Ketils saga hængs

1. Frá uppvexti Ketils hængs.

Hallbjörn hét maðr. Hann var kallaðr hálftröll. Hann var sonr Úlfs ins óarga. Hann bjó í eyjunni Hrafnistu. Hún liggr fyrir Raumsdal. Hann var ríkr maðr ok mjök fyrir þeim bændunum norðr þangat. Hann var kvángaðr maðr ok átti þann son, er Ketill hét. Hann var mikill vexti ok karlmannligr maðr ok ekki vænn.

En þegar Ketill var nokkurra vetra gamall, lagðist hann í eldahús. Þat þótti þá röskum mönnum athlægi, er svá gerði. Þat var vandi Ketils, þá hann sat við eld, at hann hafði aðra hönd í höfði sér, en með annarri skaraði hann í eldinn fyrir kné sér. Hallbjörn bað hann eigi hafa hönd í höfði sér ok sagði, at þá mundi batna með þeim. Ketill svarar engu. Hann hvarf í burtu nokkuru síðar ok var í burtu þrjár nætr. Þá kom hann heim ok hafði stól á baki sér. Hann var vel gerr. Hann gaf hann móður sinni ok kveðst henni meiri ást eiga at launa en föður sínum.

Þat var einn tíma um sumarit, veðrdag góðan, at Hallbjörn lét aka heyi, ok lá mikit undir. Hallbjörn gekk þá í eldaskálann til Ketils ok mælti: "Nú væri ráð, frændi, at duga vel ok aka heyi í dag, því at allir eru í önn nýtir."

Ketill spratt þá upp ok gekk út. Hallbjörn fekk honum tvá eyki ok eina konu til verks. Ekr hann nú heyi til garðs ok gengr at svá röskliga, at átta urðu undan at hlaða um síðir, ok þóttust þó allir nóg hafa at gera. En er kveld kom, var borgit öllu heyinu, enda váru þá sprungnir báðir eykirnir.

Hallbjörn mælti þá: "Nú þykki mér ráð, frændi, at þú takir við fjárvarðveizlu, því at þú ert nú ungr ok upprennandi ok til alls vel færr, en ek gerumst gamall ok stirðr ok til einkis meir."

Ketill kvaðst eigi þat vilja. Hallbjörn gaf honum þá öxi eina harðla stóra ok mjök bitrliga ok furðu gott vápn. Hann mælti: "Einn er sá hlutr, frændi, at ek vara þik mest við, at þegar degi er sett, vil ek, at þú sért lítt úti, ok þó allra helzt, at þú gangir eigi norðr á eyna frá bænum."

Margt glósaði Hallbjörn þá fyrir Katli, syni sínum.

Björn er maðr nefndr. Hann bjó skammt þaðan. Hann hafði þat jafnan lagt í vanda at dára Ketil ok kallaði hann Ketil Hrafnistufífl. Björn reri jafnan á sjó til fiska.

Þat var einn dag, at hann var róinn, at Ketill tók einn fiskibát ok vað ok öngul ok reri ut á mið ok sat til fiska. Þar var Björn fyrir. Ok er þeir sáu Ketil, hlógu þeir mjök ok dáruðu hann fast. Gekk Björn enn mest fyrir þessu, sem hann var vanr. Þeir fiskuðu vel, en Ketill dró eina löngu, heldr kostilla, en ekki fleira fiska. En er þeir Björn höfðu hlaðit, kipptu þeir upp veiðarfærum sínum ok bjuggust heim, ok svá gerði Ketill. Þeir hlógu þá at honum.

Ketill mælti þá: "Nu vil ek leggja af við yðr alla mína veiði, ok skal sá yðar eiga, sem fyrst náir."

Hann þrífr þá upp lönguna ok sendi á skip þeira. Langan kom við eyrat Birni bónda svá hart, at haussinn lamdist, en Björn hraut útbyrðis ok þegar í kaf ok kom aldri upp síðan. Þá reru hinir at landi ok svá hvárirtveggju. Fátt gaf Hallbjörn sér at þessu.

