Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[य] आथ्यन्तं सर्वभूतानां शरॊतुम इच्छामि कौरव धयानं कर्म च कालं च तदैवायुर युगे युगे 2 लॊकतत्त्वं च कार्त्स्न्येन भूतानाम आगतिं गतिम सर्गश च निधनं चैव कुत एतत परवर्तते 3 यथि ते ऽनुग्रहे बुथ्धिर अस्मास्व इह सतां वर एतथ भवन्तं पृच्छामि तथ भवान परब्रवीतु मे 4 पूर्वं हि कदितं शरुत्वा भृगुभासितम उत्तमम भरथ्वाजस्य विप्रर्षेस ततॊ मे बुथ्धिर उत्तमा 5 जाता परमधर्मिष्ठा थिव्यसंस्दान संस्दिता ततॊ भूयस तु पृच्छामि तथ भवान वक्तुम अर्हति 6 [भी] अत्र ते वर्तयिष्ये ऽहम इतिहासं पुरातनम जगौ यथ भगवान वयासः पुत्राय परिपृच्छते 7 अधीत्य वेथान अखिलान साङ्गॊपनिषथस तदा अन्विच्छन नैष्ठिकं कर्म धर्मनैपुन थर्शनात 8 कृष्णथ्वैपायनं वयासं पुत्रॊ वैयासकिः शुकः पप्रच्छ संथेहम इमं छिन्नधर्मार्दसंशयम 9 भूतग्रामस्य कर्तारं कालज्ञाने च निश्चयम बराह्मणस्य च यत्कृत्यं तथ भवान वक्तुम अर्हति 10 तस्मै परॊवाच तत सर्वं पिता पुत्राय पृच्छते अतीतानागते विथ्वान सर्वज्ञः सर्वधर्मवित 11 अनाथ्य अन्तम अजं थिव्यम अजरं धरुवम अव्ययम अप्रतर्क्यम अविज्ञेयं बरह्माग्रे समवर्तत 12 कास्दा निमेषा थश पञ्च चैव; तरिशत तु कास्दा गणयेत कलां ताम तरिंशत कलाश चापि भवेन मुहूर्तॊ; भागः कलाया थशमश च यः सयात 13 तरिंशन मुहूर्तश च भवेथ अहश च; रात्रिश च संख्या मुनिभिः परनीता मासः समृतॊ रात्र्यहनी च तरिंशत; संवत्सरॊ थवाथशमास उक्तः संवत्सरं थवे अयने वथन्ति; संख्याविथॊ थक्षिणम उत्तरं च 14 अहॊरात्रे विभजते सूर्यॊ मानुषलौकिके रात्रिः सवप्नाय भूतानां चेष्टायै कर्मणाम अहर 15 पित्र्ये रात्र्यहनी मासः परविभागस तयॊः पुनः कृष्णॊ ऽहः कर्म चेष्टायां शुक्लः सवप्नाय शर्वरी 16 थैवे रात्र्यहनी वर्षं परविभागस तयॊः पुनः अहस तत्रॊथग अयनं रात्रिः सयाथ थक्षिणायनम 17 ये ते रात्र्यहनी पूर्वे कीर्तिते थैवलौकिके तयॊः संख्याय वर्षाग्रं बराह्मे वक्ष्याम्य अहः कषपे 18 तेषां संवत्सराग्राणि परवक्ष्याम्य अनुपूर्वशः कृते तरेतायुगे चैव थवापरे च कलौ तदा 19 चत्वार्य आहुः सहस्राणि वर्षाणां तत कृतं युगम तस्य तावच छती संध्या संध्यांशश च तदाविधः 20 इतरेषु ससंध्येषु ससंध्यांशेषु च तरिषु एकापायेन संयान्ति सहस्राणि शतानि च 21 एतानि शाश्वताँल लॊकान धारयन्ति सनातनान एतथ बरह्मविथां तात विथितं बरह्म शाश्वतम 22 चतुर्पात सकलॊ धर्मः सत्यं चैव कृते युगे नाधर्मेणागमः कश चित परस तस्य परवर्तते 23 इतरेष्व आगमाथ धर्मः पथशस तव अवरॊप्यते चौरिकानृत मायाभिर अधर्मश चॊपचीयते 24 अरॊगाः सर्वसिथ्धार्दाश चतुर्वर्ष शतायुषः कृते तरेताथिष्व एतेषां पाथशॊ हरसते वयः 25 वेथवाथाश चानुयुगं हरसन्तीति च नः शरुतम आयूंसि चाशिषश चैव वेथस्यैव च यत फलम 26 अन्ये कृतयुगे धर्मास तरेतायां थवापरे ऽपरे अन्ये