Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 9 Index Previous Next
|
1
[वै] तस्मिन्न एव तु धर्मात्मा वसति सम तपॊधनः गार्हस्द्यं धर्मम आस्दाय असितॊ थेवलः पुरा 2 धर्मनित्यः शुचिर थान्तॊ नयस्तथण्डॊ महातपाः कर्मणा मनसा वाचा समः सर्वेषु जन्तुषु 3 अक्रॊधनॊ महाराज तुल्यनिन्था परियाप्रियः काञ्चने लॊष्टके चैव समथर्शी महातपाः 4 थेवताः पूजयन नित्यम अतिदींश च थविजैः सह बरह्मचर्य रतॊ नित्यं सथा धर्मपरायणः 5 ततॊ ऽभयेत्य महाराज यॊगम आस्दय भिक्षुकः जैगीषव्यॊ मुनिर धीमांस तस्मिंस तीर्दे समाहितः 6 थेवलस्याश्रमे राजन नयवसत स महाथ्युतिः यॊगनित्यॊ महाराज सिथ्धिं पराप्तॊ महातपाः 7 तं तत्र वसमानं तु जैगीषव्यं महामुनिम थेवलॊ थर्शयन्न एव नैवायुञ्जत धर्मतः 8 एवं तयॊर महाराज थीर्घकालॊ वयतिक्रमत जैगीषव्यं मुनिं चैव न थथर्शाद थेवलः 9 आहारकाले मतिमान परिव्राड जनमेजय उपातिष्ठत धर्मज्ञॊ भैक्ष काले स थेवलम 10 स थृष्ट्वा भिक्षुरूपेण पराप्तंतत्र महामुनिम गौरवं परमं चक्रे परीतिं च विपुलां तदा 11 थेवलस तु यदाशक्ति पूजयाम आस भारत ऋषिथृष्टेन विधिना समा बह्व्यः समाहितः 12 कथा चित तस्य नृपते थेवलस्य महात्मनः चिन्ता सुमहती जाता मुनिं थृष्ट्वा महाथ्युतिम 13 समास तु समतिक्रान्ता बह्व्यः पूजयतॊ मम न चायम अलसॊ भिक्षुर अभ्यभाषत किं चन 14 एवं विगणयन्न एव स जगाम महॊथधिम अन्तरिक्षचरः शरीमान कलशं गृह्य थेवलः 15 गच्छन्न एव स धर्मात्मा समुथ्रं सरितां पतिम जैगीषव्यं ततॊ ऽपश्यथ गतं पराग एव भारत 16 ततः सविस्मयश चिन्तां जगामादासितः परभुः कदं भिक्षुर अयं पराप्तः समुथ्रे सनात एव च 17 इत्य एवं चिन्तयाम आस महर्षिर असितस तथा सनात्वा समुथ्रे विधिवच छुचिर जप्यं जजाप ह 18 कृतजप्याह्निकः शरीमान अश्रमं च जगाम ह कलशं जलपूर्णं वै गृहीत्वा जनमेजय 19 ततः स परविशन्न एव सवम आश्रमपथं मुनिः आसीनम आश्रमे तत्र जैगीषव्यम अपश्यत 20 न वयाहरति चैवैनं जैगीषव्यः कदं चन काष्ठभूतॊ ऽऽशरम पथे वसति सम महातपाः 21 तं थृष्ट्वा चाप्लुतं तॊये सागरे सागरॊपमम परविष्टम आश्रमं चापि पूर्वम एव थथर्श सः 22 असितॊ थेवलॊ राजंश चिन्तयाम आस बुथ्धिमान थृष्टः परभावं तपसॊ जैगीषव्यस्य यॊगजम 23 चिन्तयाम आस राजेन्थ्र तथा स मुनिसत्तमः मया थृष्टः समुथ्रे च आश्रमे च कदं तव अयम 24 एवं विगणयन्न एव स मुनिर मन्त्रपारगः उत्पपाताश्रमात तस्माथ अन्तरिक्षं विशां पते जिज्ञासार्दं तथा भिक्षॊर जैगीषव्यस्य थेवलः 25 सॊ ऽनतरिक्षचरान सिथ्धान समपश्यत समाहितान जैगीषव्यं च तैः सिथ्धैः पूज्यमानम अपश्यत 26 ततॊ ऽसितः सुसंरब्धॊ वयवसायी थृढव्रतः अपश्यथ वै थिवं यान्तं जैगीषव्यं स थेवलः 27 तस्माच च पितृलॊकं तं वरजन्तं सॊ ऽनवपश्यत पितृलॊकाच च तं यान्तं याम्यं लॊकम अपश्यत 28 तस्माथ अपि समुत्पत्य सॊमलॊकम अभिष्टुतम वरजन्तम अन्वपश्यत स जैगीषव्यं महामुनिम 29 लॊकान समुत्पतन्तं च शुभान एकान्तयाजिनाम ततॊ ऽगनिहॊत्रिणां लॊकांस तेभ्यश चाप्य उत्पपात ह 