Eitt kveld eptir dagsetr tók Ketill öxi sína í hönd sér ok gekk norðr á eyna. En er hann var kominn eigi allskammt í burt frá bænum, sér hann dreka einn fljúga at sér norðan ór björgunum. Hann hafði lykkju ok sporð sem ormr, en vængi sem dreki. Eldr þótti honum brenna ór augum hans ok gini. Eigi þóttist Ketill slíkan fisk sét hafa eða nokkura óvætti aðra, því at hann vildi heldr eiga at verjast fjölda manna. Dreki sjá sótti at honum, en Ketill varðist með öxinni vel ok karlmannliga. Svá gekk lengi, allt þar til at Ketill gat höggvit á lykkjuna ok þar í sundr drekann. Datt hann þá niðr dauðr.

Síðan gekk Ketill heim, ok var faðir hans úti í túni ok heilsar vel syni sínum ok spurði, hvárt hann hefði við nokkura glettivætti varr orðit norðr á eynni.

Ketill svarar: "Ekki kann ek at færa í frásagnir, hvar ek sé fiska renna, en satt var þat, at sundr hjó ek einn hæng í miðju, hverr sem hrygnuna veiðir frá."

Hallbjörn svarar: "Lítils mun þér síðar vert þykkja um smáhluti, er þú telr slík kvikvendi með smáfiskum. Mun ek nú auka nafn þitt ok kalla þik Ketil hæng." Settust þeir nú um kyrrt.

Eldsætinn var Ketill mjök. Hallbjörn sótti mjök veiðiskap, ok beiddist Ketill at fara með honum. En Hallbjörn kvað honum makara at sitja við elda en vera í sjóförum. En er Hallbjörn kom til skips, var Ketill þar fyrir, ok kunni Hallbjörn þá eigi at reka hann aptr. Gekk Hallbjörn þá fyrir framstafn á ferjunni, en bað Ketil ganga fyrir skut ok setja á. Ketill gerði svá, ok gekk hvergi.

Hallbjörn mælti: "Ólíkr ertu frændum þínum, ok seint ætla ek, at afl verði í þér. En ek var vanr, áðr en ek eltumst, at setja einn ferjuna."

Ketill reiddist þá ok hratt fram ferjunni svá hart, at Hallbjörn hraut fallinn út á fjörugrjótit, en ferjan stöðvaðist ekki fyrri en út á sjó.

Hallbjörn mælti þá: "Lítt lætr þú mik njóta frændsemi frá þér, er þú vilt brjóta bein í mér, en þat vil ek nú tala, at ek ætla, at þú sért nógu sterkr, því at ek vilda nú reyna afl þitt, ok stóð ek við sem ek gat fastast, en þú settir fram sem áðr. Þykki mér góð sonareign í þér."

Fara þeir nú í veiðistöð. Hallbjörn gætti skála, en Ketill reri á sjó. Hann komst við stór föng. Þá reru at honum tveir menn allvígligir. Þeir báðu hann láta laus föngin. En Ketill neitar því ok spurði þá at nafni. Annarr kveðst heita Hængr, en annarr Hrafn, ok vera bræðr. Þeir sóttu at honum, en Ketill varðist með kylfu ok sló Hæng fyrir borð ok drap hann svá, en Hrafn reri á burt. Ketill fór heim til skála síns, ok gekk faðir hans á mót honum ok spurði, hvárt hann hefði nokkut fundit manna um daginn. Ketill kveðst fundit hafa bræðr tvá, Hæng ok Hrafn.

Hallbjörn mælti: "Hversu fóru skipti yður? En gerla veit ek deili á þeim. Þeir eru hraustir menn ok eru útlægir ór byggðinni fyrir óspektir sínar."

Ketill kveðst hafa drepit Hæng fyrir borð, en Hrafn hefði flúit.

Hallbjörn mælti: "Gjarn ertu, frændi, á stórfiskana, ok því er þó vel til fundit um nafn þitt."

Annan dag fóru þeir heim með föng sín. Þá var Ketill ellefu vetra, ok batnaði nú frændsemi þeira.

2. Ketill drap tvo jötna.

Þenna tíma var hallæri mikit á Hálogalandi, en bú þeira eru mjök í sjónum. Ketill kveðst þá vilja fara til fiskjar ok vera eigi allr ómagi. Hallbjörn bauð at fara með honum. Ketill kveðst vera vel einfærr með ferjuna.

"Þetta er óráðligt," sagði Hallbjörn, "ok viltu einráðr vera. En þrjá fjörðu mun ek nefna fyrir þér. Heitir einn Næstifjörðr, annarr Miðfjörðr, þriði Vitaðsgjafi, ok hefir nú langt verit, síðan ek fór ór þeim tveim, ok var þá eldr í báðum skálum."

