Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[वसिस्ठ] एवम अप्रतिबुथ्धत्वाथ अबुथ्धम अनुवर्तते थेहाथ थेहसहस्राणि तदा समभिपथ्यते 2 तिर्यग्यॊनिसहस्रेषु कथा चिथ थेवतास्व अपि उपपथ्यति संयॊगाथ गुणैः सह गुणक्षयात 3 मानुषत्वाथ थिवं याति थिवॊ मानुष्यम एव च मानुष्यान निरयस्दानम आनन्त्यं परतिपथ्यते 4 कॊशकारॊ यदात्मानं कीतः समनुरुन्धति सूत्रतन्तु गुणैर नित्यं तदायम अगुणॊ गुणैः 5 थवन्थ्वम एति च निर्थ्वन्थ्वस तासु तास्व इह यॊनिषु शीर्ष रॊगे ऽकषिरॊगे च थन्तशूले गल गरहे 6 जलॊथरे ऽरशसां रॊगे जवर गन्थ विषूचिके शवित्रे कुष्ठे ऽगनिथाहे च सिध्माप समारयॊर अपि 7 यानि चान्यानि थवन्थ्वानि पराकृतानि शरीरिषु उत्पथ्यन्ते विचित्राणि तान्य एषाप्य अभिमन्यते अभिमन्यत्य अभीमानात तदैव सुकृतान्य अपि 8 एकवासाश च थुर्वासाः शायी नित्यम अधस तदा मन्थूक शायी च तदा वीरासन गतस तदा 9 चीरधारणम आकाशे शयनं सदानम एव च इष्टका परस्तरे चैव कन्तक परस्तरे तदा 10 भस्म परस्तरशायी च भूमिशय्यानुलेपनः वीर सदानाम्बुपङ्के च शयनं फलकेषु च 11 विविधासु च शय्यासु फलगृथ्ध्यान्वितॊ ऽफलः मुञ्ज मेखल नग्नत्वं कषौमकृष्णाजिनानि च 12 शानी वालपरीधानॊ वयाघ्रचर्म परिच्छथः सिंहचर्म परीधानः पत्त वासास तदैव च 13 कीतका वसनश चैव चीरवासास तदैव च वस्त्राणि चान्यानि बहून्य अभिमन्यत्य अबुथ्धिमान 14 भॊजनानि विचित्राणि रत्नानि विविधानि च एकवस्त्रान्तर आशित्वम एककालिक भॊजनम 15 चतुर्दास्तम कालश च सस्द कालिक एव च सॊ रात्रभॊजनश चैव तदैवास्ताह भॊजनः 16 सप्तरात्रथशाहारॊ थवाथशाहार एव च मासॊपवासी मूलाशी फलाहारस तदैव च 17 वायुभक्षॊ ऽमबुपिन्याक गॊमयाथन एव च गॊमूत्र भॊजनश चैव शाकपुष्पाथ एव च 18 शैवाल भॊजनश चैव तदाचामेन वर्तयन वर्तयञ शीर्णपर्णैश च परकीर्ण फलभॊजनः 19 विविधानि च कृच्छ्राणि सेवते सुखकाङ्क्षया चान्थ्रायणानि विधिवल लिङ्गानि विविधानि च 20 चातुराश्रम्य पन्दानम आश्रयत्य आश्रमान अपि उपासीनश च पासन्थान गुहाः शैलांस तदैव च 21 विविक्ताश च शिला छायास तदा परस्रवणानि च विविधानि च जप्यानि विविधानि वरतानि च 22 नियमान सुविचित्रांश च विविधानि तपांसि च यज्ञांश च विविधाकारान विधींश च विविधांस तदा 23 वनिक पदं थविज कषत्रं वैश्यशूथ्रं तदैव च थानं च विविधाकारं थीनान्ध कृपणेष्व अपि 24 अभिमन्यत्य असंबॊधात तदैव तरिविधान गुणान सत्त्वं रजस तमश चैव धर्मार्दौ काम एव च परकृत्यात्मानम एवात्मा एवं परविभजत्य उत 25 सवधाकार वसत कारौ सवाहाकारनमस्क्रियाः याजन धयापनं थानं तदैवाहुः परतिग्रहम यजनाध्ययने चैव यच चान्यथ अपि किं चन 26 जन्ममृत्युविवाथे च तदा विशसने ऽपि च शुभाशुभमयं