30 थर्शं च पौर्णमासं च ये यजन्ति तपॊधनाः तेभ्यः स थथृशे धीमाँल लॊकेभ्यः पशुयाजिनाम वरजन्तं लॊकम अमलम अपश्यथ थेव पूजितम 31 चातुर्मास्यैर बहुविधैर यजन्ते ये तपॊधनाः तेषां सदानं तदा यान्तं तदाग्निष्टॊम याजिनाम 32 अग्निष्टुतेन च तदा ये यजन्ति तपॊधनाः तत सदानम अनुसंप्राप्तम अन्वपश्यत थेवलः 33 वाजपेयं करतुवरं तदा बहुसुवर्णकम आहरन्ति महाप्राज्ञास तेषां लॊकेष्व अपश्यत 34 यजन्ते पुण्डरीकेण राजसूयेन चैव ये तेषां लॊकेष्व अपश्यच च जैगीषव्यं स थेवलः 35 अश्वमेधं करतुवरं नरमेधं तदैव च आहरन्ति नरश्रेष्ठास तेषां लॊकेष्व अपश्यत 36 सर्वमेधं च थुष्प्रापं तदा सौत्रामणिं च ये तेषां लॊकेष्व अपश्यच च जैगीषव्यं स थेवलः 37 थवाथशाहैश च सत्रैर ये यजन्ते विविधैर नृप तेषां लॊकेष्व अपश्यच च जैगीषव्यं स थेवलः 38 मित्रा वरुणयॊर लॊकान आथित्यानां तदैव च सलॊकताम अनुप्राप्तम अपश्यत ततॊ ऽसितः 39 रुथ्राणां च वसूनां च सदानं यच च बृहस्पतेः तानि सर्वण्य अतीतं च समपश्यत ततॊ ऽसितः 40 आरुह्य च गवां लॊकं परयान्तं बरह्म सत्रिणाम लॊकान अपश्यथ गच्छन्तं जैगीषव्यं ततॊ ऽसितः 41 तरीँल लॊकान अपरान विप्रम उत्पतन्तं सवतेजसा पतिव्रतानां लॊकांश च वरजन्तं सॊ ऽनवपश्यत 42 ततॊ मुनिवरं भूयॊ जैगीषव्यम अदासितः नान्वपश्यत यॊगस्दम अन्तर्हितम अरिंथम 43 सॊ ऽचिन्तयन महाभागॊ जैगीषव्यस्य थेवलः परभावं सुव्रतत्वं च सिथ्धिं यॊगस्य चातुलाम 44 असितॊ ऽपृच्छत तथा सिथ्धाँल लॊकेषु सत्तमान परयतः पराञ्जलिर भूत्वा धीरस तान बरह्म सत्रिणः 45 जैगीषव्यं न पश्यामि तं शंसत महौजसम एतथ इच्छाम्य अहं शरॊतुं परं कौतूहलं हि मे 46 [सिथ्धाह] शृणु थेवल भूतार्दं शंसतां नॊ थृढव्रत जैगीषव्यॊ गतॊ लॊकं शाश्वतं बरह्मणॊ ऽवययम 47 स शरुत्वा वचनं तेषां सिथ्धानां बरह्म सत्रिणाम असितॊ थेवलस तूर्णम उत्पपात पपात च 48 ततः सिथ्धास त ऊचुर हि थेवलं पुनर एव ह न थेवल गतिस तत्र तव गन्तुं तपॊधन बरह्मणः सथनं विप्र जैगीषव्यॊ यथाप्तवान 49 तेषां तथ वचनं शरुत्वा सिथ्धानां थेवलः पुनः आनुपूर्व्येण लॊकांस तान सर्वान अवततार ह 50 सवम आश्रमपथं पुण्यम आजगाम पतंगवत परविशन्न एव चापश्यज जैगीषव्यं स थेवलः 51 ततॊ बुथ्ध्या वयगणयथ थेवलॊ धर्मयुक्तया थृष्ट्वा परभावं तपसॊ जैगीषव्यस्य यॊगजम 52 ततॊ ऽबरवीन महात्मानं जैगीषव्यं स थेवलः विनयावनतॊ राजन्न उपसर्प्य महामुनिम मॊक्षधर्मं समास्दातुम इच्छेयं भगवन्न अहम 53 तस्य तथ वचनं शरुत्वा उपथेशं चकार सः विधिं च यॊगस्य परं कार्याकार्यं च शास्त्रतः 54 संन्यासकृतबुथ्धिं तं ततॊ थृष्ट्वा महातपाः सर्वाश चास्य करियाश चक्रे विधिथृष्टेन कर्मणा 55 संन्यासकृतबुथ्धिं तं भूतानि पितृभिः सह ततॊ थृष्ट्वा पररुरुथुः कॊ ऽसमान संविभजिष्यति 56 थेवलस तु वचः शरुत्वा भूतानां करुणं तदा थिशॊ थशव्याहरतां मॊक्षं तयक्तुं मनॊ थधे 57 ततस तु फलमूलानि पवित्राणि च भारत पुष्पाण्य ओषधयश चैव रॊरूयन्ते सहस्रशः 58 पुनर नॊ थेवलः कषुथ्रॊ नूनं छेत्स्यति