12. Frá Hjördísi drottningu ok Álfi konungi

Lyngvi konungr sækir nú til konungsbæjarins ok ætlar að taka þar konungsdóttur, en þat brást honum. Fekk hann þar hvárki konu né fé. Hann ferr nú yfir landit ok skipar þar sínum mönnum ríkit; þykkist nú hafa drepit alla ætt Völsunga ok ætlar þá eigi munu þurfa at óttast heðan frá.

Hjördís gekk í valinn eptir orrostuna um nóttina ok kom at þar, sem Sigmundr konungr lá, ok spyrr, ef hann væri græðandi.

En hann svarar: "Margr lifnar ór litlum vánum, en horfin eru mér heill, svá at ek vil eigi láta græða mik. Vill Óðinn ekki, at vér bregðum sverði, síðan er nú brotnaði. Hefi ek haft orrostur, meðan honum líkaði."

Hún mælti: "Einkis þætti mér ávant, ef þú yrðir græddr ok hefndir föður míns."

Konungr segir: "Öðrum er þat ætlat. Þú ferr með sveinbarn ok fæð þat vel ok vandliga, ok mun sá sveinn ágætr ok fremstr af várri ætt. Varðveit ok vel sverðsbrotin. Þar af má gera gott sverð, er heita mun Gramr ok sonr okkarr mun bera ok þar mörg stórverk með vinna, þau er aldri munu fyrnast, ok hans nafn mun uppi, meðan veröldin stendr. Uni nú við þat, en mik mæða sár ok ek mun nú vitja frænda várra framgenginna."

Hjördís sitr nú yfir honum, unz hann deyr, ok þá lýsir af degi. Hún sér, at mörg skip eru komin við land.

Hún mælti til ambáttarinnar: "Vit skulum skipta klæðum, ok skaltu nefnast nafni mínu, ok segst konungsdóttir."

Ok þær gera svá. Víkingar geta at líta mikit mannfall ok svá, hvar konurnar fóru til skógar, skilja, at stórtíðendum mun gegna, ok hlaupa af skipum. En fyrir þessu liði réð Álfr, sonr Hjálpreks konungs af Danmörk. Hann hafði farit fyrir land fram með her sínum; koma nú í valinn. Þar sjá þeir mikit mannfall.

Konungrinn biðr nú at leita at konunum, ok svá gerðu þeir. Hann spyrr, hverjar þær væri, en þar skiptir eigi at líkendum til. Ambáttin hefir svör fyrir þeim ok segir fall Sigmundar konungs ok Eylima konungs ok margs annars stórmennis ok svá, hverir gert hafa. Konungr spurði, hvort þær vissi, hvar fé konungs væri fólgit.

Ambáttin svarar: "Meiri ván, at vér vitim," ok vísar til fjárins. Ok finna þeir auð mikinn, svá at eigi þóttust menn sét hafa jafnmikit saman koma í einn stað eða fleiri gersimar; bera til skipa Álfs konungs. Hjördís fylgdi honum ok svá ambáttin. Hann ferr nú heim í ríki sitt, en lætr, at þar sé fallnir þeir konungar, er frægstir váru. Konungr sezt við stjórn, en þær sátu í fyrirrúmi á skipinu. Hann á tal við þær ok leggr virðing á ræður þeira.

Konungr kom heim í ríki sitt við miklu fé.

Álfr var manna gerviligastr.

Ok er þau hafa skamma stund heima verit, spyrr drottningin Álf, son sinn: "Hví hefir in fegri kona færi hringa eða verra búnað, ok virðist mér, at sú muni æðri, er þér hafið minna yfir látit?"

Hann svarar: "Grunat hefir mik þat, at eigi sé ambáttarmót á henni, ok þá er vér fundumst, þá tókst henni vel at fagna tignum mönnum, ok hér til skal gera eina raun."

Þat er nú eitt sinn við drykkju, at konungr sezt á tal við þær ok mælti: "Hvat hafi þér at marki um dægrfar, þá er nótt eldir, ef þér sjáið eigi himintungl?"

Hún svarar: "Þat mark höfum vér hér til, at ek var því vön í æsku at drekka mjök í óttu, ok er ek lét af því, vöknuðu vér eptir því síðan, ok er þat mitt mark."

Konungr brosti at ok mælti: "Illa var konungsdóttir vönd."

Hann hittir þá Hjördísi ok spyrr hana slíks ins sama. Hún svarar honum: "Faðir minn gaf mér eitt gull lítit við náttúru. Þat kólnar í óttu á fingri mér. Þat er mitt mark hér um."

