Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[य] गृहस्दॊ बरह्मचारी वा वानप्रस्दॊ ऽद भिक्षुकः य इच्छेत सिथ्धिम आस्दातुं थेवतां कां यजेत सः 2 कुतॊ हय अस्य धरुवः सवर्गः कुतॊ निःश्रेयसं परम विधिना केन जुहुयाथ थैवं पित्र्यं तदैव च 3 मुक्तश च कां गतिं गच्छेन मॊक्षश चैव किम आत्मकः सवर्गतश चैव किं कुर्याथ येन न चयवते थिवः 4 थेवतानां च कॊ थेवः पितॄणां च तदा पिता तस्मात परतरं यच च तन मे बरूहि पितामह 5 [भीस्म] गूढं मां परश्नवित परश्नं पृच्छसे तवम इहानघ न हय एष तर्कया शक्यॊ वक्तुं वर्षशतैर अपि 6 ऋते थेवप्रसाथाथ वा राजञ जञानागमेन वा गहनं हय एतथ आख्यानं वयाख्यातव्यं तवारि हन 7 अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम नारथस्य च संवाथम ऋषेर नारायणस्य च 8 नारायणॊ हि विश्वात्मा चतुर्मूर्तिः सनातनः धर्मात्मजः संबभूव पितैवं मे ऽभयभासत 9 कृते युगे महाराज पुरा सवायम्भुवे ऽनतरे नरॊ नारायणश चैव हरिः कृष्णस तदैव च 10 तेभ्यॊ नारायण नरौ तपस तेपतुर अव्ययौ बथर्य आश्रमम आसाथ्य शकते कनका मये 11 अस्तचक्रं हि तथ यानं भूतयुक्तं मनॊरमम तत्राथ्यौ लॊकनादौ तौ कृशौ धमनि संततौ 12 तपसा तेजसा चैव थुर्निरीक्षौ सुरैर अपि यस्य परसाथं कुर्वाते स थेवौ थरष्टुम अर्हति 13 नूनं तयॊर अनुमते हृथि हृच्छय चॊथितः महामेरॊर गिरेः शृङ्गात परच्युतॊ गन्धमाथनम 14 नारथः सुमहथ भूतं लॊकान सर्वान अचीचरत तं थेशम अगमथ राजन बथर्य आश्रमम आशुगः 15 तयॊर आह्निक वेलायां तस्य कौतूहलं तव अभूत इथं तथ आस्पथं कृत्स्नं यस्मिँल लॊकाः परतिष्ठिताः 16 सथ एवासुरगन्धर्वाः सर्षिकिंनर लेलिहाः एका मूर्तिर इयं पूर्वं जाता भूयश चतुर्विधा 17 धर्मस्य कुलसंतानॊ महान एभिर विवर्धितः अहॊ हय अनुग्रहीतॊ ऽथय धर्म एभिः सुरैर इह नरनारायणाभ्यां च कृष्णेन हरिणा तदा 18 तत्र कृष्णॊ हरिश चैव कस्मिंश चित कारणान्तरे सदितौ धर्मॊत्तरौ हय एतौ तदा तपसि धिष्ठितौ 19 एतौ हि परमं धाम कानयॊर आह्निक करिया पितरौ सर्वभूतानां थैवतं च यशस्विनौ कां थेवतां तु यजतः पितॄन वा कान महामती 20 इति संचिन्त्य मनसा भक्त्या नारायणस्य ह सहसा पराथुरभवत समीपे थेवयॊस तथा 21 कृते थैवे च पित्र्ये च ततस ताभ्यां निरीक्षितः पूजितश चैव विधिना यदा परॊक्तेन शास्त्रतः 22 तं थृष्ट्वा महथ आश्चर्यम अपूर्वं विधिविस्तरम उपॊपविष्टः सुप्रीतॊ नारथॊ भवगान ऋषिः 23 नारायणं संनिरीक्ष्य परसन्नेनान्तर आत्मना नमस्कृत्वा महाथेवम इथं वचनम अब्रवीत 24 वेथेषु सपुराणेषु साङ्गॊपाङ्गेषु गीयसे तवम अजः शाश्वतॊ धाता मतॊ ऽमृतम अनुत्तमम परतिष्ठितं भूतभव्यं तवयि सर्वम इथं जगत 25 चत्वारॊ हय आश्रमा थेव सर्वे गार्हस्द्य मूलकाः यजन्ते तवाम अहर अहर नाना मूर्ति समास्दितम 26 पिता माता च सर्वस्य जगतः शाश्वतॊ गुरुः कं तव अथ्य यजसे थेवं पितरं कं न विथ्महे 27 [भगवान] अवाच्यम एतथ वक्तव्यम आत्मगुह्यं सनातनम तव भक्तिमतॊ बरह्मन वक्ष्यामि तु यदातदम 28 यत तत सूक्ष्मम अविज्ञेयम अव्यक्तम अचलं धरुवम इन्थ्रियैर इन्थ्रियार्दैश च सर्वभूतैश च वर्जितम 29 स हय अन्तरात्मा भूतानां कषेत्रज्ञश चेति कद्यते तरिगुण वयतिरिक्तॊ ऽसौ पुरुषश चेति कल्पितः तस्माथ अव्यक्तम उत्पन्नं तरिगुणं थविजसत्तम 30 अव्यक्ता वयक्तभावस्दा या सा परकृतिर अव्यया तां यॊनिम आवयॊर विथ्धि यॊ ऽसौ सथसथ आत्मकः आवाभ्यां पूज्यते ऽसौ हि थैवे पित्र्ये च कल्पिते 