Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 13 Index Previous Next
|
1
[य] थह्यमानाय विप्राय यः परयच्छत्य उपानहौ यत फलं तस्य भवति तन मे बरूहि पितामह 2 [भ] उपानहौ परयच्छेथ यॊ बराह्मणेभ्यॊ समाहितः मर्थते कनकान सर्वान विषमान निस्तरत्य अपि स शत्रूणाम उपरि च संतिष्ठति युधिष्ठिर 3 यानं चाश्वतरी युक्तं तस्य शुभ्रं विशां पते उपतिष्ठति कौन्तेय रूप्यकाञ्चनभूषणम शकटं थम्य संयुक्तं थत्तं भवति चैव हि 4 [य] यत फलं तिलथाने च भूमिथाने च कीर्तितम गॊप्रथाने ऽननथाने च भूयस तथ बरूहि कौरव 5 [भ] शृणुष्व मम कौन्तेय तिलथानस्य यत फलम निशम्य च यदान्यायं परयच्छ कुरुसत्तम 6 पितॄणां परदमं भॊज्यं तिलाः सृष्टाः सवयम्भुवा तिलथानेन वै तस्मात पितृपक्षः परमॊथते 7 माघमासे तिलान यस तु बराह्मणेभ्यः परयच्छति सर्वसत्त्वसमाकीर्णं नरकं स न पश्यति 8 सर्वकामैः स यजते यस तिलैर यजते पितॄन न चाकामेन थातव्यं तिलश्राथ्धं कदं चन 9 महर्षेः कश्यपस्यैते गात्रेभ्यः परसृता तिलाः ततॊ थिव्यं गता भावं परथानेषु तिलाः परभॊ 10 पौष्टिका रूपथाश चैव तदा पापविनाशनाः तस्मात सर्वप्रथानेभ्यस तिलथानं विशिष्यते 11 आपस्तम्बश च मेधावी शङ्खश च लिखितस तदा महर्षिर गौतमश चापि तिलथानैर थिवं गताः 12 तिलहॊमपरा विप्राः सर्वे संयत मैदुनाः समा गव्येन हविषा परवृत्तिषु च संस्दिताः 13 सर्वेषाम एव थानानां तिलथानं परं समृतम अक्षयं सर्वथानानां तिलथानम इहॊच्यते 14 उत्पन्ने च पुरा हव्ये कुशिकर्षिः परंतप तिलैर अग्नित्रयं हुत्वा पराप्तवान गतिम उत्तमाम 15 इति परॊक्तं कुरुश्रेष्ठ तिलथानम अनुत्तमम विधानं येन विधिना तिलानाम इह शस्यते 16 अत ऊर्ध्वं निबॊधेथं थेवानां यष्टुम इच्छताम समागमं महाराज बरह्मणा वै सवयम्भुवा 17 थेवाः समेत्य बरह्माणं भूमिभागं यियक्षवः शुभं थेशम अयाचन्त यजेम इति पार्दिव 18 [थेवाह] भगवंस तवं परभुर भूमेः सर्वस्य तरिथिवस्य च यजेमहि महाभाग यज्ञं भवथ अनुज्ञया नाननुज्ञात भूमिर हि यज्ञस्य फलम अश्नुते 19 तवं हि सर्वस्य जगतः सदावरस्य चरस्य च परभुर भवसि तस्मात तवं समनुज्ञातुम अर्हसि 20 [बरह्मा] थथामि मेथिनी भागं भवथ्भ्यॊ ऽहं सुरर्षभाः यस्मिन थेशे करिष्यध्वं यज्ञं काश्यपनन्थनाः 21 [थेवाह] भगवन कृतकामाः समॊ यक्ष्यामस तव आप्तथक्षिणैः इमं तु थेशं मुनयः पर्युपासन्त नित्यथा 22 [भ] ततॊ ऽगस्यश च कण्वश च भृगुर अत्रिर वृषा कपिः असितॊ थेवलश चैव थेवयज्ञम उपागमन 23 ततॊ थेवा महात्मान ईजिरे यज्ञम अच्युत तदा समापयाम आसुर यदाकालं सुरर्षभाः 24 त इष्टयज्ञास तरिथशा हिमवत्य अचलॊत्तमे षष्ठम अंशं करतॊस तस्य भूमिथानं परचक्रिरे 25 पराथेश मात्रं भूमेस तु यॊ थथ्याथ अनुपस्कृतम न सीथति स कृच्छ्रेषु न च थुर्गाण्य अवाप्नुते 26 शीतवातातप सहां गृहभूमिं सुसंस्कृताम परथाय सुरलॊकस्दः