सर्वम एतथ आहुः करिया पदम 27 परकृतिः कुरुते थेवी महाप्रलयम एव च थिवसान्ते गुणान एतान अभ्येत्यैकॊ ऽवतिष्ठति 28 रश्मिजालम इवाथित्यस तत कालेन नियच्छति एवम एषॊ ऽसकृत सर्वं करीथार्दम अहिमन्यते 29 आत्मरूप गुणान एतान विविधान हृथयप्रियान एवम एव विकुर्वाणः सर्ग परलय कर्मणी 30 करियाक्रिया पदे रक्तस तरिगुणस तरिगुणातिगः करियाक्रिया पदॊपेतस तदा तथ इति मन्यते 31 एवं थवन्थ्वान्य अदैतानि वर्तन्ते मम नित्यशः ममैवैतानि जायन्ते बाधन्ते तानि माम इति 32 निस्तर्तव्यान्य अदैतानि सर्वाणीति नराधिप मन्यते ऽयं हय अबुथ्धित्वात तदैव सुकृतान्य अपि 33 भॊक्तव्यानि मयैतानि थेवलॊकगतेन वै इहैव चैनं भॊक्ष्यामि शुभाशुभफलॊथयम 34 सुखम एव च कर्तव्यं सकृत कृत्वा सुखं मम यावथन्तं च मे सौख्यं जात्यां जात्यां भविष्यति 35 भविष्यति च मे थुःखं कृतेनेहाप्य अनन्तकम महथ थुःखं हि मानुष्यं निरये चापि मज्जनम 36 निरयाच चापि मानुष्यं कालेनैष्याम्य अहं पुनः मनुष्यत्वाच च थेवत्वं थेवत्वात पौरुषं पुनः मनुष्यत्वाच च निरयं पर्यायेनॊपगच्छति 37 य एवं वेत्ति वै नित्यं निरात्मात्म गुणैर वृतः तेन थेवमनुष्येषु निरये चॊपपथ्यते 38 ममत्वेनावृतॊ नित्यं तत्रैव परिवर्तते सर्ग कॊति सहस्राणि मरणान्तासु मूर्तिषु 39 य एवं कुरुते कर्म शुभाशुभफलात्मकम स एव फलम अश्नाति तरिषु लॊकेषु मूर्तिमान 40 परकृतिः कुरुते कर्म शुभाशुभफलात्मकम परकृतिश च तथ अश्नाति तरिषु लॊकेषु कामगा 41 तिर्यग्यॊनौ मनुष्यत्वे थेवलॊके तदैव च तरीणि सदानानि चैतानि जानीयात पराकृतानि ह 42 अलिङ्गां परकृतिं तव आहुर लिङ्गैर अनुमिमीमहे तदैव पौरुषं लिङ्गम अनुमानाथ धि पश्यति 43 स लिङ्गान्तरम आसाथ्य पराकृतं लिङ्गम अव्रणम वरणथ्वाराण्य अधिष्ठाय कर्माण्य आत्मनि मन्यते 44 शरॊत्राथीनि तु सर्वाणि पञ्च कर्मेन्थ्रियाणि च वाग आथीनि परवर्तन्ते गुणेष्व एव गुणैः सह अहम एतानि वै कुर्वन ममैतानीन्थ्रियाणि च 45 निरिन्थ्रियॊ ऽभिमन्येत वरणवान अस्मि निर्व्रनः अलिङ्गॊ लिङ्गम आत्मानम अकालः कालम आत्मनः 46 असत्त्वं सत्त्वम आत्मानम अतत्त्वं तत्त्वम आत्मनः अमृत्युर मृत्युम आत्मानम अचरश चरम आत्मनः 47 अक्षेत्रः कषेत्रम आत्मानम असर्गः सर्गम आत्मनः अतपास तप आत्मानम अगतिर गतिम आत्मनः 48 अभवॊ भवम आत्मानम अभयॊ भयम आत्मनः अक्षरः कषरम आत्मानम अबुथ्धिस तव अभिमन्यते |
1
