Helga þáttr

6. Hróarr fekk Agnar Norðradóttur

Konungr hét Norðri. Hann réð fyrir nokkurum hluta Englands. Hans dóttir hét Ögn. Hróarr var löngum með Norðra konungi honum til landvarnar ok styrktar, ok var með þeim in mesta vinátta, ok um síðir gekk Hróarr at eiga Ögn ok settist þar at ríki með Norðra konungi, mági sínum, en Helgi réð fyrir Danmörk á föðurleifð þeira. Sævill jarl réð fyrir ríki sínu ok Signý. Hrókr hét sonr þeira. Helgi konungr Hálfdanarson í Danmörk var ókvæntr. Reginn tók sótt ok deyr. Þat þótti mönnum mikill skaði, því at hann var vinsæll.

7. Ólöf drottning ginnti Helga konung

Fyrir Saxlandi réð í þann tíma ein drottning, er Ólöf hét. Hún var á þá leið sem herkonungar. Fór hún með skjöld ok brynju ok gyrð sverði ok hjálm á höfði. Þannig var henni háttat: væn at yfirliti en grimm í skapi ok stórmannlig. Þat var mál manna, at sú væri beztr kostr í þann tíma á Norðrlöndum, er menn höfðu spurn af, en hún vildi þó engan mann eiga. Helgi konungr fréttir nú til drottningar þeirar innar stórlátu ok þótti sér mikill frami í aukast að fá þessarar konu, hvárt sem henni væri þat viljugt vel eða miðr.

Ok einhverju sinni fór hann þangat með miklu herliði. Hann kom þar við land, er þessi in ríka drottning réð fyrir, ok kemr þar á óvart. Hann sendi menn sína heim til hallar ok biðr at láta segja Ólöfu drottningu, at hann vili þar veizlu þiggja með sínu liði. Sendimenn segja þetta drottningu, ok kom þetta á hana óvart, ok var engi kostr liði at safna. Tók hún þá þenna af, sem betr var, at hún býðr Helga konungi til veizlu með öllu liði sínu.

Helgi konungr kemr nú til veizlunnar ok skipar hásæti hjá drottningu, drekka nú bæði samt um kveldit, ok skortir þar ekki neitt, ok fann engi ógleði á Ólöfu drottningu.

Helgi konungr mælti til drottningar: "Svá er háttat," sagði hann, "at ek vil, at vit drekkum brullaup okkart í kveld. Er hér nú ærit fjölmenni til þess, ok skulu vit bæði byggja eina rekkju í nótt."

Hún sagði: "Of brátt, herra, þykkir mér at þessu farit, en eigi þykkir mér annarr maðr kurteisligri en þú, ef ek skal þat verða upp at taka at þýðast karlmann, enda vænti ek, at þér vilið þat eigi með svívirðingu gera."

Konungr sagði, at henni væri þat makligt fyrir dramblæti sitt ok stórlæti, — "at vit búum nú bæði saman slíka stund sem mér líkar."

Hún sagði: "Kjósa munum vér hér fleiri vára vini, ok get ek nú ekki at gert, ok munu þér hljóta at ráða, ok munu þér sœmiliga til vár gera."

Var þá drukkit fast um kveldit ok lengi á nótt fram, ok er drottning allkát, ok finnr engi annat á henni en hún hyggi allgott til ráðahagsins. Ok um síðir er honum fylgt til sængr, ok var hún þar fyrir. Konungr hafði drukkit svá fast, at hann fell þegar sofandi niðr í hvíluna. Drottningin neytir nú þessa ok stingr honum svefnþorn.