कलियुगे धर्मा यदाशक्ति कृता इव 27 तपः परं कृतयुगे तरेतायां जञानम उत्तमम थवापरे यज्ञम एवाहुर थानम एव कलौ युगे 28 एतां थवाथश साहस्रीं युगाख्यां कवयॊ विथुः सहस्रं परिवृत्तं तथ बराह्मं थिवसम उच्यते 29 रात्रिस तावत तिदी बराह्मी तथ आथौ विश्वम ईश्वरः परलये ऽधयात्मम आविश्य सुप्त्वा सॊ ऽनते विबुध्यते 30 सहस्रयुगपर्यन्तम अहर यथ बरह्मणॊ विथुः रात्रिं युगसहस्रान्तां ते ऽहॊरात्रविथॊ जनाः 31 परतिबुथ्धॊ विकुरुते बरह्माक्षय्यं कषपाक्षये सृजते च महथ भूतं तस्माथ वयक्तात्मकं मनः 32 बरह्मतेजॊमयं शुक्रं यस्य सर्वम इथं जगत एकस्य भूतं भूतस्य थवयं सदावरजङ्गमम 33 अहर मुखे विबुथ्धः सन सृजते विथ्यया जगत अग्र एव महाभूतम आशु वयक्तात्मकं मनः 34 अभिभूयेह चार्चिष्मथ वयसृजत सप्त मानसान थूरगं बहुधागामि परार्दना संशयात्मकम 35 मनः सृष्टिं विकुरुते चॊथ्यमानं सिसृक्षया आकाशं जायते तस्मात तस्य शब्थॊ गुणॊ मतः 36 आकाशात तु विकुर्वाणात सर्वगन्धवहः शुचिः बलवाञ जायते वायुस तस्य सपर्शॊ गुणॊ मतः 37 वायॊर अपि विकुर्वाणाज जयॊतिर भूतं तमॊनुथम रॊचिष्णु जायते तत्र तथ रूपगुणम उच्यते 38 जयॊतिषॊ ऽपि विकुर्वाणाथ भवन्त्य आपॊ रसात्मिकाः अथ्भ्यॊ गन्धगुणा भूमिः पूर्वैषा सृष्टिर उच्यते 39 गुणाः पूर्वस्य पूर्वस्य पराप्नुवन्त्य उत्तरॊत्तरम तेषां यावत तिदं यथ यत तत तत तावथ गुणं समृतम 40 उपलभ्याप्सु चेथ गन्धं के चिथ बरूयुर अनैपुणात पृदिव्याम एव तं विथ्याथ आपॊ वायुं च संश्रितम 41 एते तु सप्त पुरुषा नाना विर्याः पृदक पृदक नाशक्नुवन परजाः सरष्टुम असमागम्य सर्वतः 42 ते समेत्य महात्मानम अन्यॊन्यम अभिसंश्रिताः शरीराश्रयणं पराप्तास ततः पुरुष उच्यते 43 शरयणाच छरीरं भवति मूर्तिमत सॊथशात्मकम तथ आविशन्ति भूतानि महान्ति सह कर्मणा 44 सर्वभूतानि चाथाय तपसश चरणाय च आथिकर्ता महाभूतं तम एवाहुः परजापतिम 45 स वै सृजति भूतानि स एव पुरुषः परः अजॊ जनयते बरह्मा थेवर्षिपितृमानवान 46 लॊकान नथीः समुथ्रांश च थिशः शैलान वनस्पतीन नरकिंनर रक्षांसि वयः पशुमृगॊरगान अव्ययं च वययं चैव थवयं सदावरजङ्गमम 47 तेषां ये यानि कर्माणि पराक सृष्ट्यां परतिपेथिरे तान्य एव परतिपथ्यन्ते सृज्यमानाः पुनः पुनः 48 हिंस्राहिंस्रे मृथु करूरे धर्माधर्मे ऋतानृते अतॊ यन मन्यते धाता तस्मात तत तस्य रॊचते 49 महाभूतेषु नानात्वम इन्थ्रियार्देषु मूर्तिषु विनियॊगं च भूतानां धातैव विथधात्य उत 50 के चित पुरुषकारं तु पराहुः कर्मविथॊ जनाः थैवम इत्य अपरे विप्राः सवभावं भूतचिन्तकाः 51 पौरुषं कर्म थैवं च फलवृत्ति सवभावतः तरय एते ऽपृदग बूता नविवेकं तु के चन 52 एवम एतच च नैवं च यथ भूतं सृजते जगत कर्मस्दा विषमं बरूयुः सत्त्वस्दाः समथर्शिनः 53 तपॊ निःश्रेयसं जन्तॊस तस्य मूलं थमः शमः तेन सर्वान अवाप्नॊति यान कामान मनसेच्छति 54 तपसा