Af Aðils Uppsalakonungi ok Svíþóðarferð Hrólfs konungs ok kappa hans

38. Ráðgerð Uppsalaför

Þat er nú sagt einhvern dag, at Hrólfr konungr sat í sínum konungliga sal ok allir hans kappar ok stórmenni hjá honum ok at hann helt eina kostuliga veizlu.

Nú sér Hrólfr konungr á báðar hendr ok mælti: "Mikit ofrefli er hér saman komit í eina höll."

Þá spurði Hrólfr konungr Böðvar, hvárt hann vissi nokkurn konung slíkan sem hann ok stýri slíkum köppum.

Böðvarr segist eigi vita, — "en einn hlutr er sá, at mér þykkir hnekkja yðar konungligri tign."

Hrólfr konungr spurði, hverr hann sé. Böðvarr mælti: "Þat skortar yðr, herra, at þér heimtið ekki föðurarf yðar til Uppsala, er Aðils konungr, mágr yðar, sitr yfir með röngu."

Hrólfr konungr segir, at torsótt muni eptir því at leita, — "því at Aðils er ekki maðr einfaldr, heldr fjölkunnugr, slægvitr, kyndugr, klókr, grimmúðigr ok inn versti við at eiga."

Böðvarr segir: "Þó sómir yðr, herra, at leita eptir yðrum hlut ok finna Aðils konung eitthvert sinn ok vita, hvernig hann svarar þessu máli."

Hrólfr konungr sagði: "Mikill málstaðr er þetta, sem þú vekr upp, því at þar eigum vér eptir föðurhefndum at leita, er Aðils konungr inn ágjarni ok prettvísi er, ok skulum vér á hætta."

"Ekki mun ek þat lasta," segir Böðvarr, "at reyna um sinn, hvat þar er fyrir, er Aðils konungr er."

39. Hrólfr gisti Hrana bónda

Hrólfr konungr býst nú til ferðar sinnar með hundrað manna ok auk kappar hans tólf ok berserkir tólf. Ekki er sagt frá ferðum þeira, fyrr en þeir koma til eins bónda. Hann stóð úti, er þeir kómu, ok bauð þeim öllum þar at vera.

Konungr sagði: "Þú ert hraustr maðr, eða hefir þú nokkur efni til þess, því at vér erum eigi svá fáir saman, ok er þat ekki smábónda at taka við oss öllum."

Hann hló ok mælti: "Já, herra," sagði hann, "sét hefi ek menn stundum ekki færi koma, þar sem ek hefi verit, ok ekki skal yðr skorta drykk né svá annat nætrlangt eða þat, sem þér þurfið at hafa."

Konungr segir: "Þá munum vér á þetta hætta."

Varð bóndi glaðr við þetta. Eru nú teknir hestar þeira ok unninn þeim beinleiki.

"Hvert er nafn þitt, bóndi?" sagði konungr.

"Hrana kalla mik sumir menn," sagði hann.

Þar er svá beint, at varla þykkjast þeir hafa komit í beinna stað, ok er bóndi allkátr, ok þess spyrja þeir hann einskis, at hann kynni eigi ór at leysa, ok þykkir honum hann vera inn óheimskasti. Tóku nú á sik svefn. Ok er þeir vöknuðu, kól þá svá, at þeim hristust tennr í höfði ok hrukku upp allir saman ok báru á sik klæði ok allt þat, sem til fekkst, nema kappar Hrólfs konungs, þeir hlíttu þeim klæðum, sem áðr höfðu þeir. Alla kól þá um nóttina.

Þá spurði bóndi: "Hversu hefir ykkr sofnazt?"

Böðvarr svarar: "Vel," segir hann.