[vasisṭha] evam apratibuddhatvād abuddham anuvartate dehād dehasahasrāṇi tathā samabhipadyate 2 tiryagyonisahasreṣu kadā cid devatāsv api upapadyati saṃyogād guṇaiḥ saha guṇakṣayāt 3 mānuṣatvād divaṃ yāti divo mānuṣyam eva ca mānuṣyān nirayasthānam ānantyaṃ pratipadyate 4 kośakāro yathātmānaṃ kītaḥ samanurundhati sūtratantu guṇair nityaṃ tathāyam aguṇo guṇaiḥ 5 dvandvam eti ca nirdvandvas tāsu tāsv iha yoniṣu śīrṣa roge 'kṣiroge ca dantaśūle gala grahe 6 jalodare 'rśasāṃ roge jvara ganda viṣūcike śvitre kuṣṭhe 'gnidāhe ca sidhmāpa smārayor api 7 yāni cānyāni dvandvāni prākṛtāni śarīriṣu utpadyante vicitrāṇi tāny eṣāpy abhimanyate abhimanyaty abhīmānāt tathaiva sukṛtāny api 8 ekavāsāś ca durvāsāḥ śāyī nityam adhas tathā mandūka śāyī ca tathā vīrāsana gatas tathā 9 cīradhāraṇam ākāśe śayanaṃ sthānam eva ca iṣṭakā prastare caiva kantaka prastare tathā 10 bhasma prastaraśāyī ca bhūmiśayyānulepanaḥ vīra sthānāmbupaṅke ca śayanaṃ phalakeṣu ca 11 vividhāsu ca śayyāsu phalagṛddhyānvito 'phalaḥ muñja mekhala nagnatvaṃ kṣaumakṛṣṇājināni ca 12 śānī vālaparīdhāno vyāghracarma paricchadaḥ siṃhacarma parīdhānaḥ patta vāsās tathaiva ca 13 kītakā vasanaś caiva cīravāsās tathaiva ca vastrāṇi cānyāni bahūny abhimanyaty abuddhimān 14 bhojanāni vicitrāṇi ratnāni vividhāni ca ekavastrāntar āśitvam ekakālika bhojanam 15 caturthāstama kālaś ca sastha kālika eva ca so rātrabhojanaś caiva tathaivāstāha bhojanaḥ 16 saptarātradaśāhāro dvādaśāhāra eva ca māsopavāsī mūlāśī phalāhāras tathaiva ca 17 vāyubhakṣo 'mbupinyāka gomayādana eva ca gomūtra bhojanaś caiva śākapuṣpāda eva ca 18 śaivāla bhojanaś caiva tathācāmena vartayan vartayañ śīrṇaparṇaiś ca prakīrṇa phalabhojanaḥ 19 vividhāni ca kṛcchrāṇi sevate sukhakāṅkṣayā cāndrāyaṇāni vidhival liṅgāni vividhāni ca 20 cāturāśramya panthānam āśrayaty āśramān api upāsīnaś ca pāsandān guhāḥ śailāṃs tathaiva ca 21 viviktāś ca śilā chāyās tathā prasravaṇāni ca vividhāni ca japyāni vividhāni vratāni ca 22 niyamān suvicitrāṃś ca vividhāni tapāṃsi ca yajñāṃś ca vividhākārān vidhīṃś ca vividhāṃs tathā 23 vanik pathaṃ dvija kṣatraṃ vaiśyaśūdraṃ tathaiva ca dānaṃ ca vividhākāraṃ dīnāndha kṛpaṇeṣv api 24 abhimanyaty asaṃbodhāt tathaiva trividhān guṇān sattvaṃ rajas tamaś caiva dharmārthau kāma eva ca prakṛtyātmānam evātmā evaṃ pravibhajaty uta 25 svadhākāra vasat kārau svāhākāranamaskriyāḥ yājana dhyāpanaṃ dānaṃ tathaivāhuḥ pratigraham yajanādhyayane caiva yac cānyad api kiṃ cana 26 janmamṛtyuvivāde