तथ अवाप्नॊति यथ भूतं सृजते जगत स तथ भूतश च सर्वेषां भूतानां भवति परभुः 55 ऋषयस तपसा वेथान अध्यैषन्त थिवानिशम अनाथि निधना नित्या वाग उत्सृष्टा सवयम्भुवा 56 ऋषीणां नामधेयानि याश च वेथेषु सृष्टयः शर्वर्य अन्तेषु जातानां तान्य एवैभ्यॊ थथाति सः 57 नाम भेथस तपः कर्म यज्ञाख्या लॊकसिथ्धयः आत्मसिथ्धिस तु वेथेषु परॊच्यते थशभिः करमैः 58 यथ उक्तं वेथवाथेषु गहनं वेथ थृष्टिभिः तथ अन्तेषु यदा युक्तं करमयॊगेन लक्ष्यते 59 कर्मजॊ ऽयं पृदग्भावॊ थवन्थ्वयुक्तॊ वियॊगिनः आत्मसिथ्धिस तु विज्ञाता जहाति परायशॊ बलम 60 थवे बरह्मणी वेथितव्ये शब्थब्रह्म परं च यत शब्थब्रह्मणि निष्णातः परं बरह्माधिगच्छति 61 आरम्भ यज्ञाः कषत्रस्य हविर यज्ञा विशस तदा परिचारयज्ञाः शूथ्रास तु तपॊयज्ञा थविजातयः 62 तरेतायुगे विधिस तव एषां यज्ञानां न कृते युगे थवापरे विप्लवं यान्ति यज्ञाः कलियुगे तदा 63 अपृदग धर्मिणॊ मर्त्या ऋक सामानि यजूंसि च काम्यां पुष्टिं पृदग थृष्ट्वा तपॊभिस तप एव च 64 तरेतायां तु समस्तास ते पराथुरासन महाबलाः संयन्तारः सदावराणां जङ्गमानां च सर्वशः 65 तरेतायां संहता हय एते यज्ञा वर्णास तदैव च संरॊधाथ आयुषस तव एते वयस्यन्ते थवापरे युगे 66 थृश्यन्ते नापि थृश्यन्ते वेथाः कलियुगे ऽखिलाः उत्सीथन्ते सयज्ञाश च केवला धर्मसेतवः 67 कृते युगे यस तु धर्मॊ बराह्मणेषु परथृश्यते आत्मवत्सु तपॊवत्सु शरुतवत्सु परतिष्ठितः 68 अधर्मव्रतसंयॊगं यदा धर्मं युगे युगे विक्रियन्ते सवधर्मस्दा वेथवाथा यदा युगम 69 यदा विश्वानि भूतानि वृष्ट्या भूयांसि परावृषि सृज्यन्ते जङ्गमस्दानि तदा धर्मा युगे युगे 70 यदर्तुष्व ऋतुलिङ्गानि नानारूपाणि पर्यये थृश्यन्ते तानि तान्य एव तदा बरह्माह रात्रिषु 71 विहितं कालनानात्वम अनाथि निधनं तदा कीर्तितं यत पुरस्तात ते तत सूते चात्ति च परजाः 72 थधाति परभवे सदानं भूतानां संयमॊ यमः सवभावेनैव वर्तन्ते थवन्थ्वयुक्तानि भूरिशः 73 सर्गः कालः करिया वेथाः कर्ता कार्यं करियाफलम परॊक्तं ते पुत्र सर्वं वै यन मां तवं परिपृच्छसि 74 परत्याहारं तु वक्ष्यामि शर्वर्य आथौ गते ऽहनि यदेथं कुरुते ऽधयात्मं सुसूक्ष्मं विश्वम ईश्वरः 75 थिवि सूर्यास तदा सप्त थहन्ति शिखिनॊ ऽरचिषा सर्वम एतत तथार्चिर्भिः पूर्णं जाज्वल्यते जगत |
1
[y] ādyantaṃ sarvabhūtānāṃ śrotum icchāmi kaurava dhyānaṃ karma ca kālaṃ ca tathaivāyur yuge yuge 2 lokatattvaṃ ca kārtsnyena bhūtānām āgatiṃ gatim sargaś ca nidhanaṃ caiva kuta etat pravartate 3 yadi te 'nugrahe buddhir asmāsv iha satāṃ vara etad bhavantaṃ pṛcchāmi tad bhavān prabravītu me 4 pūrvaṃ hi kathitaṃ śrutvā bhṛgubhāsitam uttamam bharadvājasya viprarṣes tato me buddhir uttamā 5 jātā paramadharmiṣṭhā divyasaṃsthāna saṃsthitā