5. Frá Angantý ok Heiðreki bræðrum

Einn dag, er Guðmundr lék skáktafl ok hans tafl var mjök svá farit, þá spurði hann, ef nokkurr kynni honum ráð til at leggja. Þá gekk til Hervarðr ok lagði litla stund til, áðr Guðmundar var vænna. Þá tók maðr upp Tyrfing ok brá; þat sá Hervarðr ok þreif af honum sverðit ok drap hann ok gekk út síðan. Menn vildu hlaupa eptir honum.

Þá mælti Guðmundr: "Verið kvirrir, ekki mun svá mikil hefnd í manninum sem þér ætlið, því at þér vitið ekki, hverr hann er; mun þessi kvenmaðr yðr dýrkeyptr, áðr þér fáið hans líf."

Síðan var Hervör langa stund í hernaði ok varð mjök sigrsæl. Ok er henni leiddist þat, fór hún heim til jarls, móðurföður síns; fór hún þá fram sem aðrar meyjar, at vandist við borða ok hannyrðir.

Þetta spyrr Höfundr, sonr Guðmundar, ok ferr hann ok biðr Hervarar ok fær ok flytr heim. Höfundr var manna vitrastr ok svá réttdæmr, at hann hallaði aldri rétum dómi, hvárt sem í hlut áttu innlenzkir eða útlenzkir, ok af hans nafni skyldi sá höfundr heita í hverju ríki, er mál manna dæmdi.

Þau Hervör áttu tvá syni. Hét annarr Angantýr, en annarr Heiðrekr. Báðir váru þeir miklir menn ok sterkir, vitrir ok vænir. Angantýr var líkr feðr sínum at skaplyndi ok vildi hverjum manni gott. Höfundr unni honum mikit ok þar með öll alþýða. Ok svá margt gott sem hann gerði, þá gerði Heiðrekr enn fleira illt. Hervör unni honum mikit. Fóstri Heiðreks hét Gizurr.

Ok einn tíma, er Höfundr gerði veizlu, var öllum höfðingjum til boðit í hans ríki utan Heiðreki. Honum líkaði þat illa ok fór allt at einu ok kveðst skyldu gera þeim nokkut illt. Ok er hann kom í höllina, stóð Angantýr upp móti honum ok bað hann sitja hjá sér. Heiðrekr var ekki kátr ok sat lengi við drykkju um kveldit. En er Angantýr, bróðir hans, gekk út, þá talaði Heiðrekr við þá menn, er honum váru næstir, ok kom hann svá sinni ræðu, at þeir urðu rangsáttir, ok mælti hvárr illt við annan. Þá kom Angantýr aptr ok bað þá þegja. Ok enn í annat sinn, er Angantýr var út genginn, þá minnti Heiðrekr þá á, hvat þeir höfðu við mælzt, ok kom þá svá, at annarr sló annan með hnefa. Þá kom Angantýr til ok bað þá sátta vera til morgins. Enn þriðja sinn, er Angantýr gekk í brott, þá spurði Heiðrekr þann, er höggit hafði fengit, hvárt hann þyrði eigi at hefna sín. Svá kom hann þá sinni fortölu, at inn lostni hljóp upp ok drap sessunaut sinn, ok þá kom Angantýr at. En er Höfundr varð þessa varr, bað hann Heiðrek burt ganga ok gera eigi fleira illt í þat sinn.

Síðan gekk Heiðrekr út ok Angantýr, bróðir hans, ok í garðinn ok skildust þar. Þá er Heiðrekr hafði litla hríð gengit frá bænum, þá hugsaði hann, at hann hafði þar of lítit illt gert, snýr þá aptr til hallarinnar ok tók upp stein einn mikinn ok kastaði þangat, sem hann heyrði menn nokkura talast við í myrkrinu. Hann fann, at steinninn mundi eigi manninn misst hafa, ok gekk til ok fann mann dauðan ok kenndi Angantý, bróður sinn.