Ok sem allir menn eru í burtu gengnir, þá stendr drottning upp. Hún rakaði þá af honum hárit allt ok neri í tjöru. Síðan tók hún eitt húðfat ok lét þar í koma nokkur klæði. Eptir þat tekr hún konunginn ok reifar hann innan í þessu húðfati. Síðan fær hún til menn ok lætr flytja hann til sinna skipa. Hún vekr þá upp menn hans ok segir, at konungr þeira sé til skipa kominn ok vili sigla, því at nú sé kominn góðr byrr. Þeir hlupu upp, hverr sem skjótast mátti, ok váru ölóðir ok vissu ógerla, hvat þeir höfðust at. Svá kómu þeir til skipa ok sáu hvergi konunginn, en eitt húðfat sáu þeir þar komit ógurligt. Vilja þeir nú forvitnast, hvat í er, ok bíða svá konungsins, ætla hann muni koma nokkut síðar. En þá þeir hafa leyst, finna þeir þar í konung sinn svívirðiliga leikinn. Hrýtr þá í burtu svefnþorninn, ok vaknar konungr þá eigi við góðan draum ok er nú í illu skapi til drottningar.

En í annan stað er þat at segja, at Ólöf drottning safnar liði um nóttina, ok skortir ekki fjölmenni, ok sér Helgi konungr sér nú ekki færi á hana at leita. Þeir heyra nú lúðragang ok herblástr á landit upp. Sér konungr, at sá muni vera vænstr at halda í burt sem skjótast. Er þá ok góðr byrr. Siglir Helgi konungr nú heim í sitt ríki með þessa sneypu ok svívirðing ok unir nú stórilla ok hugsar opt, hversu hann megi fá á drottningu hefnt.

8. Helgi hefndi sín á drottningu

Ólöf drottning sitr nú í ríki sínu um hríð, ok hefir hennar ofsi ok ójafnaðr aldri verið meiri en nú. Hefir hún nú á sér varðhöld sterk eptir veizluna, sem hún gerði Helga konungi. Þetta spyrst nú víða um lönd. Þykkir öllum in mestu ódæmi, er hún skyldi hafa spottat slíkan konung.

Ok eigi miklu síðar heldr Helgi skipi sínu úr landi, ok í þessari ferð kemr hann skipi sínu við Saxland, þar sem Ólöf drottning á atsetu. Hefir hún þar mikit fjölmenni fyrir. Hann leggr skipi sínu í einn leynivág ok mælti síðan við lið sitt, at þeir skyldu hans þar bíða til innar þriðju sólar, en fara þá leið sína, ef hann kæmi þá eigi aptr. Hann hafði með sér kistur tvær, fullar af gulli ok silfri. Hann fær sér vándan búning yztan klæða.

Síðan ferr hann leið sína til skógar ok varðveitir þar féit, gekk síðan í burt ok í nánd við höll drottningar. Hann hittir einn þræl hennar fyrir sér ok spyrr hann tíðenda burt úr landi. Hann segir frið góðan, þrællinn, ok spyrr, hverr hann væri.

Hann lézt vera einn stafkarl, "en þó hefir mér til handa borit mikill fjárfundr í mörkinni, ok lízt mér ráðligt at sýna þér, hvar féit er," ganga nú aptr til skógar, ok sýnir honum féit, ok þykkir þrælnum mikils vert, hvert happ hann hefir sótt.

"Hversu fégjörn er drottning?" segir stafkarl. Þræll segir hún væri kvenna féágjörnust.

"Þá mun henni líka," segir stafkarl, "ok mun hún þykkjast þetta fé eiga, er ek hefi hér fundit, því at þetta mun land hennar. Skal nú ekki gera happ sitt at óhappi, ok skal eigi leyna fé þessu, ok skal drottning skapa mér af þann hlut, sem hún vill, ok mun mér þat bezt gegna, eða hvárt mun hún vilja þat til vinna at sækja hingat féit?"

"Þat ætla ek," segir þrællinn, "ef með leynd er at farit."

"Hér er men ok hringr, er ek vil gefa þér," segir karl, "ef þú kemr henni einni hingat í skóginn, en ek skal setja þar ráð við, ef henni mislíkar til þín." Þessu ráða þeir ok kaupa.

