10. Refr kom til Hrólfs kraka

Nú býst Refr ok siglir til Danmerkr. Hann finnr Hrólf konung ok gengr fyrir hann ok fagnar honum. Konungr spyrr hann, hverr hann væri. Hann kveðst Refr heita.

Konungr svaraði: "Ertu kallaðr Gjafa-Refr?"

Hann svaraði: "Þegit hefi ek gjafir af mönnum ok þó enn gefit stundum."

Refr mælti: "Rakka þessa ina litlu vil ek, herra, gefa yðr með búnaði sínum."

Konungr mælti ok leit til: "Slíkt eru stórar gersimar, eða hverr gaf þér?"

Refr svaraði: "Ella konungr."

Hrólfr konungr mælti: "Hvat gaftu honum?"

Refr svaraði: "Gullbaug."

"Eða hverr gaf þér hann?"

Refr svaraði: "Gautrekr konungr."

"Eða hvat gaftu honum?"

Refr svaraði: "Heinarbrýni."

Hrólfr konungr mælti: "Mikit er um örleik Gautreks konungs, er hann gefr gull við grjóti, en þiggja mun ek rakkana, ok ver með oss."

Refr svaraði: "Aptr skal ek at hausti til Nera jarls, fóstra míns."

Hrólfr konungr svaraði: "Svá má vel vera."

Var hann nú með konungi um hríð. Nú býr Refr skip sitt at hausti. Þá mælti konungr: "Laun hefi ek hugat þér. Skip skaltu af mér þiggja svá sem af Englakonungi, skal þat vera með inum bezta farmi ok mönnum."

Refr mælti: "Hafið mikla þökk fyrir stórmannliga gjöf," ok bjóst síðan.

Hrólfr konungr mælti: "Hér eru gripir tveir, Refr, er þú skalt af mér þiggja, þat er hjálmr ok brynja."

Refr tekr við gripunum. Þeir váru báðir af rauðu gulli gervir, ok skiljast þeir Hrólfr konungr með mikilli blíðu, ok ferr Refr nú til móts við Nera jarl, ok stýrði hann þá tveimr skipum.

Jarl tók vel við honum ok sagði, at enn hafði heldr vaxit féit, — "ok skulu þér allir til mín í vetr, ok eru þó lítil laun fyrir uxann, en eigi hæfir mér at spara orð mín til gagns þér."

Refr svaraði: "Þíns tilstillis nýt ek at öllu þessu."

Ok var Refr þar um vetrinn í góðu yfirlæti ok gerðist frægr maðr.

11. Refr fékk dóttur Gautreks konungs

En um várit spurði jarl Ref: "Hvat skal nú í sumar at hafast?"

Refr svaraði: "Herra, þér skuluð fyrir sjá, en eigi er mér nú féfátt."

Jarl mælti: "Ek ætla þat satt; nú er ein ferðin sú, er ek vil fyrir þik leggja. Konungr heitir Óláfr ok liggr í hernaði. Hann hefir átta tigu skipa. Hann liggr úti vetr ok varmt sumar á sjó. Hann er inn frægasti herkonungr. Honum skaltu færa hjálm ok brynju, ok ef hann þiggr, þá væntir mik, at hann biði þik kjósa laun fyrir, en þú skalt kjósa at ráða fyrir liði hans hálfan mánuð ok halda þangat, sem þér líkar. En maðr er sá með konungi, er Ref-nefr heitir. Hann er it mesta illmenni. Hann er ráðgjafi konungs. En þat sé ek trautt, hvárt þar má meira gæfa þín eða tröllskapr hans, en þar mun þó verða til at hætta, hvern veg verðr. Síðan skaltu halda hingat öllu liðinu, ok má þá verða, at ek fá launat þér uxann góða."

Refr mælti: "Til opt þykkir mér þú hans geta." Síðan skildu þeir.

Fór Refr nú at leita Óláfs konungs ok fann hann þar, sem hann lá með skipaflota sínum, ok leggr þegar at konungs skipinu, gengr upp á skipit ok kvaddi konunginn. Óláfr konungr spurði, hverr hann væri. Refr sagði til sín.

Konungr mælti: "Ertu kallaðr Gjafa-Refr?"

Hann svaraði: "Gefit hafa mér stundum göfgir menn, ok ek hefi jafnan gefit nokkut í mót. En hér eru tveir gripir, er ek vil þér gefa; þat er hjálmr ok brynja, því at yðr munu þessir gripir fullvel hæfa."