Heiðrekr gekk þá í höllina fyrir föður sinn ok segir honum þetta. Höfundr kveðr hann skulu verða í brottu ok koma aldri honum í augsýn ok kvað hitt makligra, at hann væri drepinn eða hengdr. Þá mælti Hervör drottning ok segir, at Heiðrekr hefir illa til gert, enda er mikil hefndin, ef hann skal aldri koma í ríki föður síns ok fara svá eignalauss í brott. En orð Höfundar stóðust svá mikils, at þat gekk fram, sem hann dæmdi, ok engi var svá djarfr, at móti þyrði at mæla eða Heiðreki friðar at biðja. Drottning bað þá Höfund ráða honum nokkur heilræði at skilnaði þeira.

Höfundr kveðst fá ráð mundu honum kenna ok kveðst hyggja, at honum mundi illa í hald koma. "En þó, er þú biðr þessa, drottning, þat ræð ek honum it fyrsta ráð, at hann hjálpi aldri þeim manni, er drepit hefir lánardrottin sinn. Þat ræð ek honum annat, at hann gefi þeim manni aldri fríun, er myrðan hefir félaga sinn; þat it þriðja, at hann láti eigi opt konu sína vitja frænda sinna, þótt hún beiði þess; þat it fjórða, at hann sé eigi síð úti staddr hjá frillu sinni; þat it fimmta, at hann ríði eigi inum bezta hesti sínum, ef hann þarf mjök at skynda; þat it sétta, at hann fóstri aldri göfugra manns barn en hann er sjálfr. En meiri ván þykkir mér, at þú munir þetta eigi hafa."

Heiðrekr sagði, at hann hefði við illan hug ráðit, ok kvað sér mundu óskylt at hafa.

Gengr þá Heiðrekr út ór höllinni. Móðir hans stendr þá upp ok gengr út með honum ok fylgir honum ór garðinum ok mælti: "Nú hefir þú svá fyrir þér búit, sonr minn, at þú munt ekki aptr ætla; þá hefi ek lítil föng á at hjálpa þér. Mörk gulls er hér ok eitt sverð, er ek vil gefa þér, en þat heitir Tyrfingr ok hefir átt Angantýr berserkr, móðurfaðir þinn. Engi maðr er svá ófróðr, at eigi hafi heyrt hans getit. Ok ef þú kemr þar, er menn skiptast höggum, láttu þér hugkvæmt vera, hversu Tyrfingr hefir opt sigrsæll verit."

Nú biðr hún hann vel fara, ok skiljast síðan.

6. Heiðrekr fekk staðfestu í Reiðgotalandi

En er Heiðrekr hefir skamma hríð farit, þá hittir hann menn nokkura ok einn bundinn. Spyrjast þeir tíðenda, ok spyrr Heiðrekr, hvat þessi maðr hefði gert, er svá var við búit. Þeir segja, at hann hefir svikit lánardrottin sinn. Heiðrekr spyrr, ef þeir vili taka fé fyrir hann, en þeir játa því. Hann fær þeim hálfa mörk gulls, en þeir láta hann lausan.

Sá býðr Heiðreki sína þjónustu, en hann segir: "Hví muntu mér heldr trúr, ókunnum manni, en þú sveikt lánardrottin þinn, ok far þú brott frá mér."

Litlu síðar hittir Heiðrekr enn nokkura menn ok einn bundinn. Hann spyrr, hvat sá hefir rangt gert. Þeir segja hann hafa myrðan félaga sinn. Hann spyrr, ef þeir vildi fé fyrir hann. Þeir játa því. Hann gaf þeim aðra hálfa mörk gulls. Sá býðr Heiðreki sína þjónustu, en hann neitar.

Síðan ferr Heiðrekr langar leiðar ok kemr þar, er hét Reiðgotaland. Þar réð fyrir konungr sá, er Haraldr hét, gamall mjök, ok hafði átt mikit ríki til forráða. Hann átti engan son. En með því minnkaðist hans ríki, at jarlar nokkurir fóru á hendr honum með her, en hann hafði barizt við þá ok fengit jafnan ósigr. En nú höfðu þeir sætzt með því móti, at konungr galt þeim skatt á hverjum tólf mánuðum. Heiðrekr nam þar staðar ok dvaldist með konungi um vetrinn.