Ferr hann nú heim ok segir drottningu, at hann hafi fundit fé mikit í skógi, svá at þat er margra manna sæla, ok biðr hana skyndiliga fara með sér eptir fénu.

Hún segir: "Ef þetta er satt, sem þú segir, þá mun þér verða at þessari sögn gæfa, ella höfuðbani, en þó áðr at ek hefi reynt þik at trúlyndum manni, þá mun ek trúa þessu, er þú segir."

Hún sýnir nú þat, at hún sé fégjörn, ok ferr með honum á launungu á náttarþeli, svá at engi maðr veit nema þau tvau. Ok er þau koma í skóginn, er Helgi þar fyrir ok grípr hana höndum ok segir þá vera skapligan fund þeira at hefna sinnar svívirðingar.

Drottning sagðist hafa illa breytt við hann, — "ok vil ek þat nú allt bæta við þik, ok gerðu til mín brúðkaup sœmiligt."

"Nei," sagði hann, "eigi skal þér þess kostr. Skaltu fara til skipa með mér ok vera þar þá stund, sem mér líkar, því at ek nenni eigi fyrir metnaðar sakir at hefna þér engu, svá illa sem ek var leikinn ok háðuliga."

"Þér munuð nú ráða verða at sinni," sagði hún.

Konungr hvíldi hjá drottningu margar nætr. Ok eptir þat ferr drottning heim, ok er henni nú þvílíkt hefnt sem nú var sagt, ok unir hún stórilla við hag sinn.

9. Helgi tók Yrsu til konu

Eptir þat heldr Helgi konungr í hernað ok var ágætr maðr. Ok er stundir liðu fram, fæðir Ólöf barn. Þat var mær. Hún leggr á barn þat alla óstund. Hún átti hund þann, er Yrsa hét, ok þar eptir kallaði hún meyna, ok skyldi hún heita Yrsa. Hún var væn at áliti. Ok sem hún var tólf vetra gömul, skyldi hún gæta hjarðar ok aldri annat vitast en hún væri karls dóttir ok kerlingar, því at drottningin hafði svá leynt með þessu farit, at fáir menn vissu, at hún hafði barn átt ok fætt.

Svá ferr nú fram, þar til at mærin er þrettán vetra. Þá varð sá atburðr, at Helgi konungr kom þar við land ok forvitnar at hafa tíðendi af landinu. Hann hefir eina stafkarlsgervi. Hann sér við skóg einn marga hjörð, ok þar gætti ein kona ung at aldri ok svá fríð, at hann þykkist ekki hafa sét fríðari konu. Hann spyrr, hvat hún heiti eða hverrar ættar hún sé.

Hún segir: "Ek em karlsdóttir, ok heiti ek Yrsa."

"Óþrælslig augu hefir þú," sagði hann, ok rennir hann þegar ástarhug til hennar ok sagði, at þat væri makligt, at stafkarl ætti hana, fyrst hún er karlsdóttir. Hún bað hann þat eigi gera, en hann tekr hana sem áðr ok hefr sik til skipa ok siglir síðan heim í sitt ríki.

Ólöf drottning varð fláráð við þetta ok eigi heilbrjóstuð, þá er hún vissi. Lét hún sem hún vissi ei, hvat um var, ok gerði þat í hug sér, at þetta mundi Helga konungi vera til harms ok svívirðingar, en til einskis frama né yndis. Helgi konungr gerir nú brullaup til Yrsu ok ann henni mikit.

10. Helgi gaf Hróari hringinn góða

Helgi konungr átti hring, er mikil ágæti fylgdi, ok þeir bræðr vildu hann báðir eiga ok Signý, systir þeira. Hróarr konungr kom eitt sinn í ríki Helga konungs, bróður síns. Gerir Helgi konungr prýðiliga veizlu í móti honum.

Hróarr konungr mælti: "Þú munt vera okkar meiri maðr, en fyrir þá sök, at ek hefi staðfest mik í Norðimbralandi, þá ann ek þér vel þessa ríkis, er vit eigum báðir, ef þú vilt miðla mér nokkuru lausafé. Vil ek fá hringinn þann, sem beztr gripr er í þinni eigu ok vit vildum báðir eiga."