Þetta sumar fór Ketill í Miðfjörð, ok lifði þar eldr í skála. Inni í fjarðarbotni fann Ketill stóran skála, ok var bóndinn þar ekki heima, er Ketill kom. Mikinn veiðifanga sá hann þar ok grafir stórar í jörð niðr grafnar, ok reif hann allt upp ór þeim ok kastar út hér ok hvar. Hann fann þar í af hvölum ok hvítabjörnum, selum ok rostungum ok alls konar dýrum, en á botninum í hverri gröf fann hann mannakjöt saltat. Allt rak hann þat út, ok spillti hann þar hvívetna.

En er kveldaði, heyrir hann áragang mikinn. Gekk hann þá til sjóvar. Bóndi reri þá til lands. Hann hét Surtr. Mikill var hann ok illiligr. Þegar skipit kenndi grunns, sté hann fyrir borð ok tók skipit ok bar upp í naust, ok náliga óð hann jörðina til knjá.

Hann var dimmraddaðr ok mæltist við einn saman: "Hér er illa um gengit," sagði hann, "at hrökt er öll eiga mín ok með þat þó verst farit, sem bezt er, sem eru mannakrof mín. Væri slíkt launa vert. Hefir nú ok eiga hagliga um skipzt, at Hallbjörn, vinr minn, sitr nú kyrr heima, en Ketill hængr, eldhúsfíflit, er nú hér kominn, enda væri mér aldri við of at launa honum. Væri mér næsta skömm í því at bera eigi langt af honum, þar sem hann hefir vaxit upp við eld ok verit kolbítr."

Hann snýr heim til skálans, en Ketill undan ok nemr stað at hurðarbaki með reidda öxina. En er Surtr kemr at skálanum, verðr hann at lúta í dyrunum harðla mjök ok rekr fyrst inn höfuðit ok herðarnar. Ketill höggr þá á hálsinn með öxinni. Hún söng hátt við, er hún sneið af honum höfuðit. Fell jötunninn þá dauðr á skálagólfit. Þar hlóð Ketill ferju sína ok fór heim um haustit.

Annat sumar fór hann til Vitaðsgjafa. Hallbjörn latti þess ok kvað gott heilum vagni heim at aka. Ketill kvað ekki duga ófreistat, — "ok mun ek fara," sagði hann.

"Reimt mun þér þar þykkja," sagði Hallbjörn, "en auðsýnt er þat, at þú vilt mínar eldstóar kanna ok við mik jafnast í hvívetna." Ketill kvað hann rétt geta.

Síðan fór hann norðr í Vitaðsgjafa ok fann þar skála ok bjóst um. Þar skorti ekki veiðiskap. Mátti þar taka fiska með höndum sér. Ketill festi fangit í naust sitt ok fór síðan at sofa. En um morguninn, er hann kom til, var í burtu allt fangit.

Aðra nótt vakti Ketill. Þá sá hann jötun ganga í naustit, ok batt sér byrði mikla. Ketill gekk at honum ok hjó til hans með öxinni á öxlina, ok fell byrðrin ofan. Jötunninn brást við fast, er hann fekk sárit, svá at Katli varð laus öxin, ok stóð hún föst í sárinu. Jötunninn hét Kaldrani. Hann hljóp inn í fjarðarbotninn ok í helli sinn, en Ketill eptir. Þar sátu tröll við eld ok hlógu mjök ok kváðu Kaldrana hafa fengit makliga skript fyrir sinn tilverknað. Kaldrani kvað sárinu meiri þörf smyrsla en ávíta. Þá kom Ketill í hellinn ok kveðst vera læknir ok bað færa sér smyrsl ok kveðst vilja binda sár hans. Tröllin fóru innar í hellinn. En Ketill þreif öxina ór sárinu ok hjó jötuninn banahögg; fór heim síðan til skála síns ok hlóð ferju sína ok fór heim síðan, ok tók Hallbjörn vel við honum ok spurði, ef hann hefði við nokkut varr orðit. Ketill kvað þat fjarri farit hafa.

Hallbjörn kvað þá mjök endr rjóða, — "ok saztu um kyrrt?" sagði hann.

"Já," sagði Ketill.

3. Ketill var með Brúna og drap Gusi.

Um haustit fyrir vetrnætr bjó Ketill ferju sína. Hallbjörn spurði, hvat þá skal at hafast. Ketill kveðst ætla í veiðiför.

