12. Fall Eysteins konungs

Nú er þat eitthvert sinn, at menn komast undan á fund Eysteins konungs ok segja honum, at í ríki hans var kominn mikill herr ok svá illr viðskiptis, at þeir létu ekki ógert ok þeir höfðu eytt allt þar, er þeir höfðu yfir farit, ok ekki hús stóð upp.

Nú er Eysteinn konungr heyrir þessi tíðendi, þykkist hann vita, hverir þeir víkingar munu vera. Ok nú lætr hann fara örvarboð um allt sitt ríki ok stefnir öllum til, þeim er hans menn eru ok honum vilja lið veita ok skildi megu valda. “Vér skulum hafa með oss kúna Síbilju, goð várt, ok láta hana hlaupa fyrir liðinu, ok væntir mik, at enn fari sem fyrr, at þeir megu eigi standast lát hennar. Vil ek allt lið mitt þess eggja, at sem bezt dugi, ok rekum af oss þenna inn mikla her ok inn illa.”

Ok nú er svá gert, at Síbilja er laus látin. Ok nú sér Ívarr för hennar ok heyrir þau in grimmligu læti, er ór henni váru. Mælir hann, at allt liðit skyldi gera óhljóð mikit, bæði af vápnum ok herópi, at þeir heyri sem sízt rödd hennar, þess ins illa kykvendis, er fór í móti þeim.

Ívarr mælti við sína burðarmenn, at þeir skyldu bera hann á móti, svá sem þeir mætti framast. “Ok þá er sjá kýr kemr at oss, kastið mér at henni, ok mun þá vera annathvárt, er ek skal láta mitt líf, eða hún skal fá bana. Nú skulu þér taka eitt tré mikit ok telgja á bogamynd ok skeyti með.”

Ok nú er honum færðr sjá bogi inn sterki ok þau in miklu skeyti, er hann hafði gera látit, en engum þótti sér vápnhæft annarra. Nú eggjar Ívarr hvern mann, at dugi sem bezt. Nú ferr lið þeira með miklum geysingi ok gný, en Ívarr var borinn fyrir fylkingum þeira. Nú verðr svá mikill gnýr, er Síbilja beljar, at þeir heyrðu jafngerla sem þeir þegði ok stæði kyrrir. Nú bregðr þeim svá við þetta, at lið þeira vill berjast allt nema þeir bræðr.

Ok er þessi endemi verða, sjá þeir þat, er Ívar báru, at hann dregr svá boga sinn sem hann hefði einn álmsveig veikan, ok við því þótti þeim búit, at hann drægi fyrir odd örvar sínar. Nú heyra þeir, at strengr gellr hans svá hátt, at hann heyrðu þeir aldrigi svá fyrri. Ok nú sjá þeir, at hans örvar flugu svá snart sem hann hefði skotit af inum sterkasta lásboga ok svá gegnt, at í sitt auga kom hvár örin Síbilju. Ok nú fellr hún, ok eptir þat ferr hún höfuðsteypu, ok nú eru læti hennar miklu verri en fyrri. Ok er hún kemr at þeim, biðr hann kasta sér at henni, ok verðr þeim hann svá léttr sem þeir kasti barni litlu, því at þeir váru eigi allnær kúnni, þá er þeir köstuðu honum. Ok þá kom hann á hrygg kúnni Síbilju, ok varð hann þá svá þungr sem bjarg eitt felli á hana, ok hvert bein brotnar í henni, ok fær hún af því bana.

Nú biðr hann menn sik upp taka sem skjótast. Ok nú er hann upp tekinn, ok nú er rödd hans svá hvell, at svá þótti öllum herinum, er hann mælti, sem við sjálft væri, þótt fjarri væri staddir, ok it bezta hljóð væri til gefit hans erendis. Ok svá lýkr hann sinni tölu, at ófriðr sjá, nemst þegar af allr, er yfir þá hafði komit, ok þá sakaði ekki, því at lið þeira hafði skamma stund barizt. Nú eggjar Ívarr, at þeir skyli vinna sem verst verk á þeim. “Ok nú þykki mér af inn ólmasti, er kýrin er drepin.”

Ok nú hafa hvárirtveggju fylkt liði sínu, ok sígr saman orrostan, ok er bardagi svá harðr, at þat mæltu allir Svíar, at þeir hefði aldri í slíkri mannraun verit. Nú ganga þeir svá hart fram bræðr, Hvítserkr ok Björn, at engi fylking stendr við. Ok nú fellr svá mjök lið Eysteins konungs, at minna stendr upp, en sumt kemr á flótta. Ok nú lýkr svá þeira bardaga, at Eysteinn konungr fellr, en þeir bræðr hafa sigr. Ok nú gefa þeir þeim grið, sem eptir váru.

