Sögubrot af nokkurum fornkonungum í Dana- ok Svíaveldi

1. Auður gefin Hræreki

…neita. Konungr svarar: "Sé ek at þetta mál þarf, at lítt sé á lopt borit, at menn biði þín, því at þat var siðr fyrri konunga dætra láta koma þrjá biðla eða fleiri, en taka eigi inn fyrsta, ok eru konungar fleiri vel menntir en Helgi."

Auðr svarar: "Því skiptir litlu, hvárt þú spyrr mik at þessu eða eigi, því at ek veit, at áðr muntu fastráðit hafa, at öðru víss mun fara en at mínum vilja, ok eigi líkligt, at þú mundir mér svá góðs gjaforðs unna, ok annat muntu mér ætla."

Konungr stóð upp ok svarar: "Rétt getr þú þar. Aldri skaltu fá Helga konung ok því síðr sem þú girnist meir," hittir nú Helga konung ok segir honum, at hann hafi rætt þetta mál fyrir dóttur sinni, ok kveðst þat hugatsamliga gert hafa, lézt því ómerkiligar virðast hennar svör sem þau ræddust lengr við, kvað engan konungsson þann, er henni þætti sér fullkosta, miklu er ofsi hennar meiri. En þó lézt hann enn tala mundu málit fyrir hans hönd, — "en at svá búnu tjár ekki."

Helgi ferr heim, ok spyrr þetta Hrærekr, bróðir hans. Ok með því at hann sat heima í ríkinu, eggja vinir Hræreks hann at kvænast. Honum fellst þat vel í skap, ok ræddu, at hann mundi biðja dóttur Ívars konungs, er þá var ágætastr konungr. Hann lét eigi vænt, at hann mundi þann kost fá, er bróðir hans fekk eigi, er miklu var framar í hvern stað. Þeir kváðu hann eigi mundu fá hávan kost, ef hann bæði eigi, en sögðu honum enga svívirðing, þótt honum væri synjat konunnar. Þá berr hann upp fyrir bróður sinn málit ok spyrr hann ráða um, en hann kvað vera mikit happaráð, ef hann fengi, kveðst ok eigi vita, hverr fengi, en kvað vænt til gæfu, þeim er hlyti.

Nú biðr Hrærekr, at Helgi muni fara at biðja honum konu. En hann lézt fara munu, en meiri ván, at ekki muni tjóa sem fyrr. Helgi ferr til Svíþjóðar á fund Ívars konungs, ok er honum þar vel fagnat sem fyrr. Hann hafði þar skamma stund verit, áðr hann berr upp málit ok biðr Unnar nú fyrir hönd bróður síns.

Konungr svarar þungliga ok lét þess óvitrliga leitat, kvað þess enga ván, — "ok þat undra ek, at þú ferr með því máli, ef henni sýndist eigi með yðr at ganga, eða hví mun hún þann vilja, er miklu er óframar?"

Helgi lét hann í engan stað minna verðan en sik, en fyrir þá sök eigi jafnfrægan, at hann var heima jafnan í ríkinu ok því frá honum minni sögur, ok biðr hann þetta mál bera fyrir Unni. Konungr lézt þess ófúss ok kveðst vætta af henni illra svara sem fyrr.

Annan dag eptir kallar hann til sín dóttur sína ok heimtir hana á einmæli ok segir þar kominn Helga konung ok biðr hennar til handa bróður sínum — "ok vill hann vita svör af yðr þessa máls."

Hún svarar, kvað nú eigi vera skyldu sem fyrr, at hún gerði svá óvegliga för Helga, at hún tæki svá vel þessu máli, at hún væri Hræreki gift.

Konungr svarar: "Ómerkilig virðast mér þín svör, ok eigi veit ek, hvar þú ætlar til um gjaforðit, er þú synjast hverjum konungi, er þín biðr. Ætla ek, at þú verðir oss skjótt ofstýri, ef þú vilt ekki hafa vár ráð."

Hún svarar: "Því mun engu skipta enn sem fyrr at tala við mik um málit, at þú munt áðr fastráðit hafa, hvert gjaforð ek skal hafa, ok mun því engu máli skipta, hvárt ek em Hræreki gefin eða öðrum manni, at illt eitt gjaforð mun ek hljóta þér undan hendi."

