Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[वयास] अद जञानप्लवं धीरॊ गृहीत्वा शान्तिम आस्दितः उन्मज्जंश च निमज्जंश च जञानम एवाभिसंश्रयेत 2 [षुक्र] किं तज जञानम अदॊ विथ्या यया निस्तरति थवयम परवृत्ति लक्षणॊ धर्मॊ निवृत्तिर इति चैव हि 3 [वयास] यस तु पश्येत सवभावेन विनाभवम अचेतनः पुष्यते च पुनः सर्वान परज्ञया मुक्तहेतुकः 4 येषां चैकान्त भावेन सवभवः कारणं मतम पूत्वा तृणबुसीकां वै ते लभन्ते न किं चन 5 ये चैनं पक्षम आश्रित्य वर्तयन्त्य अल्पचेतसः सवभावं कारणं जञात्वा न शरेयः पराप्नुवन्ति ते 6 सवभावॊ हि विनाशाय मॊहकर्म मनॊ भवः निरुक्तम एतयॊर एतत सवभावपरभावयॊः 7 कृष्याथीनि हि कर्माणि सस्यसंहरणानि च परज्ञावथ्भिः परकॢप्तानि यानासनगृहाणि च 8 आक्रीथानां गृहाणां च गथानाम अगथस्य च परज्ञावन्तः परवक्तारॊ जञानवथ्भिर अनुष्ठिताः 9 परज्ञा संयॊजयत्य अर्दैः परज्ञा शरेयॊ ऽधिगच्छति राजानॊ भुञ्जते राज्यं परज्ञया तुल्यलक्षणाः 10 पारावर्यं तु भूतानां जञानेनैवॊपलभ्यते विथ्यया तात सृष्टानां विथ्यैव परमा गतिः 11 भूतानां जन्म सर्वेषां विविधानां चतुर्विधम जरय्व अन्थम अदॊथ्भेथं सवेथं चाप्य उपलक्षयेत 12 सदावरेभ्यॊ विशिष्टानि जङ्गमान्य उपलक्षयेत उपपन्नं हि यच चेष्टा विशिष्येत विशेष्ययॊः 13 आहुर थविबहु पाथानि जङ्गमानि थवयानि च बहु पाथ्भ्यॊ विशिष्टानि थविपाथानि बहून्य अपि 14 थविपथानि थवयान्य आहुः पार्दिवानीतराणि च पार्दिवानि विशिष्टानि तानि हय अन्नानि भुञ्जते 15 पार्दिवानि थवयान्य आहुर मध्यमान्य उत्तमानि च मध्यमानि विशिष्टानि जातिधर्मॊपधारणात 16 मध्यमानि थवयान्य आहुर धर्मज्ञानीतराणि च धर्मज्ञानि विशिष्टानि कार्याकार्यॊपधारणात 17 धर्मज्ञानि थवयान्य आहुर वेथज्ञानीतराणि च वेथज्ञानि विशिष्टानि वेथॊ हय एषु परतिष्ठितः 18 वेथज्ञानि थवयान्य आहुः परवक्तॄणीतराणि च परवक्तॄणि विशिष्टानि सर्वधर्मॊपधारणात 19 विज्ञायन्ते हि यैर वेथाः सर्वधर्मक्रिया फलाः सयज्ञाः सखिला वेथाः परवक्तृभ्यॊ विनिःसृताः 20 परवक्तॄणि थवयान्य आहुर आत्मज्ञानीतराणि च आत्मज्ञानि विशिष्टानि जन्माजन्मॊपधारणात 21 धर्मथ्वयं हि यॊ वेथ स सर्वः सर्वधर्मविथ स तयागी सत्यसंकल्पः स तु कषान्तः स ईश्वरः 22 धर्मज्ञानप्रतिष्ठं हि तं थेवा बराह्मणं विथुः शब्थब्रह्मणि निष्णातं परे च कृतनिश्चयम 23 अन्तःस्दं च बहिष्ठं च ये ऽधियज्ञाधिवैवतम जानन्ति तान नमस्यामस ते थेवास तात ते थविजाः 24 तेषु विश्वम इथं भूतं साग्रं च जगथ आहितम तेषां माहात्म्यभावस्य सथृशं नास्ति किं चन 25 आथिं ते निधनं चैव कर्म चातीत्य सर्वशः चतुर्विधस्य भूतस्य सर्वस्येशाः सवयम्भुवः |
1