Hallbjörn kvað þat engra manna hátt, — "ok gerir þú þetta í óleyfi mínu."

Ketill fór ekki at síðr. Ok er hann kom norðr á fjörðu, tók hann ofviðri ok sleit undan til hafs, ok náði ekki höfn, ok rak hann at björgum nokkurum norðr fyrir Finnmörk ok lendi þar, er björgin skildust. Bjóst hann nú um ok sofnar. En hann vaknar við þat, at skipit skalf allt. Hann stóð upp ok sá, at tröllkona tók í stafninn ok hristi skipit. Ketill hljóp í bátinn ok tók upp smjörlaupa nokkura ok hjó festina ok reri í burt. Helzt ofviðrit. Þá lagðist hvalr at honum ok skýldi skipinu við veðrinu, ok þótti honum manns augu í honum vera.

Ok þá rak hann at skerjum nokkurum, ok braut hann bátinn ok lagðist í sker nokkur, ok sá hann þá ekki nema sorta til lands, ok lagðist hann þangat eptir hvíld sína ok komst at landi ok hitti götu ór fjörunni ok fann bæ. Þar stóð maðr úti fyrir dyrum ok klauf skíð. Hann hét Brúni. Sá tók við honum vel ok kvað visu:

"Heill kom þú, Hængr!
Hér skaltu þiggja
ok í allan vetr
með oss vera.
Þér mun ek fastna,
nema þú fyrir látir,
dóttur mína,
áðr dagr komi."

Ketill kvað vísu:

"Hér mun ek þiggja!
Hygg ek, at valdi
Finns fjölkynngi
feikna veðri.
Ok í allan dag
einn jós ek við þrjá.
Hvalr kyrrði haf.
Hér mun ek þiggja."

Þeir gengu síðan inn. Þar váru fyrir tvær konur. Brúni spurði, hvárt hann vill ligga hjá dóttur hans eða einn saman. Hún hét Hrafnhildr ok var harðla stór vexti ok þó drengilig. Svá er sagt, at hún hafði alnar breitt andlit. Ketill kveðst hjá Hrafnhildi liggja vilja.

Síðan fóru þau í rekkju, ok breiddi Brúni á þau uxahúð efsta. Ketill spurði, hvat því skyldi. "Ek hefi hingat boðit Finnum, vinum mínum," sagði Brúni, "ok vil ek eigi, at þit verðið fyrir sjónum þeira. Þeir skulu nú koma til smjörlaupa þinna."

Finnar kómu ok váru eigi mjóleitir. Þeir mæltu: "Mannfögnuðr er oss at smjöri þessu."

Síðan fóru þeir í burt. En Ketill var þar eptir ok skemmti sér við Hrafnhildi. Hann fór ok jafnan í skotbakka ok nam íþróttir. Stundum fór hann á dýraveiðar með Brúna. Um vetrinn eptir jól fýstist Ketill í burt. En Brúni kvað eigi þat mega fyrir vetrarríki ok illum veðrum, — "en Gusir Finna konungr liggr úti á mörkum."

Um várit bjuggust þeir Brúni ok Ketill til ferðar. Þeir fóru it fremra um fjörðu. Ok er þeir skildu, mælti Brúni: "Far þú þá leið, sem ek vísa þér, en eigi á skóginn."

Hann gaf honum skeyti nokkur ok brodd einn ok bað hann hans neyta, ef hann þyrfti, í nauðsyn sína. Síðan skildu þeir, ok fór Brúni heim.

Ketill mæltist við einn saman: "Hví mun ek eigi fara ina skemmri leiðina ok hræðast ekki grýlur Brúna?"

Síðan sneri hann á skóginn, ok sá hann mjallroku mikla ok at maðr renndi eptir honum ok hafði tvá hreina ok vagn. Ketill kvaddi hann með vísu:

"Skríð þú af kjálka,
kyrr þú hreina,
seggr síðförull,
seg, hvat þú heitir."

Sá svarar:

"Gusi kalla mik
göfgir Finnar.
Em ek oddviti
allrar þjóðar.
Hvat er þat manna,
er mér í móti ferr
ok skríðr sem vargr af viði?
Æðru skaltu mæla,
ef þú undan kemsk
þrysvar í Þrumufirði.

