Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[य] कुतः सृष्टम इथं विश्वं जगत सदावरजङ्गमम परलये च कम अभ्येति तन मे बरूहि पितामह 2 ससागरः सगगनः सशैलः सबलाहकः सभूमिः साग्निपवनॊ लॊकॊ ऽयं केन निर्मितः 3 सदं सृष्टानि भूतानि कदं वर्णविभक्तयः शौचाशौचं कदं तेषां धर्माधर्माव अदॊ कदम 4 कीथृशॊ जीवतां जीवः कव वा गच्छन्ति ये मृताः अस्माल लॊकाथ अमुं लॊकं सर्वं शंसतु नॊ भवान 5 [भस] अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम भृगुणाभिहितं शरेष्ठं भरथ्वाजाय पृच्छते 6 कैलासशिखरे थृष्ट्वा थीप्यमानम इवौजसा भृगुं महर्षिम आसीनं भरथ्वाजॊ ऽनवपृच्छत 7 ससागरः सगगनः सशैलः सबलाहकः सभूमिः साग्निपवनॊ लॊकॊ ऽयं केन निर्मितः 8 कदं सृष्टानि भूतानि कदं वर्णविभक्तयः शौचाशौचं कदं तेषां धर्माधर्माव अदॊ कदम 9 कीथृशॊ जीवतां जीवः कव वा गच्छन्ति ये मृताः परलॊकम इमं चापि सर्वं शंसतु नॊ भगान 10 एवं स भगवान पृष्टॊ भरथ्वाजेन संशयम महर्षिर बरह्म संकाशः सर्वं तस्मै ततॊ ऽबरवीत 11 मानसॊ नाम विख्यातः शरुतपूर्वॊ महर्षिभिः अनाथि निधनॊ थेवस तदाभेथ्यॊ ऽजरामरः 12 अव्यक्त इति विख्यातः शाश्वतॊ ऽदाक्षरॊ ऽवययः यतः सृष्टानि भूतानि जायन्ते च मरियन्ति च 13 सॊ ऽसृजत परदमं थेवॊ महान्तं नाम नामतः आकाशम इति विख्यातं सर्वभूतधरः परभुः 14 आकाशाथ अभवथ वारि सलिलाथ अग्निमारुतौ अग्निमारुत संयॊगात ततः समभवन मही 15 ततस तेजॊमयं थिव्यं पथ्मं सृष्टं सवयम्भुवा तस्मात पथ्मात समभवथ बरह्मा वेथमयॊ निधिः 16 अहंकार इति खयातः सर्वभूतात्मभूतकृत बरह्मा वै सुमहातेजा य एते पञ्च धातवः 17 शैलास तस्यास्दि संज्ञास तु मेथॊ मांसं व मेथिनी समुथ्रास तस्य रुधिरम आकाशम उथरं तदा 18 पवनश चैव निःश्वासस तेजॊ ऽगनिर निम्नगाः सिराः अग्नीसॊमौ तु चन्थ्रार्कौ नयने तस्य विश्रुते 19 नभश चॊर्ध्वं शिरस तस्य कषितिः पाथौ थिशॊ भुजौ थुर्विज्ञेयॊ हय अनन्तत्वात सिथ्धैर अपि न संशयः 20 स एव भगवान विष्णुर अनन्त इति विश्रुतः सर्वभूतात्मभूतस्दॊ थुर्विज्ञेयॊ ऽकृतात्मभिः 21 अहंकारस्य यः सरष्टा सर्वभूतभवाय वै यतः समभवथ विश्वं पृष्टॊ ऽहं यथ इह तवया 22 [भरथ्वाज] गगनस्य थिशां चैव भूतलस्यानिलस्य च कान्य अत्र परिमानानि संशयं छिन्धि मे ऽरदतः 23 [भृगु] अनन्तम एतथ आकाशं सिथ्धचारणसेवितम रम्यं नानाश्रयाकीर्णं यस्यान्तॊ नाधिगम्यते 24 ऊर्ध्वं गतेर अधस्तात तु चन्थ्राथित्यौ न थृश्यतः तत्र थेवाः सवयं थीप्ता भास्वराश चाग्निवर्चसः 25 ते चाप्य अन्तं न पश्यन्ति नभसः परदितौजसः थुर्गमत्वाथ अनन्तत्वाथ इति मे विथ्धि मानथ 26 उपरिष्टॊपरिष्टात तु परज्वलथ्भिः सवयंप्रभैः निरुथ्धम एतथ आकाशम अप्रमेयं सुरैर अपि 27 पृदिव्य अन्ते समुथ्रास तु समुथ्रान्ते तमः समृतम तमसॊ ऽनते जलं पराहुर जलस्यान्ते ऽगनिर एव