Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[भीस्म] ततॊ ऽतीते महाकल्पे उत्पन्ने ऽङगिरसः सुते बभूवुर निर्वृता थेवा जाते थेवपुरॊहिते 2 बृहथ बरह्म महच चेति शब्थाः पर्याय वाचकाः एभिः समन्वितॊ राजन गुणैर विथ्वान बृहस्पतिः 3 तस्य शिष्यॊ बभूवाग्र्यॊ राजॊपरिचरॊ वसुः अधीतवांस तथा शास्त्रं सम्यक चित्रशिखन्थिजम 4 स राजा भावितः पूर्वं थैवेन विधिना वसुः पालयाम आस पृदिवीं थिवम आखन्थलॊ यदा 5 तस्य यज्ञॊ महान आसीथ अश्वमेधॊ महात्मनः बृहस्पतिर उपाध्यायस तत्र हॊता बहूव ह 6 परजापतिसुताश चात्र सथस्यास तव अभवंस तरयः एकतश च थवितश चैव तरितश चैव महर्षयः 7 धनुषाक्षॊ ऽद रैभ्यश च अर्वावसु परावसू ऋषिर मेधातिदिश चैव तान्थ्यश चैव महान ऋषिः 8 ऋषिः शक्तिर महाभागस तदा वेथ शिराश च यः कपिलश च ऋषिश्रेष्ठः शालिहॊत्र पितामहः 9 आथ्यः कठस तैत्तिरिश च वैशम्पायन पूर्वजः कण्वॊ ऽद थेवहॊत्रश च एते षॊडश कीर्तिताः संभृताः सर्वसंभारास तस्मिन राजन महाक्रतौ 10 न तत्र पशुघातॊ ऽभूत स राजैवं सदितॊ ऽभवत अहिंस्रः शुचिर अक्षुथ्रॊ निराशीः कर्म संस्तुतः आरण्यक पथॊथ्गीता भागास तत्रॊपकल्पिताः 11 परीतस ततॊ ऽसय भगवान थेवथेवः पुरातनः साक्षात तं थर्शयाम आस सॊ ऽथृश्यॊ ऽनयेन केन चित 12 सवयं भागम उपाघ्राय पुरॊथाशं गृहीतवान अथृश्येन हृतॊ भागॊ थेवेन हरि मेधसा 13 बृहस्पतिस ततः करुथ्धः सरुवम उथ्यम्य वेगितः आकाशं घनन सरुवः पातै रॊषाथ अश्रूण्य अवर्तयत 14 उवाच चॊपरिचरं मया भागॊ ऽयम उथ्यतः गराह्यः सवयं हि थेवेन मत परत्यक्षं न संशयः 15 उथ्यता यज्ञभागा हि साक्षात पराप्ताः सुरैर इह किमर्दम इह न पराप्तॊ थर्शनं स हरिर विभुः 16 ततः स तं समुथ्धूतं भूमिपालॊ महान विभुः परसाथयाम आस मुनिं सथस्यास ते च सर्वशः 17 ऊचुश चैनम असंभ्रान्ता न रॊषं कर्तुम अर्हसि नैष धर्मः कृतयुगे यस तवं रॊषम अचीकृदाः 18 अरॊषणॊ हय असौ थेवॊ यस्य भागॊ ऽयम उथ्यतः न स शक्यस तवया थरष्टुम अस्माभिर वा बृहस्पते यस्य परसाथं कुरुते स वै तं थरष्टुम अर्हति 19 [एथ्त] वयं हि बरह्मणः पुत्रा मानसाः परिकीर्तिताः गता निःश्रेयसार्दं हि कथा चिथ थिशम उत्तराम 20 तप्त्वा वर्षसहस्राणि चत्वारि तप उत्तमम एकपाथस्दिताः सम्यक काष्ठ भूताः समाहिताः 21 मेरॊर उत्तरभागे तु कषीरॊथस्यानुकूलतः स थेशॊ यत्र नस तप्तं तपः परमथारुणम कदं पश्येमहि वयं थेवं नारायणं तव इति 22 ततॊ वरतस्यावभृदे वाग उवाचाशरीरिणी सुतप्तं वस तपस्विप्राः परसन्नेनान्तर आत्मना 23 यूयं जिज्ञासवॊ भक्ताः कदं थरक्ष्यद तं परभुम कषीरॊथधेर उत्तरतः शवेतथ्वीपॊ महाप्रभः 24 तत्र नारायण परा मानवाश चन्थ्र वर्चसः एकान्तभावॊपगतास ते भक्ताः