Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 13 Index Previous Next
|
1
[य] सर्वशास्त्रविधानज्ञ राजधर्मार्दवित्तम अतीव संशयच छेत्ता भवान वै परदितः कषितौ 2 कश चित तु संशयॊ मे ऽसति तन मे बरूहि पितामह अस्याम आपथि कष्टायाम अन्यं पृच्छाम कं वयम 3 यदा नरेण कर्तव्यं यश च धर्मः सनातनः एतत सर्वं महाबाहॊ भवान वयाख्यातुम अर्हति 4 चतस्रॊ विहिता भार्या बराह्मणस्य पितामह बराह्मणी कषत्रिया वैश्या शूथ्रा च रतिम इच्छतः 5 तत्र जातेषु पुत्रेषु सर्वासां कुरुसत्तम आनुपूर्व्येण कस तेषां पित्र्यं थायाथम अर्हति 6 केन वा किं ततॊ हार्यं पितृवित्तात पितामह एतथ इच्छामि कदितं विभागस तेषु यः समृतः 7 [भ] बराह्मणः कषत्रियॊ वैश्यस तरयॊ वर्णा थविजातयः एतेषु विहितॊ धर्मॊ बराह्मणस्य युधिष्ठिर 8 वैषम्याथ अद वा लॊभात कामाथ वापि परंतप बराह्मणस्य भवेच छूथ्रा न तु थृष्टान्ततः समृता 9 शुथ्रां शयनम आरॊप्य बराह्मणः पीडितॊ भवेत परायश्चित्तीयते चापि विधिथृष्टेन हेतुना 10 तत्र जातेष्व अपत्येषु थविगुणं सयाथ युधिष्ठिर अतस ते नियमं वित्ते संप्रवक्ष्यामि भारत 11 लक्षण्यॊ गॊवृषॊ यानं यत परधानतमं भवेत बराह्मण्यास तथ धरेत पुत्र एकांशं वै पितुर धनात 12 शेषं तु थशधा कार्यं बराह्मण सवं युधिष्ठिर तत्र तेनैव हर्तव्याश चत्वारॊ ऽंशाः पितुर धनात 13 कषत्रियायास तु यः पुत्रॊ बराह्मणः सॊ ऽपय असंशयः स तु मातृविशेषेण तरीन अंशान हर्तुम अर्हति 14 वर्णे तृतीये जातस तु वैश्यायां बराह्मणाथ अपि थविर अंशस तेन हर्तव्यॊ बराह्मण सवाथ युधिष्ठिर 15 शूथ्रायां बराह्मणाज जातॊ नित्याथेय धनः समृतः अल्पं वापि परथातव्यं शूथ्र पुत्राय भारत 16 थशधा परविभक्तस्य धनस्यैष भवेत करमः सवर्णासु तु जातानां समान भागान परकल्पयेत 17 अब्राह्मणं तु मन्यन्ते शूथ्रा पुत्रम अनैपुणात तरिषु वर्षेषु जातॊ हि बराह्मणाथ बराह्मणॊ भवेत 18 समृता वर्णाश च चत्वारः पञ्चमॊ नाधिगम्यते हरेत तु थशमं भागं शूथ्रा पुत्रः पितुर धनात 19 तत तु थत्तं हरेत पित्रा नाथत्तं हर्तुम अर्हति अवश्यं हि धनं थेयं शूथ्रा पुत्राय भारत 20 आनृशंस्यं परॊ धर्म इति तस्मै परथीयते यत्र तत्र समुत्पन्नॊ गुणायैवॊपलक्पते 21 यथि वाप्य एकपुत्रः सयाथ अपुत्रॊ यथि वा भवेत नाधिकं थशम आथथ्याच छूथ्रा पुत्राय भारत 22 तरैवार्षिकाथ यथा भक्ताथ अधिकं सयाथ थविजस्य तु यजेत तेन थरव्येण न वृदा साधयेथ धनम 23 तरिसाहस्र परॊ थायः सत्रियॊ थेयॊ धनस्य वै तच च भर्त्रा धनं थत्तं नाथत्तं भॊक्तुम अर्हति 24 सत्रीणां तु पतिथायाथ्यम उपभॊग फलं समृतम नापहारं सत्रियः कुर्युः पतिवित्तात कदं चन 25 सत्रियास तु यथ भवेथ वित्तं पित्रा थत्तं युधिष्ठिर बराह्मण्यास तथ धरेत कन्या यदा पुत्रस तदा हि सा सा हि पुत्रसमा राजन विहिता कुरुनन्थन 26 एवम एत समुथ्थिष्टं धर्मेषु भरतर्षभ एतथ धर्मम अनुस्मृत्य न वृदा साधयेथ धनम 27 [य] शूथ्रायां बराह्मणाज जातॊ यथ्य अथेय धनः समृतः केन परतिविशेषेण थशमॊ ऽपय अस्य थीयतेण 28 बराह्मण्यां बराह्मणाज जातॊ बराह्मणः सयान न संशयः कषत्रियायां तदैव सयाथ वैश्यायाम अपि चैव हि 29 कस्मात ते विषमं भागं भजेरन नृपसत्तम यथा सर्वे तरयॊ वर्णास तवयॊक्ता बराह्मणा इति 30 [भ] थारा इत्य उच्यते लॊके नाम्नैकेन परंतप परॊक्तेन चैकनाम्नायं विशेषः सुमहान भवेत 31 तिस्रः कृत्वा पुरॊ भार्याः पश्चाथ विन्थेत बराह्मणीम सा जयेष्ठा सा च पूज्या सयात सा च ताभ्यॊ गरीयसी 32 सनानं परसाधनं भर्तुर थन्तधावनम अञ्जनम हव्यं कव्यं च यच चान्यथ धर्मयुक्तं भवेथ गृहे 33 न तस्यां जातु तिष्ठन्त्याम अन्या तत कर्तुम अर्हति बराह्मणी तव एव तत कुर्याथ बराह्मणस्य युधिष्ठिर 34 अन्नं पानं च माल्यं च वासांस्य आभरणानि च बराह्मण्यै तानि थेयानि भर्तुः सा हि गरीयसी 35 मनुनाभिहितं शास्त्रं यच चापि कुरुनन्थन तत्राप्य एष महाराज थृष्टॊ धर्मः सनातनः 36 अद चेथ अन्यदा कुर्याथ यथि कामाथ युधिष्ठिर यदा बराह्मण चण्डालः पूर्वथृष्टस तदैव सः 37 बराह्मण्याः सथृशः पुत्रः कषत्रियायाश च यॊ भवेत राजन विशेषॊ नास्त्य अत्र वर्णयॊर उभयॊर अपि 38 न तु जात्या समा लॊके बराह्मण्याः कषत्रिया भवेत बराह्मण्याः परदमः पुत्रॊ भूयान सयाथ राजसत्तम भूयॊ ऽपि भूयसा हार्यं पितृवित्ताथ युधिष्ठिर 39 यदा न सथृशी जातु बराह्मण्याः कषत्रिया भवेत कषत्रियायास तदा वैश्या न जातु सथृशी भवेत 40 शरीश च राज्यं च कॊशश च कषत्रियाणां युधिष्ठिर विहितं थृश्यते राजन सागरान्ता च मेथिनी 41 कषत्रियॊ हि सवधर्मेण शरियं पराप्नॊति भूयसीम राजा थण्डधरॊ राजन रक्षा नान्यत्र कषत्रियात 42 बराह्मणा हि महाभागा थेवानाम अपि थेवताः तेषु राजा परवर्तेत पूजया विधिपूर्वकम 43 परणीतम ऋषिभिर जञात्वा धर्मं शाश्वतम अव्ययम लुप्यमानाः सवधर्मेण कषत्रियॊ रक्षति परजाः 44 थस्युभिर हरियमाणं च धनं थाराश च सर्वशः सर्वेषाम एव वर्णानां तराता भवति पार्दिवः 45 भूयान सयात कषत्रिया पुत्रॊ वैश्यापुत्रान न संशयः भूयस तेनापि हर्तव्यं पितृवित्ताथ युधिष्ठिर 46 [य] उक्तं ते विधिवथ राजन बराह्मण सवे पितामह इतरेषां तु वर्णानां कदं विनियमॊ भवेत 47 [भ] कषत्रियस्यापि भार्ये थवे विहिते कुरुनन्थन तृतीया च भवेच छूथ्रा न तु थृष्टान्ततः समृता 48 एष एव करमॊ हि सयात कषत्रियाणां युधिष्ठिर अष्टधा तु भवेत कार्यं कषत्रिय सवं युधिष्ठिर 49 कषत्रियाया हरेत पुत्रश चतुरॊ ऽंशान पितुर धनात युथ्धावहारिकं यच च पितुः सयात स हरेच च तत 50 वैश्यापुत्रस तु भागां सत्रीञ शूथ्रा पुत्रॊ ऽदाष्टमम सॊ ऽपि थत्तं हरेत पित्रा नाथत्तं हर्तुम अर्हति 51 एकैव हि भवेथ भार्या वैश्यस्य कुरुनन्थन थवितीया वा भवेच छूथ्रा न तु थृष्टान्ततः समृता 52 वैश्यस्य वर्तमानस्य