Svá bar at eitt sinn, at til konungs kom mikit lausafé. Þá spyrr Heiðrekr, hvárt þat væri skattar konungs.

Konungr segir, at þat veit annan veg við: "Skal ek þetta fé gjalda í skatt."

Heiðrekr segir, at þat væri ósœmiligt, at konungr sá, er svá hefði haft mikit ríki, gyldi skatt vándum jörlum; væri meira snjallræði at halda orrostu í mót þeim. Konungr segir, at hann hefði þess freistat ok farit ósigr.

Heiðrekr mælti: "Svá munda ek yðr mega helzt launa gott yfirlæti at vera höfuðsmaðr þessar farar, ok þat hugða ek, ef ek hefða liðskost, at mér mundi ekki mikit þykkja at berjast einn við tignari menn en þessir eru."

Konungr segir: "Ek mun fá þér liðskost, ef þú vilt berjast við jarla, ok mun þat vera þín gæfuför, ef þú ferr góða för; mest ván ok, at þú finnir sjálfan þik fyrir, ef þú mælir þér dul."

Eptir þat lætr konungr safna her miklum, ok var þat lið búit til herferðar. Þar var Heiðrekr höfðingi fyrir liðinu, fóru síðan á hendr jörlum þessum, herja þegar ok ræna, er þeir koma í ríki þeira. En er jarlar spyrja þetta, þá fóru þeir í mót þeim með mikinn her, ok er þeir finnast, þá varð orrosta mikil. Var Heiðrekr þá í öndverðri fylking ok hafði Tyrfing í hægri hendi, en við því sverði stóð ekki, hvárki hjálmr né brynja, ok drap hann þá alla, er honum váru næstir. Ok þá hljóp hann fram ór fylkingu ok hjó til beggja handa, ok svá fór hann langt í herinn, at hann drap báða jarla, ok síðan flýði sumt lið, en mestr hluti var drepinn. Heiðrekr fór þá yfir ríkit ok skattaði allt landit undir Harald konung, sem fyrr hafði verit, ferr heim við svá búit með ógrynni fjár ok mikinn sigr. Haraldr konungr lætr þá ganga í mót honum með mikilli sæmd ok býðr honum með sér at vera ok hafa svá mikit ríki sem hann beiðist sjálfr.

Þá bað Heiðrekr dóttur Haralds konungs, er Helga hét, ok hún var honum gift. Tók þá Heiðrekr til forráða hálft ríki Haralds konungs. Heiðrekr gat son við konu sinni. Sá hét Angantýr. Haraldr konungr gat son í elli sinni, ok er sá ekki nefndr.

7. Heiðrekr náði öllu ríkinu

Í þann tíma kom hallæri mikit á Reiðgotaland, svá at til landauðnar þótti horfa. Þá váru gervir hlutir af vísendamönnum ok felldr blótspánn til, en svá gekk frétt, at aldri mundi ár koma fyrr á Reiðgotaland en þeim sveini væri blótat, er æðstr væri á landinu. Haraldr konungr segir, at sonr Heiðreks væri æðstr, en Heiðrekr segir, at sonr Haralds konungs væri æðstr. En ór þessu mátti engi leysa fyrr en þangat væri farit, er allar órlausnir váru trúar, til Höfundar konungs. Heiðrekr er inn fyrsti maðr til þessar ferðar tekinn ok margir aðrir ágætir menn. Sem Heiðrekr kom á fund föður síns, þá var honum þar vel fagnat. Hann sagði öll erendi sín föður sínum ok beiðir dóms af honum. En Höfundr segir svá, at Heiðreks sonr var ágætastr á því landi.

Heiðrekr segir: "Svá lízt mér sem þú dæmir minn son til dráps, eða hvat dæmir þú mér þá fyrir sonarskaða minn?"

Þá mælti Höfundr konungr: "Þú skalt beiðast, at inn fjórði hverr maðr sé á þínu valdi, sá er við blótit er staddr, ella muntu son þinn eigi láta til blóts. Mun þá eigi þurfa at kenna þér ráð síðan, hvat þú skalt at hafast."

