Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[य] किं फलं जञानयॊगस्य वेथानां नियमस्य च भूतात्मा वा कदं जञेयस तन मे बरूहि पितामह 2 [भी] अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम मनॊः परजापतेर वाथं महर्षेश च बृहस्पतेः 3 परजापतिं शरेष्ठतमं पृदिव्यां; थेवर्षिसंघप्रवरॊ महर्षिः बृहस्पतिः परश्नम इमं पुराणं; पप्रच्छ शिष्यॊ ऽद गुरुं परनम्य 4 यत कारणं मन्त्रविधिः परवृत्तॊ; जञाने फलं यत परवथन्ति विप्राः यन मन्त्रशब्थैर अकृतप्रकाशं; तथ उच्यतां मे भगवन यदावत 5 यथर्दशास्त्रागम मन्त्रविथ्भिर; यज्ञैर अनेकैर वरगॊप्रथानैः फलं महथ्भिर यथ उपास्यते च; तत किं कदं वा भविता कव वा त 6 मही महीजाः पवनॊ ऽनतरिक्षं; जलौकसश चैव जलं थिवं च थिवौकसश चैव यतः परसूतास; तथ उच्यतां मे भगवन पुराणम 7 जञानं यतः परार्दयते नरॊ वै; ततस तथर्दा भवति परवृत्तिः न चाप्य अहं वेथ परं पुराणं; मिद्या परवृत्तिं च कदं नु कुर्याम 8 ऋक साम संघांश च यजूंसि चाहं; छन्थांसि नक्षत्रगतिं निरुक्तम अधीत्य च वयाकरणं सकल्पं; शिक्षां च भूतप्रकृतिं न वेथ्मि 9 स मे भवाञ शंसतु सर्वम एतज; जञाने फलं कर्मणि वा यथ अस्ति यदा च थेहाच चयवते शरीरी; पुनः शरीरं च यदाभ्युपैति 10 [मनु] यथ यत परियं यस्य सुखं तथ आहुस; तथ एव थुःखं परवथन्त्य अनिष्टम इष्टं च मे सयाथ इतरच च न सयाथ; एतत कृते कर्म विधिः परवृत्तः इष्टं तव अनिष्टं च न मां भजेतेत्य; एतत कृते जञानविधिः परवृत्तः 11 कामात्मकाश छन्थसि कर्मयॊगा; एभिर विमुक्तः परम अश्नुवीत नानाविधे कर्म पदे सुखार्दी; नरः परवृत्तॊ न परं परयाति परं हि तत कर्म पदाथ अपेतं; निराशिषं बरह्म परं हय अवश्यम 12 परजाः सृष्टा मनसा कर्मणा च; थवाव अप्य एतौ सत्पदौ लॊकजुष्टौ थृष्ट्वा कर्म शाश्वतं चान्तवच च; मनस तयागः कारणं नान्यथ अस्ति 13 सवेनात्मना चक्षुर इव परणेता; निशात्यये तमसा संवृतात्मा जञानं तु विज्ञानगुणेन युक्तं; कर्माशुभं पश्यति वर्जनीयम 14 सर्पान कुशाग्राणि तदॊथपानं; जञात्वा मनुष्याः परिवर्जयन्ति अज्ञानतस तत्र पतन्ति मूढा; जञाने फलं पश्य यदा विशिष्टम 15 कृत्स्नस तु मन्त्रॊ विधिवत परयुक्तॊ; यज्ञा यदॊक्तास तव अद थक्षिणाश च अन्नप्रथानं मनसः समाधिः; पञ्चात्मकं कर्मफलं वथन्ति 16 गुणात्मकं कर्म वथन्ति वेथास; तस्मान मन्त्रा मन्त्रमूलं हि कर्म विधिर विधेयं मनसॊपपत्तिः; फलस्य भॊक्ता तु यदा शरीरी 17 शब्थाश च रूपाणि रसाश च पुण्याः; सपर्शाश च गन्धाश च शुभास तदैव नरॊ नसंस्दान गतः परभुः सयाथ; एतत फलं सिध्यति कर्म लॊके 18 यथ यच छरीरेण करॊति कर्म; शरीरयुक्तः समुपाश्नुते तत शरीरम एवायतनं सुखस्य; थुःखस्य चाप्य आयतनं शरीरम 19 वाचा तु यत कर्म करॊति किं चिथ; वाचैव सर्वं समुपाश्नुते तत मनस तु यत कर्म करॊति किं चिन; मनःस्द एवायम उपाश्नुते तत 20 यदा गुणं कर्म गणं फलार्दी; करॊत्य अयं कर्मफले निविष्टः तदा तदायं गुणसंप्रयुक्तः; शुभाशुभं कर्मफलं भुनक्ति 21 मत्स्यॊ यदा सरॊत इवाभिपाती; तदा कृतं पूर्वम उपैति कर्म शुभे तव असौ तुष्यतु थुष्कृते तु; न तुष्यते वै परमशरीरी 22 यतॊ जगत सर्वम इथं परसूतं; जञात्वात्मवन्तॊ वयतियान्ति यत तत यन मन्त्रशब्थैर अकृतप्रकाशं; तथ उच्यमानं शृणु मे परं यत 23 रसैर वियुक्तं विविधैर्श च गन्धैर; अशब्थम अस्पर्शम अरूपवच च अग्राह्यम अव्यक्तम अवर्णम एकं; पञ्च परकारं ससृजे परजानाम 24 न सत्री पुमान वापि नपुंसकं च; न सन न चासत सथ असच च तन न पश्यन्ति यथ बरह्मविथॊ मनुष्यास; तथ अक्षरं न कषरतीति विथ्धि |
1