वैश्यायां भरतर्षभ शूथ्रायां चैव कौन्तेय तयॊर विनियमः समृतः 53 पञ्चधा तु भवेत कार्यं वैश्य सवं भरतर्षभ तयॊर अपत्ये वक्ष्यामि विभागं च जनाधिप 54 वैश्यापुत्रेण हर्तव्याश चत्वारॊ ऽंशः पितुर धनात पञ्चमस तु भवेथ भागः शूथ्रा पुत्राय भारत 55 सॊ ऽपि थत्तं हरेत पित्रा नाथत्तं हर्तुम अर्हति तरिभिर वर्णैस तदा जातः शूथ्रॊ थेय धनॊ भवेत 56 शूथ्रस्य सयात सवर्णैव भार्या नान्या कदं चन शूथ्रस्य समभागः सयाथ यथि पुत्रशतं भवेत 57 जातानां समवर्णासु पुत्राणाम अविशेषतः सर्वेषाम एव वर्णानां समभागॊ धने समृतः 58 जयेष्ठस्य भागॊ जयेष्ठः सयाथ एकांशॊ यः परधानतः एष थाय विधिः पार्द पूर्वम उक्तः सवयम्भुवा 59 समवर्णासु जातानां विशेषॊ ऽसत्य अपरॊ नृप विवाह वैशेष्य कृतः पूर्वः पूर्वॊ विशिष्यते 60 हरेज जयेष्ठः परधानांशम एकं तुल्या सुतेष्व अपि मध्यमॊ मध्यमं चैव कनीयांस तु कनीयसम 61 एवं जातिषु सर्वासु सवर्णाः शरेष्ठतां गताः महर्षिर अपि चैतथ वै मारीचः काश्यपॊ ऽबरवीत |
1
[y] sarvaśāstravidhānajña rājadharmārthavittama atīva saṃśayac chettā bhavān vai prathitaḥ kṣitau 2 kaś cit tu saṃśayo me 'sti tan me brūhi pitāmaha asyām āpadi kaṣṭāyām anyaṃ pṛcchāma kaṃ vayam 3 yathā nareṇa kartavyaṃ yaś ca dharmaḥ sanātanaḥ etat sarvaṃ mahābāho bhavān vyākhyātum arhati 4 catasro vihitā bhāryā brāhmaṇasya pitāmaha brāhmaṇī kṣatriyā vaiśyā śūdrā ca ratim icchataḥ 5 tatra jāteṣu putreṣu sarvāsāṃ kurusattama ānupūrvyeṇa kas teṣāṃ pitryaṃ dāyādam arhati 6 kena vā kiṃ tato hāryaṃ pitṛvittāt pitāmaha etad icchāmi kathitaṃ vibhāgas teṣu yaḥ smṛtaḥ 7 [bh] brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyas trayo varṇā dvijātayaḥ eteṣu vihito dharmo brāhmaṇasya yudhiṣṭhira 8 vaiṣamyād atha vā lobhāt kāmād vāpi paraṃtapa brāhmaṇasya bhavec chūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā 9 śudrāṃ śayanam āropya brāhmaṇaḥ pīḍito bhavet prāyaścittīyate cāpi vidhidṛṣṭena hetunā 10 tatra jāteṣv apatyeṣu dviguṇaṃ syād yudhiṣṭhira atas te niyamaṃ vitte saṃpravakṣyāmi bhārata 11 lakṣaṇyo govṛṣo yānaṃ yat pradhānatamaṃ bhavet brāhmaṇyās tad dharet putra ekāṃśaṃ vai pitur dhanāt 12 śeṣaṃ tu daśadhā kāryaṃ brāhmaṇa svaṃ yudhiṣṭhira tatra tenaiva hartavyāś catvāro 'ṃśāḥ pitur dhanāt 13 kṣatriyāyās tu yaḥ putro brāhmaṇaḥ so 'py asaṃśayaḥ sa tu mātṛviśeṣeṇa trīn aṃśān hartum arhati 14 varṇe tṛtīye jātas tu vaiśyāyāṃ brāhmaṇād api dvir aṃśas tena hartavyo brāhmaṇa svād yudhiṣṭhira 15 śūdrāyāṃ brāhmaṇāj jāto nityādeya dhanaḥ smṛtaḥ alpaṃ vāpi pradātavyaṃ śūdra