Völsunga saga

1. Frá Siga syni Óðins

Hér hefr upp ok segir frá þeim manni, er Sigi er nefndr ok kallaðr, at héti sonr Óðins. Annarr maðr er nefndr til sögunnar, er Skaði hét. Hann var ríkr ok mikill fyrir sér, en þó var Sigi þeira enn ríkari ok ættstærri, at því er menn mæltu í þann tíma.

Skaði átti þræl þann, er nokkut verðr at geta við söguna. Hann hét Breði. Hann er fróðr við þat, er hann skyldi at hafast. Hann hafði íþróttir ok atgervi jafnframt hinum, er meira þóttu verðir, eða umfram nokkura.

Þat er at segja eitthvert sinn, at Sigi ferr á dýraveiði, ok með honum þrællinn, ok veiða dýr um daginn allt til aptans. En er þeir bera saman veiði sína um aptaninn, þá hafði Breði veitt miklu fleira ok meira en Sigi, en honum líkaði stórilla ok segir, at sik undri, at einn þræll skuli sik yfirbuga í dýraveiði, hleypr því at honum ok drepr hann; dysjar síðan líkit í snjófönn.

Nú ferr hann heim um kveldit ok segir, at Breði hafi riðit frá honum á skóginn, — "ok var hann senn ór augliti mér, ok veit ek ekki til hans."

Skaði grunar sögn Siga ok getr, at vera munu svik hans ok mun Sigi hafa drepit hann, fær menn til at leita hans, ok lýkr svá leitinni, at þeir fundu hann í skafli einum, ok mælti Skaði, at þann skafl skyldi kalla Breðafönn heðan af, ok hafa menn nú þat eptir síðan ok kalla svá hverja fönn, er mikil er.

Þá kemr upp, at Sigi hefir drepit þrælinn ok myrðan. Þá kalla þeir hann varg í véum, ok má hann nú eigi heima vera með feðr sínum. Óðinn fylgir honum nú af landi brott, svá langa leið, at stóru bar, ok eigi létti hann fyrr en hann kom honum til herskipa.

Nú tekr Sigi at leggjast í hernað með þat lið, er faðir hans fekk honum, áðr þeir skildu, ok varð hann sigrsæll í hernaðinum. Ok svá kemr hans máli, at hann fekk herjat sér land ok ríki um síðir. Ok því næst fekk hann sér göfugt kvánfang, ok gerðist hann ríkr konungr ok mikill fyrir sér ok réð fyrir Húnalandi ok er inn mesti hermaðr. Hann á son við konu sinni, er hét Rerir. Hann vex þar upp með feðr sínum ok gerist brátt mikill vexti ok gerviligr.

2. Frá Rera ok Völsungi syni hans

Nú gerist Sigi gamall maðr at aldri. Hann átti sér marga öfundarmenn, svá at um síðir réðu þeir á hendr honum, er hann trúði bezt, en þat váru bræðr konu hans. Þeir gera þá til hans, er hann varir sízt ok hann var fáliðr fyrir, ok bera hann ofrliði, ok á þeim fundi fell Sigi með hirð sinni allri.

Sonr hans, Rerir, var ekki í þeim háska, ok fær hann sér mikit lið af vinum sínum ok landshöfðingjum, svá at hann eignaðist bæði land ok konungdóm eptir Siga, föður sinn. Ok nú er hann þykkist hafa fótum undir komizt í ríki sínu, þá minnist hann á þær sakir, er hann átti við móðurbræðr sína, er drepit höfðu föður hans, ok safnar konungr sér nú liði miklu ok ferr nú á hendr frændum sínum með þenna her, ok þykkja þeir fyrr gert hafa sakir við sik, þó at hann mæti lítils frændsemi þeira, ok svá gerir hann, fyrir því at eigi skilst hann fyrri við en hann hafði drepit alla föðurbana sína, þó at óskapliga væri fyrir alls sakir. Nú eignaðist hann lönd ok ríki ok fé. Gerist hann nú meiri fyrir sér en faðir hans.