31 नास्ति तस्मात परॊ ऽनयॊ हि पिता थेवॊ ऽद वा थविजः आत्मा हि नौ स विज्ञेयस ततस तं पूजयावहे 32 तेनैषा परदिता बरह्मन मर्याथा लॊकभाविनी थैवं पित्र्यं च कर्तव्यम इति तस्यानुशासनम 33 बरह्मा सदानुर मनुर थक्षॊ भृगुर धर्मस तपॊ थमः मरीचिर अङ्गिरात्रिश च पुलस्त्यः पुलहः करतुः 34 वसिष्ठः परमेष्ठी च विवस्वान सॊम एव च कर्थमश चापि यः परॊक्तः करॊधॊ विक्रीत एव च 35 एकविंशतिर उत्पन्नास ते परजापतयः समृताः तस्य थेवस्य मर्याथां पूजयन्ति सनातनीम 36 थैवं पित्र्यं च सततं तस्य विज्ञाय तत्त्वतः आत्मप्राप्तानि च ततॊ जानन्ति थविजसत्तमाः 37 सवर्गस्दा अपि ये के चित तं नमस्यन्ति थेहिनः ते तत्प्रसाथाथ गच्छन्ति तेनाथिष्ट फलां गतिम 38 ये हीनाः सप्त थशभिर गुणैः कर्मभिर एव च कलाः पञ्चथश तयक्त्वा ते मुक्ता इति निश्चयः 39 मुक्तानां तु गतिर बरह्मन कषेत्रज्ञ इति कल्पितः स हि सर्वगतश चैव निर्गुणश चैव कद्यते 40 थृश्यते जञानयॊगेन आवां च परसृतौ ततः एवं जञात्वा तम आत्मानं पूजयावः सनातनम 41 तं वेथाश चाश्रमाश चैव नाना तनु समास्दिताः भक्त्या संपूजयन्त्य आथ्यं गतिं चैषां थथाति सः 42 ये तु तथ्भाविता लॊके एकान्तित्वं समास्दिताः एतथ अभ्यधिकं तेषां यत ते तं परविशन्त्य उत 43 इति गुह्य समुथ्थेशस तव नारथ कीर्तितः भक्त्या परेम्ना च विप्रर्षे अस्मथ भक्त्या च ते शरुतः |
1
[y] gṛhastho brahmacārī vā vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ ya icchet siddhim āsthātuṃ devatāṃ kāṃ yajeta saḥ 2 kuto hy asya dhruvaḥ svargaḥ kuto niḥśreyasaṃ param vidhinā kena juhuyād daivaṃ pitryaṃ tathaiva ca 3 muktaś ca kāṃ gatiṃ gacchen mokṣaś caiva kim ātmakaḥ svargataś caiva kiṃ kuryād yena na cyavate divaḥ 4 devatānāṃ ca ko devaḥ pitṝṇāṃ ca tathā pitā tasmāt parataraṃ yac ca tan me brūhi pitāmaha 5 [bhīsma] gūḍhaṃ māṃ praśnavit praśnaṃ pṛcchase tvam ihānagha na hy eṣa tarkayā śakyo vaktuṃ varṣaśatair api 6 ṛte devaprasādād vā rājañ jñānāgamena vā gahanaṃ hy etad ākhyānaṃ vyākhyātavyaṃ tavāri han 7 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam nāradasya ca saṃvādam ṛṣer nārāyaṇasya ca 8 nārāyaṇo hi viśvātmā caturmūrtiḥ sanātanaḥ dharmātmajaḥ saṃbabhūva pitaivaṃ me 'bhyabhāsata 9 kṛte yuge mahārāja purā svāyambhuve 'ntare naro nārāyaṇaś caiva hariḥ kṛṣṇas tathaiva ca 10 tebhyo nārāyaṇa narau tapas tepatur avyayau badary āśramam āsādya śakate kanakā maye 11 astacakraṃ hi tad yānaṃ bhūtayuktaṃ manoramam tatrādyau lokanāthau tau kṛśau dhamani saṃtatau 12 tapasā tejasā caiva durnirīkṣau surair api yasya prasādaṃ kurvāte sa devau draṣṭum arhati 13 nūnaṃ tayor anumate hṛdi hṛcchaya coditaḥ mahāmeror gireḥ śṛṅgāt pracyuto gandhamādanam 14 nāradaḥ sumahad bhūtaṃ lokān sarvān acīcarat taṃ deśam agamad rājan badary āśramam āśugaḥ 15 tayor āhnika velāyāṃ tasya kautūhalaṃ tv abhūt idaṃ tad āspadaṃ kṛtsnaṃ yasmiṁl lokāḥ pratiṣṭhitāḥ 16 sad evāsuragandharvāḥ sarṣikiṃnara lelihāḥ ekā mūrtir iyaṃ pūrvaṃ jātā bhūyaś caturvidhā 17 dharmasya kulasaṃtāno mahān ebhir vivardhitaḥ aho hy anugrahīto 'dya dharma