall maðr ertu?" sagði konungr.

"Sextán vetra," sagði Ásmundr.

"Þik hefi ek gildastan sét," sagði konungr, "á þeim aldri, eða hvaðan ertu at kominn?"

"Ór hernaði," sagði Ásmundr, "en nú er komit at vetri, ok viljum vér hafa hér friðland í vetr. Skortir oss eigi fé at leggja fyrir vára menn."

Konungr segir þat til reiðu. Lætr Ásmundr færa föng sín af skipi, ok var þeim fengit sœmiligt herbergi at geyma sitt góz, en optast drakk Ásmundr í konungs höll. Hugnaðist Ásmundr þar vel ok hans menn.

3. Frá Agli einhenda

Þá er Ásmundr hafði verit þar mánuð, var þat einn dag, at konungr sat yfir drykkju, at menn kómu í höllina átján saman, allir mjök sárir. Sá hét Rögnvaldr, er fyrir þeir var, landvarnarmaðr konungs. Hann kvaddi konung. Konungr tók vel kveðju hans ok spurði, hverr hann hefði svá harðliga leikit.

"Maðr er einn kominn í land yðvart," sagði Rögnvaldr. "Sá heitir Egill. Hann er illr viðreignar. Hann rænti land yðvart, ok fór ek til móts við hann, ok hafði ek fimm skip vel skipuð, en Egill hafði eitt skip ok á þrjá tigi manna. Þóttumst ek hafa ráð hans í hendi mér, en svá skildu vit, at ek kom á flótta, ok váru drepnir menn mínir allir utan þessir. En Egill þessi hefir aðra hönd ok er kallaðr Egill einhendi, ok vinnr hann meira sigr með þeiri, sem af er. Er þar búit um eitt sverð, ok er þat dverga smíði, ok er því læst at fyrir ofan úlflið, en hans högg standast engir menn."

Gekk Rögnvaldr þá til sætis ok datt dauðr niðr. Konungr mælti: "Eigi má ek þat þola, at þín sé óhefnt."

Ásmundr svarar: "Svá mætta ek helzt launa yðr gott yfirlæti at finna Egil þenna."

"Þat vil ek gjarna," sagði konungr, "ok hafið svá mikit lið sem þér vilið."

"Ekki em ek vanr at auka liði við jafnmarga menn," sagði Ásmundr, "en ef Egill hefir meira lið, þá munu landsmenn veita oss."

4. Viðureign Egils ok Ásmundar

Ásmundr fór nú til móts við Egil ok bað sína menn róa vápnaða at þeim. Egill var ekki varbúinn ok spurði, hverr þar gerði svá gildan atróðr.

Ásmundr sagði til sín, — "ok á ek við þik erendi."

"Lát heyra þau," sagði Egill.

"Ek vil skipta við þik vápnum," sagði Ásmundr, "ok gefa sverð mót öxum."

"Eigi viljum vér þess synja," sagði Egill, "eða er mikit fé á skipum yðrum?"

Ásmundr sagði eigi vera, — "viljum vér afla þar nokkurs, sem þér eruð, eða hverju vili þér bæta konungi fyrir rán?"

"Ekki erum vér vanir," sagði Egill, "at leggja peninga fyrir, þótt sveinar taki sér slátrsauði."

"Þá munu vér eptir leita," sagði Ásmundr, "því at konungr sendi mik eptir höfði þínu."

"Hann vill þik þá feigan," sagði Egill, "ok gerumst heldr fóstbræðr ok drepum konung ok göngum at eiga dætr hans."

"Eigi eru þær lausar fyrir," sagði Ásmundr, "því at þær hafa verit stolnar frá honum."

"Þat er skaði, ef menn okkrir drepast niðr," sagði Egill, "ok berjumst tveir heldr."

Ásmundr kveðst þess albúinn. Þeir ganga nú á land ok reyndu sínar íþróttir, ok var nær um með liðsmönnum þeira, ok um kveldit settust þeir í samdrykkju ok sváfu af um nóttina.

En um morguninn tóku þeir Ásmundr ok Egill vápn sín ok börðust sterkliga, ok þrimr skjöldum spillti hvárr fyrir öðrum. Var þá sól í fullu suðri.