Rerir fekk sér nú herfang mikit ok konu þá, er honum þótti við sitt hæfi, ok eru þau mjök lengi ásamt, ok eigu þau engan erfingja ok ekki barn. Þat hugnar þeim báðum illa, ok biðja þau goðin með miklum áhuga, at þau gæti sér barn.

Þat er nú sagt, at Frigg heyrir bæn þeira ok segir Óðni, hvers þau biðja. Hann verðr eigi örþrifráða ok tekr óskmey sína, dóttur Hrímnis jötuns, ok fær í hönd henni eitt epli ok biðr hana færa konungi. Hún tók við eplinu ok brá á sik krákuham ok flýgr til þess, er hún kemr þar, sem konungrinn er ok sat á haugi. Hún lét falla eplit í kné konunginum. Hann tók þat epli ok þóttist vita, hverju gegna mundi; gengr nú heim af hauginum ok til sinna manna ok kom á fund drottningar, ok etr þat epli sumt.

Þat er nú at segja, at drottning finnr þat brátt, at hún mundi vera með barni, ok ferr þessu fram langar stundir, at hún má eigi ala barnit.

Þá kemr at því, at Rerir skal fara í leiðangr, sem siðvenja er til konunga, at friða land sitt. Í þessi ferð var þat til tíðenda, at Rerir tók sótt ok því næst bana ok ætlaði at sækja heim Óðin, ok þótti þat mörgum fýsiligt í þann tíma.

Nú ferr inu sama fram um vanheilsu drottningar, at hún fær eigi alit barnit, ok þessu ferr fram sex vetr, at hún hefir þessa sótt. Nú finnr hún þat, at hún mun eigi lengi lifa, ok bað nú, at hana skyldi særa til barnsins, ok svá var gert sem hún bað. Þat var sveinbarn, ok sá sveinn var mikill vexti, þá er hann kom til, sem ván var at. Svá er sagt, at sjá sveinn kyssti móður sína, áðr hún dæi.

Þessum er nú nafn gefit ok er kallaðr Völsungr. Hann var konungr yfir Húnalandi eptir föður sinn. Hann var snemma mikill ok sterkr ok áræðisfullr um þat, er mannraun þótti í ok karlmennska. Hann gerist inn mesti hermaðr ok sigrsæll í orrostum þeim, sem hann átti í herförum.

Nú þá er hann var alroskinn at aldri, þá sendir Hrímnir honum Hljóð, dóttur sína, er fyrr er getit, þá er hún fór með eplit til Reris, föður Völsungs. Nú gengr hann at eiga hana, ok eru þau lengi ásamt, ok eru góðar samfarar þeira. Þau áttu tíu sonu ok eina dóttur. Inn elzti sonr þeira hét Sigmundr, en Signý dóttir. Þau váru tvíburar, ok váru þau fremst ok vænst um alla hluti barna Völsungs konungs, ok váru þó allir miklir fyrir sér, sem lengi hefir uppi verit haft ok at ágætum gert verit, hversu Völsungar hafa verit ofrkappsmenn miklir ok hafa verit fyrir flestum mönnum, sem getit er í fornsögum, bæði um fróðleik ok íþróttir ok alls háttar kappgirni.

Svá er sagt, at Völsungr konungr lét gera höll eina ágæta ok með þeim hætti, at ein eik mikil stóð í höllinni ok limar trésins með fögrum blómum stóðu út um ræfr hallarinnar, en leggrinn stóð niðr í höllina, ok kölluðu þeir þat barnstokk.

3. Siggeirr fekk Signýjar Völsungsdóttur

Siggeirr hefir konungr heitit. Hann réð fyrir Gautlandi. Hann var ríkr konungr ok fjölmennr. Hann fór á fund Völsungs konungs, ok bað hann Signýjar til handa sér. Þessu tali tekr konungr vel ok svá synir hans, en hún sjálf var þessa ófús, biðr þó föður sinn ráða sem öðru því, sem til hennar tæki. En konunginum sýndist þat ráð at gifta hana, ok var hún föstnuð Siggeiri konungi.