पुण्यान्ते ऽपि न चाल्यते 27 मुथितॊ वसते पराज्ञः शक्रेण सह पार्दिव रतिश्रय परथाता च सॊ ऽपि सवर्गे महीयते 28 अध्यापक कुले जातः शरॊत्रियॊ नियतेन्थ्रियः गृहे यस्य वसेत तुष्टः परधानं लॊकम अश्नुते 29 तदा गवार्दे शरणं शीतवर्षसहं महत आ सप्तमं तारयति कुलं भरतसत्तम 30 कषेत्रभूमिं थथल लॊके पुत्र शरियम अवाप्नुयात रत्नभूमिं परथत्त्वा तु कुलवंशं विवर्धयेत 31 न चॊषरां न निर्थग्धां महीं थथ्यात कदं चन न शमशानपरीतां च न च पापनिषेविताम 32 पारक्ये भूमिथेशे तु पितॄणां निर्पवेत तु यः तथ भूमिस्वामि पितृभिः शराध कर्म विहन्यते 33 तस्मात करीवा महीं थथ्यात सवल्पाम अपि विचक्षणः पिंडः पितृभ्यॊ थत्तॊ वै तस्यां भवति शाश्वतः 34 अटवी पर्वताश चैव नथीतीर्दानि यानि च सराण्य अस्वामिकान्य आहुर न हि तत्र परिग्रहः 35 इत्य एतथ भूमिथानस्य फलम उक्तं विशां पते अतः परं तु गॊथानं कीर्तयिष्यामि ते ऽनघ 36 गावॊ ऽधिकास तपस्विभ्यॊ यस्मात सर्वेभ्य एव च तस्मान महेश्वरॊ थेवस तपस ताभिः समास्दितः 37 बरह्मलॊके वसन्त्य एताः सॊमेन सह भारत आसां बरह्मर्षयः सिथ्धाः परार्दयन्ति परां गतिम 38 पयसा हविषा थध्ना शकृताप्य अद चर्मणा अस्दिभिश चॊपकुर्वन्ति शृङ्गैर वालैश च भारत 39 नासां शीतातपौ सयातां सथैताः कर्म कुर्वते न वर्षं विषमं वापि थुःखम आसां भवत्य उत 40 बराह्मणैः सहिता यान्ति तस्मात परतरं पथम एकं गॊब्राह्मणं तस्मात परवथन्ति मनीषिणः 41 रन्ति थेवस्य यज्ञे ताः पशुत्वेनॊपकल्पिताः ततश चर्मण्वती राजन गॊचर्मभ्यः परवर्तिता 42 पशुत्वाच च विनिर्मुक्ताः परथानायॊपकल्पिताः ता इमा विप्रमुख्येभ्यॊ यॊ थथाति महीपते निस्तरेथ आपथं कृच्छ्रां विषमस्दॊ ऽपि पार्दिव 43 गवां सहस्रथः परेत्य नरकं न परपश्यति सर्वत्र विजयं चापि लभते मनुजाधिप 44 अमृतं वै गवां कषीरम इत्य आह तरिथशाधिपः तस्माथ थथाति यॊ धेनुम अमृतं स परयच्छति 45 अग्नीनाम अव्ययं हय एतथ धौम्यं वेथ विथॊ विथुः तस्माथ थथाति यॊ धेनुं स हौम्यं संप्रयच्छति 46 सवर्गॊ वै मूर्तिमान एष वृषभं यॊ गवां पतिम विप्रे गुणयुते थथ्यात स वै सवर्गे महीयते 47 पराणा वै पराणिनाम एते परॊच्यन्ते भरतर्षभ तस्माथ थथाति यॊ धेनुं पराणान वै स परयच्छति 48 गावः शरण्या भूतानाम इति वेथ विथॊ विथुः तस्माथ थथाति यॊ धेनुं शरणं संप्रयच्छति 49 न वधार्दं परथातव्या न कीनाशे न नास्तिके गॊजीविने न थातव्या तदा गौः पुरुषर्षभ 50 थथाति ताथृशानां वै नरॊ गाः पापकर्मणाम अक्षयं नरकं यातीत्य एवम आहुर मनीषिणः 51 न कृशां पापवत्सां वा वन्ध्यां रॊगान्वितां तदा न वयङ्गां न परिश्रान्तां थथ्याथ गां बराह्मणाय वै 52 थश गॊसहस्रथः सम्यक शक्रेण सह मॊथते अक्षयाँल लभते लॊकान नरः शतसहस्रथः 53 इत्य एतथ गॊप्रथानं च तिलथानं च कीर्तितम तदा भूमिप्रथानं च शृणुष्वान्ने च भारत 54 अन्नथानं परधानं हि कौन्तेय परिचक्षते अन्नस्य हि परथनेन रन्तिथेवॊ थिवं गतः सवायम्भुवं महाभागं स पश्यति नराधिप 55 न हिरण्यैर न वासॊभिर नाश्वथानेन भारत पराप्नुवन्ति नराः शरेयॊ यदेहान्न परथाः परभॊ 56 अन्नं वै परमं थरव्यम अन्नं शरीश च परा मता अन्नात पराणः परभवति तेजॊ वीर्यं बलं तदा 57 सथ्भ्यॊ थथाति यश चान्नं सथैकाग्र मना नरः न स थुर्गाण्य अवाप्नॊतीत्य एवम आह पराशरः 58 अर्चयित्वा यदान्यायं थेवेभ्यॊ ऽननं निवेथयेत यथन्नॊ हि नरॊ राजंस तथन्नास तस्य थेवताः 59 कौमुथ्यां शुक्लपक्षे तु यॊ ऽननथानं करॊत्य उत 60 स संतरति थुर्गाणि परेत्य चानन्त्यम अश्नुते 61 अभुक्त्वातिदये चान्नं परयच्छेथ यः समाहितः स वै बरह्म विथां लॊकान पराप्नुयाथ भरतर्षभ 62 सुकृच्छ्राम आपथं पराप्तश चान्नथः पुरुषस तरेत पापं तरति चैवेह थुष्कृतं चापकर्षति 63 इत्य एतथ अन्नथानस्य तिलथानस्य चैव ह भूमिथानस्य च फलं गॊथानस्य च कीर्तितम |
1
[y] dahyamānāya viprāya yaḥ prayacchaty upānahau yat phalaṃ tasya bhavati tan me brūhi pitāmaha 2 [bh] upānahau prayacched yo brāhmaṇebhyo samāhitaḥ mardate kanakān sarvān viṣamān nistaraty api sa śatrūṇām upari ca saṃtiṣṭhati yudhiṣṭhira 3 yānaṃ cāśvatarī yuktaṃ tasya śubhraṃ viśāṃ pate upatiṣṭhati kaunteya rūpyakāñcanabhūṣaṇam śakaṭaṃ damya saṃyuktaṃ dattaṃ bhavati caiva hi 4 [y] yat phalaṃ tiladāne ca bhūmidāne ca kīrtitam gopradāne 'nnadāne ca bhūyas tad brūhi kaurava 5 [bh] śṛṇuṣva mama kaunteya tiladānasya yat phalam niśamya ca yathānyāyaṃ prayaccha kurusattama 6 pitṝṇāṃ prathamaṃ bhojyaṃ tilāḥ sṛṣṭāḥ svayambhuvā tiladānena vai tasmāt pitṛpakṣaḥ pramodate 7 māghamāse tilān yas tu brāhmaṇebhyaḥ prayacchati sarvasattvasamākīrṇaṃ narakaṃ sa na paśyati 8 sarvakāmaiḥ sa yajate yas tilair yajate pitṝn na cākāmena dātavyaṃ tilaśrāddhaṃ kathaṃ cana 9 maharṣeḥ kaśyapasyaite gātrebhyaḥ prasṛtā tilāḥ tato divyaṃ gatā bhāvaṃ pradāneṣu tilāḥ prabho 10 pauṣṭikā rūpadāś caiva tathā pāpavināśanāḥ tasmāt sarvapradānebhyas tiladānaṃ viśiṣyate 11 āpastambaś ca medhāvī śaṅkhaś ca likhitas tathā maharṣir gautamaś cāpi tiladānair divaṃ gatāḥ 12 tilahomaparā viprāḥ sarve saṃyata maithunāḥ samā gavyena haviṣā pravṛttiṣu ca saṃsthitāḥ 13 sarveṣām eva dānānāṃ tiladānaṃ paraṃ smṛtam akṣayaṃ sarvadānānāṃ tiladānam ihocyate 14 utpanne ca purā havye kuśikarṣiḥ paraṃtapa tilair agnitrayaṃ hutvā prāptavān gatim uttamām 15 iti proktaṃ kuruśreṣṭha tiladānam anuttamam vidhānaṃ yena vidhinā tilānām iha śasyate 16 ata ūrdhvaṃ nibodhedaṃ devānāṃ yaṣṭum icchatām samāgamaṃ mahārāja brahmaṇā vai svayambhuvā 17 devāḥ sametya brahmāṇaṃ bhūmibhāgaṃ yiyakṣavaḥ śubhaṃ deśam ayācanta yajema iti pārthiva 18 [devāh] bhagavaṃs tvaṃ prabhur bhūmeḥ sarvasya tridivasya ca yajemahi mahābhāga yajñaṃ bhavad anujñayā nānanujñāta bhūmir hi yajñasya phalam aśnute 19 tvaṃ hi sarvasya jagataḥ sthāvarasya carasya ca prabhur bhavasi tasmāt tvaṃ samanujñātum arhasi 20 [brahmā] dadāmi medinī bhāgaṃ bhavadbhyo 'haṃ surarṣabhāḥ yasmin deśe kariṣyadhvaṃ yajñaṃ kāśyapanandanāḥ 21 [devāh] bhagavan kṛtakāmāḥ smo yakṣyāmas tv āptadakṣiṇaiḥ imaṃ tu deśaṃ munayaḥ paryupāsanta nityadā 22 [bh] tato 'gasyaś ca kaṇvaś ca bhṛgur atrir vṛṣā kapiḥ asito devalaś caiva devayajñam upāgaman 23 tato devā mahātmāna ījire yajñam acyuta tathā samāpayām āsur yathākālaṃ surarṣabhāḥ 24 ta iṣṭayajñās tridaśā himavaty acalottame ṣaṣṭham aṃśaṃ kratos tasya bhūmidānaṃ pracakrire 25 prādeśa mātraṃ bhūmes tu yo dadyād anupaskṛtam na sīdati sa kṛcchreṣu na ca durgāṇy avāpnute 26 śītavātātapa sahāṃ gṛhabhūmiṃ susaṃskṛtām pradāya suralokasthaḥ puṇyānte 'pi na cālyate 27 mudito vasate prājñaḥ śakreṇa saha pārthiva ratiśraya pradātā ca so 'pi svarge mahīyate 28 adhyāpaka kule jātaḥ śrotriyo niyatendriyaḥ gṛhe yasya vaset tuṣṭaḥ pradhānaṃ lokam aśnute 29 tathā gavārthe śaraṇaṃ śītavarṣasahaṃ mahat ā saptamaṃ tārayati kulaṃ bharatasattama 30 kṣetrabhūmiṃ dadal loke putra śriyam avāpnuyāt ratnabhūmiṃ pradattvā tu kulavaṃśaṃ vivardhayet 31 na coṣarāṃ na nirdagdhāṃ mahīṃ dadyāt kathaṃ cana na śmaśānaparītāṃ ca na ca pāpaniṣevitām 32 pārakye bhūmideśe tu pitṝṇāṃ nirpavet tu yaḥ tad bhūmisvāmi pitṛbhiḥ śrādha karma vihanyate 33 tasmāt krīvā mahīṃ dadyāt svalpām api vicakṣaṇaḥ piṃḍaḥ pitṛbhyo datto vai tasyāṃ bhavati śāśvataḥ 34 aṭavī parvatāś caiva nadītīrthāni yāni ca sarāṇy asvāmikāny āhur na hi tatra parigrahaḥ 35 ity etad bhūmidānasya phalam uktaṃ viśāṃ pate ataḥ paraṃ tu godānaṃ kīrtayiṣyāmi te 'nagha 36 gāvo 'dhikās tapasvibhyo yasmāt sarvebhya eva ca tasmān maheśvaro devas tapas tābhiḥ samāsthitaḥ 37 brahmaloke vasanty etāḥ somena saha bhārata āsāṃ brahmarṣayaḥ siddhāḥ prārthayanti parāṃ gatim 38 payasā haviṣā dadhnā śakṛtāpy atha carmaṇā asthibhiś copakurvanti śṛṅgair vālaiś ca bhārata 39 nāsāṃ śītātapau syātāṃ sadaitāḥ karma kurvate na varṣaṃ viṣamaṃ vāpi