पुरुषॊत्तमम 25 ते सहस्रार्चिषं थेवं परविशन्ति सनातनम अतीन्थ्रिया निराहारा अनिष्पन्थाः सुगन्धिनः 26 एकान्तिनस ते पुरुषाः शवेतथ्वीपनिवासिनः गच्छध्वं तत्र मुनयस तत्रात्मा मे परकाशितः 27 अद शरुत्वा वयं सर्वे वाचं ताम अशरीरिणीम यदाख्यातेन मार्गेण तं थेशं परतिपेथिरे 28 पराप्य शवेतं महाथ्वीपं तच चित्तास तथ थिथृक्षवः ततॊ नॊ थृष्टिविषयस तथा परतिहतॊ ऽभवत 29 न च पश्याम पुरुषं तत तेजॊ हृतथर्शनाः ततॊ नः पराथुरभवथ विज्ञानं थेव यॊगजम 30 न किलातप्त तपसा शक्यते थरष्टुम अञ्जसा ततः पुनर वर्षशतं तप्त्वा तात्कालिकं महत 31 वरतावसाने सुशुभान नरान थथृशिरे वयम शवेतांश चन्थ्रप्रतीकाशान सर्वलक्षणलक्षितान 32 नित्याञ्जलि कृतान बरह्म जपतः पराग उथङ मुखान मानसॊ नाम स जपॊ जप्यते तैर महात्मभिः तेनैकाग्र मनस्त्वेन परीतॊ भवति वै हरिः 33 या भवेन मुनिशार्थूलभाः सूर्यस्य युगक्षये एकैकस्य परभा ताथृक साभवन मानवस्य ह 34 तेजॊ निवासः स थवीप इति वै मेनिरे वयम न तत्राभ्यधिकः कश चित सर्वे ते समतेजसः 35 अद सूर्यसहस्रस्य परभां युगपथ उत्दिताम सहसा थृष्टवन्तः सम पुनर एव बृहस्पते 36 सहिताश चाभ्यधावन्त ततस ते मानवा थरुतम कृताञ्जलिपुता हृष्टा नम इत्य एव वाथिनः 37 ततॊ ऽभिवथतां तेषाम अश्रौष्म विपुलं धवनिम बलिः किलॊपह्रियते तस्य थेवस्य तैर नरैः 38 वयं तु तेजसा तस्य सहसाहृत चेतसः न किं चिथ अपि पश्यामॊ हृतथृष्टि बलेन्थ्रियाः 39 एकस तु शब्थॊ ऽविरतः शरुतॊ ऽसमाभिर उथीरितः जितं ते पुन्थरीकाक्ष नमस ते विश्वभावन 40 नमस ते ऽसतु हृषीकेश महापुरुष पूर्वज इति शब्थः शरुतॊ ऽसमाभिः शिक्षाक्षर समीरितः 41 एतस्मिन्न अन्तरे वायुः सर्वगन्धवहः शुचिः थिव्यान्य उवाह पुष्पानि कर्मण्याश चौषधीस तदा 42 तैर इष्टः पञ्च कालज्ञैर हरिर एकान्तिभिर नरैः नूनं तत्रागतॊ थेवॊ यदा तैर वाग उथीरिता वयं तव एनं न पश्यामॊ मॊहितास तस्य मायया 43 मारुते संनिवृत्ते च बलौ च परतिपाथिते चिन्ता वयाकुलितात्मानॊ जाताः समॊ ऽङगिरसां वर 44 मानवानां सहस्रेषु तेषु वै शुथ्धयॊनिषु अस्मान न कश चिन मनसा चक्षुषा वाप्य अपूजयत 45 ते ऽपि सवस्दा मुनिगणा एकभावम अनुव्रताः नास्मासु थधिरे भावं बरह्म भावम अनुष्ठिताः 46 ततॊ ऽसमान सुपरिश्रान्तांस तपसा चापि कर्शितान उवाच सवस्दं किम अपि भूतं तत्राशरीरकम 47 थृष्टा वः पुरुषाः शवेताः सर्वेन्थ्रियविवर्जिताः थृष्टॊ भवति थेवेश एभिर थृष्टैर थविजॊत्तमाः 48 गच्छध्वं मुनयः सर्वे यदागतम इतॊ ऽचिरात न स शक्यॊ अभक्तेन थरष्टुं थेवः कदं चन 49 कामं कालेन महता एकान्तित्वं समागतैः शक्यॊ थरष्टुं स भगवान परभा मन्थल थुर्थृशः 50 महत कार्यं तु कर्तव्यं