Konungr svarar: "Gnótt var þar gulls, er ambáttir báru, ok munu þér ærit lengi leynzt hafa fyrir mér, ok svá munda ek til þín gert hafa sem vit værim eins konungs börn bæði, þótt þú hefðir þetta sagt, ok enn skal gera verðleikum betr við þik, því at þú skalt vera mín kona, ok skal ek gjalda mund við þér, þá er þú hefir barn getit."

Hún svarar ok segir allt it sanna um sitt ráð. Er hún þar nú í miklum sóma ok þykkir in virðuligasta kona.

13. Frá Sigurði Fáfnisbana ok Regin

Þat er nú sagt, at Hjördís fæðir sveinbarn, ok er sveinninn færðr Hjálpreki konungi. Konungrinn varð glaðr við, er hann sá þau in hvössu augu, er hann bar í höfði, ok sagði hann engum mundu líkan verða eða samjafnan, ok var hann vatni ausinn með Sigurðar nafni. Frá honum segja allir eitt, at um atferð ok vöxt var engi hans maki. Hann var þar fæddr með Hjálpreki konungi af mikilli ást. Ok þá er nefndir eru allir inir ágæztu menn ok konungar í fornsögum, þá skal Sigurðr fyrir ganga um afl ok atgervi, kapp ok hreysti, er hann hefir haft um hvern mann fram annarra í norðrálfu heimsins.

Sigurðr óx þar upp með Hjálpreki, ok unni hvert barn honum. Hann fastnaði Álfi konungi Hjördísi ok mælti henni mund.

Reginn hét fóstri Sigurðar ok var Hreiðmars son. Hann kenndi honum íþróttir, tafl ok rúnar ok tungur margar at mæla, sem þá var títt konungasonum, ok marga hluti aðra.

Eitt sinn spurði Reginn Sigurð, er þeir váru báðir saman, ef hann vissi, hversu mikit fé faðir hans hefði átt eða hverir þat varðveittu. Sigurðr svarar ok segir, at konungar varðveittu.

Reginn mælti: "Trúir þú þeim allvel?"

Sigurðr svarar: "Þat samir, at þeir varðveiti, þar til er oss hallkvæmist, því at þeir kunnu betr at gæta en ek."

Annat sinni kemr Reginn at máli við Sigurð ok mælti:

"Kynligt er þat, er þú vilt vera hestasveinn konunga eða fara sem hlauparar."

Sigurðr svarar: "Eigi er þat, því at vér ráðum öllu með þeim. Er oss ok heimilt þat, er vér viljum hafa."

Reginn mælti: "Bið hann gefa þér einn hest."

Sigurðr svarar: "Þegar mun þat, er ek vil."

Sigurðr hittir nú konunga. Þá mælti konungr við Sigurð: "Hvat viltu af oss þiggja?"

Sigurðr svarar: "Einn hest viljum vér þiggja oss til skemmtanar."

Konungrinn mælti: "Kjós þér sjálfr hest ok slíkt, er þú vill hafa af várri eigu."

Annan dag eptir fór Sigurðr til skógar ok mætir einum gömlum manni með síðu skeggi. Sá var honum ókunnigr. Hann spyrr, hvert Sigurðr skyldi fara.

Hann svarar: "Hest skyldum vér kjósa. Ráð um með oss."

Hann mælti: "Förum ok rekum til árinnar, er Busiltjörn heitir."

Þeir reka hrossin út á djúp árinnar, ok leggjast at landi nema einn hestr. Hann tók Sigurðr. Hann var grár at lit ok ungr at aldri, mikill vexti ok vænn. Engi hafði honum á bak komit.

Skeggmaðrinn mælti: "Þessi hestr er kominn frá Sleipni, ok skal hann vandliga upp fæða, því at hann verðr hverjum hesti betri."

Maðrinn hverfr þá. Sigurðr kallar hestinn Grana, ok hefir sá hestr beztr verit. Óðinn hafði hann hittan.

Enn mælti Reginn til Sigurðar: "Oflítit fé eigu þér. Þat harmar oss, er þér hlaupið sem þorpara sveinar, en ek veit mikla féván at segja þér, ok er þat meiri ván, at þat sé sómi at sækja ok virðing, ef þú næðir."

Sigurð spyrr, hvar væri eða hverr varðveitti.

Reginn svarar: "Sá heitir Fáfnir, er hér liggr skammt heðan á brott. Þat heitir Gnitaheiðr. Ok er þú kemr þar, þá muntu þat mæla: Aldri sáttu meira fé í gulli í einum stað, ok eigi þarftu meira, þótt þú verðir allra konunga ellstr ok frægstr."

Sigurðr svarar: "Kann ek kyn þessa orms, þótt vér séum ungir, ok hefi ek spurt, at engi þorir at koma á mót honum fyrir vaxtar sakir ok illsku."

Reginn svarar: "Þat er ekki. Sá vöxtr er eptir hætti lyngorma, ok er gert af miklu meira en er, ok svá mundi þótt hafa inum fyrrum frændum þínum. Ok þótt Völsunga ætt sé at þér, þá mun þú eigi hafa þeira skaplyndi, er fyrst eru taldir til alls frama."

Sigurðr svarar: "Vera má, at eigi höfum vér mikit af þeira kappi eða snilld, en eigi berr nauðsyn til at frýja oss, er vér erum enn lítt af barnsaldri. Eða hví eggjar þú þessa svá mjök?"

Reginn svarar: "Saga er til þess, ok mun ek segja þér."

Sigurðr mælti: "Lát mik heyra."

14. Frá otrsgjöldum

"Þat er upphaf sögu þessar, at Hreiðmarr hét faðir minn, mikill ok auðigr. Sonr hans hét Fáfnir, en annarr hét Otr ok var ek inn þriði, ok var ek minnstr fyrir mér um atgervi ok yfirlát. Kunna ek af járni gera ok af silfri ok gulli, ok hverjum hlut gerða ek nokkut nýtt. Otr, bróðir minn, hafði aðra iðn ok náttúru. Hann var veiðimaðr mikill ok um fram aðra menn ok var í otrs líki um daga ok var jafnan í ánni ok bar upp fiska með munni sér. Veiðiföngin færði hann feðr sínum, ok var honum þat mikill styrkr. Mjök hefir hann otrs líki á sér, kom síð heim ok át blundandi ok einn saman, því at hann mátti eigi sjá, at þyrri. Fáfnir var miklu mestr ok grimmastr ok vildi sitt eitt kalla láta allt þat, er var.

Einn dvergr hét Andvari," segir Reginn. "Hann var jafnan í forsinum, er Andvarafors heitir, í geddu líki ok fekk sér þar matar, því at þar var fjöldi fiska í þeim forsi. Otr, bróðir minn, fór jafnan í þenna fors ok bar upp fiska í munni sér ok lagði einn senn á land.

Óðinn, Loki, Hænir fóru leiðar sinnar ok kómu til Andvarafors. Otr hafði þá tekit einn lax ok át blundandi á árbakkanum. Loki tók einn stein ok laust otrinn til bana. Æsir þóttust mjök heppnir af veiði sinni ok flógu belg af otrinum. Þat kveld kómu þeir til Hreiðmars ok sýndu honum veiðina. Þá tóku vér þá höndum ok sögðum á þá gjald ok fjörlausn, at þeir fylldi belginn af gulli ok hyldi hann utan með rauðu gulli.

Þá sendu þeir Loka at afla gullsins. Hann kom til Ránar ok fekk net hennar, fór þá til Andvarafors ok kastaði netinu fyrir gedduna, en hún hljóp í netit. Þá mælti Loki:

"Hvat er þat fiska,
er rinnr flóði í
kannat sér við víti varask?
Höfuð þitt
leystu helju ór
ok finn mér lindar loga."

"Andvari ek heiti,
Óinn hét minn faðir,
margan hefi ek fors of farit.
Aumlig norn
skóp oss í árdaga,
at ek skylda í vatni vaða."

Loki sér gull þat, er Andvari átti. En er hann hafði fram reitt gullit, þá hafði hann eptir einn hring, ok tók Loki hann af honum. Dvergrinn gekk í steininn ok mælti, at hverjum skyldi at bana verða, er þann gullhring ætti ok svá allt gullit.

Æsirnir reiddu Hreiðmari féit ok tráðu upp otrbelginn ok settu á fætr. Þá skyldu Æsirnir hlaða upp hjá gullinu ok hylja utan. En er þat var gert, þá gekk Hreiðmarr fram ok sá eitt granahár ok bað hylja. Þá dró Óðinn hringinn af hendi sér, Andvaranaut, ok huldi hárit. Þá kvað Loki:

"Gull er þér nú reitt,
en þú gjöld hefir
mikil míns höfuðs.
Syni þínum
verðrat sæla sköpuð,
þat er ykkarr beggja bani."