Ok nú segir Ívarr, at hann vildi eigi herja lengr í því landi, því at þat land var nú höfðingjalaust. “Ok vil ek heldr, at vit haldim þar til, er meira ofrefli er fyrir.” En Randalín fór heim með sumt liðit.

13. Ragnarssynir unnu Vífilsborg

Nú ráða þeir þat með sér, at þeir skulu herja í Suðrríki. En Sigurðr ormr í auga, sonr hennar, fór með bræðrum sínum í hverja herför síðan. Í þessi för leggja þeir til hverrar borgar, er mikil er, ok unnu svá, at ekki stóð við.

Ok nú spyrja þeir til einnar borgar þeirar, at bæði var mikil ok fjölmenn ok harðger. Ok nú segir Ívarr, at hann vill þar til stefna. Ok þat var ok sagt, hvat sú borg hét ok hverr fyrir ræðr. En sá höfðingi var kallaðr Vífill. Af hans nafni var borgin kölluð Vífilsborg. Nú fara þeir svá herskildi yfir, at þeir eyða allar borgir, er fyrir urðu, þar til er þeir kómu til Vífilsborgar. Höfðinginn var eigi heima í borg sinni ok mikit lið með honum.

Nú setja þeir upp búðir sínar á völlum þeim, er hjá borginni váru, ok eru í kyrrðum þann dag, er þeir kómu til borgarinnar, ok höfðu mál af borgarmönnum. Þeir buðu þeim, hvárt þeir vildu heldr gefa upp borgina, ok mundi þá friðr gefinn öllum mönnum, eða þeir ynni af sínu ofrefli ok harðfengi, ok munu þá engum mönnum grið gefin.

En þeir leystu skjótt ór ok sögðu, at þá borg fengi þeir aldrigi unnit, svá at þeir gefi hana upp. “Ok munu þér verða fyrr at reyna yðr ok sýna oss yðvarn fræknleik ok kapp.”

Líðr nú sú nótt. Ok inn næsta dag eptir leita þeir til at vinna borgina ok fá ekki at gert. Sitja þeir um þá borg hálfan mánuð ok leita til hvern dag, at þeir geti þá borg unnit, ok með ýmsum brögðum. En þat ferr því firr sem þeir hafa lengr við leitat, ok ætluðu nú frá at hverfa. Ok þá er borgarmenn verða við þat varir, at þeir ætla frá at hverfa, þá ganga þeir út á borgarveggi ok breiða guðvefjarpell of alla borgarveggina ok öll klæði þau, er fegrst váru í borginni, ok törruðu fyrir þeim gulli ok gersimum þeim, er mestar váru í borginni.

Ok nú tekr einn til orða af liði þeira ok mælti: “Vér hugðum, at þessir menn, synir Ragnars, ok lið þeira væri harðfengnir menn, en vér megum þat segja, at þeim hefir eigi nær farit en öðrum.”

Nú eptir þetta æptu þeir á þá ok börðu á skjölduna ok eggjuðu at sér sem þeir máttu mest. Ok er Ívarr heyrir þetta, brá honum við mjök, svá at hann fær af þessu sótt mikla, svá at hann má hvergi hræra, ok verða þeir at bíða, at annathvárt batni honum ella hafi hann bana. Hann liggr þenna dag allan til kvelds, svá at hann mælti ekki orð. Ok þá mælti hann við þá menn, er hjá honum váru, at þeir skyldu segja þeim Birni, Hvítserki ok Sigurði, at hann vildi þeira fund hafa ok allra inna vitrustu manna. Ok nú er þeir koma allir í einn stað, er mestir höfðingjar eru í þeira liði, þá spyrr Ívarr þá eptir, ef þeir hefði nokkur ráð sét, þau er líkari væri til at sigrast en þau, er þeir höfðu fyrr haft.

En þeir svara allir, at þeir hefði eigi vit til þess at sjá þau brögð, er þeim væri sigr í. “Er nú sem optar, at þinna ráða mun njóta verða.”

Þá svarar Ívarr: “Mér hefir eitt ráð í hug komit, þat er vér höfum eigi freistat. Hér er skógr mikill eigi langt í brott, ok nú, er náttar, skulu vér fara ór tjöldum várum leyniliga til skógar, en herbúðir várar skulu standa eptir, ok er vér komum í mörkina, skal hverr maðr binda sér byrði. Ok er því er lokit, skulu vér fara at borginni öllum megin ok slá eldi í viðinn, ok mun þá gerast bál mikit, ok borgarveggir þeira munu þá láta lím sitt fyrir þeim eldi, ok skulu vér þá bera at valslöngur ok reyna, hvé harðger hún er.”

