35. Haraldr skiptir ríki með sonum sínum

Haraldr konungr var þá fimtugr at aldri, er synir hans váru margir rosknir en sumir dauðir. Þeir gerðust margir ofstopamenn miklir innanlands ok váru sjálfir úsáttir; þeir ráku af eignum jarla konungs, en suma drápu þeir.

Haraldr konungr stefndi þá þing fjölmennt suðr í landi ok bauð til Upplendingum. Þá gaf hann sonum sínum konunganöfn ok setti þat í lögum, at hans ættmenn skyldi hverr konungdóm eptir sinn föður taka, en jarldóm sá er kvensvipt væri af hans ætt kominn. Hann skipti landi með þeim: Vingulmörk, Raumaríki, Vestfold, Þelamörk, þat gaf hann Ólafi, Birni, Sigtryggi, Fróða, Þorgisli. En Heiðmörk ok Guðbrandsdali gaf hann Dag ok Hring ok Ragnari. Snæfríðar sonum gaf hann Hringaríki, Haðaland, Þótn ok þat er þar liggr til. Guthormi hafði hann gefit til yfirsóknar frá Elfi til Svínasunds ok Ránríki; hann hafði hann sett til landvarnar austr við landsenda, sem fyrr er ritat. Haraldr konungr sjálfr var optast um mitt land. Hrærekr ok Guðröðr váru jafnan innan hirðar með konungi ok höfðu veizlur stórar á Hörðalandi ok Sogni.

Eiríkr var með Haraldi konungi, feðr sínum; honum gaf hann Hálogaland ok Norðmæri ok Raumsdal. Norðr í Þrándheimi gaf hann yfirsókn Hálfdani svarta ok Hálfdani hvíta ok Sigröði. Hann gaf sonum sínum í hverju þessu fylki hálfar tekjur við sik, ok þat með, at þeir skyldu sitja í hásæti, skör hærra en jarlar, en skör lægra en sjálfr hann. En þat sæti eptir hans dag ætlaði sér hverr sona hans, en hann sjálfr ætlaði þat Eiríki, en Þrændir ætluðu þat Hálfdani svarta, en Víkverjar ok Upplendingar unnu þeim bezt ríkis er þar váru þeim undir hendi. Af þessu varð þar mikit sundrþykki enn af nýju milli þeirra bræðra. En með því at þeir þóttust hafa lítit ríki, þá fóru þeir í hernað; svá sem sagt er, at Guthormr féll í Elfarkvíslum fyrir Sölva klofa. Eptir þat tók Ólafr við því ríki er hann hafði haft. Hálfdan hvíti féll á Eistlandi.; Hálfdan háleggr féll í Orkneyjum. Þeim Þorgisli ok Fróða gaf Haraldr konungr herskip, ok fóru þeir í Vestrvíking ok herjuðu um Skotland ok Bretland ok Írland. Þeir eignuðust fyrst Norðmanna Dyflinni. Svá er sagt, at Fróða væri gefinn banadrykkr, en Þorgils var lengi konungr yfir Dyflinni, ok var svikinn af Írum ok féll þar.

36. Dauði Rögnvalds réttilbeina

Eiríkr blóðöx ætlaði at vera yfirkonungr allra bræðra sinna, ok svá vildi ok Haraldr konungr vera láta; váru þeir feðgar löngum ásamt. Rögnvaldr réttilbeini átti Haðaland; hann nam fjölkyngi ok gerðist seiðmaðr. Haraldi konungi þóttu illir seiðmenn. Á Hörðalandi var sá seiðmaðr er hét Vitgeirr; konungr sendi honum orð ok bað hann hætta seið. Hann svaraði ok kvað:

Þat er vá lítil
að vér síðim,
karla börn
ok kerlinga,
er Rögnvaldr síðr
réttilbeini,
hróðmögr Haralds,
á Haðalandi.

En er Haraldr konungr heyrði þetta, þá fór með hans ráði Eiríkr til Upplanda ok kom á Haðaland ok brendi inni Rögnvald, bróður sinn, með 80 seiðmanna, ok var þat verk lofat mjök.