Síðan drap Fáfnir föður sinn," segir Reginn, "ok myrði hann, ok náða ek engu af fénu. Hann gerðist svá illr, at hann lagðist út ok unni engum at njóta fjárins nema sér ok varð síðan at inum versta ormi ok liggr nú á því fé. Síðan fór ek til konungs, ok gerðumst ek smiðr hans. Ok er þessi ræða til minnar sögu, at ek missi föðurarfsins ok bróðurgjaldanna. Gullit er síðan kallat otrsgjöld ok hér dæmi af tekin."

Sigurðr svarar: "Mikit hefir þú látit, ok stórillir hafa þínir frændr verit. Ger nú eitt sverð af þínum hagleik, þat er ekki sé jafngott gert ok ek mega vinna stórverk, ef hugr dugir, ef þú vilt, at ek drepa þenna inn mikla dreka."

Reginn segir: "Þat geri ek með trausti, ok muntu mega drepa Fáfni með því sverði."

15. Sverðssmíð Regins

Reginn gerir nú eitt sverð ok fær í hönd Sigurði. Hann tók við sverðinu ok mælti: "Þetta er þitt smíði, Reginn," ok höggr í steðjann, ok brotnaði sverðit. Hann kastar brandinum ok bað hann smíða annat betra.

Reginn gerir annat sverð ok fær Sigurði. Hann leit á. "Þetta mun þér líka, en vant mun yðr at smíða."

Sigurðr reynir þetta sverð ok brýtr sem it fyrra.

Þá mælti Sigurðr til Regins: "Þú munt líkr vera inum fyrrum frændum þínum ok vera ótrúr."

Gekk nú til móður sinnar. Hún fagnar honum vel; talast nú við ok drekka.

Þá mælti Sigurðr: "Hvárt höfum vér rétt til spurt, at Sigmundr konungr seldi yðr sverðit Gram í tveim hlutum?"

Hún svarar: "Satt er þat."

Sigurðr mælti: "Fá mér í hönd, ek vil hafa."

Hún kvað hann líkligan til frama ok fær honum sverðit.

Sigurðr hittir nú Regin ok bað hann þar gera af sverð eptir efnum. Reginn reiddist ok gekk til smiðju með sverðsbrotin ok þykkir Sigurðr framgjarn um smíðina. Reginn gerir nú eitt sverð. Ok er hann bar ór aflinum, sýndist smiðjusveinum sem eldar brynni ór eggjunum; biðr nú Sigurð við taka sverðinu ok kveðst eigi kunna sverð at gera, ef þetta bilar. Sigurðr hjó í steðjann ok klauf niðr í fótinn, ok brast eigi né brotnaði. Hann lofaði sverðit mjök ok fór til árinnar með ullarlagð ok kastar í gegn straumi, ok tók í sundr, er hann brá við sverðinu. Gekk Sigurðr þá glaðr heim.

Reginn mælti: "Efna muni þér heit yður nú, er ek hefi gert sverðit, ok hitta Fáfni."

Sigurðr svarar: "Efna munu vér ok þó annat fyrr, at hefna föður míns."

Sigurðr varð því ástsælli, sem hann var ellri, af öllu fólki, svá at hvert barn unni honum hugástum.

16. Sigurðr fann Grípi

Grípir hét maðr ok var móðurbróðir Sigurðar. En litlu síðar en sverðit var gert, fór hann á fund Grípis, því at hann var framvíss ok vissi fyrir örlög manna. Sigurðr leitar eptir, hversu ganga mun ævi hans. En hann var þó lengi fyrir ok sagði þó loksins við ákafliga bæn Sigurðar öll forlög hans, eptir því sem eptir gekk síðan.

Ok þá er Grípir hafði þessa hluti sagða, sem hann beiddi, þá reið hann heim.

Ok brátt eptir þat finnast þeir Reginn. Þá mælti hann: "Drep Fáfni, sem þér hétuð."

Sigurðr svarar: "Gera skal þat ok þó annat fyrr, at hefna Sigmundar konungs ok annarra frænda várra, er þar fellu í þeiri orrostu."

17. Sigurðr hefndi föður síns

Nú hittir Sigurðr konunga ok mælti til þeira: "Hér höfum vér verit um hríð, ok eigum vér yðr ástsemd at launa ok mikla virðing. En nú viljum vér ór landi fara ok finna Hundings sonu, ok vilda ek, at þeir vissi, at Völsungar væri eigi allir dauðir. Viljum vér hafa þar til yðarn styrk."Konungar kváðust allt vilja til fá, þat er hann beiddist.