युष्माभिर थविजसत्तमाः इतः कृतयुगे ऽतीते विपर्यासं गते ऽपि च 51 वैवस्वते ऽनतरे विप्राः पराप्ते तरेतायुगे ततः सुराणां कार्यसिथ्ध्यर्दं सहाया वै भविष्यद 52 ततस तथ अथ्भुतं वाक्यं निशम्यैवं सम सॊमप तस्य परसाथात पराप्ताः समॊ थेशम ईप्सितम अञ्जसा 53 एवं सुतपसा चैव हव्यकव्यैस तदैव च थेवॊ ऽसमाभिर न थृष्टः स कदं तवं थरष्टुम अर्हसि नारायणॊ महथ भूतं विश्वसृग घव्यकव्य भुक 54 [भीस्म] एवम एकत वाक्येन थवित तरित मतेन च अनुनीतः सथस्यैश च बृहस्पतिर उथारधीः समानीय ततॊ यज्ञं थैवतं समपूजयत 55 समाप्तयज्ञॊ राजापि परजाः पालितवान वसुः बरह्मशापाथ थिवॊ भरष्टः परविवेश महीं ततः 56 अन्तर भूमिगतश चैव सततं धर्मवत्सलः नारायण परॊ भूत्वा नारायण पथं जगौ 57 तस्यैव च परसाथेन पुनर एवॊत्दितस तु सः महीतलाथ गतः सदानं बरह्मणः समनन्तरम परां गतिम अनुप्राप्त इति नैष्ठिकम अञ्जसा |
1
[bhīsma] tato 'tīte mahākalpe utpanne 'ṅgirasaḥ sute babhūvur nirvṛtā devā jāte devapurohite 2 bṛhad brahma mahac ceti śabdāḥ paryāya vācakāḥ ebhiḥ samanvito rājan guṇair vidvān bṛhaspatiḥ 3 tasya śiṣyo babhūvāgryo rājoparicaro vasuḥ adhītavāṃs tadā śāstraṃ samyak citraśikhandijam 4 sa rājā bhāvitaḥ pūrvaṃ daivena vidhinā vasuḥ pālayām āsa pṛthivīṃ divam ākhandalo yathā 5 tasya yajño mahān āsīd aśvamedho mahātmanaḥ bṛhaspatir upādhyāyas tatra hotā bahūva ha 6 prajāpatisutāś cātra sadasyās tv abhavaṃs trayaḥ ekataś ca dvitaś caiva tritaś caiva maharṣayaḥ 7 dhanuṣākṣo 'tha raibhyaś ca arvāvasu parāvasū ṛṣir medhātithiś caiva tāndyaś caiva mahān ṛṣiḥ 8 ṛṣiḥ śaktir mahābhāgas tathā veda śirāś ca yaḥ kapilaś ca ṛṣiśreṣṭhaḥ śālihotra pitāmahaḥ 9 ādyaḥ kaṭhas taittiriś ca vaiśampāyana pūrvajaḥ kaṇvo 'tha devahotraś ca ete ṣoḍaśa kīrtitāḥ saṃbhṛtāḥ sarvasaṃbhārās tasmin rājan mahākratau 10 na tatra paśughāto 'bhūt sa rājaivaṃ sthito 'bhavat ahiṃsraḥ śucir akṣudro nirāśīḥ karma saṃstutaḥ āraṇyaka padodgītā bhāgās tatropakalpitāḥ 11 prītas tato 'sya bhagavān devadevaḥ purātanaḥ sākṣāt taṃ darśayām āsa so 'dṛśyo 'nyena kena cit 12 svayaṃ bhāgam upāghrāya purodāśaṃ gṛhītavān adṛśyena hṛto bhāgo devena hari medhasā 13 bṛhaspatis tataḥ kruddhaḥ sruvam udyamya vegitaḥ ākāśaṃ ghnan sruvaḥ pātai roṣād aśrūṇy avartayat 14 uvāca coparicaraṃ mayā bhāgo 'yam udyataḥ grāhyaḥ svayaṃ hi devena mat pratyakṣaṃ na saṃśayaḥ 15 udyatā yajñabhāgā