Helgi sagði: "Eigi sómir annat, frændi, en þú eigir hringinn víst."

Við þessi ummæli þeira gleðjast báðir. Fekk Helgi konungr Hróari konungi, bróður sínum, nú hringinn. Ferr nú Hróarr konungr á burt ok heim í ríki sitt ok sezt um kyrrt.

11. Hrókr drap Hróar konung

Þat bar til tíðenda, at Sævill, mágr þeira, andaðist, ok tók Hrókr, sonr hans, ríki eptir hann. Hann var grimmr maðr ok harðla ágjarn.

Móðir hans segir honum mikit frá hringnum, er þeir bræðr áttu, "ok þótti mér," sagði hún, "ekki ósenniligt, at þeir bræðr minntust okkar um nokkut ríki, því at vér studdum þá í hefndum eptir föður várn, ok hafa þeir ekki minnzt þess við föður þinn né mik."

Hrókr sagði: "Þú segir dagsanna ok er slíkt firnafullt, ok nú skal ek eptir leita við þá, hvern sóma várn þeir vilja gera þar fyrir."

Ferr hann síðan á fund Helga konungs ok krefr hann þriðjung ríkis í Danmörk eða hringsins góða, því at hann vissi þá ekki, at Hróarr átti hann.

Konungr sagði: "Þér mælið allfrekliga til ok geysistórliga. Unnu vér ríkit með hetjuskap, svá at vér lögðum várt líf í veð með atstuðning föður þíns ok Regins, fóstra míns, ok annarra góðra manna, er oss vildu lið veita. Nú viljum vér þér víst laun á gera, ef þú kannt at þekkjast, vegna frændsemi okkar, en svá mikit hefir mik kostat ríki þetta, at þat vil ek fyrir engan mun missa. En Hróarr konungr hefir nú tekit við hringnum, ok vænti ek, at hann sé ekki lauss fyrir þér."

Við þetta ferr Hrókr í burt ok unir allilla við, sækir nú á fund Hróars konungs. Hann tók við honum vel ok sœmiliga, ok er hann með honum um hríð.

Ok eitt sinn, er þeir fara fyrir land fram ok lágu á firði einum, þá mælti Hrókr: "Þat þætti mér þér sómi, frændi, at þú gæfir í mitt vald hringinn góða ok minntist svá várrar frændsemi."

Konungr sagði: "Svá hefi ek mikit til gefit at fá hring þenna, at ek vil hann fyrir engan mun láta."

Hrókr segir: "Þá munt þú lofa mér at sjá hringinn, ok er mér á honum in mesta forvitni at vita, hvárt hann er slík gersemi sem sagt er."

"Þat er þér lítil veizla," segir Hróarr, "ok skal þat víst láta eptir þér," ok fekk honum hringinn.

Nú hugði Hrókr at hringnum um stund ok kallaði ekki mega ofsögn frá segja, — "ok hefi ek enga gersemi séna slíka, ok er þat in mesta várkunn, at ykkr þykki allgóðr hringrinn. Mun þat nú bezt ráð, at hvárrgi okkar njóti ok engi annarra," fleygir síðan af hendi hringnum ok út á sjóinn, sem lengst mátti hann.

Hróarr konungr mælti: "Þú ert allillr maðr."

Hann lét síðan fóthöggva Hrók ok flytja svá til ríkis síns. Varð hann skjótt heill maðr, svá at greri fyrir stúfinn.

Þá safnar hann sér liði ok vill hefna sinnar skammar. Hann fær mikit lið ok kemr við Norðimbraland á óvart, þar sem Hróarr konungr var á veizlu heldr fámenntr. Hrókr leggr þegar at, ok tókst þar harðr bardagi, ok er mikill liðsmunr. Fellr þar Hróarr konungr, en Hrókr leggr undir sik landit. Hann lætr gefa sér konungsnafn. Síðan bað hann Agnar, dóttur Norðra konungs, er áðr hafði átt Hróarr konungr, frændi hans.