ca tathā viśasane 'pi ca śubhāśubhamayaṃ sarvam etad āhuḥ kriyā patham 27 prakṛtiḥ kurute devī mahāpralayam eva ca divasānte guṇān etān abhyetyaiko 'vatiṣṭhati 28 raśmijālam ivādityas tat kālena niyacchati evam eṣo 'sakṛt sarvaṃ krīdārtham ahimanyate 29 ātmarūpa guṇān etān vividhān hṛdayapriyān evam eva vikurvāṇaḥ sarga pralaya karmaṇī 30 kriyākriyā pathe raktas triguṇas triguṇātigaḥ kriyākriyā pathopetas tathā tad iti manyate 31 evaṃ dvandvāny athaitāni vartante mama nityaśaḥ mamaivaitāni jāyante bādhante tāni mām iti 32 nistartavyāny athaitāni sarvāṇīti narādhipa manyate 'yaṃ hy abuddhitvāt tathaiva sukṛtāny api 33 bhoktavyāni mayaitāni devalokagatena vai ihaiva cainaṃ bhokṣyāmi śubhāśubhaphalodayam 34 sukham eva ca kartavyaṃ sakṛt kṛtvā sukhaṃ mama yāvadantaṃ ca me saukhyaṃ jātyāṃ jātyāṃ bhaviṣyati 35 bhaviṣyati ca me duḥkhaṃ kṛtenehāpy anantakam mahad duḥkhaṃ hi mānuṣyaṃ niraye cāpi majjanam 36 nirayāc cāpi mānuṣyaṃ kālenaiṣyāmy ahaṃ punaḥ manuṣyatvāc ca devatvaṃ devatvāt pauruṣaṃ punaḥ manuṣyatvāc ca nirayaṃ paryāyenopagacchati 37 ya evaṃ vetti vai nityaṃ nirātmātma guṇair vṛtaḥ tena devamanuṣyeṣu niraye copapadyate 38 mamatvenāvṛto nityaṃ tatraiva parivartate sarga koti sahasrāṇi maraṇāntāsu mūrtiṣu 39 ya evaṃ kurute karma śubhāśubhaphalātmakam sa eva phalam aśnāti triṣu lokeṣu mūrtimān 40 prakṛtiḥ kurute karma śubhāśubhaphalātmakam prakṛtiś ca tad aśnāti triṣu lokeṣu kāmagā 41 tiryagyonau manuṣyatve devaloke tathaiva ca trīṇi sthānāni caitāni jānīyāt prākṛtāni ha 42 aliṅgāṃ prakṛtiṃ tv āhur liṅgair anumimīmahe tathaiva pauruṣaṃ liṅgam anumānād dhi paśyati 43 sa liṅgāntaram āsādya prākṛtaṃ liṅgam avraṇam vraṇadvārāṇy adhiṣṭhāya karmāṇy ātmani manyate 44 śrotrādīni tu sarvāṇi pañca karmendriyāṇi ca vāg ādīni pravartante guṇeṣv eva guṇaiḥ saha aham etāni vai kurvan mamaitānīndriyāṇi ca 45 nirindriyo 'bhimanyeta vraṇavān asmi nirvranaḥ aliṅgo liṅgam ātmānam akālaḥ kālam ātmanaḥ 46 asattvaṃ sattvam ātmānam atattvaṃ tattvam ātmanaḥ amṛtyur mṛtyum ātmānam acaraś caram ātmanaḥ 47 akṣetraḥ kṣetram ātmānam asargaḥ sargam ātmanaḥ atapās tapa ātmānam agatir gatim ātmanaḥ 48 abhavo bhavam ātmānam abhayo bhayam ātmanaḥ akṣaraḥ kṣaram ātmānam abuddhis tv abhimanyate |