Er nú búit lið mikit ok allt vandat sem mest, skip ok allr herbúnaðr, svá at hans ferð væri þá vegligri en áðr. Sigurðr stýrir dreka þeim, er mestr var ok agætligastr. Segl þeira váru mjök vönduð ok ítarlig at sjá. Sigla þeir nú góðan byr. Ok er fá dægr váru liðin, þá kom á veðr mikit með stormi, en svá var sjárinn sem í roðru sæi. Eigi bað Sigurðr svipta seglunum, þótt rifnuðu, heldr bað hann hæra setja en áðr.

Ok er þeir sigldu fram fyrir bergnös nokkura, þá kallaði maðr upp á skipit ok spyrr, hverr fyrir liðinu eigi at ráða. Honum var sagt, at þar var höfðingi Sigurðr Sigmundarson, er nú er frægstr ungra manna.

Maðrinn svarar: "Allir segja þar eitt frá honum, at eigi megi konungasynir jafnast við hann. Vilda ek, at þér felldið seglin á nokkuru skipinu ok tæki þér við mér." Þeir spurðu hann at nafni. Hann svarar:

"Hnikar hétu mik,
þá er ek Hugin gladda,
Völsungr ungi,
ok vegit hafða.
Nú máttu kalla
karl af bjargi
Feng eða Fjölni.
Far vil ek þiggja."

Þeir viku at landi ok tóku karl á skip sín. Þá tók af veðrit, ok fara, unz þeir koma at landi í ríki Hundings sona. Þá hvarf Fjölnir.

Þeir láta þegar geisa eld ok járn, drepa menn, en brenna byggðina ok eyða þar, sem þeir fara. Stökkr fjöldi undan á fund Lyngva konungs ok segja, at herr er kominn í landit ok ferr með meira geysingi en dæmi finnist til; kváðu Hundings sonu eigi langsýna, þá er þeir sögðust eigi mundu hræðast Völsunga, — "en nú stýrir þessum her Sigurðr Sigmundarson."

Lyngvi konungr lætr nú fara um allt sitt ríki herboð; vill eigi á flótta leggjast, stefnir til sín öllum þeim mönnum, er honum vilja lið veita; kemr nú á mót Sigurði með allmikinn her ok bræðr hans með honum. Tekst þar in harðasta orrosta með þeim. Mátti þar á lopti sjá margt spjót ok örvar margar, öxi hart reidda, skjöldu klofna ok brynjur slitnar, hjálma skýfða, hausa klofna ok margan mann steypast til jarðar.

Ok er orrostan hefir svá staðit mjök langa hríð, sækir Sigurðr fram um merkin ok hefir í hendi sverðit Gram. Hann höggr bæði menn ok hesta ok gengr í gegnum fylkingar ok hefir báðar hendr blóðgar til axlar, ok stökk undan fólk, þar sem hann fór, ok helzt hvárki við hjálmr né brynja, ok engi maðr þóttist fyrr sét hafa þvílíkan mann.

Þessi orrosta stóð lengi með miklu mannfalli ok ákafri sókn. Ferr þar, sem sjaldnar kann henda, þá er landherrinn sækir til, at þat kom fyrir ekki. Fell þar svá margt fyrir Hundings sonum, at engi maðr vissi töl á. Ok Sigurðr var framarla í fylkingu. Þá koma á mót honum synir Hundings konungs. Sigurðr höggr til Lyngva konungs ok klýfr hjálm hans ok höfuð ok brynjaðan búk, ok síðan höggr hann Hjörvarð, bróður hans, sundr í tvá hluti, ok þá drap hann alla Hundings sonu, er eptir lifðu, ok mestan hluta liðs þeira.

Ferr Sigurðr nú heim með fögrum sigri ok miklu fé ok ágæti, er hann hafði fengit í þessi ferð. Váru nú veizlur gervar í mót honum heima í ríkinu.

Ok er Sigurðr hefir skamma stund heima verit, kemr Reginn at máli við Sigurð ok segir: "Nú munu þér vilja steypa hjálminum Fáfnis, svá sem þér hétuð, því at nú hefir þú hefnt föður þíns ok annarra frænda þinna."

Sigurðr svarar: "Efna munu vér þat, sem vér höfum þar um heitit, ok ekki fellr oss þat ór minni."