Norðra konungi þótti nú fallit til sín mikit vankvæði, því at hann var þá maðr gamall ok lítt fallinn til at vera í baráttu, sagði nú Ögn, dóttur sinni, hvar komit var, ok lézt eigi vilja teljast undan at halda uppi bardaga, þótt hann væri gamall, ef þetta væri eigi á móti hennar skapi.

Hún sagði með harmi miklum: "Víst er þetta í móti mínum vilja, en þó ek sé, at líf þitt liggr við, þá vil ek honum eigi frá vísa með því móti, at frest sé gert nokkut, því at ek er með barni, ok verðr þat mál fyrst at greiðast, ok á þat barn með mér Hróarr konungr."

Nú er þetta mál borit fyrir Hrók, en hann vill frestit til gefa, ef hann skal þá auðvelligar komast at ríki ok ráðahagnum. Þykkist Hrókr hafa mjök framazt í þessari ferð, er hann hefði felldan svá frægan konung ok ríkan unnit.

En í þessum svifum sendir Ögn menn á fund Helga konungs ok bað svá at láta segja honum, at hún mundi eigi koma í rekkju Hróks, ef hún væri sjálfráð ok ónauðug, — "fyrir þá sök, at ek er með barni Hróars konungs."

Sendimenn fóru ok sögðu svá sem boðit var.

Helgi konungr sagði: "Þetta er vitrliga sagt hennar vegna, því at hefna mun ek Hróars, bróður míns."

En Hrók grunar þetta ekki.

12. Hefnd Helga ok frá Agnari

Ögn drottning fæðir nú son þann, er Agnarr hét. Hann var snimma mikill ok efniligr.

En er Helgi konungr spurði þetta, safnar hann liði ok ferr á fund Hróks. Tekst þar bardagi, ok svá lýkr, at Hrókr verðr handtekinn.

Þá mælti Helgi konungr: "Þú ert allillr höfðingi, en því mun ek eigi drepa þik, at þér er meiri skömm at lifa við harmkvæli."

Síðan lét hann brjóta fótleggi hans ok handleggi ok sendi hann svá aptr í ríki sitt, at hann var til einskis færr.

En er Agnarr Hróarsson var tólf vetra, þóttust menn ekki hafa sét þvílíkan mann, ok um alla atgervi var hann fram yfir aðra menn. Hann gerðist hermaðr svá mikill ok frægr, at hans er víða getit í fornum sögum, at hann hafi mestr kappi verit at fornu ok nýju. Hann spurðist eptir, hvar fjörðr sá væri, sem Hrókr hafði slengt hringnum utan borðs; margir höfðu eptir honum leitat með alls konar vígvélum ok náðu honum eigi.

Ok svá er sagt, at Agnarr kemr skipi sínu á þenna fjörð ok mælti: "Þat væri nú snarræði at sækja eptir hringnum, ef menn hafa hér glögg mið á."

Menn sögðu honum þá, hvar honum hefði verit á sjóinn kastat. Síðan býr Agnarr sik til ok kafar í djúpit ok kemr upp ok hefir eigi hringinn. Ofan fór hann í annat sinn ok hefir eigi nát honum, er hann kemr upp.

Nú mælti hann: "Slæliga er nú eptir sótt," ok fór svá niðr í þriðja sinn ok kom þá upp með hringinn.

Af þessu varð hann ágætliga frægr ok frægri en hans faðir, Hróarr konungr, sitr nú í ríki sínu um vetrum, en í víkingu á sumrin ok gerðist frægr maðr ok meiri en hans faðir.

Þau Helgi konungr ok Yrsa unntust mikit ok áttu einn son, þann er Hrólfr hét, er mikill mætamaðr varð síðan.