En þá er sjá veizla ok ráðahagr skal takast, skal Siggeirr konungr sækja veizluna til Völsungs konungs. Konungr bjóst við veizlunni eptir inum beztum föngum. Ok þá er þessi veizla var albúin, kómu þar boðsmenn Völsungs konungs ok svá Siggeirs konungs at nefndum degi, ok hefir Siggeirr konungr marga virðuliga menn með sér. Svá er sagt, at þar váru miklir eldar gervir eptir endilangri höllinni, en nú stendr sjá inn mikli apaldr í miðri höllinni, sem fyrr var nefndr.

Nú er þess við getið, at þá er menn sátu við eldana um kveldit, at maðr einn gekk inn í höllina. Sá maðr er mönnum ókunnr at sýn. Sjá maðr hefir þess háttar búning, at hann hefir heklu flekkótta yfir sér. Sá maðr var berfættr ok hafði knýtt línbrókum at beini. Sá maðr hafði sverð í hendi ok gengr at barnstokkinum ok hött síðan á höfði. Hann var hár mjök ok eldiligr ok einsýnn. Hann bregðr sverðinu ok stingr því í stokkinn, svá at sverðit sökkr at hjöltum upp. Öllum mönnum fellust kveðjur við þenna mann.

Þá tekr hann til orða ok mælti: "Sá, er þessu sverði bregðr ór stokkinum, þá skal sá þat þiggja at mér at gjöf, ok skal hann þat sjálfr sanna, at aldri bar hann betra sverð sér í hendi en þetta er."

Eptir þetta gengr sjá inn gamli maðr út ór höllinni, ok veit engi, hverr hann er eða hvert hann gengr.

Nú standa þeir upp ok metast ekki við at taka sverðit. Þykkist sá bezt hafa, er fyrst náir. Síðan gengu til inir göfgustu menn fyrst, en þá hverr at öðrum. Engi kemr sá til, er nái, því at engan veg bifast, er þeir taka til. Nú kom til Sigmundr, sonr Völsungs konungs, ok tók ok brá sverðinu ór stokkinum, ok var sem laust lægi fyrir honum. Þetta vápn sýndist öllum svá gott, at engi þóttist sét hafa jafngott sverð, ok býðr Siggeirr honum at vega þrjú jafnvægi gulls.

Sigmundr segir: "Þú máttir taka þetta sverð eigi síðr en ek, þar sem þat stóð, ef þér sæmdi at bera, en nú fær þú þat aldri, er þat kom áðr í mína hönd, þótt þú bjóðir við allt þat gull, er þú átt."

Siggeirr konungr reiddist við þessi orð ok þótti sér háðuliga svarat vera. En fyrir því, at honum var svá varit, at hann var undirhyggjumaðr mikill, þá lætr hann nú sem hann hirði ekki um þetta mál, en þat sama kveld hugði hann laun fyrir þetta, þau er síðar kómu fram.

4. Siggeirr bauð heim Völsungi konungi

Nú er þat at segja, at Siggeirr gengr í rekkju hjá Signýju þenna aptan. En næsta dag eptir þá var veðr gott. Þá segir Siggeirr konungr, at hann vill heim fara ok bíða eigi þess, er vindr yxi eða sjá gerir ófæran. Ekki er þess getit, at Völsungr konungr letti hann eða synir hans, allra helzt er hann sá, at hann vildi ekki annat en fara frá veizlunni.

Nú mælti Signý við föður sinn: "Eigi vilda ek á brott fara með Siggeiri, ok eigi gerir hugr minn hlæja við honum, ok veit ek af framvísi minni ok af kynfylgju várri, at af þessu ráði stendr oss mikill ófagnaðr, ef eigi er skjótt brugðit þessum ráðahag."

"Eigi skaltu þetta mæla, dóttir," sagði hann, "því at þat er skömm mikil bæði honum ok svá oss at brigða þessu við hann at saklausu, ok eigum vér þá engan trúnað undir honum né vingan, ef þessu er brugðit, ok mun hann gjalda illu oss, slíkt er hann má, ok samir þat eina at halda af várri hendi."