Nú er Heiðrekr kom heim í Reiðgotaland, þá var þings kvatt. Heiðrekr tekr svá til orðs: "Þat var atkvæði Höfundar konungs, föður míns, at minn sonr sé ágætastr á þessu landi, ok er hann til blóts kosinn. En þar í mót vil ek eiga forráð á inum fjórða hverjum manni, er kominn er til þings þessa ok vil ek þér lofið mér þetta."

Nú var svá gert. Síðan heimtast þeir í lið hans. Eptir þat lét hann blása saman liðinu ok setr upp merki, veitir nú atgöngu Haraldi konungi, ok verðr þar mikill bardagi, ok fellr þar Haraldr konungr ok margt lið hans. Heiðrekr leggr nú undir sik allt ríki þat, er átt hafði Haraldr konungr, ok gerðist þar konungr yfir. Heiðrekr kveðst nú gjalda fyrir son sinn þetta lið allt, er drepit var, ok gaf hann nú þennan val Óðni.

Kona hans var svá reið eptir fall föður síns, at hún hengdi sik sjálf í dísarsal.

Þat var eitt sumar, at Heiðrekr konungr fór með her sinn suðr í Húnaland ok barðist við konung þann, er Humli hét, ok fekk sigr ok tók þar dóttur hans, er Sifka hét, ok hafði heim með sér. En at öðru sumri sendi hann hana heim,ok var hún þá með barni, ok var sá sveinn kallaðr Hlöðr ok var allra manna fríðastr sýnum, ok fóstraði hann Humli, móðurfaðir hans.

8. Frá svikum drottningar

Á einu sumri fór Heiðrekr konungr með her sinn til Saxlands. En er Saxakonungr spyrr þat, þá býðr hann honum til veizlu ok biðr hann taka af löndum sínum slíkt er hann vill, ok þat þiggr Heiðrekr konungr. Þar sá hann dóttur hans, fríða ok fagra at áliti, ok þessar meyjar biðr Heiðrekr, ok hún var honum gift. Var þá aukin veizlan, ok síðan fór hann heim með konu sína ok tók með henni ógrynni fjár. Heiðrekr konungr gerðist nú hermaðr mikill ok eykr á marga vega mjök sitt ríki. Kona hans beiðist opt at fara til föður síns, ok þat lét hann eptir henni, ok fór með henni Angantýr, stjúpsonr hennar.

Eitt sumar, er Heiðrekr konungr var í hernaði, þá kemr hann til Saxlands í ríki mágs síns. Hann leggr skipum sínum í leynivág nokkurn ok gengr á land ok einn maðr með honum, ok koma um nótt á konungsbæinn ok venda at skemmu þeiri, er kona hans var vön at sofa í, ok urðu varðhaldsmenn ekki varir við kvámu þeira. Hann gengr í skemmuna ok sér, at maðr hvíldi hjá henni ok hafði hár fagrt á höfði. Sá maðr, er með konungi var, segir, at hann var hefnisamr um minni sakar.

Hann svarar: "Eigi mun ek þat gera nú."

Konungr tók sveininn Angantý, er lá í annarri sæng, ok hann skar lepp mikinn ór hári þess manns, er hvíldi í faðmi konu hans, ok hafði hvárttveggja með sér, hárleppinn ok sveininn, gekk síðan til skipa sinna. Um morguninn leggr konungr í lægit, ok gengr í móti honum allt fólkit, ok var þar veizla búin. Heiðrekr lætr þá þings kveðja, ok þá váru honum sögð mikil tíðendi, at Angantýr, sonr hans, var bráðdauðr orðinn.

Heiðrekr konungr mælti: "Sýni mér líkit."

Drottning segir þat auka mundu harm hans. Honum var þó þangat fylgt. Þar var dúkr, vafðr saman ok hundr innan í.

Heiðrekr konungr mælti: "Illa hefir sonr minn nú skipazt, ef hann er orðinn at hundi."

Síðan lét konungr leiða sveininn á þingit ok sagði, at hann hefði reynt mikil svik at drottningu, ok tjáði allan atburð, biðr þangat stefna öllum mönnum, er sækja mætti þingit.