tato bhūyas tu pṛcchāmi tad bhavān vaktum arhati 6 [bhī] atra te vartayiṣye 'ham itihāsaṃ purātanam jagau yad bhagavān vyāsaḥ putrāya paripṛcchate 7 adhītya vedān akhilān sāṅgopaniṣadas tathā anvicchan naiṣṭhikaṃ karma dharmanaipuna darśanāt 8 kṛṣṇadvaipāyanaṃ vyāsaṃ putro vaiyāsakiḥ śukaḥ papraccha saṃdeham imaṃ chinnadharmārthasaṃśayam 9 bhūtagrāmasya kartāraṃ kālajñāne ca niścayam brāhmaṇasya ca yatkṛtyaṃ tad bhavān vaktum arhati 10 tasmai provāca tat sarvaṃ pitā putrāya pṛcchate atītānāgate vidvān sarvajñaḥ sarvadharmavit 11 anādy antam ajaṃ divyam ajaraṃ dhruvam avyayam apratarkyam avijñeyaṃ brahmāgre samavartata 12 kāsthā nimeṣā daśa pañca caiva; triśat tu kāsthā gaṇayet kalāṃ tām triṃśat kalāś cāpi bhaven muhūrto; bhāgaḥ kalāyā daśamaś ca yaḥ syāt 13 triṃśan muhūrtaś ca bhaved ahaś ca; rātriś ca saṃkhyā munibhiḥ pranītā māsaḥ smṛto rātryahanī ca triṃśat; saṃvatsaro dvādaśamāsa uktaḥ saṃvatsaraṃ dve ayane vadanti; saṃkhyāvido dakṣiṇam uttaraṃ ca 14 ahorātre vibhajate sūryo mānuṣalaukike rātriḥ svapnāya bhūtānāṃ ceṣṭāyai karmaṇām ahar 15 pitrye rātryahanī māsaḥ pravibhāgas tayoḥ punaḥ kṛṣṇo 'haḥ karma ceṣṭāyāṃ śuklaḥ svapnāya śarvarī 16 daive rātryahanī varṣaṃ pravibhāgas tayoḥ punaḥ ahas tatrodag ayanaṃ rātriḥ syād dakṣiṇāyanam 17 ye te rātryahanī pūrve kīrtite daivalaukike tayoḥ saṃkhyāya varṣāgraṃ brāhme vakṣyāmy ahaḥ kṣape 18 teṣāṃ saṃvatsarāgrāṇi pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ kṛte tretāyuge caiva dvāpare ca kalau tathā 19 catvāry āhuḥ sahasrāṇi varṣāṇāṃ tat kṛtaṃ yugam tasya tāvac chatī saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca tathāvidhaḥ 20 itareṣu sasaṃdhyeṣu sasaṃdhyāṃśeṣu ca triṣu ekāpāyena saṃyānti sahasrāṇi śatāni ca 21 etāni śāśvatāṁl lokān dhārayanti sanātanān etad brahmavidāṃ tāta viditaṃ brahma śāśvatam 22 caturpāt sakalo dharmaḥ satyaṃ caiva kṛte yuge nādharmeṇāgamaḥ kaś cit paras tasya pravartate 23 itareṣv āgamād dharmaḥ padaśas tv avaropyate caurikānṛta māyābhir adharmaś copacīyate 24 arogāḥ sarvasiddhārthāś caturvarṣa śatāyuṣaḥ kṛte tretādiṣv eteṣāṃ pādaśo hrasate vayaḥ 25 vedavādāś cānuyugaṃ hrasantīti ca naḥ śrutam āyūṃsi cāśiṣaś caiva vedasyaiva ca yat phalam 26 anye kṛtayuge dharmās tretāyāṃ dvāpare 'pare anye kaliyuge dharmā yathāśakti kṛtā iva 27 tapaḥ paraṃ kṛtayuge tretāyāṃ jñānam uttamam dvāpare yajñam evāhur dānam eva kalau