Nú býst Siggeirr konungr til heimferðar. Ok áðr þeir fóru frá boðinu, þá bauð hann Völsungi konungi, mági sínum, til sín á Gautland ok sonum hans öllum með honum á þriggja mánaða fresti ok því öllu liði, sem hann vildi með sér hafa ok honum væri til vegsemdar. Vill nú Siggeirr konungr gjalda í því, þat er á skorti brúð laups gerðina fyrir þess sakir, er hann vildi eigi meir vera en eina nótt, ok er ekki þat siðr manna at gera svá. Nú heitr Völsungr konungr ferðinni ok koma á nefndum degi. Þá skiljast þeir mágar, ok ferr Siggeirr konungr heim með konu sína.

5. Frá svikum Siggeirs konungs

Nú er at segja frá Völsungi konungi ok sonum hans, at þeir fara at ákveðinni stundu til Gautlands at boði Siggeirs konungs, mágs síns, ok hafa þrjú skip ór landi ok öll vel skipuð ok verða vel reiðfara ok koma skipum sínum við Gautland, en þat var síð um aptan.

En þann sama aptan kom Signý, dóttir Völsungs konungs, ok kallar föður sinn á einmæli ok bræður sína, segir nú ætlan sína ok Siggeirs konungs, at hann hefir dregit saman óvígjan her, — "ok ætlar at svíkja yðr. Nú bið ek yðr," segir hún, "at þér farið þegar aptr í yðart ríki ok fáið yðr lið sem mest ok farið hingat síðan ok hefnið yðar sjálfir ok gangið eigi í ófæru, því at eigi missi þér svika af honum, ef eigi taki þér þetta bragð, sem ek beiði yðr."

Þá mælti Völsungr konungr: "Þat munu allar þjóðir at orðum gera, at ek mælta eitt orð óborinn, ok strengda ek þess heit, at ek skylda hvárki flýja eld né járn fyrir hræðslu sakir, ok svá hefi ek enn gert hér til, ok hví munda ek eigi efna þat á gamals aldri? Ok eigi skulu meyjar því bregða sonum mínum í leikum, at þeir hræðist bana sinn, því at eitt sinn skal hverr deyja, en engi má undan komast at deyja um sinn. Er þat mitt ráð, at vér flýjum hvergi ok gerum af várri hendi sem hreystiligast. Ek hefi barizt hundrað sinnum, ok hefi ek haft stundum meira lið, en stundum minna, ok hefi ek jafnan sigr haft, ok eigi skal þat spyrjast, at ek flýja né friðar biðja."

Nú grætr Signý sárliga ok bað, at hún skyldi eigi koma til Siggeirs konungs.

Völsungr konungr svarar: "Þú skalt at vísu fara heim til bónda þíns ok vera samt með honum, hversu sem með oss ferr."

Nú gengr Signý heim, en þeir búa eptir um nóttina.

Ok um myrgininn, þegar er dagar, þá biðr Völsungr konungr upp standa sína menn alla ok ganga á land upp ok búast við bardaga. Nú ganga þeir á land upp allir alvápnaðir, ok er eigi langt at bíða, áðr þar kemr Siggeirr konungr með allan sinn her, ok verðr þar in harðasta orrosta með þeim, ok eggjar konungr lið sitt til framgöngu sem harðligast, ok er svá sagt, at Völsungr konungr ok synir hans gengu átta sinnum í gegnum fylkingar Siggeirs konungs um daginn ok höggva á tvær hendr. Ok er þeir ætla enn svá at fara, þá fellr Völsungr konungr í miðri fylkingu sinni ok þar allt lið hans með honum nema synir hans tíu, því at miklu meira ofrefli var í móti en þeir mætti við standa. Nú eru synir hans allir teknir ok í bönd reknir ok á brott leiddir.

Signý varð vör við, at faðir hennar var drepinn, en bræðr hennar höndum teknir ok til bana ráðnir. Nú kallar hún Siggeir konung á einmæli.

Nú mælti Signý: "Þess vil ek biðja þik, at þú látir eigi svá skjótt drepa bræðr mína ok látið þá heldr setja í stokk, ok kemr mér at því, sem mælt er, at unir auga, meðan á sér, ok því bið ek þeim eigi lengra, at ek ætla, at mér muni ekki tjóa."