hi sākṣāt prāptāḥ surair iha kimartham iha na prāpto darśanaṃ sa harir vibhuḥ 16 tataḥ sa taṃ samuddhūtaṃ bhūmipālo mahān vibhuḥ prasādayām āsa muniṃ sadasyās te ca sarvaśaḥ 17 ūcuś cainam asaṃbhrāntā na roṣaṃ kartum arhasi naiṣa dharmaḥ kṛtayuge yas tvaṃ roṣam acīkṛthāḥ 18 aroṣaṇo hy asau devo yasya bhāgo 'yam udyataḥ na sa śakyas tvayā draṣṭum asmābhir vā bṛhaspate yasya prasādaṃ kurute sa vai taṃ draṣṭum arhati 19 [edt] vayaṃ hi brahmaṇaḥ putrā mānasāḥ parikīrtitāḥ gatā niḥśreyasārthaṃ hi kadā cid diśam uttarām 20 taptvā varṣasahasrāṇi catvāri tapa uttamam ekapādasthitāḥ samyak kāṣṭha bhūtāḥ samāhitāḥ 21 meror uttarabhāge tu kṣīrodasyānukūlataḥ sa deśo yatra nas taptaṃ tapaḥ paramadāruṇam kathaṃ paśyemahi vayaṃ devaṃ nārāyaṇaṃ tv iti 22 tato vratasyāvabhṛthe vāg uvācāśarīriṇī sutaptaṃ vas tapasviprāḥ prasannenāntar ātmanā 23 yūyaṃ jijñāsavo bhaktāḥ kathaṃ drakṣyatha taṃ prabhum kṣīrodadher uttarataḥ śvetadvīpo mahāprabhaḥ 24 tatra nārāyaṇa parā mānavāś candra varcasaḥ ekāntabhāvopagatās te bhaktāḥ puruṣottamam 25 te sahasrārciṣaṃ devaṃ praviśanti sanātanam atīndriyā nirāhārā aniṣpandāḥ sugandhinaḥ 26 ekāntinas te puruṣāḥ śvetadvīpanivāsinaḥ gacchadhvaṃ tatra munayas tatrātmā me prakāśitaḥ 27 atha śrutvā vayaṃ sarve vācaṃ tām aśarīriṇīm yathākhyātena mārgeṇa taṃ deśaṃ pratipedire 28 prāpya śvetaṃ mahādvīpaṃ tac cittās tad didṛkṣavaḥ tato no dṛṣṭiviṣayas tadā pratihato 'bhavat 29 na ca paśyāma puruṣaṃ tat tejo hṛtadarśanāḥ tato naḥ prādurabhavad vijñānaṃ deva yogajam 30 na kilātapta tapasā śakyate draṣṭum añjasā tataḥ punar varṣaśataṃ taptvā tātkālikaṃ mahat 31 vratāvasāne suśubhān narān dadṛśire vayam śvetāṃś candrapratīkāśān sarvalakṣaṇalakṣitān 32 nityāñjali kṛtān brahma japataḥ prāg udaṅ mukhān mānaso nāma sa japo japyate tair mahātmabhiḥ tenaikāgra manastvena prīto bhavati vai hariḥ 33 yā bhaven muniśārdūlabhāḥ sūryasya yugakṣaye ekaikasya prabhā tādṛk sābhavan mānavasya ha 34 tejo nivāsaḥ sa dvīpa iti vai menire vayam na tatrābhyadhikaḥ kaś cit sarve te samatejasaḥ 35 atha sūryasahasrasya prabhāṃ yugapad utthitām sahasā dṛṣṭavantaḥ sma punar eva bṛhaspate 36 sahitāś cābhyadhāvanta tatas te mānavā drutam kṛtāñjaliputā hṛṣṭā nama ity eva vādinaḥ 37 tato 'bhivadatāṃ teṣām aśrauṣma vipulaṃ dhvanim baliḥ kilopahriyate tasya devasya tair naraiḥ 38 vayaṃ tu tejasā tasya sahasāhṛta cetasaḥ na kiṃ cid api paśyāmo hṛtadṛṣṭi balendriyāḥ 39 ekas tu śabdo 'virataḥ śruto 'smābhir udīritaḥ jitaṃ te pundarīkākṣa namas te viśvabhāvana 40 namas te 'stu hṛṣīkeśa mahāpuruṣa pūrvaja iti śabdaḥ śruto 'smābhiḥ śikṣākṣara samīritaḥ 41 etasminn antare vāyuḥ sarvagandhavahaḥ śuciḥ divyāny uvāha puṣpāni karmaṇyāś cauṣadhīs tathā 42 tair iṣṭaḥ pañca kālajñair harir ekāntibhir naraiḥ nūnaṃ tatrāgato devo yathā tair vāg udīritā vayaṃ tv enaṃ na paśyāmo mohitās tasya māyayā 43 mārute saṃnivṛtte ca balau ca pratipādite cintā vyākulitātmāno jātāḥ smo 'ṅgirasāṃ vara 44 mānavānāṃ sahasreṣu teṣu vai śuddhayoniṣu asmān na kaś cin manasā cakṣuṣā vāpy apūjayat 45 te 'pi svasthā munigaṇā ekabhāvam anuvratāḥ nāsmāsu dadhire bhāvaṃ brahma bhāvam anuṣṭhitāḥ 46 tato 'smān supariśrāntāṃs tapasā cāpi karśitān uvāca svasthaṃ kim api bhūtaṃ tatrāśarīrakam 47 dṛṣṭā vaḥ puruṣāḥ śvetāḥ sarvendriyavivarjitāḥ dṛṣṭo bhavati deveśa ebhir dṛṣṭair dvijottamāḥ 48 gacchadhvaṃ munayaḥ sarve yathāgatam ito 'cirāt na sa śakyo abhaktena draṣṭuṃ devaḥ kathaṃ cana 49 kāmaṃ kālena mahatā ekāntitvaṃ samāgataiḥ śakyo draṣṭuṃ sa bhagavān prabhā mandala durdṛśaḥ 50 mahat kāryaṃ tu kartavyaṃ yuṣmābhir dvijasattamāḥ itaḥ kṛtayuge 'tīte viparyāsaṃ gate 'pi ca 51 vaivasvate 'ntare viprāḥ prāpte tretāyuge tataḥ surāṇāṃ kāryasiddhyarthaṃ sahāyā vai bhaviṣyatha 52 tatas tad adbhutaṃ vākyaṃ niśamyaivaṃ sma somapa tasya prasādāt prāptāḥ smo deśam īpsitam añjasā 53 evaṃ sutapasā caiva havyakavyais tathaiva ca devo 'smābhir na dṛṣṭaḥ sa kathaṃ tvaṃ draṣṭum arhasi nārāyaṇo mahad bhūtaṃ viśvasṛg ghavyakavya bhuk 54 [bhīsma] evam ekata vākyena dvita trita matena ca anunītaḥ sadasyaiś ca bṛhaspatir udāradhīḥ samānīya tato yajñaṃ daivataṃ samapūjayat 55 samāptayajño rājāpi prajāḥ pālitavān vasuḥ brahmaśāpād divo bhraṣṭaḥ praviveśa mahīṃ tataḥ 56 antar bhūmigataś caiva satataṃ dharmavatsalaḥ nārāyaṇa paro bhūtvā nārāyaṇa padaṃ jagau 57 tasyaiva ca prasādena punar evotthitas tu saḥ mahītalād gataḥ sthānaṃ brahmaṇaḥ samanantaram parāṃ gatim anuprāpta iti naiṣṭhikam añjasā |