Því tel ek þik ósnjallan." Þeir fundust fyrir Ófara-Þrumu. Ketill kvað vísu:

"Hængr ek heiti,
kominn ór Hrafnistu,
hefnir Hallbjarnar.
Hví skríðr þú svá, inn armi?
Friðmálum mæla
munkat ek við Finn ragan,
heldr mun ek benda boga,
þann mér Brúni gaf."

Gusir þóttist nú vita, hverr Hængr sé, því at hann var frægr mjök. Gusir kvað vísu:

"Hverr er á öndrum
öndverðan dag,
gjarn til gunnar
í grimmum hug?
Vit skulum freista
flein at rjóða
hvárr at öðrum,
nema hugr bili."

Ketill kvað:

"Hæng kalla mig
hálfu nafni.
Mun ek veita þér
viðnám heðan.
Skaltu víst vita,
áðr vit skiljum,
at búkörlum
bíta örvar."

Gusir kvað:

"Bústu nú við
bitri eggþrumu.
Haf þú hlíf fyrir þér.
Hart mun ek skjóta.
Þér mun ek bráðla
at bana verða,
nema þú af auði
öllum látir."

Ketill kvað:

"Mun ek af auði
eigi láta
ok fyrir einum þér
aldri renna.
Fyrr skal þér höggvin
hlíf fyrir brjósti,
en fyr sjónum
svart at ganga."

Gusir kvað:

"Skaltattu gulli
né gersimum
með heilum hug
heima ráða.
Kemr þér bani
brátt at höndum,
ef vit skulum úti
oddum leika."

Ketill kvað:

"Munkat ek gulli
við Gusi skipta
né heldr fyrri
til friðar mæla.
Mér er bráðr bani
betri miklu
en hugleysi
ok heðankváma."

Síðan bendu þeir upp boga sína ok lögðu örvar á streng ok skutust í odda, ok fór svá tylft örva hvárs, at niðr fellu. Fleinn einn var þá eptir, er Gusir átti. Broddr Ketils var ok eptir. Þá tók Gusir fleininn, ok sýndist honum hallr, ok steig hann á. Ketill mælti:

"Feigr er nú
Finnr inn ragi,
at hann fóttreðr
flein sinn rangan."

Síðan skutust þeir at, ok mættust nú ekki á fluginum, ok fló broddrinn í brjóst Gusi, ok fekk hann bana. Brúni hafði látit Gusi sýnast hallr fleinninn, því at hann var konungdóminum næstr, ef Gusi yrði nokkut, en þóttist áðr vanhaldinn af skiptum þeira. Gusir hafði haft sverð þat, er Drangvendill hét, allra sverða bezt. Ketill tók þat af Gusi dauðum ok örvarnar Flaug, Hremsu ok Fífu.

Ketill fór aptr til Brúna ok sagði honum, hvat í hafði gerzt. Brúni kvað sér nærri höggvit, at bróðir hans var drepinn. Ketill kveðst nú hafa unnit undir hann konungdóminn. Síðan fylgdi Brúni honum í byggðina, ok skildust þeir með miklum kærleikum.

Eigi er fyrr sagt af ferðum Ketils en hann kom heim til Hrafnistu. Hann hitti bónda einn ok spurði, hvat skip þau skyldu, er fóru til eyjarinnar. Bóndi kvað þat vera boðsmenn, ok ætti at drekka erfi eptir Ketil, ef þá spyrðist ekki til hans. Ketill fór á vándu skipi til eyjarinnar ok gekk inn í skálann, ok urðu menn honum fegnir. Var nú veizlunni snúit í fagnaðaröl í mót Katli. Var hann nú heima þrjá vetr.

Þá kom þar skip við eyna, ok var þar á Hrafnhildr Brúnadóttir ok sonr þeira Ketils, er Grímr hét. Ketill bauð þeim þar at vera.

Hallbjörn mælti: "Hví býðr þú trölli þessu hér at vera?" Ok var hann mjök byrstr ok styggr við hennar kvámu.

Hrafnhildr kvað hvárigum þeira mein mundu at henni vera, — "ok mun ek burt heðan fara, en Grímr, sonr okkarr, loðinkinni skal eptir vera." Því var hann svá kallaðr, at kinn hans önnur var loðin, ok með því var hann alinn. Þar festi ekki járn á.

Ketill bað Hrafnhildi eigi reiðast fyrir þessa sök. Hún kvað þeim lítt mundu undir þykkja reiði hennar. Síðan fór hún heim ok reri norðr með landi, en bað Grím þar vera þrjá vetr ok kveðst þá mundu koma eptir honum.