37. Dauði Guðröðar ljóma

Guðröðr ljómi var um vetrinn með Þjóðólfi í Hvini, fóstrföður sínum, á kynnisókn, ok hafði skútu alskipaða, ok vildi hann fara norðr á Rogaland. Þá lögðust á stormar miklir, en Guðröði var títt um ferð sína, ok lét hann illa um dvölina. Þá kvað Þjóðólfr:

Fariða ér, áðr fleyja
Flatvöllr, héðan, batnar;
verpr Geitis vegr grjóti,
Guðröðr! um sjá stóran.
Vindbýsna skaltu, vísi
víðfrægr, héðan bíða;
verit með oss unz verði
veðr, nú er brim fyr Jaðri.

Guðröðr fór sem áðr hvað sem Þjóðólfr mælti. En er þeir kómu fyrir Jaðar þá kafði skipið undir þeim ok létust þar allir.

38. Fall Bjarnar kaupmanns

Björn, son Haralds konungs, réð þá fyrir Vestfold, ok sat optast í Túnsbergi, en var lítt í hernaði. Til Túnsbergs sóttu mjök kaupskip, bæði þar um Víkina ok norðan or landi ok sunnan or Danmörk ok af Saxlandi. Björn konungr átti ok kaupskip í ferðum til annarra landa, ok aflaði sér svá dýrgripa eða annarra fanga, þeirra er hann þóttist hafa þurfa. Bræðr hans kölluðu hann Björn farmann eða kaupmann. Björn var vitr maðr ok vel stiltr ok þótti vænn til höfðingja. Hann fékk sér gott kvánfang ok makligt; hann gat son er Guðröðr hét.

Eiríkr blóðöx kom or Austrvegi með herskip ok lið mikit; hann beiddist af Birni, bræðr sínum, at taka við sköttum ok skyldum, þeim er Haraldr konungr átti á Vestfold, en hinn var áðr vandi, at Björn færði konungi skatt eða sendi menn með; vildi hann enn svá ok vildi eigi af höndum greiða. En Eiríkr þóttist vista þurfa ok tjalda ok drykkjar. Þeir bræðr þreyttu þetta með kappmælum, ok fékk Eiríkr eigi at heldr ok fór braut or bænum. Björn fór ok or bænum um kveldit upp á Sæheim. Eiríkr hvarf aptr, fór upp um nóttina á Sæheim eptir Birni, kom þar er þeir sátu yfir drykkju. Eiríkr tók hús á þeim, en þeir Björn géngu út ok börðust; þar féll Björn ok mart manna með honum; Eiríkr tók þar herfang mikit; ok fór norðr í land. Þetta verk líkaði stórilla Víkverjum, ok var Eiríkr þar mjök úþokkaðr; fóru þau orð um, at Ólafr konungr mundi hefna Bjarnar, bróður síns, ef honum gæfi færi á. Björn konungr liggr í Farmannshaugi á Sæheimi.

39. Sætt konunga

Eiríkr konungr fór um vetrinn norðr á Mæri ok tók veizlu í Sölva fyrir innan Agðanes. En er þat spurði Hálfdan svarti, fór hann til með her ok tók hús á þeim. Eiríkr svaf í útiskemmu ok komst út til skógar við fimta mann en þeir Hálfdan brendu upp bæinn ok lið alt þat er inni var. Kom Eiríkr á fund Haralds konungs með þessum tíðindum. Konungr varð þessu ákafliga reiðr ok samnaði her saman ok fór á hendr Þrændum. En er þat spyrr Hálfdan svarti, þá býðr hann út liði ok skipum ok verðr allfjölmennr ok lagði út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg. Haraldr konungr lá þá liði sínu út við Reinsléttu; fóru þá menn milli þeirra.

Guthormr sindri hét einn göfugr maðr; hann var í liði með Hálfdani svarta, en fyrr hafði hann verit með Haraldi konungi ok var hann ástvinr beggja þeirra. Guthormr var skáld mikit; hann hafði ort sitt kvæði um hvárn þeirra feðga. Þeir höfðu boðit honum laun en hann neitti ok beiddist at þeir skyldu veita honum eina bæn ok höfðu þeir því heitit. Hann fór þá á fund Haralds konungs, ok bar sættarorð millum þeirra, ok bað þá hvárntveggja þeirra bænar, ok þess at þeir skyldu sættast. En konungar gerðu svá mikinn metnað hans, at af hans bæn sættust þeir. Margir aðrir göfgir menn fluttu þetta mál með honum. Varð þat at sætt, at Hálfdan skyldi halda ríki öllu því er áðr hafði hann haft, skyldi hann ok láta úhætt við Eirík, bróður sinn. Eptir þessi sögu orti Jórunn skáldmær nökkur erendi í Sendibít:

Harald frá ek Hálfdan(ar) spyrja
herðibrögð, en lögðis
sýnisk svartleitr reyni
sjá bragr, hinn hárfagra.

