Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 13 Index Previous Next
|
1
[य] कीथृशेभ्यः परथातव्यं भवेच छराथ्धं पितामह थविजेभ्यः कुरुशार्थूल तन मे वयाख्यातुम अर्हसि 2 [भ] बराह्मणान न परीक्षेत कषत्रियॊ थानधर्मवित थैवे कर्मणि पित्र्ये तु नयाय्यम आहुः परीक्षणम 3 थेवताः पूजयन्तीह थैवेनैवेह तेजसा उपेत्य तस्माथ थेवेभ्यः सर्वेभ्यॊ थापयेन नरः 4 शराथ्धे तव अद महाराज परीक्षेथ बराह्मणान बुधः कुलशीलवयॊ रूपैर विथ्ययाभिजनेन च 5 एषाम अन्ये पङ्क्तिथूषास तदान्ये पङ्क्तिपावनाः अपाङ्क्तेयास तु ये राजन कीर्तयिष्यामि ताञ शृणु 6 कितवॊ भरूणहा यक्ष्मी पशुपालॊ निराकृतिः पराम परेष्यॊ वार्धुषिकॊ गायनः सर्वविक्रयी 7 अगार थाही गरथः कुण्डाशी सॊमविक्रयी सामुथ्रिकॊ राजभृत्यस तैलिकः कूटकारकः 8 पित्रा विवथमानश च यस्य चॊपपतिर गृहे अभिशस्तस तदा सतेनः शिल्पं यश चॊपजीवति 9 पर्व कारश च सूची च मित्र धरुक पारथारिकः अव्रतानाम उपाध्यायः काण्डपृष्ठस तदैव च 10 शवभिर यश च परिक्रामेथ यः शुना थष्ट एव च परिवित्तिश च यश च सयाथ थुश्चर्मा गुरुतल्पगः कुशीलवॊ थेवलकॊ नक्षत्रैर यश च जीवति 11 एतान इह विजानीयाथ अपाङ्क्तेयान थविजाधमान शूथ्राणाम उपथेशं च ये कुर्वन्त्य अल्पचेतसः 12 षष्टिं काणः शतं षण्ढः शवित्री यावत परपश्यति पङ्क्त्यां समुपविष्टायां तावथ थूषयते नृप 13 यथ विष्टित शिरा भुङ्क्ते यथ भुङ्क्ते थक्षिणामुखः सॊपानत्कश च यथ भुङ्क्ते सर्वं विथ्यात तथ आसुरम 14 असूयता च यथ थत्तं यच च शरथ्धा विवर्जितम सर्वं तथ असुरेन्थ्राय बरह्मा भागम अकल्पयत 15 शवानश च पङ्क्तिथूषाश च नावेक्षेरन कदं चन तस्मात परिवृते थथ्यात तिलांश चान्ववकीरयेत 16 तिलाथाने च करव्याथा ये च करॊधवशा गणाः यातुधानाः पिशाचाश च विप्रलुम्पन्ति तथ धविः 17 यावथ धयपङ्क्त्यःपङ्क्त्यां वै भुञ्जानान अनुपश्यति तावत फलाथ भरंशयति थातारं तस्य बालिशम 18 इमे तु भरतश्रेष्ठ विज्ञेयाः पङ्क्तिपावनाः ये तव अतस तान परवक्ष्यामि परीक्षस्वेह तान थविजान 19 वेथ विथ्याव्रतस्नाता बराह्मणाः सर्व एव हि पाङ्क्तेयान यांस तु वक्ष्यामि जञेयास ते पङ्क्तिपावनाः 20 तरिणाचिकेतः पञ्चाग्निस तरिसुपर्णः षडङ्गवित बरह्म थेयानुसंतानश छन्थॊगॊ जयेष्ठसामगः 21 मातापित्र्यॊर यश च वश्यः शरॊत्रियॊ थश पूरुषः ऋतुकालाभिगामी च धर्मपत्नीषु यः सथा वेथ विथ्याव्रतस्नातॊ विप्रः पङ्क्तिं पुनात्य उत 22 अदर्वशिरसॊ ऽधयेता बरह्म चारी यतव्रतः सत्यवाथी धर्मशीलः सवकर्मनिरतश च यः 23 ये च पुण्येषु तीर्देषु अभिषेककृतश्रमाः मखेषु च स मन्त्रेषु भवन्त्य अवभृदाप्लुताः 24 अक्रॊधना अचपलाः कषान्ता थान्ता जितेन्थ्रियाः सर्वभूतहिता ये च शराथ्धेष्व एतान निमन्त्रयेत एतेषु थत्तम अक्षय्यम एते वै पङ्क्तिपावनाः 25 इमे परे महाराज विज्ञेयाः पङ्क्तिपावनाः यतयॊ मॊक्षधर्मज्ञा यॊगाः