Þá mælti bóndi við konung: "Veit ek, at hirðmönnum þínum þykkir heldr svalt hafa verit í skálanum í nótt, ok þat var svá, ok ekki mega þeir ætla sér at standast þær þrautir, er Aðils konungr at Uppsölum mun reyna við yðr, er þeim þótti þetta svá erfitt, ok sendu heim, herra, hálft lið þitt, ef þú vilt halda lífinu, því at ekki muntu með fjölmenni sigrast á Aðils konungi."

"Mikill ertu fyrir þér, bóndi," sagði konungr, "ok þetta skal ráð hafa, sem þú leggr til."

Fara nú leið sína, þá þeir eru búnir, ok biðja bónda vel lifa, en konungr sendir aptr helming liðs síns. Ríða nú leið sína, ok þegar verðr annarr bær fyrir þeim, lítill. Hér þykkjast þeir kenna inn sama bónda, sem þeir höfðu áðr hjá gist. Þeim þykkir nú undarliga við bregða. Tekr bóndi enn vel við þeim ok spyrr, hví þeir komi svá opt.

Konungr svarar: "Vér vitum varla, hverjum brögðum vér erum beittir, ok máttu heita réttr bragðakarl."

Bóndi segir: "Eigi skal enn illa við yðr taka."

Þar eru þeir þá nótt aðra í góðum beina ok tóku svefn á sik ok vöknuðu við þat, at þorsti var svá mikill kominn á þá, at þeim þótti náliga óbæriligr, svá at þeir gátu varla hrært tunguna í höfði sér. Þeir stóðu upp ok fóru þangat til, sem skaptker eitt stóð með vín, ok drukku þar úr.

Um morguninn mælti Hrani bóndi: "Enn er svá komit, herra, at þér hlýði mér, ok þykkir mér lítil þol í þeim mönnum, sem drekka verða um nætr. Meiri raun munu þér verða at þola, þá þér komið til Aðils konungs."

Lusti þá á miklu illviðri, ok sitja þeir þar þann dag, ok kemr nóttin þriðja. En um kveldit var gerðr eldr fyrir þeim, ok þótti þeim helzt heitt um hönd, sem við eldinn sátu. Flestir flúðu úr því rúmi, sem Hrani bóndi hafði skipat þeim, ok stukku allir frá eldinum út utan Hrólfr konungr ok kappar hans.

Bóndi mælti: "Velja megi þér, herra, ór liðinu enn, ok er þat mitt ráð, at ekki fari nema þér ok kappar yðar tólf, ok er þá nokkur ván, at þér komið aptr, en engi elligar."

"Svá lízt mér á þik, bóndi," sagði Hrólfr konungr, "sem vér munum hafa ráð þín."

Eru þeir þar þrjár nætr. Ríðr konungr þaðan við inn tólfta mann, en sendi aptr allt sitt lið annat.

Aðils konungr hefir njósn af þessu ok kallaði þat vel, at Hrólfr konungr vildi hann heim sækja, — "því at hann skal hingat víst erendi hafa, svá at frásagnar skal þykkja vert, áðr en vit skiljum."

40. Frá viðtökum Aðils konungs

Eptir þetta ríðr Hrólfr konungr ok kappar hans til hallar Aðils konungs, ok flykkist allr borgarmúgr upp í ina hæstu turna borgarinnar at sjá prýði Hrólfs konungs ok kappa hans, því at þeir váru búnir skartsamliga, ok þykkir mörgum mikils um vert um svá kurteisa riddara. Þeir ríða fyrst seint ok ríkmannliga, en þá er þeir áttu skammt til hallarinnar, þá létu þeir hestana kenna spora ok hleyptu þeim at höllinni, svá at allt stökk undan þeim, sem fyrir þeim varð. Aðils konungr lætr fagna þeim vel með allri blíðu ok bauð at láta taka hesta þeira.

Böðvarr mælti: "Hyggið svá til, sveinar, at hvárki bregði lagi sínu toppr né tagl í hestunum, ok gætið þeira vel ok geymið hugalt, at eigi saurgist þeir."

