Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[मनु] अक्षरात खं ततॊ वायुर वायॊर जयॊतिस ततॊ जलम जलात परसूता जगती जगत्यां जायते जगत 2 इमे शरीरैर जलम एव गत्वा; जलाच च तेजः पवनॊ ऽनतरिक्षम खाथ वै निवर्तन्ति नभाविनस ते; ये भाविनस ते परम आप्नुवन्ति 3 नॊष्णं न शीतं मृथु नापि तीक्ष्णं; नाम्लं कसायं मधुरं न तिक्तम न शब्थवन नापि च गन्धवत तन; न रूपवत तत्परमस्वभावम 4 सपर्शं तनुर वेथ रसं तु जिह्वा; घराणं च गन्धाञ शरवणे च शब्थान रूपाणि चक्षुर न च तत्परं यथ; गृह्णन्त्य अनध्यात्मविथॊ मनुष्याः 5 निवर्तयित्वा रसनं रसेभ्यॊ; घराणं च गन्धाच छरवणे च शब्थात सपर्शात तनुं रूपगुणात तु चक्षुस; ततः परं पश्यति सवं सवभावम 6 य ओथ गृहीत्वा हि करॊति यच च; यस्मिंश च ताम आरभते परवृत्तिम यस्मिंश च यथ येन च यश च कर्ता; तत कारणं तं समुपायम आहुः 7 यच चाभिभूः साधकं वयापकं च; यन मन्त्रवच छंस्यते चैव लॊके यः सर्वहेतुः परमार्दकारी; तत कारणं कार्यम अतॊ यथ अन्यत 8 यदा च कश चित सुकृतैर मनुष्यः; शुभाशुभं पराप्नुते ऽदाविरॊधात एवं शरीरेषु शुभाशुभेषु; सवकर्मजैर जञानम इथं निबथ्धम 9 यदा परथीपः पुरतः परथीप्तः; परकाशम अन्यस्य करॊति थीप्यन तदेह पञ्चेन्थ्रिय थीपवृक्षा; जञानप्रथीप्ताः परवन्त एव 10 यदा हि राज्ञॊ बहवॊ हय अमात्याः; पृदक परमानं परवथन्ति युक्ताः तथ्वच छरीरेषु भवन्ति पञ्च; जञानैक थेशः परमः स तेभ्यः 11 यदार्चिषॊ ऽगनेः पवनस्य वेगा; मरीचयॊ ऽरकस्य नथीषु चापः गच्छन्ति चायान्ति च तन्यमानास; तथ्वच छरीराणि शरीरिणां तु 12 यदा च कश चित परशुं गृहीत्वा; धूमं न पश्येज जवलनं च काष्ठे तथ्वच छरीरॊथर पानि पाथं; छित्त्वा न पश्यन्ति ततॊ यथ अन्यत 13 तान्य एव काष्ठानि यदा विमद्य; धूमं च पश्येज जवलनं च यॊगात तथ्वत सुबुथ्धिः समम इन्थ्रियत्वाथ; बुधः परं पश्यति सवं सवभावम 14 यदात्मनॊ ऽङगं पतितं पृदिव्यां; सवप्नान्तरे पश्यति चात्मनॊ ऽनयत शरॊत्राथि युक्तः सुमनाः सुबुथ्धिर; लिङ्गात तदा गच्छति लिङ्गम अन्यत 15 उत्पत्तिवृथ्धिक्षयसंनिपातैर; न युज्यते ऽसौ परमः शरीरी अनेन लिङ्गन तु लिङ्गम अन्यथ; गच्छत्य अथृष्टः परतिसंधि यॊगात 16 न चक्षुषा पश्यति रूपम आत्मनॊ; न चापि संस्पर्शम उपैत किं चित न चापि तैः साधयते ऽद कार्यं; ते तं न पश्यन्ति सपश्यते तान 17 यदा परथीपे जवलतॊ ऽनलस्य; संतापजं रूपम उपैति किं चित न चान्तरं रूपगुणं बिभर्ति; तदैव तथ थृश्यते रूपम अस्य 18 यदा मनुष्यः परिमुच्य कायम; अथृश्यम अन्यथ विशते शरीरम विजृज्य भूतेषु महत्सु थेहं; तथाश्रयं चैव बिभर्ति रूपम 19 खं वायुम अग्निं सलिलं तदॊर्वीं; समन्ततॊ ऽभयाविशते शरीरी नानाश्रयाः कर्मसु वर्तमानाः; शरॊत्राथयः पञ्च गुणाञ शरयन्ते 20 शरॊत्रं खतॊ घराणम अदॊ पृदिव्यास; तेजॊमयं रूपम अदॊ विपाकः जलाश्रयः सवेथ उक्तॊ रसश च; वाय्वात्मकः सपर्शकृतॊ गुणश च 21 महत्सु भूतेषु वसन्ति पञ्च; पञ्चेन्थ्रियार्दाश च तदेन्थ्रियेषु सर्वाणि चैतानि मनॊऽनुगानि; बुथ्धिं मनॊ ऽनवेति मनः सवभावम 22 शुभाशुभं कर्मकृतं यथ अस्य; तथ एव परत्याथथते सवथेहे मनॊ ऽनुवर्तन्ति परावराणि; जलौकसः सरॊत इवानुकूलम 23 चलं यदाथृष्टिपदं परैति; सूक्ष्मं महथ रूपम इवाभिपाति सवरूपम आलॊचयते च रूपं; परं तदा बुधि पदं परैति |
1