Egill mælti þá: "Viltu eiga leik þenna lengr?"

"Eigi er enn mikit um þreytt," sagði Ásmundr, "ok eigi mun konungi þykkja rekit sitt erendi, ef vit hættum svá búit."

"Þú munt ráða," sagði Egill.

"Hversu gamall maðr ertu?" sagði Ásmundr.

"Átján vetra," sagði Egill.

"Tak vápn þín, ef þú vilt lengr lifa," sagði Ásmundr.

Berjast þeir nú öðru sinni, ok sýnist æ sem þeim sé dauðinn víss, sem til er höggvit.

Ok sem sól er komin í útsuðr, mælti Egill: "Betra ætla ek okkr at hætta þessum leik."

"Hræðsla gengr þér til þess," sagði Ásmundr. Hann hafði þá fengit eitt sár.

"Ver þik nú þá," sagði Egill.

Sóttust þeir þá í þriðja sinn. Átti Ásmundr þá ekki annat at gera en hlífa sér, ok fengit hafði hann nú þrjú sár. Sér hann nú, at eigi mun svá búit duga, kastar nú sverðinu ok hleypr á Egil. Verðr honum nú bág höndin, ok berast þeir víða um völlinn, en svá kemr, at Egill fellr. Hafði hvárr slitit hjálminn af öðrum.

"Eigi nenni ek," sagði Ásmundr, "at bíta sundr í þér barkann, er sverð mitt er fjarri."

"Sá er þér nú beztr," sagði Egill.

"Þat mun nú voga verða," sagði Ásmundr.

Hljóp hann þá eptir sverði sínu ok hljóp at Agli, en hann lá svá kyrr sem hár hans væri skorit.

Ásmundr mælti: "Engum manni ertu líkr, Egill. Stattu nú upp, ok vil ek nú boð þat, er þú hefir áðr boðit mér, at vera þinn fóstbróðir."

"Mikit þykki mér fyrir því," sagði Egill, "á ek þá at launa þér lífgjöf."

"Eigi mun ek drepa þik," sagði Ásmundr, "en þat vil ek, at þú farir með mér til konungs."

Kómu þá menn þeira beggja ok báðu þá sættast. Takast þeir nú í hendr ok sverjast í fóstbræðralag eptir fornum sið.

5. Þeir félagar fundu Arinnefju

Þeir búa nú ferð sína ok koma til Tryggva konungs. Ásmundr kvaddi konung, en hann tók honum vel ok spurði, hvárt hann hefði fundit Egil inn einhenda.

Ásmundr kveðst hann fundit hafa, — "ok hefi ek eigi sét vaskara mann, ok vill hann nú ganga í stað Rögnvalds ok vit báðir, at verja land þitt."

"Ef þú vilt selja mér trú þína," sagði konungr, "at þit gangið í hans stað, þá mun ek taka sættir af ykkr."

Ásmundr kveðst þat gera vilja. Var Egill þá til kallaðr, ok gerðust þeir Ásmundr landvarnarmenn konungs ok sátu þar um vetrinn.

At jólum hafði konungr vinaboð, ok jóladag inn fyrsta spurði konungr eptir, hvárt nokkurr væri sá þar kominn, at honum kynni at segja, hvat orðit mundi af dætrum hans, en þat kunni engi at segja. Lýsti konungr þá þeim skilmála, sem hann hafði á gert.

Egill sagði: "Þat væri röskum mönnum gott til fjár at vinna."

Eptir jólin fór hverr til síns heimilis.

Þegar hávetri var liðit, settu þeir Egill ok Ásmundr skip sitt á sjó ok völdu á fjóra menn ok tuttugu, en sá hét Víglogi, sem þeir settu fyrir þá, sem eptir váru, en þeir sögðust mundu leita konungsdætranna ok eigi aptr koma, fyrr en þær fyndist annathvárt lífs eða dauðar. Sigldu þeir nú í haf ok vissu aldri, hvert þeir skyldu fara. Könnuðu þeir eyjar ok útsker ok fjallbyggðir ok fóru svá allt sumarit, en at vetri váru þeir komnir norðr at Jötunheimum, ok lögðu þeir þar undir skóg einn ok bjuggust þar um ok settu upp skip sitt.

