Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 13 Index Previous Next
|
1
[य] अर्दाश्रयाथ वा कामाथ वा वर्णानां वाप्य अनिश्चयात अज्ञानाथ वापि वर्णानां जायते वर्णसंकरः 2 तेषाम एतेन विधिना जातानां वर्णसंकरे कॊ धर्मः कानि कर्माणि तन मे बरूहि पितामह 3 [भ] चातुर्वर्ण्यस्य कर्माणि चातुर्वर्ण्यं च केवलम असृजत स ह यज्ञार्दे पूर्वम एव परजापतिः 4 भार्याश चतस्रॊ विप्रस्य थवयॊर आत्मास्य जायते आनुपूर्व्याथ थवयॊर हीनौ मातृजात्यौ परसूयतः 5 परं शवाथ बराह्मणस्यैष पुत्रः; शूथ्रा पुत्रं पारशवं तम आहुः शुश्रूषकः सवस्य कुलस्य स सयात; सवं चारित्रं नित्यम अदॊ न जह्यात 6 सर्वान उपायान अपि संप्रधार्य; समुथ्धरेत सवस्य कुलस्य तन्तुम जयेष्ठॊ यवीयान अपि यॊ थविजस्य; शुश्रूषवान थानपरायणः सयात 7 तिस्रः कषत्रिय संबन्धाथ थवयॊर आत्मास्य जायते हीनवर्णस तृतीयायां शूथ्र उग्र इति समृतः 8 थवे चापि भार्ये वैश्यस्य थवयॊर आत्मास्य जायते शुथ्रा शूथ्रस्य चाप्य एका शूथ्रम एव परजायते 9 अतॊ विशिष्टस तव अधमॊ गुरु थारप्रधर्षकः बाह्यं वर्णं जनयति चातुर्वर्ण्यविगर्हितम 10 अयाज्यं कषत्रियॊ वरात्यं सूतं सतॊक करियापरम वैश्यॊ वैथेहकं चापि मौथ्गल्यम अपवर्जितम 11 शूथ्रश चण्डालम अत्युग्रं वध्यघ्नं बाह्यवासिनम बराह्मण्यां संप्रजायन्त इत्य एते कुलपांसनाः एते मतिमतां शरेष्ठ वर्षसंकरजाः परभॊ 12 बन्थी तु जायते वैश्यान माघधॊ वाक्यजीवनः शूथ्रान निषाथॊ मत्स्यघ्नः कषत्रियायां वयतिक्रमात 13 शूथ्राथ आयॊगवश चापि वैश्यायां गरामधर्मिणः बराह्मणैर अप्रतिग्राह्यस तक्षा स वनजीवनः 14 एते ऽपि सथृशं वर्णं जनयन्ति सवयॊनिषु मातृजात्यां परसूयन्ते परवरा हीनयॊनिषु 15 यदा चतुर्षु वर्णेषु थवयॊर आत्मास्य जायते आनन्तर्यात तु जायन्ते तदा बाह्याः परधानतः 16 ते चापि सथृशं वर्णं जनयन्ति सवयॊनिषु परस्परस्य वर्तन्तॊ जनयन्ति विगर्हितान 17 यदा च शूथ्रॊ बराह्मण्यां जन्तुं बाह्यं परसूयते एवं बाह्यतराथ बाह्यश चातुर्वर्ण्यात परसूयते 18 परतिलॊमं तु वर्तन्तॊ बाह्याथ बाह्यतरं पुनः हीना हीनात परसूयन्ते वर्णाः पञ्चथशैव ते 19 अगम्या गमनाच चैव वर्तते वर्णसंकरः वरात्यानाम अत्र जायन्ते सैरन्ध्रा मागधेषु च परसाधनॊपचारज्ञम अथासं थासजीवनम 20 अतश चायॊगवं सूते वागुरा वनजीवनम मैरेयकं च वैथेहः संप्रसूते ऽद माधुकम 21 निषाथॊ मुथ्गरं सूते थाशं नावॊपजीविनम मृतपं चापि चण्डालः शवपाकम अतिकुत्सितम 22 चतुरॊ मागधी सूते करूरान मायॊपजीविनः मांसस्वाथु करं सूथं सौगन्धम इति संज्ञितम 23 वैथेहकाच च पापिष्ठं करूरं भार्यॊपजीविनम निषाथान मथ्रनाभं च खरयानप्रयायिनम 24 चण्डालात पुल्कसं चापि खराश्वगजभॊजिनम मृतचेल परतिच्छन्नं भिन्नभाजन भॊजिनम 25 आयॊगवीषु जायन्ते हीनवर्णासु ते तरयः कषुथ्रॊ वैथेहकाथ अन्ध्रॊ बहिर गरामप्रतिश्रयः 26 कारावरॊ निषाथ्यां तु चर्म कारात परजायते चण्डालात पाण्डुसौपाकस तवक सारव्यवहारवान 27 आहिण्डिकॊ निषाथेन वैथेह्यां संप्रजायते चण्डालेन तु सौपाकॊ मौथ्गल्य समवृत्तिमान 28 निषाथी चापि चण्डालात पुत्रम अन्तावसायिनम शमशानगॊचरॊ सूतॊ बाह्यैर अपि बहिष्कृतम 29 इत्य एताः संकरे जात्यः पितृमातृव्यतिक्रमात परच्छन्ना वा परकाशा वा वेथितव्याः सवकर्मभिः 30 चतुर्णाम एव वर्णानां धर्मॊ नान्यस्य विथ्यते वर्णानां धर्महीनेषु संज्ञा नास्तीह कस्य चित 31 यथृच्छयॊपसंपन्नैर यज्ञसाधु बहिष्कृतैः बाह्या बाह्यैस तु जायन्ते यदावृत्ति यदाश्रयम 32 चतुष्पद शमशानानि शैलांश चान्यान वनस्पतीन युञ्जन्ते चाप्य अलंकारांस तदॊपकरणानि च 33 गॊब्राह्मणार्दे साहाय्यं कुर्वाणा वै न संशयः आनृशंस्यम अनुक्रॊशः सत्यवाक्यम अद कषमा 34 सवशरीरैः परित्राणं बाह्यानां सिथ्धिकारकम मनुजव्याघ्रभवति तत्र मे नास्ति संशयः 35 यदॊपथेशं परिकीर्तितासु; नरः परजायेत विचार्य बुथ्धिमान विहीनयॊनिर हि सुतॊ ऽवसाथयेत; तितीर्षमाणं सलिले यदॊपलम 36 अविथ्वांसम अलं लॊके विथ्वामम अपि वा पुनः नयन्ते हय उत्पदं नार्यः कामक्रॊधवशानुगम 37 सवभावश चैव नारीणां नराणाम इह थूषणम इत्य अर्दं न परसज्जन्ते परमथासु विपश्चितः 38 [य] वर्णापेतम अविज्ञातं नरं कलुष यॊनिजम आर्य रूपम इवानार्यं कदं विथ्यामहे नृप 39 [भ] यॊनिसंकलुषे जातं नानाचार समाहितम कर्मभिः सज्जनाचीर्णैर विज्ञेया यॊनिशुथ्धता 40 अनार्यत्वम अनाचारः करूरत्वं निष्क्रियात्मता पुरुषं वयञ्जयन्तीह लॊके कलुष यॊनिजम 41 पित्र्यं वा भजते शीलं मातृजं वा तदॊभयम न कदं चन संकीर्णः परकृतिं सवां नियच्छति 42 यदैव सथृशॊ रूपे मातापित्रॊर हि जायते वयाघ्रश चित्रैस तदा यॊनिं पुरुषः सवां नियच्छति 43 कुलस्रॊतसि संच्छन्ने यस्य सयाथ यॊनिसंकरः संश्रयत्य एव तच छीलं नरॊ ऽलपम अपि वा बहु 44 आर्य रूपसमाचारं चरन्तं कृतके पदि सववर्णम अन्यवर्णं वा सवशीलं शास्ति निश्चये 45 नाना वृत्तेषु भूतेषु नाना कर्म रतेषु च जन्म वृत्तसमं लॊके सुश्लिष्टं न विरज्यते 46 शरीरम इह सत्त्वेन नरस्य परिकृष्यते जयेष्ठमध्यावरं सत्त्वं तुल्यसत्त्वं परमॊथते 47 जयायांसम अपि शीलेन विहीनं नैव पूजयेत अपि शूथ्रं तु सथ्वृत्तं धर्मज्ञम अभिपूजयेत 48 आत्मानम आख्याति हि कर्मभिर नरः; सवशीलचारित्रकृतैः शुभाशुभैः परनष्टम अप्य आत्मकुलं तदा नरः; पुनः परकाशं कुरुते सवकर्मभिः 49 यॊनिष्व एतासु सर्वासु संकीर्णास्व इतरासु च यत्रात्मानं न जनयेथ बुधस ताः परिवर्जयेत |
1