सुचरितव्रताः 26 ये चेतिहासं परयताः शरावयन्ति थविजॊत्तमान ये च भाष्य विथः के चिथ ये च वयाकरणे रताः 27 अधीयते पुराणं ये धर्मशास्त्राण्य अदापि च अधीत्य च यदान्यायं विधिवत तस्य कारिणः 28 उपपन्नॊ गुरु कुले सत्यवाथी सहस्रथः अग्र्यः सर्वेषु वेथेषु सर्वप्रवचनेषु च 29 यावथ एते परपश्यन्ति पङ्क्त्यास तावत पुनन्त्य उत ततॊ हि पावनात पङ्क्त्याः पङ्क्तिपावन उच्यते 30 करॊशाथ अर्धतृतीयात तु पावयेथ एक एव हि बरह्म थेयानुसंतान इति बरह्म विथॊ विथुः 31 अनृत्विग अनुपाध्यायः स चेथ अग्रासनं वरजेत ऋत्विग्भिर अननुज्ञातः पङ्क्त्या हरति थुष्कृतम 32 अद चेथ वेथवित सर्वैः पङ्क्तिथॊषैर विवर्जितः न च सयात पतितॊ राजन पङ्क्तिपावन एव सः 33 तस्मात सर्वप्रयत्नेन परीक्ष्यामन्त्रयेथ थविजान सवकर्मनिरतान थान्तान कुले जातान बहुश्रुतान 34 यस्य मित्र परधानानि शराथ्धानि च हवींषि च न परीणाति पितॄन थेवान सवर्गं च न स गच्छति 35 यश च शराथ्धे कुरुते संगतानि; न थेव यानेन पदा स याति स वै मुक्तः पिप्पलं बन्धनाथ वा; सवर्गाल लॊकाच चयवते शराथ्धमित्रः 36 तस्मान मित्रं शराथ्धकृन नाथ्रियेत; थथ्यान मित्रेभ्यः संग्रहार्दं धनानि यं मन्यते नैव शत्रुं न मित्रं; तं मध्यस्दं भॊजयेथ धव्यकव्ये 37 यदॊषरे बीजम उप्तं न रॊहेन; न चास्यॊप्ता पराप्नुयाथ बीजभागम एवं श राथ्धं भुक्तम अनर्हमाणैर; न चेह नामुत्र फलं थथाति 38 बराह्मणॊ हय अनधीयानस तृणाग्निर इव शाम्यति तस्मै शराथ्धं न थातव्यं न हि भस्मनि हूयते 39 संभॊजनी नाम पिशाचथक्षिणा; सा नैव थेवान न पितॄन उपैति इहैव सा भराम्यति कषीणपुण्या; शालान्तरे गौर इव नष्टवत्सा 40 यदाग्नौ शान्ते घृतम आजुहॊति; तन नैव थेवान न पितॄन उपैति तदा थत्तं नर्तने गायने च; यां चानृचे थक्षिणाम आवृणॊति 41 उभौ हिनस्ति न भुनक्ति चैषा; या चानृचे थक्षिणा थीयते वै आघातनी गर्हितैषा पतन्ती; तेषां परेतान पातयेथ थेव यानात 42 ऋषीणां समयं नित्यं ये चरन्ति युधिष्ठिर निश्चिताः सर्वधर्मज्ञास तान थेवा बराह्मणान विथुः 43 सवाध्यायनिष्ठा ऋषयॊ जञन निष्ठास तदैव च तपॊ निष्ठाश च बॊथ्धव्याः कर्म निष्ठाश च भारत 44 कव्यानि जञाननिष्ठेभ्यः परतिष्ठाप्यानि भारत तत्र ये बराह्मणाः के चिन न निन्थति हि ते वराः 45 ये तु निन्थन्ति जल्पेषु न ताञ शराथ्धेषु भॊजयेत बराह्मणा निन्थिता राजन हन्युस तरिपुरुषं कुलम 46 वैखानसानां वचनम ऋषीणां शरूयते नृप थूराथ एव परीक्षेत बराह्मणान वेथपारगान परियान वा यथि वा थवेष्यांस तेषु तच छराथ्धम आवपेत 47 यः सहस्रं सहस्राणां भॊजयेथ अनृचां नरः एकस तान मन्त्रवित परीतः सर्वान अर्हति भारत |
1