Sögðu þeir sínum mönnum, at þeir skyldu þar dveljast um vetrinn. "Skulu vit Egill," sagði Ásmundr, "kanna land þetta, en ef vit komum eigi aptr at sumri, þá skulu þér fara, hvert sem yðr lystir."

Ganga þeir nú á mörkina ok skjóta dýr ok fugla til matar sér. Váru þeir á mörkum, svá at mánuðum skipti, ok fengu stundum engan mat. Eitt sinn kómu þeir í dal einn. Á ein var þar ok eyrar sléttar, en upp yfir skógr ok hamrar. Þar sá þeir margt geitfé ok feita hafra. Ráku þeir saman féit ok tóku einn feitan hafr ok sögðust skyldu skera hann, ok því næst heyra þeir kvæklat upp yfir sik. Stukku þá burt allar geitrnar, ok varð þeim lauss hafrinn. Þeir sá kvikendi uppi í hömrunum. Þat var meira á þverveginn en hæðina. Þat var svá hvellt sem bjalla ok spurði, hverir svá djarfir væri, at stela vildu hafri drottningarinnar.

Ásmundr mælti: "Hver ertu, in fagra ok in bólfimliga, eða hvar ræðr drottning þín?"

"Skinnnefja heiti ek," sagði hún, "en móðir mín Arinnefja. Hún er drottning hér í Jötunheimum ok býr skammt burt heðan. Mættu þit finna hana heldr en stela."

"Satt segir þú þat," sagði Ásmundr. Tók hann þá fingrgull ok gaf Skinnnefju.

"Eigi þori ek at þiggja," sagði hún, "at þér, því at ek veit, at móðir mín segir, at þat sé hvílutollr minn."

"Eigi er ek vanr at taka aptr þat, sem ek gef," sagði Ásmundr, "en þiggja munu vit, at þú umgangir okkr greiða."

Síðan fór hún heim undan ok finnr móður sína. Kerling spurði, hví hún væri svá sein. Hún kveðst hafa fundit tvá menn beinaþurfi, — "ok gaf annarr þeira mér gull ok bað mik vísa þeim til gistingar."

"Hví þáttu gull?" sagði hún.

"Ek ætlaða hjá þér til launanna," sagði Skinnnefja.

"Hví battu þá ekki hingat fara?" sagði kerling.

"Ek vissa eigi, hversu þér var um þat gefit," sagði hún.

"Bjóð þeim hingat," sagði kerling.

Skinnnefja hljóp þegar ok mælti: "Móðir mín bað ykkr koma til sín. Skulu þit vera léttir af tíðendum. Mun hún á flestu kunna grein at gera."

Nú finna þeir kerlingu. Hún spurði þá at nafni. Þeir sögðu it sanna til. Kerling var starsýn á Egil. Þeir sögðust eigi hafa etit mat á sjau dögum. Kerling var at at renna mjólk. Hún átti fimm tigi geita, ok mjólkuðu sem kýr. Hún átti ketil stóran, ok tók hann alla mjólkina. Hún átti hveitiakr stóran. Tók hún þar svá mikit mjöl, at hún gerði hvern dag graut í katlinum, ok höfðu þær þat til viðrlífis.

"Þú, Skinnnefja," sagði hún, "tak hrís ok ger eld brenniligan. Mun eigi of vel plagat, þótt þeir eti grautinn."

Skinnnefja hafði í flýti. En kerling bað þá herða á, þat fyrst sem til væri. Kom þar fram dýra hold ok fugla.

Kerling mælti: "Verum eigi hljóð, þó at eigi verði svá vel plagat sem vera skyldi. Mun langt, áðr en grautrinn er búinn, ok seg þú ævisögu þína, Ásmundr, en þá skal Egill við taka, en þá mun ek skemmta til borðprýði af því, sem yfir mik hefir borit, ok forvitnar mik at vita, hverrar ættar þit eruð eða hvat undir ferðum ykkrum býr."

6. Frá Ásmundi ok Áráni

Ásmundr tók þá til orða: "Óttarr hét konungr. Hann réð fyrir Hálogalandi. Sigríður hét drottning hans, dóttir Óttars jarls af Jótlandi í Danmörk. Þau áttu einn son. Sá hét Ásmundr. Hann var mikill vexti. Vandist hann við íþróttir, ok þá hann var tólf vetra, þótti hann af bera öllum þeim, sem þar váru. Helt hann marga leiksveina.