Þetta var þegar sagt Aðils konungi, hvat vandliga þeir hefði fyrir mælt um hestageymsluna. Hann sagði: "Harla mikit er um ofstopa þeira ok dramb. Hafið nú mitt ráð, gerið sem ek býð: Höggvið ór rófurnar nær föllum við rass upp ok skerið ór toppana, svá at þar fylgi með ennileðrit, ok leikið þá út sem háðuligast í öllu þit getið, nema látið þá tóra at eins."

Þá er þeim fylgt at hallardyrum, en eigi kemr Aðils konungr í augljós.

Þá mælti Svipdagr: "Mér er kunnugt hér fyrir, ok mun ek ganga inn fyrstr, því at mér er inn mesti grunr á, hvernig við oss mun tekit eða fyrir mun búit. Gerum ekki orð á, hverr Hrólfr konungr er, svá at Aðils konungr þekki hann ekki ór flokki várum."

Gekk þá Svipdagr undan öllum ok þeir bræðr hans eptir honum, Hvítserkr ok Beigaðr, ok þá Hrólfr konungr ok Böðvarr ok svá hverr eptir öðrum. Var þá ekki við sveina at metast, því at horfnir váru þeir, sem þeim buðu til hallarinnar. Þeir höfðu hauka sína sér á öxlum, ok þótti þat mikil prýði í þær mundir. En Hrólfr konungr átti þann hauk, er Hábrók hét.

Svipdagr gengr nú undan ok gætir vandliga at öllum hlutum. Hann sér mikla umbreyting á víða. Kómust þeir yfir svá marga ófæru, sem fyrir þá var sett, at eigi er hægt at greina, ok var þess erfiðara, sem innar dró í höllina.

Ok nú komast þeir svá langt í höllina, allt þangat til þeir sjá, hvar Aðils konungr rembist í hásætinu, ok þykkir hvárumtveggja mikils um vert, at hvárir sjá aðra. Þó sjá þeir, at ekki er auðvelt enn at ganga fyrir Aðils konung, en þó eru þeir komnir hvárr svá nær öðrum, at skiljast má tal þeira.

Þá tók Aðils konungr til orða: "Ok þú ert nú kominn hér, Svipdagr félagi, eða hvert mun erendit kappans? Eða mun ekki vera sem mér sýnist:

Dalr er í hnakka,
auga er ór höfði,
ör er í enni,
högg eru á hendi tvau? -

ok svá er Beigaðr, bróðir hans, allr knýttr."

Svipdagr mælti svá hátt, at allir máttu heyra: "Nú vil ek þau grið af þér þiggja, Aðils konungr, eptir því sem ek átti skilit af yðr, fyrir þá tólf menn, sem hér eru saman komnir."

Aðils konungr svarar: "Ek vil játa þessu, ok gangið inn í höllina skjótt ok sköruliga með öruggu hjarta."

Þat þykkjast þeir skilja, at tálgrafir eru gerðar um höllina fyrir innan þá, ok mun eigi fritt at reyna, hvernig fyrir er búit, en svá mikil dimma var yfir Aðils konungi, at þeir sáu óglöggt í andlit honum. Þat sjá þeir ok, at tjöldin, sem í kringum höllina eru innan henni til prýðis, eru fram brotin ok muni þar menn vera undir með vápnum. Þetta var orði sannara, at þar þusti brynjaðr maðr undan hverju skauti, þá þeir höfðu komizt yfir grafirnar, ok gerði Hrólfr konungr ok kappar hans þar ina hörðustu hríð ok klufu fólkit í tennr niðr.

Fór svá um stund, ok kennist ekki Hrólfr konungr, hvar hann er, en fólkit fell niðr unnvörpum.