putrāya bhārata 16 daśadhā pravibhaktasya dhanasyaiṣa bhavet kramaḥ savarṇāsu tu jātānāṃ samān bhāgān prakalpayet 17 abrāhmaṇaṃ tu manyante śūdrā putram anaipuṇāt triṣu varṣeṣu jāto hi brāhmaṇād brāhmaṇo bhavet 18 smṛtā varṇāś ca catvāraḥ pañcamo nādhigamyate haret tu daśamaṃ bhāgaṃ śūdrā putraḥ pitur dhanāt 19 tat tu dattaṃ haret pitrā nādattaṃ hartum arhati avaśyaṃ hi dhanaṃ deyaṃ śūdrā putrāya bhārata 20 ānṛśaṃsyaṃ paro dharma iti tasmai pradīyate yatra tatra samutpanno guṇāyaivopalakpate 21 yadi vāpy ekaputraḥ syād aputro yadi vā bhavet nādhikaṃ daśam ādadyāc chūdrā putrāya bhārata 22 traivārṣikād yadā bhaktād adhikaṃ syād dvijasya tu yajeta tena dravyeṇa na vṛthā sādhayed dhanam 23 trisāhasra paro dāyaḥ striyo deyo dhanasya vai tac ca bhartrā dhanaṃ dattaṃ nādattaṃ bhoktum arhati 24 strīṇāṃ tu patidāyādyam upabhoga phalaṃ smṛtam nāpahāraṃ striyaḥ kuryuḥ pativittāt kathaṃ cana 25 striyās tu yad bhaved vittaṃ pitrā dattaṃ yudhiṣṭhira brāhmaṇyās tad dharet kanyā yathā putras tathā hi sā sā hi putrasamā rājan vihitā kurunandana 26 evam eta samuddiṣṭaṃ dharmeṣu bharatarṣabha etad dharmam anusmṛtya na vṛthā sādhayed dhanam 27 [y] śūdrāyāṃ brāhmaṇāj jāto yady adeya dhanaḥ smṛtaḥ kena prativiśeṣeṇa daśamo 'py asya dīyateṇ 28 brāhmaṇyāṃ brāhmaṇāj jāto brāhmaṇaḥ syān na saṃśayaḥ kṣatriyāyāṃ tathaiva syād vaiśyāyām api caiva hi 29 kasmāt te viṣamaṃ bhāgaṃ bhajeran nṛpasattama yadā sarve trayo varṇās tvayoktā brāhmaṇā iti 30 [bh] dārā ity ucyate loke nāmnaikena paraṃtapa proktena caikanāmnāyaṃ viśeṣaḥ sumahān bhavet 31 tisraḥ kṛtvā puro bhāryāḥ paścād vindeta brāhmaṇīm sā jyeṣṭhā sā ca pūjyā syāt sā ca tābhyo garīyasī 32 snānaṃ prasādhanaṃ bhartur dantadhāvanam añjanam havyaṃ kavyaṃ ca yac cānyad dharmayuktaṃ bhaved gṛhe 33 na tasyāṃ jātu tiṣṭhantyām anyā tat kartum arhati brāhmaṇī tv eva tat kuryād brāhmaṇasya yudhiṣṭhira 34 annaṃ pānaṃ ca mālyaṃ ca vāsāṃsy ābharaṇāni ca brāhmaṇyai tāni deyāni bhartuḥ sā hi garīyasī 35 manunābhihitaṃ śāstraṃ yac cāpi kurunandana tatrāpy eṣa mahārāja dṛṣṭo dharmaḥ sanātanaḥ 36 atha ced anyathā kuryād yadi kāmād yudhiṣṭhira yathā brāhmaṇa caṇḍālaḥ pūrvadṛṣṭas tathaiva saḥ 37 brāhmaṇyāḥ sadṛśaḥ putraḥ kṣatriyāyāś ca yo bhavet rājan viśeṣo nāsty atra varṇayor ubhayor api 38 na tu jātyā samā loke brāhmaṇyāḥ kṣatriyā bhavet brāhmaṇyāḥ prathamaḥ putro bhūyān syād rājasattama bhūyo 