Eitt sinn, er þeir váru á skóg riðnir, fann Ásmundr einn hera. Hann sleppti hundum sínum til hans. Herinn hljóp undan, ok gátu hundarnir ekki farit hann. Ásmundr gaf ekki fyrr upp en hestrinn fell af mæði. Hljóp hann þá ok elti dýrit með hundunum. Lauk svá, at herinn steypti sér ofan fyrir sjóvarhamra. Ásmundr sneri þá til hestsins ok fann hann eigi. Var þá komit kveld. Svaf Ásmundr af um nóttina, en at morgni var komin þoka svá myrk, at hann vissi eigi, hvar hann var kominn.

Þrjá daga villtist hann á skóginum. Þá sá hann mann ganga á móti sér mikinn ok fríðan í skarlatskyrtli, en hárit gult sem silki. Eigi þóttist Ásmundr vænna mann sét hafa. Heilsar nú hvárr öðrum. Ásmundr spurði hann at nafni. Hann kveðst Árán heita, sonr Róðíáns konungs af Tattaríá, — "hefi ek verit í hernaði."

"Hversu gamall ertu?" sagði Ásmundr.

"Tólf vetra," sagði Árán.

"Þar munu ekki fleiri þínir líkar," sagði Ásmundr.

"Engum var ek þar líkr," sagði Árán, "ok því strengda ek þess heit at koma eigi aptr, fyrr en ek hefða fundit annan minn líka at aldri ok íþróttum. Nú hefi ek frett til eins manns, er Ásmundr heitir, sonr konungs af Hálogalandi, eða kanntu nokkut at segja mér til hans, því at mér er sagt, at þar muni skammt manna á milli?"

"Þann mann þekki ek gerla," sagði Ásmundr, "ok talar hann nú við þik."

"Þá gengr at óskum," sagði Árán, "ok megu vit nú prófa okkra fimleika." Ásmundr kveðst þess búinn.

Síðan frömdu þeir allar íþróttir, þær ungum mönnum váru tíðar í þær mundir, ok váru þeir svá jafnir, at ekki mátti á millum sjá. Síðast tóku þeir fang, ok váru harðar sviptingar með þeim, ok mátti eigi mun gera, hvárr sterkari var, ok skildu svá, at þeir váru báðir móðir.

Þá talaði Árán til Ásmundar: "Ekki skulu vit vápnaskipti prófa, því at þat verðr skaði okkar beggja. Vil ek, at vit sverjumst í fóstbræðralag, at hvárr skal annars hefna ok eiga fé saman, fengit ok ófengit."

Þat fylgdi ok svardaga þeira, at hvárr, sem lengr lifði, skyldi láta verpa haug eptir annan ok láta þar í svá mikit fé sem þeim þætti sóma. Síðan skal sá, sem lengr lifir, sitja hjá inum dauða þrjár nætr í haugi ok fara síðan burt, ef hann vildi; vöktu sér síðan blóð ok létu renna saman. Heldu menn þat þá eiða. Árán bauð honum nú at fara til skipa með sér ok sjá sinn fararblóma. En með því at Ásmundr var þá í Jótlandi með Óttari jarli, móðurföður sínum, þá lét hann Árán ráða.

7. Dauði Áráns

Þeir fara nú til skipa Áráns, ok váru þau tíu langskip með góðum drengjum skipuð. Árán gaf Ásmundi helming liðs ok skipa. Ásmundr bað, at þeir mundu sigla til Hálogalands, ok vildi hann hafa þaðan sitt lið ok skip. Árán sagðist fyrst vilja sigla til síns lands ok koma svá til Hálogalands, at landsmenn mætti sjá, at þeir væri ekki stafkarlar. Ásmundr bað hann ráða. Sigldu þeir síðan í haf, ok gaf þeim vel byri. Ásmundr spurði, hvárt Róðíán konungr ætti ekki fleiri barna.