Konungrinn gengr á brott, ok hittust þeir Helgi. Hann spyrr, hvert erendi hans skal þangat vera.

Konungr svarar, at mikit hefir honum í brugðizt. "Ferr þat orð á dóttir mín sé kvenna vitrust, en hún væri it mesta fól, mundi hún eigi annan veg um þetta kjósa, at neita þér, þvílíkum konungi, en mér virðist miklu heldr Hræreki. Þykki mér þat ok vænast, at hún hafi þat, er hún beiðist."

Ok luku þeir svá þessu máli, at hann heitr Hræreki dóttur sinni, ok var hún nú búin til ferðar með Helga.

Fara þau nú sína leið, ok er þau kómu ór Svíaveldi, tala þau þetta mál sín í milli, hvé farit hefði ok hvat Ívarr konungr hefir rætt fyrir hváru þeira, koma nú heim í ríkit á Selund. Verðr Hrærekr varr við, lætr senda í móti þeim reiðskjóta ok mikit lið, lætr búa veizlu, ok at þeiri veizlu fær hann Unnar. Helgi dvelst heima á Selund þann vetr, ok at sumri fór hann í hernað, sem vandi hans var til.

Hrærekr átti son við konu sinni, ok hét Haraldr. Þat mark var á honum: at tenn í öndverðu höfði, ok váru miklar ok gullslitr á. Hann var mikill ok fríðr sýnum. Ok er hann var þrévetr, var hann svá mikill sem tíu vetra gamlir sveinar.

2. Vélræði Ívars konungs

Þat var eitt sumar, at Ívarr konungr kom með her sinn austan af Svíþjóð til Reiðgotalands. Hann lagði öllu liðinu við Selund. Hann gerði orð Hræreki, mági sínum, at hann komi til hans. Konungr segir Unni, konu sinni. Hún spyrr, hvárt hann ætlaði at fara á fund mágs síns at bjóða honum til veizlu upp á land.

Ok um kveldit, er Hrærekr konungr gekk at sofa, hafði Auðr búa látit nýja rekkju ok þar með öll klæðin í, ok var sett á mitt gólf, ok bað hún konung þar í sofa ok hugsa, hvat hann dreymdi, — "ok seg mér at morgni," en hún fekk sér aðra sæing.

Ok um morgininn kemr þar Auðr ok spyrr eptir draumum hans. "Mik dreymdi," segir hann, "at ek væra staddr nær skógi nokkurum ok hjá völlr sléttr ok fagr, ok þar sá ek einn hjört standa á vellinum. Þá rann ór skóginum einn hlébarðr, ok þótti mér fax hans sem gull, ok hjörtrinn stakk hornunum undir bóg dýrinu, en þat fell dautt niðr. Þar næst sá ek, hvar flaug flugdreki mikill ok kom þar, sem hjörtrinn var, ok greip þegar í klær sér ok sleit allan í sundr. Þá sá ek bjarndýr eitt, ok fylgdi húnn ungr, ok vildi drekinn taka hann, en beran varði, ok vaknaða ek þá."

Hún mælti: "Þetta er mikill draumr, ok varast þú Ívar konung, föður minn, at hann véli þik, er þú hittir hann, því at þar hefir þú sét konunga fylgjur, ok munu þeir eigast við orrostur, ok væri betr, at eigi ættir þú þann hjörtinn, er þér sýndist, en til þess þætti mér þú líkligastr."

Þann sama dag fór hann með marga menn á fund Ívars konungs ok gekk á konungs skipið ok fyrir lyptingina ok heilsaði Ívari konungi, en hann svaraði engu ok lét sem hann sæi hann eigi. Þá segir Hrærekr, at hann hefir látit búa veizlu í móti honum ok vildi honum til sín bjóða. Konungr svaraði, kvaðst hafa illa gift dóttur sína ok kvað eigi vera undir fyrir þá sök, þótt hún hefði illa við hann búit. Hann svarar, kveðst vel við una, kveðst ok ætla, at hún yndi eigi illa við sitt gjaforð.

