Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[य] महान अयं धर्मपदॊ बहुशाखश च भारत किं सविथ एवेह धर्माणाम अनुष्ठेयतमं मतम 2 किं कार्यं सर्वधर्माणां गरीयॊ भवतॊ मतम यदायं पुरुषॊ धर्मम इह च परेत्य चाप्नुयात 3 [भ] मातापित्रॊर गुरूणां च पूजा बहुमता मम अत्र युक्तॊ नरॊ लॊकान यशश च महथ अश्नुते 4 यथ एते हय अभिजानीयुः कर्म तात सुपूजिताः धर्म्यं धर्मविरुथ्धं वा तत कर्तव्यं युधिष्ठिर 5 न तैर अनभ्यनुज्ञातॊ धर्मम अन्यं परकल्पयेत यम एते ऽभयनुजानीयुः स धर्म इति निश्चयः 6 एत एव तरयॊ लॊका एत एवाश्रमास तरयः एत एव तरयॊ वेथा एत एव तरयॊ ऽगनयः 7 पिता हय अग्निर गार्हपत्यॊ माताग्निर थक्षिणः समृतः गुरुर आहवनीयस तु साग्नित्रेता गरीयसी 8 तरिष्व अप्रमाथ्यन्न एतेषु तरीँल लॊकान अवजेष्यसि पितृवृत्त्या तव इमं लॊकं मातृवृत्त्या तदापरम बरह्मलॊकं पुरॊर वृत्त्या नित्यम एव चरिष्यसि 9 सम्यग एतेषु वर्तस्व तरिषु लॊकेषु भारत यशः पराप्स्यसि भथ्रं ते धर्मं च सुमहाफलम 10 नैतान अतिशयेज जातु नात्यश्नीयान न थूषयेत नित्यं परिचरेच चैव तथ वै सुकृतम उत्तमम कीर्तिं पुण्यं यशॊ लॊकान पराप्स्यसे च जनाधिप 11 सर्वे तस्याथृता लॊका यस्यैते तरय आथृताः अनाथृतास तु यस्यैते सर्वास तस्याफलाः करियाः 12 नैवायं न परॊ लॊकस तस्य चैव परंतप अमानिता नित्यम एव यस्यैते गुरवस तरयः 13 न चास्मिन न परे लॊके यशस तस्य परकाशते न चान्यथ अपि कल्याणं पारत्रं समुथाहृतम 14 तेभ्य एव तु तत सर्वं कृत्यया विसृजाम्य अहम तथ आसीन मे शतगुणं सहस्रगुणम एव च तस्मान मे संप्रकाशन्ते तरयॊ लॊका युधिष्ठिर 15 थशैव तु सथाचार्यः शरॊत्रियान अतिरिच्यते थशाचार्यान उपाध्याय उपाध्यायान पिता थश 16 पितॄन थश तु मातैका सर्वां वा पृदिवीम अपि गुरुत्वेनाभिभवति नास्ति मातृसमॊ गुरुः गुरुर गरीयान पितृतॊ मातृतश चेति मे मतिः 17 उभौ हि माता पितरौ जन्मनि वयुपयुज्यतः शरीरम एतौ सृजतः पिता माता च भारत आचार्य शिष्टा या जातिः सा थिव्या साजरा मरा 18 अवध्या हि सथा माता पिता चाप्य अपकारिणौ न संथुष्यति तत कृत्वा न च ते थूषयन्ति तम धर्माय यतमानानां विथुर थेवाः सहर्षिभिः 19 य आवृणॊत्य अवितदेन कर्णाव; ऋतं बरुवन्न अमृतं संप्रयच्छन तं वै मन्ये पितरं मातरं च; तस्मै न थरुह्येत कृतम अस्य जानन 20 विथ्यां शरुत्वा ये गुरुं नाथ्रियन्ते; परत्यासन्नं मनसा कर्मणा वा यदैव ते गुरुभिर भावनीयास; तदा तेषां गुरवॊ ऽपय अर्चनीयाः 21 तस्मात पूजयितव्याश च संविभज्याश च यत्नतः गुरवॊ ऽरचयितव्याश च पुराणं धर्मम इच्छता 22 येन परीताश च पितरस तेन परीतः पितामहः परिणाति मातरं येन पृदिवी तेन पूजिता 23 येन परीणात्य उपाध्यायं तेन सयाथ बरह्म पूजितम मातृतः पितृतश चैव तस्मात पूज्यतमॊ गुरुः ऋषयश च हि थेवाय परीयन्ते पितृभिः सह 24 न केन चन वृत्तेन हय अवज्ञेयॊ गुरुर भवेत न च माता न च पिता ताथृशॊ याथृशॊ गुरुः 25 न ते ऽवमानम अर्हन्ति न च ते थूषयन्ति तम गुरूणाम एव सत्कारं विथुर थेवाः सहर्षिभिः 26 उपाध्यायं पितरं मातरं च; ये ऽभिथ्रुह्यन्ति मनसा कर्मणा वा तेषां पापं भरूणहत्याविशिष्टं; तस्मान नान्यः पापकृथ अस्ति लॊके 27 मित्र थरुहः कृतघ्नस्य सत्रीघ्नस्य पिशुनस्य च चतुर्णां वयम एतेषां निष्कृतिं नानुशुश्रुमः 28 एतत सर्वम अतिथेशेन सृष्टं; यत कर्तव्यं पुरुषेणेह लॊके एतच छरेयॊ नान्यथ अस्माथ विशिष्टं; सर्वान धर्मान अनुसृत्यैतथ उक्तम |
1