Þá svarar Siggeirr: "Ær ertu ok örvita, er þú biðr bræðrum þínum meira böls en þeir sé höggnir en þó skal það veita þér, því at þess betr þykki mér, er þeir þola verra ok hafa lengri kvöl til bana."

Nú lætr hann svá gera sem hún bauð, ok var tekinn einn mikill stokkr ok felldr á fætr þeim tíu bræðrum í skógi einhvers staðar, ok sitja þeir nú þar þann dag allan til nætr. En at miðri nótt þá kom þar ylgr ein ór skógi gömul at þeim, er þeir sátu í stokkinum. Hún var bæði mikil ok illilig. Henni varð þat fyrir, at hún bítr einn þeira til bana. Siðan át hún þann upp allan. Eptir þat fór hún í brott.

En eptir um morgininn þá sendi Signý mann til bræðra sinna, þann er hún trúði bezt, at vita, hvat títt sé. Ok er hann kemr aptr, segir hann henni, at dauðr sé einn þeira. Henni þótti þetta mikit, ef þeir skulu svá fara allir, en hún mátti ekki duga þeim.

Skjótt er þar frá at segja. Níu nætr í samt kom sjá in sama ylgr um miðnætti ok etr einn þeira senn til bana, unz allir eru dauðir, nema Sigmundr einn er eptir.

Ok nú, áðr tíunda nótt kemr, sendir Signý trúnaðarmann sinn til Sigmundar, bróður síns, ok seldi í hönd honum hunang ok mælti, at hann skyldi ríða á andlit Sigmundar ok leggja í munn honum sumt. Nú ferr hann til Sigmundar ok gerir sem honum var boðit ok fór heim síðan.

Um nóttina eptir þá kemr sú in sama ylgr at vanda sínum ok ætlaði at bíta hann til bana sem bræðr hans. En nú dregr hún veðrit af honum, þar sem hunangit var á riðit, ok sleikir andlit hans allt með tungu sér ok réttir síðan tunguna í munn honum. Hann lætr sér verða óbilt ok beit í tunguna ylginni. Hún bregðr við fast ok hnykkir at sér hart ok rak fætrna í stokkinn, svá at hann klofnaði allr í sundr, en hann helt svá fast, at tungan gekk ór ylginni upp í tungurótunum, ok fekk af því bana. En þat er sögn sumra manna, at sú in sama ylgr væri móðir Siggeirs konungs ok hafi hún brugðit á sik þessu líki fyrir tröllskapar sakir ok fjölkynngi.

6. Sigmundr drap sonu Siggeirs

Nú er Sigmundr lauss orðinn, en brotinn er stokkrinn, ok hefst Sigmundr þar nú við í skóginum. Enn sendir Signý at vita, hvat títt er eða hvárt Sigmundr lifir. En er þeir koma, þá segir hann þeim allan atburð hvé farit hafði með þeim ok ylginni. Nú fara þeir heim ok segja Signýju, hvat títt er. Fór hún nú ok hittir bróður sinn, ok taka þau þat ráð, at hann gerir þar jarðhús í skóginum, ok ferr nú því fram um hríð, at Signý leynir honum þar ok fær honum þat, er hann þurfti at hafa. En Siggeirr konungr ætlar, at þeir sé allir dauðir Völsungar.

Siggeirr konungr átti tvá sonu við konu sinni, ok er frá því sagt, þá er inn ellri sonr hans er tíu vetra, at Signý sendir hann til móts við Sigmund, at hann skyldi veita honum lið, ef hann vildi nokkut leita við at hefna föður síns.

Nú ferr sveinninn til skógarins ok kemr síð um aptaninn til jarðhúss Sigmundar, ok tekr hann við honum vel at hófi ok mælti, at hann skyldi gera til brauð þeira, "en ek mun sækja eldivið, — ok selr í hönd honum einn mjölbelg, en hann ferr sjálfr at sækja viðinn. Ok er hann kemr aptr, þá hefir sveinninn ekki at gert um brauðgerðina. Nú spyrr Sigmundr, hvárt búit sé brauðit.

Hann segir: "Eigi þorða ek at taka mjölbelginn, fyrir því at þar lá nokkut kykt í í mjölinu."