थुर्मतिः अभयं सर्वभूतेभ्यॊ यॊ थत्ता नावबुध्यते 59 ततॊ भूयॊ वयगणयत सवबुथ्ध्या मुनिसत्तमः मॊक्षे गार्हस्द्य धर्मे वा किं नु शरेयः करं भवेत 60 इति निश्चित्य मनसा थेवलॊ राजसत्तम तयक्त्वा गार्हस्द्य धर्मं स मॊक्षधर्मम अरॊचयत 61 एवमाथीनि संचिन्त्य थेवलॊ निश्चयात ततः पराप्तवान परमां सिथ्धिम्परं यॊगं च भारत 62 ततॊ थेवाः समागम्य बृहस्पतिपुरॊगमाः जैगीषव्यं तपश चास्य परशंसन्ति तपस्विनः 63 अदाब्रवीथ ऋषिवरॊ थेवान वै नारथस तथा जैगीषव्ये तपॊ नास्ति विस्मापयति यॊ ऽसितम 64 तम एवं वाथिनं धीरं परत्यूचुस ते थिवौकसः मैवम इत्य एव शंसन्तॊ जैगीषव्यं महामुनिम 65 तत्राप्य उपस्पृश्य ततॊ महात्मा; थत्त्वा च वित्तं हलभृथ थविजेभ्यः अवाप्य धर्मं परमार्य कर्मा; जगाम सॊमस्य महत स तीर्दम |
1
[vai] tasminn eva tu dharmātmā vasati sma tapodhanaḥ gārhasthyaṃ dharmam āsthāya asito devalaḥ purā 2 dharmanityaḥ śucir dānto nyastadaṇḍo mahātapāḥ karmaṇā manasā vācā samaḥ sarveṣu jantuṣu 3 akrodhano mahārāja tulyanindā priyāpriyaḥ kāñcane loṣṭake caiva samadarśī mahātapāḥ 4 devatāḥ pūjayan nityam atithīṃś ca dvijaiḥ saha brahmacarya rato nityaṃ sadā dharmaparāyaṇaḥ 5 tato 'bhyetya mahārāja yogam āsthaya bhikṣukaḥ jaigīṣavyo munir dhīmāṃs tasmiṃs tīrthe samāhitaḥ 6 devalasyāśrame rājan nyavasat sa mahādyutiḥ yoganityo mahārāja siddhiṃ prāpto mahātapāḥ 7 taṃ tatra vasamānaṃ tu jaigīṣavyaṃ mahāmunim devalo darśayann eva naivāyuñjata dharmataḥ 8 evaṃ tayor mahārāja dīrghakālo vyatikramat jaigīṣavyaṃ muniṃ caiva na dadarśātha devalaḥ 9 āhārakāle matimān parivrāḍ janamejaya upātiṣṭhata dharmajño bhaikṣa kāle sa devalam 10 sa dṛṣṭvā bhikṣurūpeṇa prāptaṃtatra mahāmunim gauravaṃ paramaṃ cakre prītiṃ ca vipulāṃ tathā 11 devalas tu yathāśakti pūjayām āsa bhārata ṛṣidṛṣṭena vidhinā samā bahvyaḥ samāhitaḥ 12 kadā cit tasya nṛpate devalasya mahātmanaḥ cintā sumahatī jātā muniṃ dṛṣṭvā mahādyutim 13 samās tu samatikrāntā bahvyaḥ pūjayato mama na cāyam alaso bhikṣur abhyabhāṣata kiṃ cana 14 evaṃ vigaṇayann eva sa jagāma mahodadhim antarikṣacaraḥ śrīmān kalaśaṃ gṛhya devalaḥ 15 gacchann eva sa dharmātmā samudraṃ saritāṃ patim jaigīṣavyaṃ tato 'paśyad gataṃ prāg eva bhārata 16 tataḥ savismayaś cintāṃ jagāmāthāsitaḥ prabhuḥ kathaṃ bhikṣur ayaṃ prāptaḥ samudre snāta eva ca 17 ity evaṃ cintayām āsa maharṣir asitas tadā snātvā samudre vidhivac chucir japyaṃ jajāpa ha 18 kṛtajapyāhnikaḥ śrīmān aśramaṃ ca jagāma ha kalaśaṃ jalapūrṇaṃ vai gṛhītvā janamejaya 19 tataḥ sa praviśann eva svam āśramapadaṃ muniḥ āsīnam āśrame tatra jaigīṣavyam apaśyata 20 na vyāharati caivainaṃ jaigīṣavyaḥ kathaṃ cana kāṣṭhabhūto ''śrama pade vasati sma mahātapāḥ 21 taṃ dṛṣṭvā cāplutaṃ toye sāgare sāgaropamam praviṣṭam āśramaṃ cāpi pūrvam eva dadarśa saḥ 22 asito devalo rājaṃś cintayām āsa buddhimān dṛṣṭaḥ prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam 23 cintayām āsa rājendra tadā sa munisattamaḥ mayā dṛṣṭaḥ samudre ca āśrame ca kathaṃ tv ayam 24 evaṃ vigaṇayann eva sa munir mantrapāragaḥ utpapātāśramāt tasmād antarikṣaṃ viśāṃ pate jijñāsārthaṃ tadā bhikṣor jaigīṣavyasya devalaḥ 25 so 'ntarikṣacarān siddhān samapaśyat samāhitān jaigīṣavyaṃ ca taiḥ siddhaiḥ pūjyamānam apaśyata 26 tato 'sitaḥ susaṃrabdho vyavasāyī dṛḍhavrataḥ apaśyad vai divaṃ yāntaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ 27 tasmāc ca pitṛlokaṃ taṃ vrajantaṃ so 'nvapaśyata pitṛlokāc ca taṃ yāntaṃ yāmyaṃ lokam apaśyata 28 tasmād api samutpatya somalokam abhiṣṭutam vrajantam anvapaśyat sa jaigīṣavyaṃ mahāmunim 29 lokān samutpatantaṃ ca śubhān ekāntayājinām tato 'gnihotriṇāṃ lokāṃs tebhyaś cāpy utpapāta ha 30 darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca ye yajanti tapodhanāḥ tebhyaḥ sa dadṛśe dhīmāṁl lokebhyaḥ paśuyājinām vrajantaṃ lokam amalam apaśyad deva pūjitam 31 cāturmāsyair bahuvidhair yajante ye tapodhanāḥ teṣāṃ sthānaṃ tathā yāntaṃ tathāgniṣṭoma yājinām 32 agniṣṭutena ca tathā ye yajanti tapodhanāḥ tat sthānam anusaṃprāptam anvapaśyata devalaḥ 33 vājapeyaṃ kratuvaraṃ tathā bahusuvarṇakam āharanti mahāprājñās teṣāṃ lokeṣv apaśyata 34 yajante puṇḍarīkeṇa rājasūyena caiva ye teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ 35 aśvamedhaṃ kratuvaraṃ naramedhaṃ tathaiva ca āharanti naraśreṣṭhās teṣāṃ lokeṣv apaśyata 36 sarvamedhaṃ ca duṣprāpaṃ tathā sautrāmaṇiṃ ca ye teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ 37 dvādaśāhaiś ca satrair ye yajante vividhair nṛpa teṣāṃ lokeṣv apaśyac ca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ 38 mitrā varuṇayor lokān ādityānāṃ tathaiva ca salokatām anuprāptam apaśyata tato 'sitaḥ 39 rudrāṇāṃ ca vasūnāṃ ca sthānaṃ yac ca bṛhaspateḥ tāni sarvaṇy atītaṃ ca samapaśyat tato 'sitaḥ 40 āruhya ca gavāṃ lokaṃ prayāntaṃ brahma satriṇām lokān apaśyad gacchantaṃ jaigīṣavyaṃ tato 'sitaḥ 41 trīṁl lokān aparān vipram utpatantaṃ svatejasā pativratānāṃ lokāṃś ca vrajantaṃ so 'nvapaśyata 42 tato munivaraṃ bhūyo jaigīṣavyam athāsitaḥ nānvapaśyata yogastham antarhitam ariṃdama 43 so 'cintayan mahābhāgo jaigīṣavyasya devalaḥ prabhāvaṃ suvratatvaṃ ca siddhiṃ yogasya