Þá svarar konungr reiðuliga, segir, at hann vissi ógerla, hversu þau bjuggu við hann Helgi ok Auðr, kvað þat í hvers manns munni, at Haraldr væri sonr Helga konungs ok hans mynd væri á þeim sveini, ok lézt til þess kominn at láta hann vita þessi svik, ok kveðst honum sýnast, at eigi ætti þeir hana báðir, — "ok heldr vil ek, at þú gefir hana bróður þínum en þannig fari lengr fram, at þú þorir eigi at hefna."

Hrærekr lézt þat ekki heyrt hafa, en fyrir hvatvetna fram vill hann eigi láta konu sína ok bað Ívar konung ráð til leggja. En hann kveðst ekki kunna öðru víss til leggja en hann dræpi Helga, lét ok aldri fyrr mundu verða með þeim vel, eða hinn ella, at hann léti konuna fyrir Helga, kvað óhæft svá búit. Hrærekr kvaðst aldri mundu konuna láta ok heldr hefna, ríðr á brott við sína menn, en konungr fór suðr til Reiðgotalands.

Um haustit, er Helgi kom heim, var Hrærekr svá ókátr, at engi maðr fekk orð af honum. En Auðr lét búa veizlu ríkuliga í móti honum, ok at þeiri veizlu váru margs konar leikar, ok þótti Helga mikit mein, er bróðir hans var svá ókátr, ok bað hann fara í leik með sér, en hann kveðst ekki leika mundu at svá búnu. Hann bað hann vera kátan, — "ok tökum hesta okkra ok ríðum í turniment, sem vit erum vanir."

Hrærekr spratt upp, gekk til sinna manna þegjandi, tekr vápn sín, hjálm ok brynju ok sverð ok spjót, ríðr út. Aðrir menn riðu með burtstengr. Helgi, bróðir hans, kemr móti honum með burtstöng. Hrærekr leggr undir hönd honum með spjóti ok í gegnum hann, ok fell hann dauðr af hestinum. Nú riðu til allir þeir, sem hjá váru, og spurðu, hví hann hefir þetta it illa verk gert. Hann lét ærnar sakir til, kveðst at sönnu spurt hafa, at hann hefir glapit konu hans. Allir duldu þess ok kváðu vera mikla lygi.

Ok er Auðr spyrr þetta, lézt hún vita, at þat váru ráð föður hennar, — "ok er enn eigi allt fram komit, þat er hann hyggr," kvað þat mundu sýnast brátt. Hún tók son sinn, Harald, ok reið brott við marga menn, en Hrærekr fór at veizlum, sem vandi var til.

Ok litlu síðar kom sunnan Ívarr konungr. Ok er Hrærekr spyrr þat, reið hann á fund hans. Ok er Ívarr konungr spyrr, at Helgi var drepinn, segir hann þetta vera níðingsverk mikit ok biðr vápnast lið sitt skjótt ok hefna vinar síns, Helga, ok spyrr, at Hrærekr ætlar á fund hans, ok býr lið sitt til atgöngu, fara á land upp ok í skóg þann, er var á leið þeiri, er ván var, at Hrærekr mundi ofan ríða. Ok hann kom ofan til sjóvar, ok gekk Ívarr konungr sjálfr á land með því liði, er eptir var hjá skipum, ok lét setja upp merki sitt ok gekk í móti Hræreki. Ok er þeir heyrðu lúðr Ívars konungs, er í skóginum váru, runnu þeir ór skóginum eptir þeim Hræreki ok hans liði. Ok er þeir fundust, börðust þeir. Fell þar Hrærekr ok allt lið hans. Ok þá beiddist Ívarr konungr, at þat ríki væri honum gefit til forráða, ok allir þeir, sem næstir váru, gengu undir hann.

Litlu síðar kom af landi ofan Auðr in djúpúðga, dóttir hans, með her allan þann, sem hún fekk. Ok með því at Ívarr konungr hafði ekki svá mikinn her, at hann mætti berjast við landsherinn at sinni, þá fór hann brott ok til Svíþjóðar.