[vyāsa] atha jñānaplavaṃ dhīro gṛhītvā śāntim āsthitaḥ unmajjaṃś ca nimajjaṃś ca jñānam evābhisaṃśrayet 2 [ṣukra] kiṃ taj jñānam atho vidyā yayā nistarati dvayam pravṛtti lakṣaṇo dharmo nivṛttir iti caiva hi 3 [vyāsa] yas tu paśyet svabhāvena vinābhavam acetanaḥ puṣyate ca punaḥ sarvān prajñayā muktahetukaḥ 4 yeṣāṃ caikānta bhāvena svabhavaḥ kāraṇaṃ matam pūtvā tṛṇabusīkāṃ vai te labhante na kiṃ cana 5 ye cainaṃ pakṣam āśritya vartayanty alpacetasaḥ svabhāvaṃ kāraṇaṃ jñātvā na śreyaḥ prāpnuvanti te 6 svabhāvo hi vināśāya mohakarma mano bhavaḥ niruktam etayor etat svabhāvaparabhāvayoḥ 7 kṛṣyādīni hi karmāṇi sasyasaṃharaṇāni ca prajñāvadbhiḥ prakḷptāni yānāsanagṛhāṇi ca 8 ākrīdānāṃ gṛhāṇāṃ ca gadānām agadasya ca prajñāvantaḥ pravaktāro jñānavadbhir anuṣṭhitāḥ 9 prajñā saṃyojayaty arthaiḥ prajñā śreyo 'dhigacchati rājāno bhuñjate rājyaṃ prajñayā tulyalakṣaṇāḥ 10 pārāvaryaṃ tu bhūtānāṃ jñānenaivopalabhyate vidyayā tāta sṛṣṭānāṃ vidyaiva paramā gatiḥ 11 bhūtānāṃ janma sarveṣāṃ vividhānāṃ caturvidham jarayv andam athodbhedaṃ svedaṃ cāpy upalakṣayet 12 sthāvarebhyo viśiṣṭāni jaṅgamāny upalakṣayet upapannaṃ hi yac ceṣṭā viśiṣyeta viśeṣyayoḥ 13 āhur dvibahu pādāni jaṅgamāni dvayāni ca bahu pādbhyo viśiṣṭāni dvipādāni bahūny api 14 dvipadāni dvayāny āhuḥ pārthivānītarāṇi ca pārthivāni viśiṣṭāni tāni hy annāni bhuñjate 15 pārthivāni dvayāny āhur madhyamāny uttamāni ca madhyamāni viśiṣṭāni jātidharmopadhāraṇāt 16 madhyamāni dvayāny āhur dharmajñānītarāṇi ca dharmajñāni viśiṣṭāni kāryākāryopadhāraṇāt 17 dharmajñāni dvayāny āhur vedajñānītarāṇi ca vedajñāni viśiṣṭāni vedo hy eṣu pratiṣṭhitaḥ 18 vedajñāni dvayāny āhuḥ pravaktṝṇītarāṇi ca pravaktṝṇi viśiṣṭāni sarvadharmopadhāraṇāt 19 vijñāyante hi yair vedāḥ sarvadharmakriyā phalāḥ sayajñāḥ sakhilā vedāḥ pravaktṛbhyo viniḥsṛtāḥ 20 pravaktṝṇi dvayāny āhur ātmajñānītarāṇi ca ātmajñāni viśiṣṭāni janmājanmopadhāraṇāt 21 dharmadvayaṃ hi yo veda sa sarvaḥ sarvadharmavid sa tyāgī satyasaṃkalpaḥ sa tu kṣāntaḥ sa īśvaraḥ 22 dharmajñānapratiṣṭhaṃ hi taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ śabdabrahmaṇi niṣṇātaṃ pare ca kṛtaniścayam 23 antaḥsthaṃ ca bahiṣṭhaṃ ca ye 'dhiyajñādhivaivatam jānanti tān namasyāmas te devās tāta te dvijāḥ 24 teṣu viśvam idaṃ bhūtaṃ sāgraṃ ca jagad āhitam teṣāṃ māhātmyabhāvasya sadṛśaṃ nāsti kiṃ cana 25 ādiṃ te nidhanaṃ caiva karma cātītya sarvaśaḥ caturvidhasya bhūtasya sarvasyeśāḥ svayambhuvaḥ |