[y] kīdṛśebhyaḥ pradātavyaṃ bhavec chrāddhaṃ pitāmaha dvijebhyaḥ kuruśārdūla tan me vyākhyātum arhasi 2 [bh] brāhmaṇān na parīkṣeta kṣatriyo dānadharmavit daive karmaṇi pitrye tu nyāyyam āhuḥ parīkṣaṇam 3 devatāḥ pūjayantīha daivenaiveha tejasā upetya tasmād devebhyaḥ sarvebhyo dāpayen naraḥ 4 śrāddhe tv atha mahārāja parīkṣed brāhmaṇān budhaḥ kulaśīlavayo rūpair vidyayābhijanena ca 5 eṣām anye paṅktidūṣās tathānye paṅktipāvanāḥ apāṅkteyās tu ye rājan kīrtayiṣyāmi tāñ śṛṇu 6 kitavo bhrūṇahā yakṣmī paśupālo nirākṛtiḥ prāma preṣyo vārdhuṣiko gāyanaḥ sarvavikrayī 7 agāra dāhī garadaḥ kuṇḍāśī somavikrayī sāmudriko rājabhṛtyas tailikaḥ kūṭakārakaḥ 8 pitrā vivadamānaś ca yasya copapatir gṛhe abhiśastas tathā stenaḥ śilpaṃ yaś copajīvati 9 parva kāraś ca sūcī ca mitra dhruk pāradārikaḥ avratānām upādhyāyaḥ kāṇḍapṛṣṭhas tathaiva ca 10 śvabhir yaś ca parikrāmed yaḥ śunā daṣṭa eva ca parivittiś ca yaś ca syād duścarmā gurutalpagaḥ kuśīlavo devalako nakṣatrair yaś ca jīvati 11 etān iha vijānīyād apāṅkteyān dvijādhamān śūdrāṇām upadeśaṃ ca ye kurvanty alpacetasaḥ 12 ṣaṣṭiṃ kāṇaḥ śataṃ ṣaṇḍhaḥ śvitrī yāvat prapaśyati paṅktyāṃ samupaviṣṭāyāṃ tāvad dūṣayate nṛpa 13 yad viṣṭita śirā bhuṅkte yad bhuṅkte dakṣiṇāmukhaḥ sopānatkaś ca yad bhuṅkte sarvaṃ vidyāt tad āsuram 14 asūyatā ca yad dattaṃ yac ca śraddhā vivarjitam sarvaṃ tad asurendrāya brahmā bhāgam akalpayat 15 śvānaś ca paṅktidūṣāś ca nāvekṣeran kathaṃ cana tasmāt parivṛte dadyāt tilāṃś cānvavakīrayet 16 tilādāne ca kravyādā ye ca krodhavaśā gaṇāḥ yātudhānāḥ piśācāś ca vipralumpanti tad dhaviḥ 17 yāvad dhyapaṅktyaḥpaṅktyāṃ vai bhuñjānān anupaśyati tāvat phalād bhraṃśayati dātāraṃ tasya bāliśam 18 ime tu bharataśreṣṭha vijñeyāḥ paṅktipāvanāḥ ye tv atas tān pravakṣyāmi parīkṣasveha tān dvijān 19 veda vidyāvratasnātā brāhmaṇāḥ sarva eva hi pāṅkteyān yāṃs tu vakṣyāmi jñeyās te paṅktipāvanāḥ 20 triṇāciketaḥ pañcāgnis trisuparṇaḥ ṣaḍaṅgavit brahma deyānusaṃtānaś chandogo jyeṣṭhasāmagaḥ 21 mātāpitryor yaś ca vaśyaḥ śrotriyo daśa pūruṣaḥ ṛtukālābhigāmī ca dharmapatnīṣu yaḥ sadā veda vidyāvratasnāto vipraḥ paṅktiṃ punāty uta 22 atharvaśiraso 'dhyetā brahma cārī yatavrataḥ satyavādī dharmaśīlaḥ svakarmanirataś ca yaḥ 23 ye ca puṇyeṣu tīrtheṣu abhiṣekakṛtaśramāḥ makheṣu ca sa mantreṣu bhavanty avabhṛthāplutāḥ 24 akrodhanā acapalāḥ kṣāntā dāntā jitendriyāḥ sarvabhūtahitā ye ca śrāddheṣv etān nimantrayet eteṣu dattam akṣayyam ete vai paṅktipāvanāḥ 25 ime pare mahārāja vijñeyāḥ paṅktipāvanāḥ yatayo mokṣadharmajñā yogāḥ sucaritavratāḥ 26 ye cetihāsaṃ prayatāḥ śrāvayanti