Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 14 Index Previous Next
|
1
[बर] अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम निबॊध थश हॊतॄणां विधानम इह याथृशम 2 सर्वम एवात्र विज्ञेयं चित्तं जञानम अवेक्षते रेतः शरीरभृत काये विज्ञाता तु शरीरभृत 3 शरीरभृथ गार्हपत्यस तस्माथ अन्यः परणीयते ततश चाहवनीयस तु तस्मिन संक्षिप्यते हविः 4 ततॊ वाचस्पतिर जज्ञे समानः पर्यवेक्षते रूपं भवति वै वयक्तं तथ अनुथ्रवते मनः 5 [बराह्मणी] कस्माथ वाग अभवत पूर्वं कस्मात पश्चान मनॊ ऽभवत मनसा चिन्तितं वाक्यं यथा समभिपथ्यते 6 केन विज्ञानयॊगेन मतिश चित्तं समास्दिता समुन्नीता नाध्यगच्छत कॊ वैनां परतिषेधति 7 [बर] ताम अपानः पतिर भूत्वा तस्मात परेष्यत्य अपानताम तां मतिं मनसः पराहुर मनस तस्माथ अवेक्षते 8 परश्नं तु वान मनसॊर मां यस्मात तवम अनुपृच्छसि तस्मात ते वर्तयिष्यामि तयॊर एव समाह्वयम 9 उभे वान मनसी गत्वा भूतात्मानम अपृच्छताम आवयॊः शरेष्ठम आचक्ष्व छिन्धि नौ संशयं विभॊ 10 मन इत्य एव भगवांस तथा पराह सरस्वतीम अहं वै कामधुक तुभ्यम इति तं पराह वाग अद 11 सदावरं जङ्गमं चैव विथ्ध्य उभे मनसी मम सदावरं मत्सकाशे वै जङ्गमं विषये तव 12 यस तु ते विषयं गच्छेन मन्त्रॊ वर्णः सवरॊ ऽपि वा तन मनॊ जङ्गमं नाम तस्माथ असि गरीयसी 13 यस्माथ असि च मा वॊचः सवयम अभ्येत्य शॊभने तस्माथ उच्छ्वासम आसाथ्य न वक्ष्यसि सरस्वति 14 पराणापानान्तरे थेवी वाग वै नित्यं सम तिष्ठति परेर्यमाणा महाभागे विना पराणम अपानती परजापतिम उपाधावत परसीथ भगवन्न इति 15 ततः पराणः पराथुरभूथ वाचम आप्याययन पुनः तमाथ उच्छ्वासम आसाथ्य न वाग वथति कर्हि चित 16 घॊषिणी जातनिर्घॊषा नित्यम एव परवर्तते तयॊर अपि च घॊषिण्यॊर निर्घॊषैव गरीयसी 17 गौर इव परस्रवत्य एषा रसम उत्तमशालिनी सततं सयन्थते हय एषा शाश्वतं बरह्मवाथिनी 18 थिव्याथिव्य परभावेन भारती गौः शुचिस्मिते एतयॊर अन्तरं पश्य सूक्ष्मयॊः सयन्थमानयॊः 19 अनुत्पन्नेषु वाक्येषु चॊथ्यमाना सिसृक्षया किं नु पूर्वं ततॊ थेवी वयाजहार सरस्वती 20 पराणेन या संभवते शरीरे; पराणाथ अपानम्प्रतिपथ्यते च उथान भूता च विसृज्य थेहं; वयानेन सर्वं थिवम आवृणॊति 21 ततः समाने परतितिष्ठतीह; इत्य एव पूर्वं परजजल्प चापि तस्मान मनः सदावरत्वाथ विशिष्टं; तदा थेवी जङ्गमत्वाथ विशिष्टा |
1
[br] atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam nibodha daśa hotṝṇāṃ vidhānam iha yādṛśam 2 sarvam evātra vijñeyaṃ cittaṃ jñānam avekṣate retaḥ śarīrabhṛt kāye vijñātā tu śarīrabhṛt 3 śarīrabhṛd gārhapatyas tasmād anyaḥ praṇīyate tataś cāhavanīyas tu tasmin saṃkṣipyate haviḥ 4 tato vācaspatir jajñe samānaḥ paryavekṣate rūpaṃ bhavati vai vyaktaṃ tad anudravate manaḥ 5 [brāhmaṇī] kasmād vāg abhavat pūrvaṃ kasmāt paścān mano 'bhavat manasā cintitaṃ vākyaṃ yadā samabhipadyate 6 kena vijñānayogena matiś cittaṃ samāsthitā samunnītā nādhyagacchat ko vaināṃ pratiṣedhati 7 [br] tām apānaḥ patir bhūtvā tasmāt preṣyaty apānatām tāṃ matiṃ manasaḥ prāhur manas tasmād avekṣate 8 praśnaṃ tu vān manasor māṃ yasmāt tvam anupṛcchasi tasmāt te vartayiṣyāmi tayor eva samāhvayam 9 ubhe vān manasī gatvā bhūtātmānam apṛcchatām āvayoḥ śreṣṭham ācakṣva chindhi nau saṃśayaṃ vibho 10 mana ity eva bhagavāṃs tadā prāha sarasvatīm ahaṃ vai kāmadhuk tubhyam iti taṃ prāha vāg atha 11 sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva viddhy ubhe manasī mama sthāvaraṃ matsakāśe vai jaṅgamaṃ viṣaye tava 12 yas tu te viṣayaṃ gacchen mantro varṇaḥ svaro 'pi vā tan mano jaṅgamaṃ nāma tasmād asi garīyasī 13 yasmād asi ca mā vocaḥ svayam abhyetya śobhane tasmād ucchvāsam āsādya na vakṣyasi sarasvati 14 prāṇāpānāntare devī vāg vai nityaṃ sma tiṣṭhati preryamāṇā mahābhāge vinā prāṇam apānatī prajāpatim upādhāvat prasīda bhagavann iti 15 tataḥ prāṇaḥ prādurabhūd vācam āpyāyayan punaḥ tamād ucchvāsam āsādya na vāg vadati karhi cit 16 ghoṣiṇī jātanirghoṣā nityam eva pravartate tayor api ca ghoṣiṇyor nirghoṣaiva garīyasī 17 gaur iva prasravaty eṣā rasam uttamaśālinī satataṃ syandate hy eṣā śāśvataṃ brahmavādinī 18 divyādivya prabhāvena bhāratī gauḥ śucismite etayor antaraṃ paśya sūkṣmayoḥ syandamānayoḥ 19 anutpanneṣu vākyeṣu codyamānā sisṛkṣayā kiṃ nu pūrvaṃ tato devī vyājahāra sarasvatī 20 prāṇena yā saṃbhavate śarīre; prāṇād apānampratipadyate ca udāna bhūtā ca visṛjya dehaṃ; vyānena sarvaṃ divam āvṛṇoti 21 tataḥ samāne pratitiṣṭhatīha; ity eva pūrvaṃ prajajalpa cāpi tasmān manaḥ sthāvaratvād viśiṣṭaṃ; tathā devī jaṅgamatvād viśiṣṭā |