'pi bhūyasā hāryaṃ pitṛvittād yudhiṣṭhira 39 yathā na sadṛśī jātu brāhmaṇyāḥ kṣatriyā bhavet kṣatriyāyās tathā vaiśyā na jātu sadṛśī bhavet 40 śrīś ca rājyaṃ ca kośaś ca kṣatriyāṇāṃ yudhiṣṭhira vihitaṃ dṛśyate rājan sāgarāntā ca medinī 41 kṣatriyo hi svadharmeṇa śriyaṃ prāpnoti bhūyasīm rājā daṇḍadharo rājan rakṣā nānyatra kṣatriyāt 42 brāhmaṇā hi mahābhāgā devānām api devatāḥ teṣu rājā pravarteta pūjayā vidhipūrvakam 43 praṇītam ṛṣibhir jñātvā dharmaṃ śāśvatam avyayam lupyamānāḥ svadharmeṇa kṣatriyo rakṣati prajāḥ 44 dasyubhir hriyamāṇaṃ ca dhanaṃ dārāś ca sarvaśaḥ sarveṣām eva varṇānāṃ trātā bhavati pārthivaḥ 45 bhūyān syāt kṣatriyā putro vaiśyāputrān na saṃśayaḥ bhūyas tenāpi hartavyaṃ pitṛvittād yudhiṣṭhira 46 [y] uktaṃ te vidhivad rājan brāhmaṇa sve pitāmaha itareṣāṃ tu varṇānāṃ kathaṃ viniyamo bhavet 47 [bh] kṣatriyasyāpi bhārye dve vihite kurunandana tṛtīyā ca bhavec chūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā 48 eṣa eva kramo hi syāt kṣatriyāṇāṃ yudhiṣṭhira aṣṭadhā tu bhavet kāryaṃ kṣatriya svaṃ yudhiṣṭhira 49 kṣatriyāyā haret putraś caturo 'ṃśān pitur dhanāt yuddhāvahārikaṃ yac ca pituḥ syāt sa harec ca tat 50 vaiśyāputras tu bhāgāṃ strīñ śūdrā putro 'thāṣṭamam so 'pi dattaṃ haret pitrā nādattaṃ hartum arhati 51 ekaiva hi bhaved bhāryā vaiśyasya kurunandana dvitīyā vā bhavec chūdrā na tu dṛṣṭāntataḥ smṛtā 52 vaiśyasya vartamānasya vaiśyāyāṃ bharatarṣabha śūdrāyāṃ caiva kaunteya tayor viniyamaḥ smṛtaḥ 53 pañcadhā tu bhavet kāryaṃ vaiśya svaṃ bharatarṣabha tayor apatye vakṣyāmi vibhāgaṃ ca janādhipa 54 vaiśyāputreṇa hartavyāś catvāro 'ṃśaḥ pitur dhanāt pañcamas tu bhaved bhāgaḥ śūdrā putrāya bhārata 55 so 'pi dattaṃ haret pitrā nādattaṃ hartum arhati tribhir varṇais tathā jātaḥ śūdro deya dhano bhavet 56 śūdrasya syāt savarṇaiva bhāryā nānyā kathaṃ cana śūdrasya samabhāgaḥ syād yadi putraśataṃ bhavet 57 jātānāṃ samavarṇāsu putrāṇām aviśeṣataḥ sarveṣām eva varṇānāṃ samabhāgo dhane smṛtaḥ 58 jyeṣṭhasya bhāgo jyeṣṭhaḥ syād ekāṃśo yaḥ pradhānataḥ eṣa dāya vidhiḥ pārtha pūrvam uktaḥ svayambhuvā 59 samavarṇāsu jātānāṃ viśeṣo 'sty aparo nṛpa vivāha vaiśeṣya kṛtaḥ pūrvaḥ pūrvo viśiṣyate 60 harej jyeṣṭhaḥ pradhānāṃśam ekaṃ tulyā suteṣv api madhyamo madhyamaṃ caiva kanīyāṃs tu kanīyasam 61 evaṃ jātiṣu sarvāsu savarṇāḥ śreṣṭhatāṃ gatāḥ maharṣir api caitad vai mārīcaḥ kāśyapo 'bravīt |