Þann sama vetr safnar Auðr til sín öllu gulli ok dýrgripum, er hún mátti fá í því ríki, er átt hafði Hrærekr konungr, ok sendi til Eygotalands. Ok þegar várar, býr hún ferð sína ok hefir með sér Harald, son sinn, ok margt stórmenni fór með henni ór landi, ok hefir með sér allt þat fé, sem hún mátti með komast, fór fyrst til Eygotalands ok síðan austr í Garðaríki. Þar réð fyrir sá konungr, er Raðbarðr hét. Hann tók vel við henni ok liði hennar ok bauð henni með sér at vera ok öllu liði hennar ok hafa gott yfirlæti í sínu landi. Þetta þiggr hún.

Ívarr konungr lagði undir sik ríki þat allt, er átt höfðu þeir bræðr.

En Raðbarðr konungr biðr Auðar, ok með því at hún var landflótta af Selundi með son sinn, þykkir henni þurfa nokkurt traust, þat er syni hennar væri til hjálpar, er hann yxi upp. Ok með því, at Raðbarðr var ríkr konungr, þá var hún gift honum með ráði Haralds, en at var ekki spurðr Ívarr konungr.

3. Dauði Ívars. Haraldr tók ríki

Ok er Ívarr konungr spyrr þessi tíðendi, at Auðr var gift, þykkir honum Raðbarðr konungr firna djarfr, er hann fekk hennar án hans leyfi, safnar her miklum um öll sín ríki, Svíþjóð ok Danmörk, ok safnar svá miklum her, at eigi kunni telja, hvé mörg skip hann hafði. Hann stefnir her þeim í Austrríki á hendr Raðbarði konungi, kveðst eyða skulu ok brenna allt hans ríki. Ívarr konungr var þá gamall mjök. Ok er hann kom liðinu austr í Karjálabotna, ok ætla upp at ganga af skipum með herinum, þar tók til ríki Raðbarðs konungs.

Þat var eina nótt, er konungr svaf á dreka sínum í lyptingu, at honum þótti sem dreki mikill flygi utan af hafinu ok þótti litr hans sem gull eitt ok sindra af honum upp á himininn, sem síur flygi ór afli, ok lýsir á öll lönd in næstu af honum. Ok þar eptir fljúga allir fuglar þeir, sem honum þóttu vera á Norðrlöndum, ok þá sá hann í annan stað, at dregr upp ský mikit af landnorðri, ok sér, at þar fylgir svá mikit regn ok hvassviðri, at honum þótti sem allir skógar ok allt land flyti í vatni því, sem ofan rigndi. Þar fylgdu reiðar ok eldingar. Ok er sá inn mikli dreki fló af sænum á landit, þá kom móti honum regnit ok illviðrit ok svá mikit myrkr, at því næst sá hann eigi drekann né fuglana, en heyrði þó gný mikinn af reiðunum ok af illviðrinu, ok gekk allt svá suðr ok vestr um landit ok svá víða sem hans ríki var. Ok þá þóttist hann sjá þar til, sem skipin váru, at öll váru orðin at hvölum einum ok renna út í haf.

Ok síðan vaknar hann, ok hann lét kalla til sín Hörð, fóstra sinn, ok segir honum drauminn ok bað hann ráða. Hörðr kveðst vera svá gamlaðr, at hann kvaðst ekki kunna at skynja drauma. Hann stóð í bjargi fyrir ofan bryggjusporð, en konungr lá í lyptingu ok sprettir langskarir, er þeir ræddust við.

Konunginum var óskaplétt ok mælti: "Gakk á skip, Hörðr, ok ráð draum minn."

Hörðr segist eigi munu út ganga, — "ok þarf eigi at ráða draum þinn. Sjálfr máttu vita, hvat hann er, ok meiri ván, at skammt líði heðan, áðr skipast munu ríki í Svíþjóð ok Danmörk, ok er nú kominn á þik helgráðr, er þú hyggst öll ríki munu undir þik leggja, en þú veizt eigi, at hitt mun fram koma, at þú munt vera dauðr, en óvinir þínir munu fá ríkit."

Konungr mælti: "Gakk hingat ok seg illspár þínar."

Hörðr mælti: "Hér mun ek standa ok heðan segja."

Konungr mælti: "Hverr var Hálfdan snjalli með Ásum?"

Hörðr svarar: "Hann var Baldr með Ásum, er öll regin grétu, ok þér ólíkr."

"Vel segir þú," kvað konungr, "gakk hingat ok seg tíðendi."