Ok nú er svá gert, at þeir fara til skógar, eru þar slíka hríð sem Ívari sýndist. Nú fara þeir at borginni eptir tilskipun hans, ok þá er þeir lustu eldi í viðinn inn mikla, varð bál svá mikit, at veggirnir megu eigi standast ok láta lím sitt, ok bera þeir þá valslöngur at borginni ok brjóta á hlið mörg, ok tekst nú bardagi. Ok þegar er þeir standa jafnt at vígi, þá fellr lið borgarmanna, en sumt flýr undan, ok svá lýkr þeira skiptum, at þeir drepa hvert mannsbarn, er í var borginni, ok taka brott allt fé, en brenna borgina, áðr þeir fari á brott.

14. Hernaðr Ragnarssona í Suðrríki

Nú halda þeir í brott þaðan, þar til er þeir koma í þá borg, er Lúna hét. Þá höfðu þeir hverja borg ok hvern kastala brotit náliga í öllu Suðrríki, ok nú eru þeir svá frægir of allan heim, at ekki var svá lítit barn, at eigi kynni nafn þeira. Nú ætla þeir at létta eigi fyrr en þeir koma til Rómaborgar, af því at sú borg var þeim bæði sögð mikil ok fjölmenn ok ágæt ok auðig. En þat vissu þeir eigi gerla, hvé löng leið þangat er, en þeir höfðu svá mikit lið, at eigi fengust vistir. Ok nú eru þeir í þeiri borg Lúna ok ræða með sér of ferð sína.

Nú kemr þar maðr einn, gamall ok geðsligr. Þeir spyrja, hvat manna hann væri, en hann segir, at hann sé einn stafkarl ok hafi alla ævi farit yfir land.

“Þú munt margt kunna tíðenda at segja oss, þat er vér viljum vita.”

Inn gamli maðr svarar: “Eigi veit ek þat víst, af hverjum löndum þér vilið spyrja, þess er ek veit eigi at segja yðr.”

“Þat viljum vér, at þú segir oss, hvé löng leið er heðan til Rómaborgar.”

Hann svarar: “Ek kann segja yðr nokkut til merkja. Þér meguð hér sjá þessa járnskó, er ek hefi á fótum mér, þeir eru nú fornir, ok þá aðra, er ek hefi á baki mér, þeir eru nú ok slitnir. En þá er ek fór þaðan, batt ek þessa á fætr mér ina slitnu, er ek hefi nú á baki mér, ok váru þá nýir báðir, ok á þeiri leið hefi ek verit ávallt síðan.”

En er inn gamli maðr hafði þetta mælt, þykkjast þeir sjá, at þeir megu eigi þessu á leið koma, er þeir hafa fyrir sér ætlat, til Róms at fara. Ok nú snúa þeir frá með her sinn ok unnu margar borgir, þær er aldri höfðu unnar verit fyrr, ok þess jarteinir sjást enn í dag.

15. Dauði Ragnars konungs í Englandi

Nú er þar til máls at taka, er Ragnarr sitr heima í ríki sínu ok hann veit eigi, hvar synir hans eru né Randalín, kona hans. Ok þat heyrði hann hvern tala af sínum mönnum, at engir mætti jafnast við sonu hans, ok hugðist honum svá at, at engir væri jafnfrægir þeim. Nú hyggr hann at því, hverrar frægðar hann mætti þess leita, er eigi væri skemmr uppi. Nú hyggr hann ráð sitt ok fær sér smiða ok lætr fella mörk til tveggja skipa mikilla, ok þat skildu menn, at þat váru knerrir tveir svá miklir, at engir höfðu slíkir verit gervir á Norðrlöndum, ok þar með lætr hann hafa of allt sitt ríki mikinn vápnabúnað. Ok með þessi breytni skilja menn þat, at hann mun ætla nokkura herferð fyrir sér ór landinu. Þetta spyrst víða á lönd þau, er næst váru. Ok nú ugga menn þat ok allir konungar, er fyrir landi réðu, at þeir mundu eigi í löndum sínum eða ríkjum vera mega. Ok nú lætr hverr þeira vera varðhöld um lönd sín, ef nokkur beri hann at.