Ok er mjök var alþýða komin, þá mælti konungr: "Eigi er enn gullkárinn kominn."

Þá var enn leitat, ok fannst maðr í steikara húsi ok band um höfuð. Margir undruðust, hví hann skyldi til þings, þræll einn vándr.

En er hann kom til þings, þá mælti Heiðrekr konungr: "Hér megu þér nú þann sjá, er konungsdóttir vill eiga heldr en mik."

Hann tók nú leppinn ok bar við hárit, ok átti þat saman at fara. "En þú, konungr," segir Heiðrekr, "hefir oss gott gert jafnan, ok skal af því ríki þitt standa í friði fyrir oss, en dóttur þína vil ek eigi lengr eiga."

Heiðrekr fór nú heim í ríki sitt ok sonr hans.

Á einu sumri sendir Heiðrekr konungr menn í Garðaríki þess erendis at bjóða syni Garðakonungs heim til fóstrs ok vill nú reyna at brjóta öll heilræði föður síns. Sendimenn koma á fund Garðakonungs ok segja honum erendit ok vináttumál. Garðakonungr kvað þess enga ván, at hann fengi þeim manni í hendr son sinn, er kenndr er mörgum illum hlutum.

Þá mælti drottning: "Mæl þú eigi svá, herra; heyrt hafi þér, hvé mikill maðr hann er ok sigrsæll, ok er meiri vizka at taka vel hans sóma, ella stendr eigi þitt ríki í friði."

Konungr mælti: "Þú munt mikit á þessu vinna."

Nú er sveinninn seldr í hendr sendimönnum, ok fara þeir heim. Heiðrekr konungr tekr vel við sveininum ok veitir honum góða uppfæðslu ok ann mikit.

Sifka Humladóttir var þá í annat sinn með konungi, en honum var það ráðit, at hann skyldi engan hlut henni segja, þann er leyna skyldi.

9. Heiðrekr fekk dóttur Garðakonungs

Eitt sumar sendir Garðakonungr Heiðreki orð, at hann kæmi austr þangat at þiggja veizlu ok vináttuboð at honum. Heiðrekr býst nú með miklu fjölmenni ok konungssonr með honum ok Sifka. Heiðrekr kom nú austr í Garðaríki ok tók þar ágæta veizlu.

Einn dag þessarar veizlu fóru konungar á skóg ok margt lið með þeim at beita hundum ok haukum. En er þeir höfðu lausum slegit hundunum, fara sér hverir um skóginn. Þá urðu þeir tveir saman fóstrar.

Þá mælti Heiðrekr við konungsson: "Hlýð þú boði mínu, fóstri. Hér er bær skammt í frá. Farðu þangat ok fel þik ok þigg til hring þenna. Vertu þá heim búinn, er ek læt sækja þik."

Sveinninn kveðst ófúss þessarar ferðar, en gerði þó sem konungr beiddi. Heiðrekr kom heim um kveldit ok var ókátr ok sat skamma stund við drykkju.

En er hann kom í sæng, mælti Sifka: "Hví eru þér ókátir, herra, hvat er yðr, eru þér sjúkir, segið mér."

Konungr segir: "Vandi er mér at segja þetta, því at þar liggr við líf mitt, ef eigi er leynt."

Hún kveðst leyna mundu ok gerist blíð við hann ok fór eptir ástsamliga.

Þá segir hann henni: "Vit konungssonr várum staddir tveir hjá eik einni. Þá beiddist fóstri minn eplis, er ofarliga var á trénu. Síðan brá ek Tyrfingi, ok hjó ek ofan eplit, ok var þat fyrr gert en ek gætta til, hvat á lá, at manns bani skyldi verða, ef brugðit væri, en vit tveir til. Síðan drap ek sveininn."

Um daginn eptir við drykkju spyrr drottning Garðakonungs Sifku, hví Heiðrekr væri svá ókátr.

Hún segir: "Ærit er til, hann hefir drepit son konungs ok þinn," segir síðan allan atburð.