yuge 28 etāṃ dvādaśa sāhasrīṃ yugākhyāṃ kavayo viduḥ sahasraṃ parivṛttaṃ tad brāhmaṃ divasam ucyate 29 rātris tāvat tithī brāhmī tad ādau viśvam īśvaraḥ pralaye 'dhyātmam āviśya suptvā so 'nte vibudhyate 30 sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaṇo viduḥ rātriṃ yugasahasrāntāṃ te 'horātravido janāḥ 31 pratibuddho vikurute brahmākṣayyaṃ kṣapākṣaye sṛjate ca mahad bhūtaṃ tasmād vyaktātmakaṃ manaḥ 32 brahmatejomayaṃ śukraṃ yasya sarvam idaṃ jagat ekasya bhūtaṃ bhūtasya dvayaṃ sthāvarajaṅgamam 33 ahar mukhe vibuddhaḥ san sṛjate vidyayā jagat agra eva mahābhūtam āśu vyaktātmakaṃ manaḥ 34 abhibhūyeha cārciṣmad vyasṛjat sapta mānasān dūragaṃ bahudhāgāmi prārthanā saṃśayātmakam 35 manaḥ sṛṣṭiṃ vikurute codyamānaṃ sisṛkṣayā ākāśaṃ jāyate tasmāt tasya śabdo guṇo mataḥ 36 ākāśāt tu vikurvāṇāt sarvagandhavahaḥ śuciḥ balavāñ jāyate vāyus tasya sparśo guṇo mataḥ 37 vāyor api vikurvāṇāj jyotir bhūtaṃ tamonudam rociṣṇu jāyate tatra tad rūpaguṇam ucyate 38 jyotiṣo 'pi vikurvāṇād bhavanty āpo rasātmikāḥ adbhyo gandhaguṇā bhūmiḥ pūrvaiṣā sṛṣṭir ucyate 39 guṇāḥ pūrvasya pūrvasya prāpnuvanty uttarottaram teṣāṃ yāvat tithaṃ yad yat tat tat tāvad guṇaṃ smṛtam 40 upalabhyāpsu ced gandhaṃ ke cid brūyur anaipuṇāt pṛthivyām eva taṃ vidyād āpo vāyuṃ ca saṃśritam 41 ete tu sapta puruṣā nānā viryāḥ pṛthak pṛthak nāśaknuvan prajāḥ sraṣṭum asamāgamya sarvataḥ 42 te sametya mahātmānam anyonyam abhisaṃśritāḥ śarīrāśrayaṇaṃ prāptās tataḥ puruṣa ucyate 43 śrayaṇāc charīraṃ bhavati mūrtimat sodaśātmakam tad āviśanti bhūtāni mahānti saha karmaṇā 44 sarvabhūtāni cādāya tapasaś caraṇāya ca ādikartā mahābhūtaṃ tam evāhuḥ prajāpatim 45 sa vai sṛjati bhūtāni sa eva puruṣaḥ paraḥ ajo janayate brahmā devarṣipitṛmānavān 46 lokān nadīḥ samudrāṃś ca diśaḥ śailān vanaspatīn narakiṃnara rakṣāṃsi vayaḥ paśumṛgoragān avyayaṃ ca vyayaṃ caiva dvayaṃ sthāvarajaṅgamam 47 teṣāṃ ye yāni karmāṇi prāk sṛṣṭyāṃ pratipedire tāny eva pratipadyante sṛjyamānāḥ punaḥ punaḥ 48 hiṃsrāhiṃsre mṛdu krūre dharmādharme ṛtānṛte ato yan manyate dhātā tasmāt tat tasya rocate 49 mahābhūteṣu nānātvam indriyārtheṣu mūrtiṣu viniyogaṃ ca bhūtānāṃ dhātaiva vidadhāty uta 50 ke cit puruṣakāraṃ tu prāhuḥ karmavido janāḥ daivam ity apare viprāḥ svabhāvaṃ bhūtacintakāḥ 51 pauruṣaṃ karma daivaṃ ca phalavṛtti svabhāvataḥ traya ete 'pṛthag būtā navivekaṃ tu ke cana 52 