ebhiḥ surair iha naranārāyaṇābhyāṃ ca kṛṣṇena hariṇā tathā 18 tatra kṛṣṇo hariś caiva kasmiṃś cit kāraṇāntare sthitau dharmottarau hy etau tathā tapasi dhiṣṭhitau 19 etau hi paramaṃ dhāma kānayor āhnika kriyā pitarau sarvabhūtānāṃ daivataṃ ca yaśasvinau kāṃ devatāṃ tu yajataḥ pitṝn vā kān mahāmatī 20 iti saṃcintya manasā bhaktyā nārāyaṇasya ha sahasā prādurabhavat samīpe devayos tadā 21 kṛte daive ca pitrye ca tatas tābhyāṃ nirīkṣitaḥ pūjitaś caiva vidhinā yathā proktena śāstrataḥ 22 taṃ dṛṣṭvā mahad āścaryam apūrvaṃ vidhivistaram upopaviṣṭaḥ suprīto nārado bhavagān ṛṣiḥ 23 nārāyaṇaṃ saṃnirīkṣya prasannenāntar ātmanā namaskṛtvā mahādevam idaṃ vacanam abravīt 24 vedeṣu sapurāṇeṣu sāṅgopāṅgeṣu gīyase tvam ajaḥ śāśvato dhātā mato 'mṛtam anuttamam pratiṣṭhitaṃ bhūtabhavyaṃ tvayi sarvam idaṃ jagat 25 catvāro hy āśramā deva sarve gārhasthya mūlakāḥ yajante tvām ahar ahar nānā mūrti samāsthitam 26 pitā mātā ca sarvasya jagataḥ śāśvato guruḥ kaṃ tv adya yajase devaṃ pitaraṃ kaṃ na vidmahe 27 [bhagavān] avācyam etad vaktavyam ātmaguhyaṃ sanātanam tava bhaktimato brahman vakṣyāmi tu yathātatham 28 yat tat sūkṣmam avijñeyam avyaktam acalaṃ dhruvam indriyair indriyārthaiś ca sarvabhūtaiś ca varjitam 29 sa hy antarātmā bhūtānāṃ kṣetrajñaś ceti kathyate triguṇa vyatirikto 'sau puruṣaś ceti kalpitaḥ tasmād avyaktam utpannaṃ triguṇaṃ dvijasattama 30 avyaktā vyaktabhāvasthā yā sā prakṛtir avyayā tāṃ yonim āvayor viddhi yo 'sau sadasad ātmakaḥ āvābhyāṃ pūjyate 'sau hi daive pitrye ca kalpite 31 nāsti tasmāt paro 'nyo hi pitā devo 'tha vā dvijaḥ ātmā hi nau sa vijñeyas tatas taṃ pūjayāvahe 32 tenaiṣā prathitā brahman maryādā lokabhāvinī daivaṃ pitryaṃ ca kartavyam iti tasyānuśāsanam 33 brahmā sthānur manur dakṣo bhṛgur dharmas tapo damaḥ marīcir aṅgirātriś ca pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ 34 vasiṣṭhaḥ parameṣṭhī ca vivasvān soma eva ca kardamaś cāpi yaḥ proktaḥ krodho vikrīta eva ca 35 ekaviṃśatir utpannās te prajāpatayaḥ smṛtāḥ tasya devasya maryādāṃ pūjayanti sanātanīm 36 daivaṃ pitryaṃ ca satataṃ tasya vijñāya tattvataḥ ātmaprāptāni ca tato jānanti dvijasattamāḥ 37 svargasthā api ye ke cit taṃ namasyanti dehinaḥ te tatprasādād gacchanti tenādiṣṭa phalāṃ gatim 38 ye hīnāḥ sapta daśabhir guṇaiḥ karmabhir eva ca kalāḥ pañcadaśa tyaktvā te muktā iti niścayaḥ 39 muktānāṃ tu gatir brahman kṣetrajña iti kalpitaḥ sa hi sarvagataś caiva nirguṇaś caiva kathyate 40 dṛśyate jñānayogena āvāṃ ca prasṛtau tataḥ evaṃ jñātvā tam ātmānaṃ pūjayāvaḥ sanātanam 41 taṃ vedāś cāśramāś caiva nānā tanu samāsthitāḥ bhaktyā saṃpūjayanty ādyaṃ gatiṃ caiṣāṃ dadāti saḥ 42 ye tu tadbhāvitā loke ekāntitvaṃ samāsthitāḥ etad abhyadhikaṃ teṣāṃ yat te taṃ praviśanty uta 43 iti guhya samuddeśas tava nārada kīrtitaḥ bhaktyā premnā ca viprarṣe asmad bhaktyā ca te śrutaḥ |