[y] mahān ayaṃ dharmapatho bahuśākhaś ca bhārata kiṃ svid eveha dharmāṇām anuṣṭheyatamaṃ matam 2 kiṃ kāryaṃ sarvadharmāṇāṃ garīyo bhavato matam yathāyaṃ puruṣo dharmam iha ca pretya cāpnuyāt 3 [bh] mātāpitror gurūṇāṃ ca pūjā bahumatā mama atra yukto naro lokān yaśaś ca mahad aśnute 4 yad ete hy abhijānīyuḥ karma tāta supūjitāḥ dharmyaṃ dharmaviruddhaṃ vā tat kartavyaṃ yudhiṣṭhira 5 na tair anabhyanujñāto dharmam anyaṃ prakalpayet yam ete 'bhyanujānīyuḥ sa dharma iti niścayaḥ 6 eta eva trayo lokā eta evāśramās trayaḥ eta eva trayo vedā eta eva trayo 'gnayaḥ 7 pitā hy agnir gārhapatyo mātāgnir dakṣiṇaḥ smṛtaḥ gurur āhavanīyas tu sāgnitretā garīyasī 8 triṣv apramādyann eteṣu trīṁl lokān avajeṣyasi pitṛvṛttyā tv imaṃ lokaṃ mātṛvṛttyā tathāparam brahmalokaṃ puror vṛttyā nityam eva cariṣyasi 9 samyag eteṣu vartasva triṣu lokeṣu bhārata yaśaḥ prāpsyasi bhadraṃ te dharmaṃ ca sumahāphalam 10 naitān atiśayej jātu nātyaśnīyān na dūṣayet nityaṃ paricarec caiva tad vai sukṛtam uttamam kīrtiṃ puṇyaṃ yaśo lokān prāpsyase ca janādhipa 11 sarve tasyādṛtā lokā yasyaite traya ādṛtāḥ anādṛtās tu yasyaite sarvās tasyāphalāḥ kriyāḥ 12 naivāyaṃ na paro lokas tasya caiva paraṃtapa amānitā nityam eva yasyaite guravas trayaḥ 13 na cāsmin na pare loke yaśas tasya prakāśate na cānyad api kalyāṇaṃ pāratraṃ samudāhṛtam 14 tebhya eva tu tat sarvaṃ kṛtyayā visṛjāmy aham tad āsīn me śataguṇaṃ sahasraguṇam eva ca tasmān me saṃprakāśante trayo lokā yudhiṣṭhira 15 daśaiva tu sadācāryaḥ śrotriyān atiricyate daśācāryān upādhyāya upādhyāyān pitā daśa 16 pitṝn daśa tu mātaikā sarvāṃ vā pṛthivīm api gurutvenābhibhavati nāsti mātṛsamo guruḥ gurur garīyān pitṛto mātṛtaś ceti me matiḥ 17 ubhau hi mātā pitarau janmani vyupayujyataḥ śarīram etau sṛjataḥ pitā mātā ca bhārata ācārya śiṣṭā yā jātiḥ sā divyā sājarā marā 18 avadhyā hi sadā mātā pitā cāpy apakāriṇau na saṃduṣyati tat kṛtvā na ca te dūṣayanti tam dharmāya yatamānānāṃ vidur devāḥ saharṣibhiḥ 19 ya āvṛṇoty avitathena karṇāv; ṛtaṃ bruvann amṛtaṃ saṃprayacchan taṃ vai manye pitaraṃ mātaraṃ ca; tasmai na druhyet kṛtam asya jānan 20 vidyāṃ śrutvā ye guruṃ nādriyante; pratyāsannaṃ manasā karmaṇā vā yathaiva te gurubhir bhāvanīyās; tathā teṣāṃ guravo 'py arcanīyāḥ 21 tasmāt pūjayitavyāś ca saṃvibhajyāś ca yatnataḥ guravo 'rcayitavyāś ca purāṇaṃ dharmam icchatā 22 yena prītāś ca pitaras tena prītaḥ pitāmahaḥ priṇāti mātaraṃ yena pṛthivī tena pūjitā 23 yena prīṇāty upādhyāyaṃ tena syād brahma pūjitam mātṛtaḥ pitṛtaś caiva tasmāt pūjyatamo guruḥ ṛṣayaś ca hi devāya prīyante pitṛbhiḥ saha 24 na kena cana vṛttena hy avajñeyo gurur bhavet na ca mātā na ca pitā tādṛśo yādṛśo guruḥ 25 na te 'vamānam arhanti na ca te dūṣayanti tam gurūṇām eva satkāraṃ vidur devāḥ saharṣibhiḥ 26 upādhyāyaṃ pitaraṃ mātaraṃ ca; ye 'bhidruhyanti manasā karmaṇā vā teṣāṃ pāpaṃ bhrūṇahatyāviśiṣṭaṃ; tasmān nānyaḥ pāpakṛd asti loke 27 mitra druhaḥ kṛtaghnasya strīghnasya piśunasya ca caturṇāṃ vayam eteṣāṃ niṣkṛtiṃ nānuśuśrumaḥ 28 etat sarvam atideśena sṛṣṭaṃ; yat kartavyaṃ puruṣeṇeha loke etac chreyo nānyad asmād viśiṣṭaṃ; sarvān dharmān anusṛtyaitad uktam |