च 28 रसातलान्ते सलिलं जलान्ते पन्नगाधिपः तथ अन्ते पुनर आकाशम आकाशान्ते पुनर जलम 29 एवम अन्तं भगवतः परमानं सलिलस्य च अग्निमारुत तॊयेभ्यॊ थुर्ज्ञेयं थैवतैर अपि 30 अग्निमारुत तॊयानां वर्णाः कषितितलस्य च आकाशसथृशा हय एते भिथ्यन्ते तत्त्वथर्शनात 31 पदन्ति चैव मुनयः शास्त्रेषु विविधेषु च तरैलॊक्ये सागरे चैव परमानं विहितं यदा अथृश्याय तव अगम्याय कः परमानम उथाहरेत 32 सिथ्धानां थेवतानां च यथा परिमिता गतिः तथा गौनम अनन्तस्य नामानन्तेति विश्रुतम नामधेयानुरूपस्य मानसस्य महात्मनः 33 यथा तु थिव्यं तथ रूपं हरसते वर्धते पुनः कॊ ऽनयस तथ वेथितुं शक्तॊ यॊ ऽपि सयात तथ्विधॊ ऽपरः 34 ततः पुष्करतः सृष्टः सर्वज्ञॊ मूर्तिमान परभुः बरह्मा धर्ममयः पूर्वः परजापतिर अनुत्तमः 35 [भ] पुष्कराथ यथि संभूतॊ जयेष्ठं भवति पुष्करम बरह्माणं पूर्वजं चाह भवान संथेह एव मे 36 [भ] मानसस्येह या मूर्तिर बरह्मत्वं समुपागता तस्यासन विधानार्दं पृदिवी पथ्मम उच्यते 37 कनिका तस्य पथ्यस्य मेरुर गगनम उच्छ्रितः तस्य मध्ये सदितॊ लॊकान सृजते जगतः परभुः |
1
[y] kutaḥ sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ jagat sthāvarajaṅgamam pralaye ca kam abhyeti tan me brūhi pitāmaha 2 sasāgaraḥ sagaganaḥ saśailaḥ sabalāhakaḥ sabhūmiḥ sāgnipavano loko 'yaṃ kena nirmitaḥ 3 sathaṃ sṛṣṭāni bhūtāni kathaṃ varṇavibhaktayaḥ śaucāśaucaṃ kathaṃ teṣāṃ dharmādharmāv atho katham 4 kīdṛśo jīvatāṃ jīvaḥ kva vā gacchanti ye mṛtāḥ asmāl lokād amuṃ lokaṃ sarvaṃ śaṃsatu no bhavān 5 [bhs] atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam bhṛguṇābhihitaṃ śreṣṭhaṃ bharadvājāya pṛcchate 6 kailāsaśikhare dṛṣṭvā dīpyamānam ivaujasā bhṛguṃ maharṣim āsīnaṃ bharadvājo 'nvapṛcchata 7 sasāgaraḥ sagaganaḥ saśailaḥ sabalāhakaḥ sabhūmiḥ sāgnipavano loko 'yaṃ kena nirmitaḥ 8 kathaṃ sṛṣṭāni bhūtāni kathaṃ varṇavibhaktayaḥ śaucāśaucaṃ kathaṃ teṣāṃ dharmādharmāv atho katham 9 kīdṛśo jīvatāṃ jīvaḥ kva vā gacchanti ye mṛtāḥ paralokam imaṃ cāpi sarvaṃ śaṃsatu no bhagān 10 evaṃ sa bhagavān pṛṣṭo bharadvājena saṃśayam maharṣir brahma saṃkāśaḥ sarvaṃ tasmai tato 'bravīt 11 mānaso nāma vikhyātaḥ śrutapūrvo maharṣibhiḥ anādi nidhano devas tathābhedyo 'jarāmaraḥ 12 avyakta iti vikhyātaḥ śāśvato 'thākṣaro 'vyayaḥ yataḥ sṛṣṭāni bhūtāni jāyante ca mriyanti ca 13 so 'sṛjat prathamaṃ devo mahāntaṃ nāma nāmataḥ ākāśam iti vikhyātaṃ sarvabhūtadharaḥ prabhuḥ 14 ākāśād abhavad vāri salilād agnimārutau agnimāruta saṃyogāt tataḥ samabhavan mahī 15 tatas tejomayaṃ divyaṃ padmaṃ sṛṣṭaṃ svayambhuvā tasmāt padmāt samabhavad brahmā vedamayo nidhiḥ 16 ahaṃkāra iti khyātaḥ sarvabhūtātmabhūtakṛt brahmā vai sumahātejā ya ete pañca dhātavaḥ 17 śailās tasyāsthi saṃjñās tu medo māṃsaṃ va medinī samudrās tasya rudhiram ākāśam udaraṃ tathā 18 pavanaś caiva niḥśvāsas tejo 'gnir nimnagāḥ sirāḥ agnīsomau tu candrārkau nayane tasya viśrute 19 nabhaś cordhvaṃ śiras tasya kṣitiḥ pādau diśo bhujau durvijñeyo hy anantatvāt siddhair api na saṃśayaḥ 20 sa eva bhagavān viṣṇur ananta iti viśrutaḥ sarvabhūtātmabhūtastho durvijñeyo 'kṛtātmabhiḥ 21 ahaṃkārasya yaḥ sraṣṭā sarvabhūtabhavāya vai yataḥ samabhavad viśvaṃ pṛṣṭo 'haṃ yad iha tvayā 22 [bharadvāja] gaganasya diśāṃ caiva bhūtalasyānilasya ca kāny atra parimānāni saṃśayaṃ chindhi me 'rthataḥ 23 [bhṛgu] anantam etad ākāśaṃ siddhacāraṇasevitam ramyaṃ nānāśrayākīrṇaṃ yasyānto nādhigamyate 24 ūrdhvaṃ gater adhastāt tu candrādityau na dṛśyataḥ tatra devāḥ svayaṃ dīptā bhāsvarāś cāgnivarcasaḥ 25 te cāpy antaṃ na paśyanti nabhasaḥ prathitaujasaḥ durgamatvād anantatvād iti me viddhi mānada 26 upariṣṭopariṣṭāt tu prajvaladbhiḥ svayaṃprabhaiḥ niruddham etad ākāśam aprameyaṃ surair api 27 pṛthivy ante samudrās tu samudrānte tamaḥ smṛtam tamaso 'nte jalaṃ prāhur jalasyānte 'gnir eva ca 28 rasātalānte salilaṃ jalānte pannagādhipaḥ tad ante punar ākāśam ākāśānte punar jalam 29 evam antaṃ bhagavataḥ pramānaṃ salilasya ca agnimāruta toyebhyo durjñeyaṃ daivatair api 30 agnimāruta toyānāṃ varṇāḥ kṣititalasya ca ākāśasadṛśā hy ete bhidyante tattvadarśanāt 31 pathanti caiva munayaḥ śāstreṣu vividheṣu ca trailokye sāgare caiva pramānaṃ vihitaṃ yathā adṛśyāya tv agamyāya kaḥ pramānam udāharet 32 siddhānāṃ devatānāṃ ca yadā parimitā gatiḥ tadā gaunam anantasya nāmānanteti viśrutam nāmadheyānurūpasya mānasasya mahātmanaḥ 33 yadā tu divyaṃ tad rūpaṃ hrasate vardhate punaḥ ko 'nyas tad vedituṃ śakto yo 'pi syāt tadvidho 'paraḥ 34 tataḥ puṣkarataḥ sṛṣṭaḥ sarvajño mūrtimān prabhuḥ brahmā dharmamayaḥ pūrvaḥ prajāpatir anuttamaḥ 35 [bha] puṣkarād yadi saṃbhūto jyeṣṭhaṃ bhavati puṣkaram brahmāṇaṃ pūrvajaṃ cāha bhavān saṃdeha eva me 36 [bh] mānasasyeha yā mūrtir brahmatvaṃ samupāgatā tasyāsana vidhānārthaṃ pṛthivī padmam ucyate 37 kanikā tasya padyasya merur gaganam ucchritaḥ tasya madhye sthito lokān sṛjate jagataḥ prabhuḥ |