Aðils konungr þrútnar nú í hásætinu, þá hann sér, at Hrólfs kappar brytja niðr sitt lið sem aðra hunda, ok sér hann, at ekki mun duga svá leikit, stendr upp ok mælti: "Hverju gegnir þetta it mikla hark? Ok eru þetta inar mestu mannfýlur, hvat þér takið til bragðs, at þér látizt leita á þvílíka afburðamenn, sem oss hafa heim sótt, ok hættið skjótt ok setizt niðr, ok tökum á oss fagnað, Hrólfr mágr, allir samt."

Svipdagr mælti: "Lítt haldi þér enn griðin, Aðils konungr, ok fremdarlauss ertu í þessu."

Setjast þeir síðan niðr eptir þat, Svipdagr innst, þá Hjalti inn hugprúði, en Böðvarr sitr saman ok konungr, því at þeir vildu eigi, at hann væri kenndr.

Aðils konungr sagði: "Þat sé ek, at þit farið ekki at mannvirðingu í ókunnu landi, eða hví hefir Hrólfr mágr ekki fleira lið?"

Svipdagr sagði: "Þat sé ek, at þú sparir ekki at sitja á svikráðum við Hrólf konung ok menn hans, ok eru þar lítil undr, hvárt hann ríðr hingat fámennr eða fjölmennr."

Ok skildu þeir svá tal sitt.

41. Hrólfr í höll Aðils konungs

Eptir þat lét Aðils konungr ræsta höllina. Váru þá í burtu bornir inir dauðu, því at margr var drepinn af Aðils konungs mönnum, en fjöldi sárr orðinn.

Aðils konungr mælti: "Gerum nú langelda fyrir vinum várum ok veitum af alvöru slíkum mönnum, svá at oss líki öllum vel."

Eru nú menn fengnir til at kynda upp eldinn fyrir þeim. Hrólfs kappar sátu ávallt með vápnum sínum ok vildu aldri þau af höndum láta. Eldrinn tundraði skjótt, því at þar var ekki til sparat biki ok þurrum skíðum. Aðils konungr skipar öðrum megin eldsins sér sjálfum ok hirðmönnum sínum, en Hrólfi konungi ok köppum hans öðrum megin, ok sitja á langstólum hvárirtveggju ok talast við alllíkliga sín á millum.

Aðils konungr mælti: "Ekki er ofsögum sagt af hreysti ykkar Hrólfs kappa ok harðfengi, enda þykkizt þér hverjum meiri, ok er ekki logit af mætti yðar. Aukið nú eldana," sagði Aðils konungr, "því at ek skil eigi glöggt, hvat konungrinn er, ok munu þér eigi flýja eldinn, þótt ykkr megi nokkut válgna."

Ok svá var nú gert sem hann sagði fyrir, ok vildi svá verða víss, hvar eð Hrólfr konungr væri, því at hann þóttist vita, at hann mundi eigi geta staðizt hitann svá sem kapparnir, ok þótti sér þá mundu verða auðveldara at ná honum, er hann vissi, hvar hann var, því at hann vildi Hrólf konung sannliga feigan. Böðvarr skildi þetta ok svá þeir fleiri ok hlífðu honum nokkut við hitanum, sem þeir máttu, en eigi svá, at hann yrði kenndr at heldr. Ok sem eldrinn gekk at þeim fastast, þá ætlar Hrólfr konungr þat fyrir sér at minnast þess, er hann hafði áðr heitit, at flýja hvárki eld né járn, ok sér hann nú, at Aðils konungr vill raun til þess gera, at þeir brenni þar eða ella efni eigi heitstrenging sína. Þat sjá þeir, at stóll Aðils konungs er kominn allt út ór hallarveggnum ok svá manna hans.

Nú gengr fast at eldsneytit, ok sjá þeir, at bruninn fellr á þá, nema nokkut sé við gert. Eru nú brunnin mjök á þeim klæðin, ok kasta þeir þá skjöldunum á eldinn. Þá mæltu þeir Böðvarr ok Svipdagr:

"Aukum nú eldana
at Aðils borg."