Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[मनु] यदा वयक्तम इथं शेते सवप्ने चरति चेतनम जञानम इन्थ्रियसंयुक्तं तथ्वत परेत्य भवाभवौ 2 यदाम्भसि परसन्ने तु रूपं पश्यति चक्षुषा तथ्वत परसन्नेन्थ्रियवाञ जञेयं जञानेन पश्यति 3 स एव लुलिते तस्मिन यदा रूपं न पश्यति तदेन्थ्रियाकुली भावे जञेयं जञाने न पश्यति 4 अबुथ्धिर अज्ञानकृता अबुथ्ध्या थुष्यते मनः थुष्टस्य मनसः पञ्च संप्रथुष्यन्ति मानसाः 5 अज्ञानतृप्तॊ विषयेष्व अवगाधॊ न थृश्यते अथृष्ट्वैव तु पूतात्मा विषयेभ्यॊ निवर्तते 6 तर्ष छेथॊ न भवति पुरुषस्येह कल्मसात निवर्तते तदा तर्षः पापम अन्तं गतं यदा 7 विषयेषु च संसर्गाच छाश्वतस्य नसंश्रयात मनसा चान्यथ आकाङ्क्षन परं न परतिपथ्यते 8 जञानम उत्पथ्यते पुंसां कषयात पापस्य कर्मणः अदाथर्श तलप्रख्ये पश्यत्य आत्मानम आत्मनि 9 परसृतैर इन्थ्रियैर थुःखी तैर एव नियतैः सुखी तस्माथ इन्थ्रियरूपेभ्यॊ यच्छेथ आत्मानम आत्मना 10 इन्थ्रियेभ्यॊ मनः पूर्वं बुथ्धिः परतरा ततः बुथ्धेः परतरं जञानं जञानात परतरं परम 11 अव्यक्तात परसृतं जञानं ततॊ बुथ्धिस ततॊ मनः मनः शरॊत्राथिभिर युक्तं शब्थाथीन साधु पश्यति 12 यस तांस तयजति शब्थाथीन सर्वाश च वयक्तयस तदा विमुञ्चत्य आकृति गरामांस तान मुक्त्वामृतम अश्नुते 13 उथ्यन हि सविता यथ्वज जृजते रस्मि मन्थलम स एवास्तम उपागच्छंस तथ एवात्मनि यच्छति 14 अन्तरात्मा तदा थेहम आविश्येन्थ्रिय रश्मिभिः पराप्येन्थ्रिय गुणान पञ्च सॊ ऽसतम आवृत्य गच्छति 15 परनीतं कर्मणा मार्गं नीयमानः पुनः पुनः पराप्नॊत्य अयं कर्मफलं परवृथ्धं धर्मम आत्मवान 16 विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य थेहिनः रसवर्जं सरॊ ऽपय अस्य परं थृष्ट्वा निवर्तते 17 बुथ्धिः कर्म गुणैर हीना यथा मनसि वर्तते तथा संपथ्यते बरह्म तत्रैव परलयं गतम 18 अस्पर्शनम अशृण्वानम अनास्वाथम अथर्शनम अघ्राणम अवितर्कं च सत्त्वं परविशते परम 19 मनस्य आकृतयॊ मग्ना मनस तव अतिगतं मतिम मतिस तव अतिगता जञानं जञानं तव अभिगतं परम 20 इन्थ्रियैर मनसः सिथ्धिर न बुथ्धिं बुध्यते मनः न बुथ्धिर बुध्यते ऽवयक्तं सूक्ष्मस तव एतानि पश्यति |
1
[manu] yathā vyaktam idaṃ śete svapne carati cetanam jñānam indriyasaṃyuktaṃ tadvat pretya bhavābhavau 2 yathāmbhasi prasanne tu rūpaṃ paśyati cakṣuṣā tadvat prasannendriyavāñ jñeyaṃ jñānena paśyati 3 sa eva lulite tasmin yathā rūpaṃ na paśyati tathendriyākulī bhāve jñeyaṃ jñāne na paśyati 4 abuddhir ajñānakṛtā abuddhyā duṣyate manaḥ duṣṭasya manasaḥ pañca saṃpraduṣyanti mānasāḥ 5 ajñānatṛpto viṣayeṣv avagādho na dṛśyate adṛṣṭvaiva tu pūtātmā viṣayebhyo nivartate 6 tarṣa chedo na bhavati puruṣasyeha kalmasāt nivartate tathā tarṣaḥ pāpam antaṃ gataṃ yathā 7 viṣayeṣu ca saṃsargāc chāśvatasya nasaṃśrayāt manasā cānyad ākāṅkṣan paraṃ na pratipadyate 8 jñānam utpadyate puṃsāṃ kṣayāt pāpasya karmaṇaḥ athādarśa talaprakhye paśyaty ātmānam ātmani 9 prasṛtair indriyair duḥkhī tair eva niyataiḥ sukhī tasmād indriyarūpebhyo yacched ātmānam ātmanā 10 indriyebhyo manaḥ pūrvaṃ buddhiḥ paratarā tataḥ buddheḥ parataraṃ jñānaṃ jñānāt parataraṃ param 11 avyaktāt prasṛtaṃ jñānaṃ tato buddhis tato manaḥ manaḥ śrotrādibhir yuktaṃ śabdādīn sādhu paśyati 12 yas tāṃs tyajati śabdādīn sarvāś ca vyaktayas tathā vimuñcaty ākṛti grāmāṃs tān muktvāmṛtam aśnute 13 udyan hi savitā yadvaj jṛjate rasmi mandalam sa evāstam upāgacchaṃs tad evātmani yacchati 14 antarātmā tathā deham āviśyendriya raśmibhiḥ prāpyendriya guṇān pañca so 'stam āvṛtya gacchati 15 pranītaṃ karmaṇā mārgaṃ nīyamānaḥ punaḥ punaḥ prāpnoty ayaṃ karmaphalaṃ pravṛddhaṃ dharmam ātmavān 16 viṣayā vinivartante nirāhārasya dehinaḥ rasavarjaṃ saro 'py asya paraṃ dṛṣṭvā nivartate 17 buddhiḥ karma guṇair hīnā yadā manasi vartate tadā saṃpadyate brahma tatraiva pralayaṃ gatam 18 asparśanam aśṛṇvānam anāsvādam adarśanam aghrāṇam avitarkaṃ ca sattvaṃ praviśate param 19 manasy ākṛtayo magnā manas tv atigataṃ matim matis tv atigatā jñānaṃ jñānaṃ tv abhigataṃ param 20 indriyair manasaḥ siddhir na buddhiṃ budhyate manaḥ na buddhir budhyate 'vyaktaṃ sūkṣmas tv etāni paśyati |