Hörðr svarar: "Hér mun ek standa ok heðan segja."

Konungr spyrr: "Hverr var Hrærekr með Ásum?"

Hörðr svarar: "Hann var Hænir, er hræddastr var Ása, ok þó þér illr."

"Hverr var Helgi inn hvassi með Ásum?" segir konungr.

Hörðr svarar: "Hann var Hermóðr, er bezt var hugaðr, ok þér óþarfr."

Konungr mælti: "Hverr var Guðröðr með Ásum?"

Hörðr svarar: "Heimdallr var hann, er heimskastr var allra Ása, ok þó þér illr."

Konungr mælti: "Hverr em ek með Ásum?"

Hörðr svarar: "Muntu vera ormr sá, sem verstr er til, er heitir Miðgarðsormr."

Konungr svarar reiðr mjök: "Ef þú segir mér feigð mína, þá segi ek þér, at þú munt eigi lengr lifa, því at ek kenni þik, hvar þú stendr, þrúðna þursinn. Þá far þú nú nær Miðgarðsorminum, ok reynum með okkr."

Þá hljóp konungr ór lyptingunni, ok varð hann svá reiðr, at hann hljóp út um skarirnar. En Hörðr steyptist ór bjarginu ok á sæinn út, ok þeir menn, er vörð heldu á konungs skipinu, sá þat síðast til konungs ok Harðar, at hvárrgi kom upp síðan.

Ok eptir þessi tíðendi er blásit liðinu til landgöngu, ok eiga þing. Þessi tíðendi spyrjast nú um allan herinn, er konungr er dauðr, ok þá er ráðs leitat, hvé með þessum mikla her skal fara. Þat sýndist þeim, þar sem Ívarr konungr var dauðr, en áttu engar sakir við Raðbarð konung, at hverr færi heim sem skjótast at góðum byr. Þat var ráðs tekit, rofinn leiðangrinn, siglir hverr til síns lands.

Ok er þetta spyrr Raðbarðr konungr, setr hann Harald, stjúpson sinn, yfir suman herinn. Ferr þá Haraldr með liðinu á Selund, ok var hann þar til konungs tekinn. Því næst fór hann á Skáni til þess ríkis, er átt höfðu móðurfrændr hans, ok var þar tekit við honum vel, ok efldist þaðan mjök at liði. Þá fór hann upp á Svíþjóð ok leggr undir sik allt Svíaveldi ok Jótland, er átt hafði Ívarr, móðurfaðir hans, hóf þá upp marga fylkiskonunga, er áðr váru teknir af ríki fyrir Ívari konungi.

Haraldr konungr hefir starfsamt ríki öndverða daga sína. Fyrir þá sök, at hann er ungr maðr, þótti mönnum sem dælla mundi at leita eptir föðurleifðum sínum, er áðr váru teknir af ríki fyrir Ívari konungi eða Ingjaldi konungi.

4. Frá ríki Haralds konungs

Haraldr var þá fimmtán vetra, er hann var til ríkis tekinn. Ok með því at vinir hans vissu, at hann mundi eiga mjök herskátt at verja ríkit, er hann var ungr at aldri, þá var það ráð gert, at aflat var at seið miklum, ok var seiðat at Haraldi konungi, at hann skyldi eigi bíta járn, ok svá var síðan, at hann hafði aldregi hlíf í orrostu, ok festi þó ekki vápn á honum. Hann gerðist brátt hermaðr mikill ok átti svá margar orrostur, at engi maðr var sá í ætt hans, at þvílíkan herskap hafi haft með ríki sem hann, ok þá var hann kallaðr Haraldr hilditönn. Hann eignaðist með orrostum ok hernaði öll þau ríki, er átt hafði Ívarr konungr, ok því meira, at engi konungr var sá í Danmörk eða Svíþjóð, at eigi gyldi honum skatt ok allir gerðust hans menn. Hann lagði undir sik þann hlut Englands, er átt hafði Hálfdan snjalli ok síðan Ívarr konungr. Hann setti konunga ok jarla ok lét sér skatta gjalda. Hann setti Hjörmund konung, son Hervarðar ylfings, yfir Eystra-Gautland, er átt hafði faðir hans ok Granmarr konungr.