[manu] akṣarāt khaṃ tato vāyur vāyor jyotis tato jalam jalāt prasūtā jagatī jagatyāṃ jāyate jagat 2 ime śarīrair jalam eva gatvā; jalāc ca tejaḥ pavano 'ntarikṣam khād vai nivartanti nabhāvinas te; ye bhāvinas te param āpnuvanti 3 noṣṇaṃ na śītaṃ mṛdu nāpi tīkṣṇaṃ; nāmlaṃ kasāyaṃ madhuraṃ na tiktam na śabdavan nāpi ca gandhavat tan; na rūpavat tatparamasvabhāvam 4 sparśaṃ tanur veda rasaṃ tu jihvā; ghrāṇaṃ ca gandhāñ śravaṇe ca śabdān rūpāṇi cakṣur na ca tatparaṃ yad; gṛhṇanty anadhyātmavido manuṣyāḥ 5 nivartayitvā rasanaṃ rasebhyo; ghrāṇaṃ ca gandhāc chravaṇe ca śabdāt sparśāt tanuṃ rūpaguṇāt tu cakṣus; tataḥ paraṃ paśyati svaṃ svabhāvam 6 ya od gṛhītvā hi karoti yac ca; yasmiṃś ca tām ārabhate pravṛttim yasmiṃś ca yad yena ca yaś ca kartā; tat kāraṇaṃ taṃ samupāyam āhuḥ 7 yac cābhibhūḥ sādhakaṃ vyāpakaṃ ca; yan mantravac chaṃsyate caiva loke yaḥ sarvahetuḥ paramārthakārī; tat kāraṇaṃ kāryam ato yad anyat 8 yathā ca kaś cit sukṛtair manuṣyaḥ; śubhāśubhaṃ prāpnute 'thāvirodhāt evaṃ śarīreṣu śubhāśubheṣu; svakarmajair jñānam idaṃ nibaddham 9 yathā pradīpaḥ purataḥ pradīptaḥ; prakāśam anyasya karoti dīpyan tatheha pañcendriya dīpavṛkṣā; jñānapradīptāḥ paravanta eva 10 yathā hi rājño bahavo hy amātyāḥ; pṛthak pramānaṃ pravadanti yuktāḥ tadvac charīreṣu bhavanti pañca; jñānaika deśaḥ paramaḥ sa tebhyaḥ 11 yathārciṣo 'gneḥ pavanasya vegā; marīcayo 'rkasya nadīṣu cāpaḥ gacchanti cāyānti ca tanyamānās; tadvac charīrāṇi śarīriṇāṃ tu 12 yathā ca kaś cit paraśuṃ gṛhītvā; dhūmaṃ na paśyej jvalanaṃ ca kāṣṭhe tadvac charīrodara pāni pādaṃ; chittvā na paśyanti tato yad anyat 13 tāny eva kāṣṭhāni yathā vimathya; dhūmaṃ ca paśyej jvalanaṃ ca yogāt tadvat subuddhiḥ samam indriyatvād; budhaḥ paraṃ paśyati svaṃ svabhāvam 14 yathātmano 'ṅgaṃ patitaṃ pṛthivyāṃ; svapnāntare paśyati cātmano 'nyat śrotrādi yuktaḥ sumanāḥ subuddhir; liṅgāt tathā gacchati liṅgam anyat 15 utpattivṛddhikṣayasaṃnipātair; na yujyate 'sau paramaḥ śarīrī anena liṅgana tu liṅgam anyad; gacchaty adṛṣṭaḥ pratisaṃdhi yogāt 16 na cakṣuṣā paśyati rūpam ātmano; na cāpi saṃsparśam upait kiṃ cit na cāpi taiḥ sādhayate 'tha kāryaṃ; te taṃ na paśyanti sapaśyate tān 17 yathā pradīpe jvalato 'nalasya; saṃtāpajaṃ rūpam upaiti kiṃ cit na cāntaraṃ rūpaguṇaṃ bibharti; tathaiva tad dṛśyate rūpam asya 18 yathā manuṣyaḥ parimucya kāyam; adṛśyam anyad viśate śarīram vijṛjya bhūteṣu mahatsu dehaṃ; tadāśrayaṃ caiva bibharti rūpam 19 khaṃ vāyum agniṃ salilaṃ tathorvīṃ; samantato 'bhyāviśate śarīrī nānāśrayāḥ karmasu vartamānāḥ; śrotrādayaḥ pañca guṇāñ śrayante 20 śrotraṃ khato ghrāṇam atho pṛthivyās; tejomayaṃ rūpam atho vipākaḥ jalāśrayaḥ sveda ukto rasaś ca; vāyvātmakaḥ sparśakṛto guṇaś ca 21 mahatsu bhūteṣu vasanti pañca; pañcendriyārthāś ca tathendriyeṣu sarvāṇi caitāni mano'nugāni; buddhiṃ mano 'nveti manaḥ svabhāvam 22 śubhāśubhaṃ karmakṛtaṃ yad asya; tad eva pratyādadate svadehe mano 'nuvartanti parāvarāṇi; jalaukasaḥ srota ivānukūlam 23 calaṃ yathādṛṣṭipathaṃ paraiti; sūkṣmaṃ mahad rūpam ivābhipāti svarūpam ālocayate ca rūpaṃ; paraṃ tathā budhi pathaṃ paraiti |