Nú þykkist Sigmundr vita, at þessi sveinn mun eigi svá vel hugaðr, at hann vili hann með sér hafa.

Nú er þau systkin finnast, segir Sigmundr, at hann þótti ekki manni at nær, þótt sveinninn væri hjá honum.

Signý mælti: "Tak þú hann þá ok drep hann. Eigi þarf hann þá lengr at lifa."

Ok svá gerði hann.

Nú líðr sjá vetr. Ok einum vetri síðar þá sendir Signý inn yngra son sinn á fund Sigmundar, ok þarf þar eigi sögu um at lengja, ok fór sem samt sé, at hann drap þenna svein at ráði Signýjar.

7. Upphaf Sinfjötla

Þess er nú við getit eitthvert sinn, þá er Signý sat í skemmu sinni, at þar kom til hennar ein seiðkona fjölkunnig harla mjök.

Þá talar Signý við hana: "Þat vilda ek," segir hún, "at vit skiptum hömum."

Hún segir seiðkonan: "Þú skalt fyrir ráða."

Ok nú gerir hún svá af sínum brögðum, at þær skipta litum, ok sezt seiðkonan nú í rúm Signýjar at ráði hennar ok ferr í rekkju hjá konungi um kveldit, ok ekki finnr hann, at eigi sé Signý hjá honum.

Nú er þat frá Signýju at segja, at hún ferr til jarðhúss bróður síns ok biðr hann veita sér herbergi um nóttina, "því at ek hefi villzt á skóginum úti, ok veit ek eigi, hvar ek fer."

Hann mælti, at hún skyldi þar vera, ok vildi eigi synja henni vistar, einni konu, ok þóttist vita, at eigi mundi hún svá launa honum góðan beina at segja til hans. Nú ferr hún í herbergi til hans, ok setjast til matar. Honum varð opt litit til hennar ok lízt konan væn ok fríð. En er þau eru mett, þá segir hann henni, at hann vill, at þau hafi eina rekkju um nóttina, en hún brýzt ekki við því, ok leggr hann hana hjá sér þrjár nætr samt. Eptir þat ferr hún heim ok hittir seiðkonuna ok bað, at þær skipti aptr litum, ok svá gerir hún.

Ok er fram liðu stundir, fæðir Signý sveinbarn. Sjá sveinn var Sinfjötli kallaðr. Ok er hann vex upp, er hann bæði mikill ok sterkr ok vænn at áliti ok mjök í ætt Völsunga ok er eigi allra tíu vetra, er hún sendir hann í jarðhúsit til Sigmundar.

Hún hafði þá raun gert við ina fyrri sonu sína, áðr hún sendi þá til Sigmundar, at hún saumaði at höndum þeim með holdi ok skinni. Þeir þoldu illa ok kriktu um. Ok svá gerði hún Sinfjötla. Hann brást ekki við. Hún fló hann þá af kyrtlinum, svá at skinnit fylgdi ermunum. Hún kvað honum mundu sárt við verða.

Hann segir: "Lítit mundi slíkt sárt þykkja Völsungi."

Ok nú kemr sveinninn til Sigmundar. Þá bað Sigmundr hann knoða ór mjöli þeira, en hann vill sækja þeim eldivið, fær í hönd honum einn belg. Síðan ferr hann at viðinum. Ok er hann kom aptr, þá hafði Sinfjötli lokit at baka.

Þá spurði Sigmundr, ef hann hafi nokkut fundit í mjölinu.

"Eigi er mér grunlaust," sagði hann, "at eigi hafi í verit nokkut kykt í mjölinu, fyrst er ek tók at knoða, ok hér hefi ek með knoðat þat, er í var."

Þá mælti Sigmundr ok hló við: "Eigi get ek þik hafa mat af þessu brauði í kveld, því at þar hefir þú knoðat með inn mesta eitrorm."

Sigmundr var svá mikill fyrir sér, at hann mátti eta eitr, svá at hann skaðaði ekki, en Sinfjötla hlýddi þat, at eitr kæmi utan á hann, en eigi hlýddi honum at eta þat né drekka.