dvijottamān ye ca bhāṣya vidaḥ ke cid ye ca vyākaraṇe ratāḥ 27 adhīyate purāṇaṃ ye dharmaśāstrāṇy athāpi ca adhītya ca yathānyāyaṃ vidhivat tasya kāriṇaḥ 28 upapanno guru kule satyavādī sahasradaḥ agryaḥ sarveṣu vedeṣu sarvapravacaneṣu ca 29 yāvad ete prapaśyanti paṅktyās tāvat punanty uta tato hi pāvanāt paṅktyāḥ paṅktipāvana ucyate 30 krośād ardhatṛtīyāt tu pāvayed eka eva hi brahma deyānusaṃtāna iti brahma vido viduḥ 31 anṛtvig anupādhyāyaḥ sa ced agrāsanaṃ vrajet ṛtvigbhir ananujñātaḥ paṅktyā harati duṣkṛtam 32 atha ced vedavit sarvaiḥ paṅktidoṣair vivarjitaḥ na ca syāt patito rājan paṅktipāvana eva saḥ 33 tasmāt sarvaprayatnena parīkṣyāmantrayed dvijān svakarmaniratān dāntān kule jātān bahuśrutān 34 yasya mitra pradhānāni śrāddhāni ca havīṃṣi ca na prīṇāti pitṝn devān svargaṃ ca na sa gacchati 35 yaś ca śrāddhe kurute saṃgatāni; na deva yānena pathā sa yāti sa vai muktaḥ pippalaṃ bandhanād vā; svargāl lokāc cyavate śrāddhamitraḥ 36 tasmān mitraṃ śrāddhakṛn nādriyeta; dadyān mitrebhyaḥ saṃgrahārthaṃ dhanāni yaṃ manyate naiva śatruṃ na mitraṃ; taṃ madhyasthaṃ bhojayed dhavyakavye 37 yathoṣare bījam uptaṃ na rohen; na cāsyoptā prāpnuyād bījabhāgam evaṃ ś rāddhaṃ bhuktam anarhamāṇair; na ceha nāmutra phalaṃ dadāti 38 brāhmaṇo hy anadhīyānas tṛṇāgnir iva śāmyati tasmai śrāddhaṃ na dātavyaṃ na hi bhasmani hūyate 39 saṃbhojanī nāma piśācadakṣiṇā; sā naiva devān na pitṝn upaiti ihaiva sā bhrāmyati kṣīṇapuṇyā; śālāntare gaur iva naṣṭavatsā 40 yathāgnau śānte ghṛtam ājuhoti; tan naiva devān na pitṝn upaiti tathā dattaṃ nartane gāyane ca; yāṃ cānṛce dakṣiṇām āvṛṇoti 41 ubhau hinasti na bhunakti caiṣā; yā cānṛce dakṣiṇā dīyate vai āghātanī garhitaiṣā patantī; teṣāṃ pretān pātayed deva yānāt 42 ṛṣīṇāṃ samayaṃ nityaṃ ye caranti yudhiṣṭhira niścitāḥ sarvadharmajñās tān devā brāhmaṇān viduḥ 43 svādhyāyaniṣṭhā ṛṣayo jñana niṣṭhās tathaiva ca tapo niṣṭhāś ca boddhavyāḥ karma niṣṭhāś ca bhārata 44 kavyāni jñānaniṣṭhebhyaḥ pratiṣṭhāpyāni bhārata tatra ye brāhmaṇāḥ ke cin na nindati hi te varāḥ 45 ye tu nindanti jalpeṣu na tāñ śrāddheṣu bhojayet brāhmaṇā ninditā rājan hanyus tripuruṣaṃ kulam 46 vaikhānasānāṃ vacanam ṛṣīṇāṃ śrūyate nṛpa dūrād eva parīkṣeta brāhmaṇān vedapāragān priyān vā yadi vā dveṣyāṃs teṣu tac chrāddham āvapet 47 yaḥ sahasraṃ sahasrāṇāṃ bhojayed anṛcāṃ naraḥ ekas tān mantravit prītaḥ sarvān arhati bhārata |