40. Fæddr Hákon góði

Hákon Grjótgarðsson Hlaðajarl hafði alla yfirsókn í Þrándheimi, þá er Haraldr konungr var annarsstaðar í landi, ok hafði Hákon mestan metnað í Þrændalögum af konungi. Eptir fall Hákonar tók Sigurðr, son hans, ríki ok gerðist jarl í Þrándheimi; hann hafði atsetu at Hlöðum. Með honum fæddust upp synir Haralds konungs, Hálfdan svarti ok Sigröðr, en áðr váru þeir undir hendi Hákonar, föður hans. Þeir váru mjök jafnaldrar, synir Haralds ok Sigurðr. Sigurðr jarl fékk Bergljótar, dóttur Þóris jarls þegjanda. Móðir hennar var Álöf árbót, dóttir Haralds konungs hárfagra. Sigurðr jarl var allra manna vitrastr.

En er Haraldr konungr tók at eldast, þá settist hann optliga at stórbúum, er hann átti á Hörðalandi á Alreksstöðum eða á Sæheimi eða á Fitjum eða á Útsteini eða á Ögvaldsnesi í Körmt. Þá er Haraldr konungr var nær 70, gat hann son við konu þeirri er Þóra er nefnd morstrstöng; hon var ættuð or Morstr. Hon átti góða frændr ok var í frændsemistölu við Hörða-Kára. Hon var kvenna mest ok hín fríðasta. Hon var kölluð konungs ambátt. Váru þeir margir þá konungi lýðskyldir, er vel váru ættbornir, bæði karlar ok konur. Sá var þá siðr um göfugra manna börn at vanda mjök menn til at ausa vatni eða gefa nafn. En er at þeirri stundu kom, er Þóru var ván at hon mundi barn ala, þá vildi hon fara á fund Haralds konungs. Hann var þá norðr á Sæheimi, en hon var í Morstr. Hon fór þá norðr á skipi Sigurðar jarls. Þau lágu um nóttina við land; þar ól Þóra barn uppi á hellunni við bryggjusporðinn, þat var sveinbarn. Sigurðr jarl jós sveininn vatni ok kallaði Hákon eptir feðr sínum, Hákoni Hlaðajarli. Sá sveinn var snimma fríðr ok mikill vexti ok mjök líkr feðr sínum. Haraldr konungr lét sveininn fylgja móður sinni, ok váru þau at konungsbúm meðan sveinninn var ungr.

41. Orðsending Aðalsteins konungs

Aðalsteinn hét þá konungr í Englandi, er þá hafði nýtekit við konungdómi; hann var kallaðr hinn sigrsæli ok hinn trúfasti. Hann sendi menn til Noregs á fund Haralds konungs með þesskonar sending: at sendimaðr gékk fyrir konung; hann selr konungi sverð gullbúit með hjöltum ok meðalkafla, ok öll umgerð var búin með gulli ok silfri ok sett dýrligum gimsteinum. Hélt sendimaðrinn sverðshjöltunum til konungsins ok mælti: hér er sverð er Aðalsteinn konungr sendi þér, ok mælti at þú skyldir við taka. Konungr tók meðalkaflann, ok þegar mælti sendimaðrinn: nú tóktu svá við sem várr konungr vildi, ok nú skaltu vera þegn hans, er þú tókt við sverði hans. Haraldr konungr skildi nú, at þetta var með spotti gert, en hann vildi enskis manns þegn vera. En þó mintist hann þess, sem hans háttr var, at hvert sinn er skjót æði eða reiði hljóp á hann, at hann stilti sik fyrst, ok lét svá renna af sér reiðina ok leit á sakar úreiðr. Nú gerir hann enn svá, ok bar þetta fyrir vini sína, ok finna þeir allir saman hér ráð til; þat hit fyrsta at láta sendimenn heim fara úspilta.