13. Kom upp ætterni Yrsu

Ólöf drottning spyrr, at þau Helgi ok Yrsa unntust mikit ok una vel ráði sínu. Þat líkar henni ekki vel ok ferr á fund þeira. Ok sem hún kom þar við land, sendir hún orð Yrsu drottningu. Ok sem þær hittast, býðr Yrsa henni heim til hallar með sér. Hún kveðst þat eigi vilja, kveðst engan sóma eiga at launa Helga konungi.

Yrsa mælti: "Óvirðuliga gerðir þú til mín, er ek var með þér. Eða kanntu nokkut at segja mér frá ætt minni, hver hún er, því at mik grunar, at eigi sé svá sem mér er til kennt, at ek væri ein karls dóttir ok kerlingar?"

Ólöf sagði: "Ekki er þess örvænt, at ek kunni at segja þér nokkut þar af. Var þat mitt mesta erendi hingat, at ek vildi kunngera þér þat, eða unir þú vel við ráðahaginn?"

"Já," segir hún, "ok má ek vel við una, því ek á inn ágætasta konung ok inn frægasta."

"Ekki er svá gott við at una sem þér þykkir," segir Ólöf, "því at hann er faðir þinn, en þú ert dóttir mín."

Yrsa mælti: "Mína ætla ek móðurina versta vera ok grimmasta, því at þetta er þau ódæmi, er eigi munu fyrnast um aldr."

"Helga hefir þú goldit at í þessu," segir Ólöf, "ok reiði minnar, en nú vil ek bjóða þér til mín með sæmd ok virðingu ok gera til þín í alla staði eptir því, sem ek kann bezt."

Yrsa segir: "Eigi veit ek, hvernig þat gefst, en eigi mun ek hér vera, þegar ek veit þessi ódæmi, sem á liggja."

Hún hittir síðan Helga konung ok segir honum, hversu þungliga er til komit.

Konungr sagði: "Ærit grimma áttu móðurina, en þat vilda ek, at svá búit væri."

Hún kvað ekki svá búit vera mega, at þau séu samvistum þaðan í frá. Ferr Yrsa nú með Ólöfu drottningu ok er í Saxlandi um hríð. Svá bítr þetta á Helga konung, at hann lagðist í rekkju ok var allókátr. Ekki þótti þá annarr kostr betri en þat, sem Yrsa var, en þó gerðust konungar seint til at biðja hennar, ok bar þat mest til, at aldri þótti örvænt, at Helgi kæmi eptir henni ok léti sér misþokknast, ef hún væri gift öðrum.

14. Aðils konungr fekk Yrsu

Aðils hét konungr, ríkr ok ágjarn. Hann réð fyrir Svíaríki ok sat at höfuðborginni Uppsölum. Hann spyrr til þessarar konu, Yrsu, ok býr síðan skip sín. Hann ferr á fund þeira Ólöfar ok Yrsu. Ólöf gerir veizlu í móti Aðils konungi ok tekr við honum með allri list ok kurteisi. Hann biðr Yrsu drottningar sér til eiginkonu.

Ólöf svarar: "Spurt muntu hafa slíkan málavöxt sem er á hag hennar, en ekki setjum vér hér syn fyrir með hennar ráði."

Er nú málit borit upp fyrir Yrsu. Hún sagði svá, kallaði eigi góðu at skipta, — "því at þú ert óvinsæll konungr."

Þetta gengr þó fram, hvárt sem hún hefir haft þar um orð fleiri eða færi, ok ferr Aðils í burt með hana, ok er ekki at þessu kvaddr Helgi konungr, því at Aðils þóttist þeira meiri konungr. Ekki varð Helgi konungr varr við þetta, fyrr en þau kómu heim til Svíþjóðar. Gerir þá Aðils konungr virðuligt brullaup til hennar.

Ok nú spyrr Helgi konungr þetta ok verðr nú við hálfu verr en áðr. Hann hvílir í einni útskemmu ok ekki fleiri manna. Ólöf er nú burt ór sögunni. Þannig ferr nú fram um hríð.