Drottning segir: "Þat eru mikil tíðendi, ok látum eigi upp komast."

Gekk þá drottning í burt þegar ór höllinni með harmi miklum.

Konungr finnr þetta ok kallar Sifku til sín ok mælti: "Hvat rædduzt þit drottning við, er henni fekk svá mikils?"

"Herra," segir hún, "mikit er til gert, Heiðrekr hefir drepit son ykkarn, ok meiri ván, at eptir vilja hans færi, ok er hann dauða verðr."

Garðakonungr biðr taka Heiðrek ok fjötra, — "ok er nú orðit eptir því, er ek gat til."

En Heiðrekr konungr var þar orðinn svá vinsæll, at þetta vildi engi gera. Þá stóðu tveir menn í höllinni ok kváðu eigi skyldu þar við nema, ok lögðu þeir fjötur á hann. En þá menn hafði Heiðrekr leyst frá dauða báða. Þá sendi Heiðrekr menn leyniliga eptir konungssyni. En Garðakonungr lætr þá blása saman fólki sínu ok segir þeim, at hann vill láta Heiðrek festa á gálga. Ok í því kemr konungssonr hlaupandi at föður sínum ok biðr hann eigi þat níðingsverk fyrir ætlast at drepa inn ágætasta menn ok sinn fóstrföður.

Heiðrekr er nú leystr, ok nú býst hann þegar til heimferðar. Þá mælti drottning: "Herra, lát eigi Heiðrek svá í brott fara, at þit séð ósáttir. Eigi gegnir ríki þínu þat. Bjóð honum heldr gull eða silfr."

Konungr gerir svá, lætr bera fé mikit til Heiðreks konungs ok kveðst vilja gefa honum ok eiga enn við hann vingan.

Heiðrekr segir: "Ekki skortir mik fé."

Garðakonungr segir drottningu. Hún mælti: "Bjóð honum þá ríki ok eigur stórar ok fjölmenni."

Konungr gerir svá. Heiðrekr konungr segir: "Ærnar á ek eigur ok fjölmenni."

Garðakonungr segir enn drottningu. Hún mælti: "Bjóð honum þat þá, sem hann mun þiggja, en þat er dóttir þín."

Konungr segir: "Þat hugða ek, at mik mundi eigi þat henda, en þó skaltu ráða."

Þá fór Garðakonungr á fund Heiðreks konungs ok mælti: "Heldr en vit skiljum ósáttir, vil ek, at þú fáir dóttur minnar með svá miklum sóma sem þú kýss sjálfr."

Heiðrekr þiggr nú þetta blíðliga, ok fór nú dóttir Garðakonungs heim með honum. Nú er Heiðrekr konungr heim kominn ok vill nú flytja Sifku í brott ok lætr taka hest sinn inn bezta, ok var þat síð um kveld. Nú koma þau at á einni. Þá þyngist hún fyrir honum, svá at hestrinn sprakk, en konungr gekk af fram. Þá skyldi hann bera hana yfir ána. Þá gerast engi föng á öðru en hann steypir henni af öxl sér ok brýtr í sundr hrygg hennar ok skilr svá við hana, at hana rekr dauða eptir ánni.

Heiðrekr konungr lætr þá efna til veizlu mikillar ok gengr at eiga dóttur Garðakonungs. Dóttir þeira hét Hervör. Hún var skjaldmær ok fæddist upp í Englandi með Fróðmari jarli.

Heiðrekr konungr sezt nú um kyrrt ok gerist höfðingi mikill ok spekingr at viti. Heiðrekr konungr lét ala gölt mikinn. Hann var svá mikill sem öldungar þeir, er stærstir váru, ok svá fagr, at hvert hár þótti ór gulli vera. Konungrinn leggr hönd sína á höfuð geltinum, en aðra á burst ok sverr þess, at aldri hefir maðr svá mikit af gert við hann, at eigi skuli hann hafa réttan dóm spekinga hans, en þeir tólf skulu gæta galtarins, eða ella skal hann bera upp gátur þær, er hann gæti eigi ráðit. Heiðrekr konungr gerist ok nú inn vinsælasti.