Þat er eitt sinn, er Randalín spurði Ragnar, hverja för hann ætlaði fyrir sér. Hann segir henni, at hann ætlaði til Englands ok hafa eigi fleiri skip en tvá knörru ok þat lið, sem á þeim má fara.

Þá segir Randalín: “Sú för lízt mér óvarlig, er nú ætlar þú. Mér þætti þér ráðligra at hafa fleiri skip ok smæri.”

“Þat er ekki ágæti” segir hann, “þótt menn fái unnit land með mörgum skipum. En til þessa eru eigi dæmi, at með tveimr skipum hafi unnit verit slíkt land sem England er. En ef ek fæ ósigr, þess betr sem ek hefi færi skip ór landi.”

Þá svarar Randalín: “Mér sýnist sjá eigi minni fékostnaðr, áðr þessi skip sé búin, en þótt þú hefðir langskip mörg til þessarar ferðar. En þú veizt þat, at illt er skipum at halda at Englandi, ok ef svá verðr, at skip þín týndist, þótt menn komist á land, þá eru þeir þegar upp gefnir, ef landherr kemr at, en betra er at halda langskipum til hafna en knörrum.”

Nú kveðr Ragnar vísu:

“Spari manngi röf Rínar,
ef röskva vill hermenn,
verr samir horskum hilmi
hringa fjöld en drengja;
illt er í borghlið baugi
brandrauðum fram standa;
allmarga veit ek jöfra,
þá er auðr lifir, dauða.”

Nú lætr hann skip sín búa ok fær sér lið, svá at þeir knerrir eru mjök skipaðir. Nú er fjölrætt um hans fyrirætlan. Ok enn kvað hann vísu:

“Hvat er þats baugs ór björgum
brjótr heyrir nú þjóta,
at muni mundelds meiðir
mars sviðr ófni hafna?
Þó skal þeira ráða,
þorn-Bil, ef goð vilja,
ægir alnar leygjar
ókvíðandi bíða.”

Ok er skip hans eru búin ok þat lið, er honum skyldi fylgja, ok þá er þat veðr kemr, er honum þótti sér vel koma, segir Ragnarr, at þá mundi hann fara til skipa. Ok er hann var búinn, leiddi hún hann til skipa. Ok áðr þau skiljast, kjeðst hún mundu launa honum serk þann, er hann hafði gefit henni. Hann spyrr, með hverjum hætti þat væri. En hún kvað vísu:

“Þér annk serk inn síða
ok saumaðan hvergi,
við heilan hug ofnu
ór hársíma gránu;
mun eigi ben blæða,
né bíta þik eggjar
í heilagri hjúpu,
var hún goðum signuð.”

Hann segir, at hann vill þessi ráð þiggja. En þá er þau skildust, var auðsætt, at henni þótti mikit fyrir þeira skilnaði.

Nú heldr Ragnarr skipum sínum til Englands, sem hann hafði ætlat. Honum gaf byri hvassa, svá at við England brýtr hann báða knörru sína, en á land komst allt lið hans, ok heldu klæðum sínum ok vápnum. Ok þar, sem hann kemr við þorp ok borgir ok kastala, þá vinnr hann.

En konungr sá hét Ella, er þá réð Englandi. Hann hafði haft fréttir til Ragnars, er hann fór ór landi. Hann hafði sett menn fyrir, at hann skyldi þegar vita, er herrinn kæmi við land. Nú fóru þeir menn til fundar við Ellu konung ok segja honum hersögu. Nú lætr hann senda boð um allt sitt ríki ok bað til sín koma hvern mann, er skildi má valda ok hesti ríða ok þori at berjast, ok dregr hann saman svá mikinn her, at furða var at. Nú búast þeir til bardaga Ella konungr.

Þá mælti Ella konungr við lið sitt: “Ef vér sigrumst í bardaga þessum ok verði þér við þat varir, at Ragnarr er kominn, þá skulu þér eigi bera vápn á hann, því at hann á þá sonu eptir, er aldri munu af oss ganga, ef hann fellr.”

Ragnarr býst nú til bardaga, ok hann hafði þat klæði, er Randalín hafði gefit honum at skilnaði, fyrir brynju ok þat spjót í hendi, er hann vann at orminum, er lá um sal Þóru, ok engi þorði annarra, ok hann hafði enga hlíf nema hjálm. En þá er þeir hittast tókst bardagi. Ragnarr hafði miklu minna lið. Bardaginn hafði eigi lengi verit, áðr lið Ragnars fell mjök. En þar, sem hann fór, varð rýrt fyrir, ok gekk hann í gegnum fylkingar þann dag, ok þar, sem hann hjó eða lagði í skjöldu, brynjur eða hjálma, þá váru svá stór högg hans, at ekki vetta stóð við, en aldri var svá til hans höggvit eða skotit, at né eitt vápn yrði honum at meini, ok fekk hann aldri sár, en hann drap mikinn fjölda af liði Ellu konungs. En þó lauk svá bardaga þeira, at allt lið Ragnars fell, en at honum váru bornir skildir ok svá handtekinn.