Konungr mælti: "Hverr gaf þér gersimar þessar, er ek hefi eigi sét slíkar ok at síðr sét, at ek hefi enga spurn af haft, ok hefi ek þó farit víða um lönd?"

Refr svaraði: "Hrólfr konungr kraki gaf mér þessa gripi."

Konungr mælti: "En hvat gaftu honum?"

Refr mælti: "Rakka tvá með gullviðjum, er Ella Englakonungr gaf mér."

"En hvat gaftu Ellu konungi?" sagði Óláfr konungr.

"Gullbaug einn, er Gautrekr konungr gaf mér ok launaði mér fyrir eitt heinarbrýni."

Óláfr konungr mælti: "Mikit er um örleik slíkra konunga, ok berr Gautrekr konungr þó yfir þeira örleik allra, eða hvárt skal ek þiggja þessa gripi, Refnefr, eða eigi?"

Hann svaraði: "Eigi þykki mér ráð, at þú þiggir, ef þú hefir eigi vit til at launa," ok í því þrífr hann gripina ok steypist fyrir borð með.

Refr sér, at skjótt mun hann illa leikinn, ef hann missir gripanna, ok ferr eptir honum, ok er harðr þeira atgangr, ok lýkr svá, at Refr náir brynjunni, en Refnefr hefir hjálminn ok leggst til botns ok tryllist á honum á grunnum niðri, en Refr kemr upp mjök máttfarinn. Þá var þetta kveðit:

"Ráð þykki mér
Refnefs vera
nokkuru verri
en Neri kenndi,
varpat sínu
á sæ féi
Gautrekr, er gaf
gullhring Refi."

Óláfr konungr mælti: "Þú ert inn ágætasti maðr."

Refr mælti þá: "Nú vilda ek, at þú þægir þenna grip, sem nú er eptir."

Óláfr konungr mælti: "Ek vil víst þiggja ok kunna nú eigi minni þökk annars en áðr beggja, ok var þat missýni, er ek þá eigi báða í fyrstu. Er þat nú eigi at undrast, þar sem ek hlýdda ills manns ráði, ok kjós þér laun fyrir."

Refr svaraði: "Ek vil ráða fyrir skipum þínum ok liði í einn hálfan mánuð ok halda þangat, sem ek vil."

Konungr mælti: "Kynligt kjör er þetta, en þó skulu skip til reiðu."

Síðan heldu þeir til Gautlands til móts við Nera jarl. Þeir kómu þar síð dags. Refr gerir Nera jarli menn á laun, at hann vill hitta hann. Jarl ferr til fundar við Ref, ok segir hann honum allt um sínar ferðir.

"Nú er þar komit, fóstri," sagði jarl, "at nú er í ráði, hverr giftumaðr þú verðr, því at nú vilda ek koma þér í mægðir við Gautrek konung, at þú fengir dóttur hans."

Refr bað hann einn forsjá at hafa. Jarl mælti: "Nú skaltu, næst er vit finnumst, bregðast eigi ókunnigr við, hvat sem ek mæli, ok andstefna eptir því, sem ég bý í hendr þér."

Síðan reið jarl í burt ok létti eigi sinni ferð, fyrr en hann kom á fund Gautreks konungs. Jarl kom þar um miðnætti ok segir honum, at herr óvígr er kominn í ríki hans, — "ætla þessir menn at taka þik af lífi ok taka undir sik ríkit."

Konungr spyrr: "Hverr er höfðingi fyrir herinum?"

Jarl svaraði: "Sá, er oss mundi eigi þykkja líkligr til, at at engu mundi vilja hafa mín ráð, þat er Refr, fóstri minn."

Konungr mælti: "Þú munt enn miklu við hann ráða, eða mun eigi ráðligra at safna her í móti?"

Jarl mælti: "Ef þér komið engum sættum á við þá, þá þykki mér mikil ván, at þeir geri hér mikit hervirki, áðr þú kemr liði at þér, ok vil ek heldr fara með boðum sœmiligum ok vita, ef sætt tækist með yðr, því at mér þykkir mitt ríki fyrst á forgörðum, er þeir eru þar nær komnir."

Konungr svaraði: "Lengi höfum vér þínum ráðum hlýtt."

"En þat vil ek," sagði jarl, "at þú, konungr, heyrir upp á viðtal várt."