duḥkham āsāṃ bhavaty uta 40 brāhmaṇaiḥ sahitā yānti tasmāt parataraṃ padam ekaṃ gobrāhmaṇaṃ tasmāt pravadanti manīṣiṇaḥ 41 ranti devasya yajñe tāḥ paśutvenopakalpitāḥ tataś carmaṇvatī rājan gocarmabhyaḥ pravartitā 42 paśutvāc ca vinirmuktāḥ pradānāyopakalpitāḥ tā imā vipramukhyebhyo yo dadāti mahīpate nistared āpadaṃ kṛcchrāṃ viṣamastho 'pi pārthiva 43 gavāṃ sahasradaḥ pretya narakaṃ na prapaśyati sarvatra vijayaṃ cāpi labhate manujādhipa 44 amṛtaṃ vai gavāṃ kṣīram ity āha tridaśādhipaḥ tasmād dadāti yo dhenum amṛtaṃ sa prayacchati 45 agnīnām avyayaṃ hy etad dhaumyaṃ veda vido viduḥ tasmād dadāti yo dhenuṃ sa haumyaṃ saṃprayacchati 46 svargo vai mūrtimān eṣa vṛṣabhaṃ yo gavāṃ patim vipre guṇayute dadyāt sa vai svarge mahīyate 47 prāṇā vai prāṇinām ete procyante bharatarṣabha tasmād dadāti yo dhenuṃ prāṇān vai sa prayacchati 48 gāvaḥ śaraṇyā bhūtānām iti veda vido viduḥ tasmād dadāti yo dhenuṃ śaraṇaṃ saṃprayacchati 49 na vadhārthaṃ pradātavyā na kīnāśe na nāstike gojīvine na dātavyā tathā gauḥ puruṣarṣabha 50 dadāti tādṛśānāṃ vai naro gāḥ pāpakarmaṇām akṣayaṃ narakaṃ yātīty evam āhur manīṣiṇaḥ 51 na kṛśāṃ pāpavatsāṃ vā vandhyāṃ rogānvitāṃ tathā na vyaṅgāṃ na pariśrāntāṃ dadyād gāṃ brāhmaṇāya vai 52 daśa gosahasradaḥ samyak śakreṇa saha modate akṣayāṁl labhate lokān naraḥ śatasahasradaḥ 53 ity etad gopradānaṃ ca tiladānaṃ ca kīrtitam tathā bhūmipradānaṃ ca śṛṇuṣvānne ca bhārata 54 annadānaṃ pradhānaṃ hi kaunteya paricakṣate annasya hi pradanena rantidevo divaṃ gataḥ // svāyambhuvaṃ mahābhāgaṃ sa paśyati narādhipa 55 na hiraṇyair na vāsobhir nāśvadānena bhārata prāpnuvanti narāḥ śreyo yathehānna pradāḥ prabho 56 annaṃ vai paramaṃ dravyam annaṃ śrīś ca parā matā annāt prāṇaḥ prabhavati tejo vīryaṃ balaṃ tathā 57 sadbhyo dadāti yaś cānnaṃ sadaikāgra manā naraḥ na sa durgāṇy avāpnotīty evam āha parāśaraḥ 58 arcayitvā yathānyāyaṃ devebhyo 'nnaṃ nivedayet yadanno hi naro rājaṃs tadannās tasya devatāḥ 59 kaumudyāṃ śuklapakṣe tu yo 'nnadānaṃ karoty uta 60 sa saṃtarati durgāṇi pretya cānantyam aśnute 61 abhuktvātithaye cānnaṃ prayacched yaḥ samāhitaḥ sa vai brahma vidāṃ lokān prāpnuyād bharatarṣabha 62 sukṛcchrām āpadaṃ prāptaś cānnadaḥ puruṣas taret pāpaṃ tarati caiveha duṣkṛtaṃ cāpakarṣati 63 ity etad annadānasya tiladānasya caiva ha bhūmidānasya ca phalaṃ godānasya ca kīrtitam |