[y] arthāśrayād vā kāmād vā varṇānāṃ vāpy aniścayāt ajñānād vāpi varṇānāṃ jāyate varṇasaṃkaraḥ 2 teṣām etena vidhinā jātānāṃ varṇasaṃkare ko dharmaḥ kāni karmāṇi tan me brūhi pitāmaha 3 [bh] cāturvarṇyasya karmāṇi cāturvarṇyaṃ ca kevalam asṛjat sa ha yajñārthe pūrvam eva prajāpatiḥ 4 bhāryāś catasro viprasya dvayor ātmāsya jāyate ānupūrvyād dvayor hīnau mātṛjātyau prasūyataḥ 5 paraṃ śavād brāhmaṇasyaiṣa putraḥ; śūdrā putraṃ pāraśavaṃ tam āhuḥ śuśrūṣakaḥ svasya kulasya sa syāt; svaṃ cāritraṃ nityam atho na jahyāt 6 sarvān upāyān api saṃpradhārya; samuddharet svasya kulasya tantum jyeṣṭho yavīyān api yo dvijasya; śuśrūṣavān dānaparāyaṇaḥ syāt 7 tisraḥ kṣatriya saṃbandhād dvayor ātmāsya jāyate hīnavarṇas tṛtīyāyāṃ śūdra ugra iti smṛtaḥ 8 dve cāpi bhārye vaiśyasya dvayor ātmāsya jāyate śudrā śūdrasya cāpy ekā śūdram eva prajāyate 9 ato viśiṣṭas tv adhamo guru dārapradharṣakaḥ bāhyaṃ varṇaṃ janayati cāturvarṇyavigarhitam 10 ayājyaṃ kṣatriyo vrātyaṃ sūtaṃ stoka kriyāparam vaiśyo vaidehakaṃ cāpi maudgalyam apavarjitam 11 śūdraś caṇḍālam atyugraṃ vadhyaghnaṃ bāhyavāsinam brāhmaṇyāṃ saṃprajāyanta ity ete kulapāṃsanāḥ ete matimatāṃ śreṣṭha varṣasaṃkarajāḥ prabho 12 bandī tu jāyate vaiśyān māghadho vākyajīvanaḥ śūdrān niṣādo matsyaghnaḥ kṣatriyāyāṃ vyatikramāt 13 śūdrād āyogavaś cāpi vaiśyāyāṃ grāmadharmiṇaḥ brāhmaṇair apratigrāhyas takṣā sa vanajīvanaḥ 14 ete 'pi sadṛśaṃ varṇaṃ janayanti svayoniṣu mātṛjātyāṃ prasūyante pravarā hīnayoniṣu 15 yathā caturṣu varṇeṣu dvayor ātmāsya jāyate ānantaryāt tu jāyante tathā bāhyāḥ pradhānataḥ 16 te cāpi sadṛśaṃ varṇaṃ janayanti svayoniṣu parasparasya vartanto janayanti vigarhitān 17 yathā ca śūdro brāhmaṇyāṃ jantuṃ bāhyaṃ prasūyate evaṃ bāhyatarād bāhyaś cāturvarṇyāt prasūyate 18 pratilomaṃ tu vartanto bāhyād bāhyataraṃ punaḥ hīnā hīnāt prasūyante varṇāḥ pañcadaśaiva te 19 agamyā gamanāc caiva vartate varṇasaṃkaraḥ vrātyānām atra jāyante sairandhrā māgadheṣu ca prasādhanopacārajñam adāsaṃ dāsajīvanam 20 ataś cāyogavaṃ sūte vāgurā vanajīvanam maireyakaṃ ca vaidehaḥ saṃprasūte 'tha mādhukam 21 niṣādo mudgaraṃ sūte dāśaṃ nāvopajīvinam mṛtapaṃ cāpi caṇḍālaḥ śvapākam atikutsitam 22 caturo māgadhī sūte krūrān māyopajīvinaḥ māṃsasvādu karaṃ sūdaṃ saugandham iti saṃjñitam 23 vaidehakāc ca pāpiṣṭhaṃ krūraṃ bhāryopajīvinam niṣādān madranābhaṃ ca kharayānaprayāyinam 24 caṇḍālāt pulkasaṃ cāpi kharāśvagajabhojinam mṛtacela praticchannaṃ bhinnabhājana bhojinam 25 āyogavīṣu jāyante hīnavarṇāsu te trayaḥ kṣudro vaidehakād andhro bahir grāmapratiśrayaḥ 26 kārāvaro niṣādyāṃ tu carma kārāt prajāyate caṇḍālāt pāṇḍusaupākas tvak sāravyavahāravān 27 āhiṇḍiko niṣādena vaidehyāṃ saṃprajāyate caṇḍālena tu saupāko maudgalya samavṛttimān 28 niṣādī cāpi caṇḍālāt putram antāvasāyinam śmaśānagocaro sūto bāhyair api bahiṣkṛtam 29 ity etāḥ saṃkare jātyaḥ pitṛmātṛvyatikramāt pracchannā vā prakāśā vā veditavyāḥ svakarmabhiḥ 30 caturṇām eva varṇānāṃ dharmo nānyasya vidyate varṇānāṃ dharmahīneṣu saṃjñā nāstīha kasya cit 31 yadṛcchayopasaṃpannair yajñasādhu bahiṣkṛtaiḥ bāhyā bāhyais tu jāyante yathāvṛtti yathāśrayam 32 catuṣpatha śmaśānāni śailāṃś cānyān vanaspatīn yuñjante cāpy alaṃkārāṃs tathopakaraṇāni ca 33 gobrāhmaṇārthe sāhāyyaṃ kurvāṇā vai na saṃśayaḥ ānṛśaṃsyam anukrośaḥ satyavākyam atha kṣamā 34 svaśarīraiḥ paritrāṇaṃ bāhyānāṃ siddhikārakam manujavyāghrabhavati tatra me nāsti saṃśayaḥ 35 yathopadeśaṃ parikīrtitāsu; naraḥ prajāyeta vicārya buddhimān vihīnayonir hi suto 'vasādayet; titīrṣamāṇaṃ salile yathopalam 36 avidvāṃsam alaṃ loke vidvāmam api vā punaḥ nayante hy utpathaṃ nāryaḥ kāmakrodhavaśānugam 37 svabhāvaś caiva nārīṇāṃ narāṇām iha dūṣaṇam ity arthaṃ na prasajjante pramadāsu vipaścitaḥ 38 [y] varṇāpetam avijñātaṃ naraṃ kaluṣa yonijam ārya rūpam ivānāryaṃ kathaṃ vidyāmahe nṛpa 39 [bh] yonisaṃkaluṣe jātaṃ nānācāra samāhitam karmabhiḥ sajjanācīrṇair vijñeyā yoniśuddhatā 40 anāryatvam anācāraḥ krūratvaṃ niṣkriyātmatā puruṣaṃ vyañjayantīha loke kaluṣa yonijam 41 pitryaṃ vā bhajate śīlaṃ mātṛjaṃ vā tathobhayam na kathaṃ cana saṃkīrṇaḥ prakṛtiṃ svāṃ niyacchati 42 yathaiva sadṛśo rūpe mātāpitror hi jāyate vyāghraś citrais tathā yoniṃ puruṣaḥ svāṃ niyacchati 43 kulasrotasi saṃcchanne yasya syād yonisaṃkaraḥ saṃśrayaty eva tac chīlaṃ naro 'lpam api vā bahu 44 ārya rūpasamācāraṃ carantaṃ kṛtake pathi svavarṇam anyavarṇaṃ vā svaśīlaṃ śāsti niścaye 45 nānā vṛtteṣu bhūteṣu nānā karma rateṣu ca janma vṛttasamaṃ loke suśliṣṭaṃ na virajyate 46 śarīram iha sattvena narasya parikṛṣyate jyeṣṭhamadhyāvaraṃ sattvaṃ tulyasattvaṃ pramodate 47 jyāyāṃsam api śīlena vihīnaṃ naiva pūjayet api śūdraṃ tu sadvṛttaṃ dharmajñam abhipūjayet 48 ātmānam ākhyāti hi karmabhir naraḥ; svaśīlacāritrakṛtaiḥ śubhāśubhaiḥ pranaṣṭam apy ātmakulaṃ tathā naraḥ; punaḥ prakāśaṃ kurute svakarmabhiḥ 49 yoniṣv etāsu sarvāsu saṃkīrṇāsv itarāsu ca yatrātmānaṃ na janayed budhas tāḥ parivarjayet |