[y] kiṃ phalaṃ jñānayogasya vedānāṃ niyamasya ca bhūtātmā vā kathaṃ jñeyas tan me brūhi pitāmaha 2 [bhī] atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam manoḥ prajāpater vādaṃ maharṣeś ca bṛhaspateḥ 3 prajāpatiṃ śreṣṭhatamaṃ pṛthivyāṃ; devarṣisaṃghapravaro maharṣiḥ bṛhaspatiḥ praśnam imaṃ purāṇaṃ; papraccha śiṣyo 'tha guruṃ pranamya 4 yat kāraṇaṃ mantravidhiḥ pravṛtto; jñāne phalaṃ yat pravadanti viprāḥ yan mantraśabdair akṛtaprakāśaṃ; tad ucyatāṃ me bhagavan yathāvat 5 yadarthaśāstrāgama mantravidbhir; yajñair anekair varagopradānaiḥ phalaṃ mahadbhir yad upāsyate ca; tat kiṃ kathaṃ vā bhavitā kva vā ta 6 mahī mahījāḥ pavano 'ntarikṣaṃ; jalaukasaś caiva jalaṃ divaṃ ca divaukasaś caiva yataḥ prasūtās; tad ucyatāṃ me bhagavan purāṇam 7 jñānaṃ yataḥ prārthayate naro vai; tatas tadarthā bhavati pravṛttiḥ na cāpy ahaṃ veda paraṃ purāṇaṃ; mithyā pravṛttiṃ ca kathaṃ nu kuryām 8 ṛk sāma saṃghāṃś ca yajūṃsi cāhaṃ; chandāṃsi nakṣatragatiṃ niruktam adhītya ca vyākaraṇaṃ sakalpaṃ; śikṣāṃ ca bhūtaprakṛtiṃ na vedmi 9 sa me bhavāñ śaṃsatu sarvam etaj; jñāne phalaṃ karmaṇi vā yad asti yathā ca dehāc cyavate śarīrī; punaḥ śarīraṃ ca yathābhyupaiti 10 [manu] yad yat priyaṃ yasya sukhaṃ tad āhus; tad eva duḥkhaṃ pravadanty aniṣṭam iṣṭaṃ ca me syād itarac ca na syād; etat kṛte karma vidhiḥ pravṛttaḥ iṣṭaṃ tv aniṣṭaṃ ca na māṃ bhajetety; etat kṛte jñānavidhiḥ pravṛttaḥ 11 kāmātmakāś chandasi karmayogā; ebhir vimuktaḥ param aśnuvīta nānāvidhe karma pathe sukhārthī; naraḥ pravṛtto na paraṃ prayāti paraṃ hi tat karma pathād apetaṃ; nirāśiṣaṃ brahma paraṃ hy avaśyam 12 prajāḥ sṛṣṭā manasā karmaṇā ca; dvāv apy etau satpathau lokajuṣṭau dṛṣṭvā karma śāśvataṃ cāntavac ca; manas tyāgaḥ kāraṇaṃ nānyad asti 13 svenātmanā cakṣur iva praṇetā; niśātyaye tamasā saṃvṛtātmā jñānaṃ tu vijñānaguṇena yuktaṃ; karmāśubhaṃ paśyati varjanīyam 14 sarpān kuśāgrāṇi tathodapānaṃ; jñātvā manuṣyāḥ parivarjayanti ajñānatas tatra patanti mūḍhā; jñāne phalaṃ paśya yathā viśiṣṭam 15 kṛtsnas tu mantro vidhivat prayukto; yajñā yathoktās tv atha dakṣiṇāś ca annapradānaṃ manasaḥ samādhiḥ; pañcātmakaṃ karmaphalaṃ vadanti 16 guṇātmakaṃ karma vadanti vedās; tasmān mantrā mantramūlaṃ hi karma vidhir vidheyaṃ manasopapattiḥ; phalasya bhoktā tu yathā śarīrī 17 śabdāś ca rūpāṇi rasāś ca puṇyāḥ; sparśāś ca gandhāś ca śubhās tathaiva naro nasaṃsthāna gataḥ prabhuḥ syād; etat phalaṃ sidhyati karma loke 18 yad yac charīreṇa karoti karma; śarīrayuktaḥ samupāśnute tat śarīram evāyatanaṃ sukhasya; duḥkhasya cāpy āyatanaṃ śarīram 19 vācā tu yat karma karoti kiṃ cid; vācaiva sarvaṃ samupāśnute tat manas tu yat karma karoti kiṃ cin; manaḥstha evāyam upāśnute tat 20 yathā guṇaṃ karma gaṇaṃ phalārthī; karoty ayaṃ karmaphale niviṣṭaḥ tathā tathāyaṃ guṇasaṃprayuktaḥ; śubhāśubhaṃ karmaphalaṃ bhunakti 21 matsyo yathā srota ivābhipātī; tathā kṛtaṃ pūrvam upaiti karma śubhe tv asau tuṣyatu duṣkṛte tu; na tuṣyate vai paramaśarīrī 22 yato jagat sarvam idaṃ prasūtaṃ; jñātvātmavanto vyatiyānti yat tat yan mantraśabdair akṛtaprakāśaṃ; tad ucyamānaṃ śṛṇu me paraṃ yat 23 rasair viyuktaṃ vividhairś ca gandhair; aśabdam asparśam arūpavac ca agrāhyam avyaktam avarṇam ekaṃ; pañca prakāraṃ sasṛje prajānām 24 na strī pumān vāpi napuṃsakaṃ ca; na san na cāsat sad asac ca tan na paśyanti yad brahmavido manuṣyās; tad akṣaraṃ na kṣaratīti viddhi |