evam etac ca naivaṃ ca yad bhūtaṃ sṛjate jagat karmasthā viṣamaṃ brūyuḥ sattvasthāḥ samadarśinaḥ 53 tapo niḥśreyasaṃ jantos tasya mūlaṃ damaḥ śamaḥ tena sarvān avāpnoti yān kāmān manasecchati 54 tapasā tad avāpnoti yad bhūtaṃ sṛjate jagat sa tad bhūtaś ca sarveṣāṃ bhūtānāṃ bhavati prabhuḥ 55 ṛṣayas tapasā vedān adhyaiṣanta divāniśam anādi nidhanā nityā vāg utsṛṣṭā svayambhuvā 56 ṛṣīṇāṃ nāmadheyāni yāś ca vedeṣu sṛṣṭayaḥ śarvary anteṣu jātānāṃ tāny evaibhyo dadāti saḥ 57 nāma bhedas tapaḥ karma yajñākhyā lokasiddhayaḥ ātmasiddhis tu vedeṣu procyate daśabhiḥ kramaiḥ 58 yad uktaṃ vedavādeṣu gahanaṃ veda dṛṣṭibhiḥ tad anteṣu yathā yuktaṃ kramayogena lakṣyate 59 karmajo 'yaṃ pṛthagbhāvo dvandvayukto viyoginaḥ ātmasiddhis tu vijñātā jahāti prāyaśo balam 60 dve brahmaṇī veditavye śabdabrahma paraṃ ca yat śabdabrahmaṇi niṣṇātaḥ paraṃ brahmādhigacchati 61 ārambha yajñāḥ kṣatrasya havir yajñā viśas tathā paricārayajñāḥ śūdrās tu tapoyajñā dvijātayaḥ 62 tretāyuge vidhis tv eṣāṃ yajñānāṃ na kṛte yuge dvāpare viplavaṃ yānti yajñāḥ kaliyuge tathā 63 apṛthag dharmiṇo martyā ṛk sāmāni yajūṃsi ca kāmyāṃ puṣṭiṃ pṛthag dṛṣṭvā tapobhis tapa eva ca 64 tretāyāṃ tu samastās te prādurāsan mahābalāḥ saṃyantāraḥ sthāvarāṇāṃ jaṅgamānāṃ ca sarvaśaḥ 65 tretāyāṃ saṃhatā hy ete yajñā varṇās tathaiva ca saṃrodhād āyuṣas tv ete vyasyante dvāpare yuge 66 dṛśyante nāpi dṛśyante vedāḥ kaliyuge 'khilāḥ utsīdante sayajñāś ca kevalā dharmasetavaḥ 67 kṛte yuge yas tu dharmo brāhmaṇeṣu pradṛśyate ātmavatsu tapovatsu śrutavatsu pratiṣṭhitaḥ 68 adharmavratasaṃyogaṃ yathā dharmaṃ yuge yuge vikriyante svadharmasthā vedavādā yathā yugam 69 yathā viśvāni bhūtāni vṛṣṭyā bhūyāṃsi prāvṛṣi sṛjyante jaṅgamasthāni tathā dharmā yuge yuge 70 yathartuṣv ṛtuliṅgāni nānārūpāṇi paryaye dṛśyante tāni tāny eva tathā brahmāha rātriṣu 71 vihitaṃ kālanānātvam anādi nidhanaṃ tathā kīrtitaṃ yat purastāt te tat sūte cātti ca prajāḥ 72 dadhāti prabhave sthānaṃ bhūtānāṃ saṃyamo yamaḥ svabhāvenaiva vartante dvandvayuktāni bhūriśaḥ 73 sargaḥ kālaḥ kriyā vedāḥ kartā kāryaṃ kriyāphalam proktaṃ te putra sarvaṃ vai yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi 74 pratyāhāraṃ tu vakṣyāmi śarvary ādau gate 'hani yathedaṃ kurute 'dhyātmaṃ susūkṣmaṃ viśvam īśvaraḥ 75 divi sūryās tathā sapta dahanti śikhino 'rciṣā sarvam etat tadārcirbhiḥ pūrṇaṃ jājvalyate jagat |