42. Ferð Hauks til Englands

Annat sumar eptir sendi Haraldr konungr skip vestr til Englands, ok fékk til stýrimann Hauk hábrók. Hann var kappi mikill ok hinn kærsti konungi. Hann fékk í hönd honum Hákon, son sinn. Haukr fór þá vestr til Englands á fund Aðalsteins konungs ok fann hann í Lundúnum; þar var þá boð fyrir ok veizla virðilig. Haukr segir sínum mönnum, þá er þeir koma at höllinni, hvernug þeir skulu hátta inngöngunni; segir, at sá skal síðast út ganga er fyrstr gengr inn, ok allir standa jafnfram fyrir borðinu, ok hverr þeirra hafa sverð á vinstri hlið ok festa svá yfirhöfnina at eigi sjái sverðit. Síðan ganga þeir í höllina; þeir váru 30 manna. Gékk Haukr fyrir konung ok kvaddi hann. Konungr biðr hann velkominn. Þá tók Haukr sveininn ok setr á kné Aðalsteini konungi. Konungr sér á sveininn ok spyrr Hauk hví hann ferr svá. Haukr svarar: Haraldr konungr bað þik fóstra honum ambáttar barn. Konungr varð reiðr mjök ok greip til sverðs, er var hjá honum, ok brá, svá sem hann vildi drepa sveininn. Haukr mælti: knésett hefir þú hann nú, ok máttu myrða hann ef þú vill, en ekki mantu með því eyða öllum sonum Haralds konungs. Gékk Haukr síðan út ok allir hans menn, ok fara leið sína til skips ok halda í haf, er þeir eru at því búnir, ok kómu aptr til Noregs á fund Haralds konungs, ok líkaði honum nú vel; því at þat er mál manna, at sá væri útignari er öðrum fóstraði barn. Í þvílíkum viðskiptum konunga fannst þat, at hvárr þeirra vildi vera meiri en annarr, ok varð ekki misdeili tignar þeirra at heldr fyrir þessar sakir; Hvárrtveggi var yfirkonungr síns ríkis til dauðadags.

43. Skírðr Hákon

Aðalsteinn konungr lét skíra Hákon ok kenna rétta trú ok góða siðu ok allskonar kurteisi. Aðalsteinn konungr unni honum svá meira en öllum frændum sínum, ok út í frá unni honum hverr maðr er hann kunni. Hann var síðan kallaðr Aðalsteinsfóstri; hann var hinn mesti íþróttamaðr, meiri ok sterkari ok fríðari en hverr maðr annarra; hann var vitr ok orðsnjallr ok vel kristinn. Aðalsteinn konungr gaf Hákoni sverð þat er hjöltin váru or gulli ok meðalkaflinn, en brandrinn var þó betri; þar hjó Hákon með kvernstein til augans; þat var síðan kallat kvernbítr. Þat sverð hefir bezt komit til Noregs. Þat átti Hákon til dauðadags.

44. Leiddr Eiríkr til ríkis

Haraldr konungr var þá áttræðr at aldri, gerðist hann þá þungfærr, svá at hann þóttist eigi mega fara yfir land eða stjórna konungsmálum. Þá leiddi hann Eirík, son sinn, til hásætis síns ok gaf honum vald yfir landi öllu. En er þat spurðu aðrir synir Haralds konungs, þá settist Hálfdan svarti í konungs hásæti; tók hann þá ok til forráða allan Þrándheim; hurfu at því ráði allir Þrændir með honum. Eptir fall Bjarnar konungs kaupmanns tók Ólafr, bróðir hans, ríki yfir Vestfold, ok til fóstrs Guðröð, son Bjarnar. Tryggvi hét son Ólafs, váru þeir Guðröðr fóstrbræðr ok mjök jafnaldrar, ok báðir hinir efniligstu ok atgervimenn miklir. Tryggvi var hverjum manni meiri ok sterkari. En er Víkverjar spurðu, at Hörðar höfðu tekit til yfirkonungs Eirík, þá tóku þeir Ólaf til yfirkonungs í Víkinni, ok hélt hann því ríki; þetta líkaði Eiríki stórilla. Tveim vetrum síðar varð Hálfdan svarti bráðdauðr inn í Þrándheimi at veizlu nökkurri, ok var þat mál manna, at Gunnhildr konungamóðir hefði keypt at fjölkunnigri konu at gera honum banadrykk. Eptir þat tóku Þrændir Sigröð til konungs.