Konungr bað hann því ráða. Síðan fóru þeir við nokkura menn, þar til er þeir nálguðust skipin. Sá konungr, at þeir höfðu fjölda hermanna, ok þótti torvelt í móti at standa.

Jarl mælti ok kallaði af landi á skipamenn: "Hvárt er fóstri minn formaðr hers þessa?"

"Svá er víst," sagði hann.

"Eigi ætlaða ek þat, fóstri, at þú mundir herja á ríki mitt eða svá it sama á ríki Gautreks konungs. Skal nokkut til undanlausnar, at friðr mætti verða? Vil ek þat allt til vinna, at þín sæmd væri þá meiri en áðr, ok þykkist ek vita, at konungr mun svá vilja fyrir sitt efni. Vilda ek, at þú þægir af konungi sæmdir ok létir þá í náðum hans ríki; en ek veit, at mikilþægr muntu at vera, ok er þat eigi undarligt, því at ríkr jarl var móðurfaðir þinn, en faðir þinn öruggr kappi."

Refr svaraði: "Þiggja skal ek góð boð, ef mér eru boðin."

"Veit ek," segir jarl, "at eigi mun þik með litlu mega tryggja. Sé ek, hvar hugr þinn mun á horfa um þetta mál. Þú munt vilja hafa jarlsríki þat, er ek hefi haldit af Gautreki konungi; þar með muntu vilja, at konungr gefi þér dóttur sína."

Refr svaraði: "Sjándi ferr þú, jarl, eptir um þetta, ok þessu mun ek játa, ef konungr vill þetta samþykkja."

Jarl mælti til konungs: "Svá sýnist mér sem þat sé ráðligra at taka þessa sætt en vér hættim út lífi váru undir þessa heljarmenn, ok sé eigi ólíkligt, at þeir vinni fyrst ríki þetta, en taki þá dóttur þína at herfangi. Er þat ok it sœmiligasta at gifta dóttur þína jarlbornum manni, en ek mun leggja til með Ref ráð mín, ok sé hann forstjóri fyrir ríki þínu, ok fari fram vili yðvarr um þetta mál."

Gautrekr konungr svaraði: "Jafnan hefir oss, jarl, vel dugat þín ráð, ok vil ek þína forsjá á hafa. Lízt mér ok ofrefli mikit at eiga við her þenna."

Jarl mælti: "Þann veg mun ek nú helzt setja ráðit at láta Ref styrkja ríki þitt ok hefja hann til ráðs."

Síðan fór þetta fram með eiðum, ok skildi jarl fyrir allri sætt þeira, ok fór Gautrekr konungr heim.

Refr mælti þá: "Nú hefir þú, Óláfr konungr, veitt mér mikit lið, skaltu nú fara leiðar þinnar, hvert er þér líkar."

Óláfr konungr svaraði: "Vitrir menn hafa hér hlut at átt, sem þér eruð." Síðan sigldi Óláfr konungr á braut.

Ok er flotinn var á bruttu, þá mælti Gautrekr konungr: "Hér hefi ek átt við slæga menn um, en ekki mun ek nú rjúfa eiða mína."

Þá mælti jarl til Refs: "Nú eru þínir menn einir eptir, ok máttu nú sjá, at hverju liði ek hefi þér komit, ok er ráð þetta þér hentiligt. Má vera, at þér sé launaðr uxinn, ok hefi ek óframar launat þér, því at þú gaft mér alla eigu þína, en ek á stóreignir eptir."

Nú lét Gautrekr konungr búa til veizlu, ok gekk nú Refr at eiga Helgu, dóttur Gautreks konungs. Þar með gaf Gautrekr konungr honum jarls nafn, ok þótti inn frægasti at öllum vaskleik, var ok ætt hans af tígnum mönnum, en faðir hans inn mesti víkingr ok kappi. Refr stýrði þessu jarls ríki ok varð ekki gamall. Neri jarl varð bráðdauðr, ok segir ekki í þessi sögu frá honum lengra. Lét Gautrekr konungr drekka erfi eptir hann. Tók konungr þá heldr at þyngjast fyrir aldrs sakir. Var hann meir ágætr at örleik sínum ok framgöngu, en eigi er þat sagt, at hann væri djúpvitr, en þó var hann vinsæll ok stórgjöfull ok inn hæverskligasti at sjá.

Ok lýkr hér Gjafa-Refs sögu.