Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[भरथ्वाज] पार्दिवं धातुम आश्रित्य शारीरॊ ऽगनिः कदं भवेत अवकाश विशेषेण कदं वर्तयते ऽनिलः 2 [भृगु] वायॊर गतिम अहं बरह्मन कीर्तयिष्यामि ते ऽनघ परानिनाम अनिलॊ थेहान यदा चेष्टयते बली 3 शरितॊ मूर्धानम अग्निस तु शरीरं परिपालयन परानॊ मूर्धनि चाग्नौ च वर्तमानॊ विचेष्टते 4 सजन्तुः सर्वभूतात्मा पुरुषः स सनातनः मनॊ बुथ्धिर अहंकारॊ भूतानि विषयाश च सः 5 एवं तव इह स सर्वत्र परानेन परिपाल्यते पृष्ठतश च समानेन सवां सवां गतिम उपाश्रितः 6 वस्ति मूलं गुथं चैव पावकं च समाश्रितः वहन मूत्रं पुरीसं चाप्य अपानः परिवर्तते 7 परयत्ने कर्मणि बले य एकस तरिषु वर्तते उथान इति तं पराहुर अध्यात्मविथुषॊ जनाः 8 संधिष्व अपि च सर्वेषु संनिविष्टस तदानिलः शरीरेषु मनुष्याणां वयान इत्य उपथिश्यते 9 धातुष्व अग्निस तु विततः समानेन समीरितः रसान धातूंश च थॊषांश च वर्तयन्न अवतिष्ठति 10 अपान पराणयॊर मध्ये पराणापान समाहितः समन्वितः सवधिष्ठानः सम्यक पचति पावकः 11 आस्यं हि पायु संयुक्तम अन्ते सयाथ गुथ संज्ञितम सरॊतस तस्मात परजायन्ते सर्वस्रॊतांसि थेहिनाम 12 परानानां संनिपाताच च संनिपातः परजायते ऊष्मा चाग्निर इति जञेयॊ यॊ ऽननं पचति थेहिनाम 13 अग्निवेगवहः परानॊ गुथान्ते परतिहन्यते स ऊर्ध्वम आगम्य पुनः समुत्क्षिपति पावकम 14 पक्वाशयस तव अधॊ नाभेर ऊर्ध्वम आमाशयः सदितः नाभिमध्ये शरीरस्य सर्वे परानाः समाहिताः 15 परसृता हृथयात सर्वे तिर्यग ऊर्धम अधस तदा वहन्त्य अन्नरसान्नाथ्यॊ ऽथश पराण परचॊथिताः 16 एष मार्गॊ ऽद यॊगानां येन गच्छन्ति तत पथम जितक्लमासना धीरा मूर्धन्य आत्मानम आथधुः 17 एवं सर्वेषु विहितः पराणापानेषु थेहिनाम तस्मिन सदितॊ नित्यम अग्निः सदाल्याम इव समाहितः |
1
[bharadvāja] pārthivaṃ dhātum āśritya śārīro 'gniḥ kathaṃ bhavet avakāśa viśeṣeṇa kathaṃ vartayate 'nilaḥ 2 [bhṛgu] vāyor gatim ahaṃ brahman kīrtayiṣyāmi te 'nagha prāninām anilo dehān yathā ceṣṭayate balī 3 śrito mūrdhānam agnis tu śarīraṃ paripālayan prāno mūrdhani cāgnau ca vartamāno viceṣṭate 4 sajantuḥ sarvabhūtātmā puruṣaḥ sa sanātanaḥ mano buddhir ahaṃkāro bhūtāni viṣayāś ca saḥ 5 evaṃ tv iha sa sarvatra prānena paripālyate pṛṣṭhataś ca samānena svāṃ svāṃ gatim upāśritaḥ 6 vasti mūlaṃ gudaṃ caiva pāvakaṃ ca samāśritaḥ vahan mūtraṃ purīsaṃ cāpy apānaḥ parivartate 7 prayatne karmaṇi bale ya ekas triṣu vartate udāna iti taṃ prāhur adhyātmaviduṣo janāḥ 8 saṃdhiṣv api ca sarveṣu saṃniviṣṭas tathānilaḥ śarīreṣu manuṣyāṇāṃ vyāna ity upadiśyate 9 dhātuṣv agnis tu vitataḥ samānena samīritaḥ rasān dhātūṃś ca doṣāṃś ca vartayann avatiṣṭhati 10 apāna prāṇayor madhye prāṇāpāna samāhitaḥ samanvitaḥ svadhiṣṭhānaḥ samyak pacati pāvakaḥ 11 āsyaṃ hi pāyu saṃyuktam ante syād guda saṃjñitam srotas tasmāt prajāyante sarvasrotāṃsi dehinām 12 prānānāṃ saṃnipātāc ca saṃnipātaḥ prajāyate ūṣmā cāgnir iti jñeyo yo 'nnaṃ pacati dehinām 13 agnivegavahaḥ prāno gudānte pratihanyate sa ūrdhvam āgamya punaḥ samutkṣipati pāvakam 14 pakvāśayas tv adho nābher ūrdhvam āmāśayaḥ sthitaḥ nābhimadhye śarīrasya sarve prānāḥ samāhitāḥ 15 prasṛtā hṛdayāt sarve tiryag ūrdham adhas tathā vahanty annarasānnādyo 'daśa prāṇa pracoditāḥ 16 eṣa mārgo 'tha yogānāṃ yena gacchanti tat padam jitaklamāsanā dhīrā mūrdhany ātmānam ādadhuḥ 17 evaṃ sarveṣu vihitaḥ prāṇāpāneṣu dehinām tasmin sthito nityam agniḥ sthālyām iva samāhitaḥ |