45. Dauði Haralds konungs

Haraldr konungr lifði 3 vetr síðan er hann hafði gefit Eiríki einvald ríkis síns; var hann þá á Rogalandi eða á Hörðalandi at stórbúum er hann átti. Eiríkr ok Gunnhildr áttu son, er Haraldr konungr jós vatni ok gaf nafn sitt, sagði svá, at sá skyldi konungr vera eptir Eirík, föður sinn. Haraldr konungr gipti flestar dætr sínar innanlands jörlum sínum, ok eru þaðan komnar miklar kynkvíslir. Haraldr konungr varð sóttdauðr á Rogalandi, ok er hann heygðr á Haugum við Karmtsund. Í Haugasundi stendr kirkja, en við sjálfan kirkjugarðinn í útnorðr er haugr Haralds konungs hins hárfagra. En fyrir vestan kirkjuna liggr legsteinn Haralds konungs, sá er lá yfir legi hans í hauginum; er steinninn hálfs fjúgrtánda fets langr ok nær 2 alna breiðr. Í miðjum hauginum var leg Haralds konungs; þar var settr steinn annar at höfði, en annar at fótum, ok lögð þar hellan á ofan, en hlaðit grjóti tveim megin utan undir. Þeir steinar standa nú þar í kirkjugarðinum, er þá váru í hauginum ok nú var frá sagt. Svá segja fróðir menn, at Haraldr hinn hárfagri hafi verit allra manna fríðastr sýnum ok sterkastr ok mestr, hinn örvasti af fé ok allvinsæll við sína menn. Hann var hermaðr mikill öndverða ævi sæina, ok þýða menn þat nú, at vitað hafi um tré þat hit mikla, er móður hans sýndist í draumi fyrir burð hans, er hinn neðsti hlutr trésins var rauðr sem blóð, en þá var leggrinn upp frá fagr ok grænn, at þat jartegndi blóma ríkis hans. En at ofanverðu var hvítt tréit, þar sýndist þat, at hann mundi fá elli ok hæru. Kvistir ok limar trésins boðuðu afkvæmi hans, er um alt land dreifðist, ok af hans ætt hafa verit jafnan síðan konungar í Noregi.

46. Fall Ólafs ok Sigröðar

Eiríkr konungr tók allar tekjur þær sem konungr átti um mitt landit hinn næsta vetr eptir andlát Haralds konungs, en Ólafr austr um Víkina, en Sigröðr, bróðir þeirra, hafði alt um Þrændalög. Eiríki líkaði þetta stórilla, ok fóru þau orð um, at hann mundi með styrk eptir leita við bræðr sína, ef hann mætti fá einvaldsríki yfir landi öllu, svá sem faðir hans hafði gefit honum. En er Ólafr ok Sigröðr spyrja þetta, þá fara sendimenn milli þeirra. Því næst gera þeir stefnulag sitt, ok ferr Sigröðr um várit austr til Víkr, ok finnast þeir Ólafr bræðr í Túnsbergi ok dvöldust þar um hríð. Þat sama vár býðr Eiríkr út liði miklu ok skipum, ok snýr austr til Víkr. Eiríkr konungr fékk hraðbyri svá mikit, at hann sigldi dag ok nótt, ok fór engi njósn fyrir honum. Ok er hann kom til Túnsbergs, þá géngu þeir Ólafr ok Sigröðr með lið sitt austr or bænum á brekkuna ok fylktu þar. Eiríkr hafði lið miklu meira, ok fékk hann sigr, en þeir Ólafr ok Sigröðr féllu þar báðir, ok er þar haugr hvárstveggja þeirra á brekkunni, sem þeir lágu fallnir. Eiríkr konungr fór þá um Víkina ok lagði undir sik, ok dvaldist þar lengi sumars. Tryggvi ok Guðröðr flýðu þá til Upplanda.

Eiríkr var mikill maðr ok fríðr, sterkr ok hreystimaðr mikill, hermaðr mikill ok sigrsæll, ákafamaðr í skapi, grimmr, úþýðr ok fálátr. Gunnhildr kona hans var kvenna fegrst, vitr ok margkunnig, glaðmælt ok undirhyggjumaðr mikill ok hin grimmasta. Þau váru börn þeirra Eiríks ok Gunnhildar: Gamli var elztr, Guthormr, Haraldr, Ragnfröðr, Ragnhildr, Erlingr, Guðröðr, Sigurðr slefa. Öll váru börn Eiríks fríð ok mannvæn.