Árán sagði, at hann ætti son, er Herrauðr hét, við dóttur konungs af Húnalandi, — "er hann bæði vaskr maðr ok vinsæll, ok stendr hann til ríkis í Húnalandi. Faðir minn á bræðr tvá. Heitir annarr Hrærekr, en annarr Siggeirr. Þeir eru berserkir ok illir viðreignar ok ekki þokkasælir af landsmönnum. Konungr hefir mikit traust á þeim, því at þeir gera þat, er hann vill. Þeir liggja í hernaði ok færa konungi gersimar."

Er nú eigi getit um þeira ferð, fyrr en þeir koma við hafnir Róðíáns konungs. Þar sá þeir fljóta tólf herskip ok tvá dreka svá væna, at enga sá þeir slíka. Þar váru komnir bræðr tveir utan af Blökkumannalandi. Hét annarr Bolabjörn, en annarr Vísinn. Gormr jarl hét faðir þeira. Þeir höfðu drepit Róðíán konung ok eytt víða landit ok gert mikit hervirki.

En er þeir fóstbræðr urðu þessa varir, þá létu þeir kveða við lúðra. En þegar landsmenn urðu varir, at Árán var kominn, dreif at honum múgr ok margmenni. Víkingar drifu til skipa, ok tókst bæði harðr bardagi ok mannskæðr, ok var þat langa stund, at eigi mátti millum sjá. Árán hljóp á skip til Bolabjarnar ok ruddist um fast, ok hrökk allt undan honum. Bolabjörn réðst mót honum. Árán hjó til hans í beran skallann, en sverðit beit eigi, en duptit hraut ór skallanum, ok stökk sverðit sundr undir hjöltunum. Bolabjörn hjó í mót í skjöldinn Áráns ok klauf hann at endilöngu, ok fekk Árán sár mikit á bringuna. Stokklaust akkeri lá á þilfarinu, ok greip Árán þat upp ok rak í höfuð Bolabirni, svá at flýit sökk, ok kippti Árán honum út af borðinu, ok sökk hann til grunna.

Vísinn hljóp á skip til Ásmundar ok skaut at honum tveim kesjum í senn. Ásmundr skaut skildi fyrir aðra, ok hljóp hún í gegnum skjöldinn ok í handlegg Ásmundar fyrir framan olbogann, svá at í beini stóð. Aðra kesjuna tók Ásmundr á lopti ok skaut aptr á Vísin ok hæfði í ginit á honum, svá at út gekk um hnakkann ok upp á mitt skaptit. Spjótit hljóp í siglutréit, svá at langt gekk upp á fjöðrina, ok hekk Vísinn þar dauðr. Eptir þat gáfust víkingar upp, en Árán lét höggva alla fyrir borð, gengu síðan í borgina, ok fögnuðu landsmenn Áráni, ok váru bundin sár þeira, en síðan er Áráni gefit konungsnafn. Lýsti hann þá skildaga þeira Ásmundar ok gaf honum allt hálft við sik.

En er þeir höfðu eigi fullan mánuð heima verit, þá varð Árán bráðdauðr einn dag, er hann gekk í höll sína. Var þá búit um lík hans eptir þeira sið. Ásmundr lét verpa haug eptir hann ok setti hjá honum hest hans með söðli ok beizli, merki ok öll herklæði, hauk ok hund. Árán sat á stóli í öllum herklæðum.

Ásmundr lét færa stól sinn í hauginn ok settist þar á. Haugrinn var þá byrgðr. En ina fyrstu nótt reis Árán af stólinum ok drap haukinn ok hundinn ok át hvárttveggja. Aðra nótt stóð Árán upp ok drap hestinn ok sundraði ok tók á tannagangi miklum ok át hestinn, svá at blóð fell um kjapta honum. Bauð hann Ásmundi til matar með sér, en Ásmundr þagði. Ina þriðju nótt tók Ásmund at syfja. Varð hann þá eigi fyrr varr við en Árán greip í eyrun á honum ok sleit þau af honum bæði. Ásmundr brá þá saxi ok hjó höfuð af Áráni. Tók hann síðan eld ok brenndi Árán at ösku ok gekk síðan til festar. Var hann þá upp dreginn, en haugrinn byrgðr, ok hafði Ásmundr með sér þat fé, sem lagt var í hauginn.