cātulām 44 asito 'pṛcchata tadā siddhāṁl lokeṣu sattamān prayataḥ prāñjalir bhūtvā dhīras tān brahma satriṇaḥ 45 jaigīṣavyaṃ na paśyāmi taṃ śaṃsata mahaujasam etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me 46 [siddhāh] śṛṇu devala bhūtārthaṃ śaṃsatāṃ no dṛḍhavrata jaigīṣavyo gato lokaṃ śāśvataṃ brahmaṇo 'vyayam 47 sa śrutvā vacanaṃ teṣāṃ siddhānāṃ brahma satriṇām asito devalas tūrṇam utpapāta papāta ca 48 tataḥ siddhās ta ūcur hi devalaṃ punar eva ha na devala gatis tatra tava gantuṃ tapodhana brahmaṇaḥ sadanaṃ vipra jaigīṣavyo yadāptavān 49 teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā siddhānāṃ devalaḥ punaḥ ānupūrvyeṇa lokāṃs tān sarvān avatatāra ha 50 svam āśramapadaṃ puṇyam ājagāma pataṃgavat praviśann eva cāpaśyaj jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ 51 tato buddhyā vyagaṇayad devalo dharmayuktayā dṛṣṭvā prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam 52 tato 'bravīn mahātmānaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ vinayāvanato rājann upasarpya mahāmunim mokṣadharmaṃ samāsthātum iccheyaṃ bhagavann aham 53 tasya tad vacanaṃ śrutvā upadeśaṃ cakāra saḥ vidhiṃ ca yogasya paraṃ kāryākāryaṃ ca śāstrataḥ 54 saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ tato dṛṣṭvā mahātapāḥ sarvāś cāsya kriyāś cakre vidhidṛṣṭena karmaṇā 55 saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ bhūtāni pitṛbhiḥ saha tato dṛṣṭvā praruruduḥ ko 'smān saṃvibhajiṣyati 56 devalas tu vacaḥ śrutvā bhūtānāṃ karuṇaṃ tathā diśo daśavyāharatāṃ mokṣaṃ tyaktuṃ mano dadhe 57 tatas tu phalamūlāni pavitrāṇi ca bhārata puṣpāṇy oṣadhayaś caiva rorūyante sahasraśaḥ 58 punar no devalaḥ kṣudro nūnaṃ chetsyati durmatiḥ abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dattā nāvabudhyate 59 tato bhūyo vyagaṇayat svabuddhyā munisattamaḥ mokṣe gārhasthya dharme vā kiṃ nu śreyaḥ karaṃ bhavet 60 iti niścitya manasā devalo rājasattama tyaktvā gārhasthya dharmaṃ sa mokṣadharmam arocayat 61 evamādīni saṃcintya devalo niścayāt tataḥ prāptavān paramāṃ siddhimparaṃ yogaṃ ca bhārata 62 tato devāḥ samāgamya bṛhaspatipurogamāḥ jaigīṣavyaṃ tapaś cāsya praśaṃsanti tapasvinaḥ 63 athābravīd ṛṣivaro devān vai nāradas tadā jaigīṣavye tapo nāsti vismāpayati yo 'sitam 64 tam evaṃ vādinaṃ dhīraṃ pratyūcus te divaukasaḥ maivam ity eva śaṃsanto jaigīṣavyaṃ mahāmunim 65 tatrāpy upaspṛśya tato mahātmā; dattvā ca vittaṃ halabhṛd dvijebhyaḥ avāpya dharmaṃ paramārya karmā; jagāma somasya mahat sa tīrtham |