Nú var hann spurðr, hvat manna hann var, en hann þagði við ok svaraði engu.

Þá mælti Ella konungr: “Sjá maðr mun verða at koma í meiri mannraun, ef hann vill eigi segja oss, hverr hann er. Nú skal kasta honum í einn ormgarð ok láta hann þar sitja mjök lengi, ok ef hann mælir nakkvat þat, er vér megim skilja, at hann sé Ragnarr, þá skal hann í brott taka sem skjótast.”

Nú er honum þangat fylgt, ok hann sitr þar mjök lengi, svá at hvergi festast ormar við hann.

Þá mæltu menn: “Þessi maðr er mikill fyrir sér; hann bitu eigi vápn í dag, en nú granda honum eigi ormar.”

Þá mælti Ella konungr, at hann væri flettr af klæði því, er hann hafði yzt, ok nú var svá gert, ok hengu ormar öllum megin á honum.

Þá mælti Ragnarr: “Gnyðja mundu nú grísir, ef þeir vissi, hvat inn gamli þyldi.”

Ok þótt hann mælti slíkt, þá vissu þeir eigi at gerr, at Ragnarr væri þat heldr en annarr konungr. Nú kvað hann vísu:

“Orrostur hefk áttar,
þærs ágætar þóttu,
gerða ek mörgum mönnum
mein, fimm tigi ok eina;
eigi hugðak orma
at aldrlagi mínu;
verðr mjök mörgu sinni,
þats minnst varir sjálfan.”

Ok enn kvað hann:

“Gnyðja mundu grísir,
ef galtar hag vissi,
mér er gnótt at grandi,
grafa inn rönum sínum
ok harðliga hváta,
hafa mik sogit, ormar;
nú munk nár af bragði
ok nær dýrum deyja.”

Nú lætr hann líf sitt, ok er hann nú færðr á brott þaðan. En Ella konungr þykkist vita, at Ragnarr hefir líf sitt látit. Nú hyggr hann fyrir sér, hvé hann skyldi þess verða varr eða með fara, at hann mætti halda ríki sínu eða vita, hvé þeim brygði við sonum Ragnars, er þeir spyrja. Hann tekr þat til ráðs, at hann lætr búa skip eitt ok fær þann mann til fyrir at ráða, er bæði var vitr ok harðfengr, ok þar fær hann menn til, svá at þat skip var vel skipat, ok segir, at hann vill þá senda á fund Ívars ok þeira bræðra ok segja þeim fall föður þeira. En sjá för lízt flestum óvænlig, svá at fáir vildu fara.

Þá mælti konungr: “At því skulu þér vandliga hyggja, hversu hverjum þeira bræðra bregðr við þessi tíðendi. Farit þá leiðar yðarrar síðan, er yðr gefr veðr.”

Svá lætr hann búa ferð þeira, at þeir þurftu at engu annarra. Ok nú fara þeir, ok ferst þeim vel.

En synir Ragnars höfðu herjat of Suðrríki. Þá sneru þeir á Norðrlönd ok ætluðu at vitja ríkis síns, þess er Ragnarr réð fyrir. En þeir vissu eigi herför hans, hversu hún hafði orðit, ok þó er þeim mikil forvitni á, hversu hún hafði orðit. Nú fara þeir sunnan of land. En hvarvetna, er menn frétta til fara þeira bræðra, eyddu menn borgir sínar ok færðu fé sitt á brott ok flýðu undan, svá at trautt fengu þeir liði sínu mat.

Þat er einn morgin, at Björn járnsíða vaknar ok kvað vísu:

“Hér flýgr hverjan morgin
hress of borgir þessar,
læzt heill munu af hungri,
heiðir vals, of deyja;
hann fari suðr um sanda,
sára hvar vér létum,
þar fær dauðs manns dreyra,
dögg ór skýlihöggum.”

Ok enn kvað hann:

“Þat var fyrst, er fórum,
Freys leika tókk heyja,
þars andvíga áttum
öld, í Rómaveldi;
þar létk of grön grána,
gall örn of valfalli,
at mannskæðu morði
mitt sverð dregit verða.”