Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
यदा जयार्दिनः सेनां नयन्ति भरतर्षभ ईषथ धर्मं परपीड्यापि तन मे बरूहि पिता मह 2 सत्येन हि सदिता धर्मा उपपत्त्या तदापरे साध्व आचारतया के चित तदैवौपयिका अपि उपायधर्मान वक्ष्यामि सिथ्धार्दान अर्दधर्मयॊः 3 निर्मर्याथा थस्यवस तु भवन्ति परिपन्दिनः तेषां परतिविघातार्दं परवक्ष्याम्य अद नैगमम कार्याणां संप्रसिथ्ध्य अर्दं तान उपायान निबॊध मे 4 उभे परज्ञे वेथितव्ये ऋज्वी वक्रा च भारत जानन वक्रां न सेवेत परतिबाधेत चागताम 5 अमित्रा एव राजानं भेथेनॊपचरन्त्य उत तां राजा निकृतिं जानन यदामित्रान परबाधते 6 गजानां पार्श्वचर्माणि गॊवृषाजगराणि च शल्य कङ्कट लॊहानि तनुत्राणि मतानि च 7 शितपीतानि शस्त्राणि संनाहाः पीतलॊहिताः नाना रञ्जन रक्ताः सयुः पताकाः केतवश च ते 8 ऋष्टयस तॊमराः खड्गा निशिताश च परश्वधाः फलकान्य अद चर्माणि परतिकल्प्यान्य अनेकशः अभीनीतानि शस्त्राणि यॊधाश च कृतनिश्रमाः 9 चैत्र्यां वा मार्गशीर्ष्यां वा सेनायॊगः परशस्यते पक्वसस्या हि पृदिवी भवत्य अम्बुमती तदा 10 नैवाति शीतॊ नात्युष्णः कालॊ भवति भारत तस्मात तथा यॊजयेत परेषां वयसनेषु वा एतेषु यॊगाः सेनायाः परशस्ताः परबाधने 11 जलवांस तृणवान मार्गः समॊ गम्यः परशस्यते चारैर हि विहिताभ्यासः कुशलैर वनगॊचरैः 12 नव्यारण्यैर न शक्येत गन्तुं मृगगणैर इव तस्मात सर्वासु सेनासु यॊजयन्ति जयार्दिनः 13 आवासस तॊयवान थुर्गः परयाकाशः परशस्यते परेषाम उपसर्पाणां परतिषेधस तदा भवेत 14 आकाशं तु वनाभ्याशे मन्यन्ते गुणवत तरम बहुभिर गुणजातैस तु ये युथ्धकुशला जनाः 15 उपन्यासॊ ऽपसर्पाणां पथातीनां च गूहनम अद शत्रुप्रतीघातम आपथ अर्दं परायणम 16 सप्तर्षीन पृष्ठतः कृत्वा युध्येरन्न अचला इव अनेन विधिना राजञ जिगीषेतापि थुर जयान 17 यतॊ वायुर यतः सूर्यॊ यतः शुक्रस ततॊ जयः पूर्वं पूर्वं जयाय एषां संनिपाते युधिष्ठिर 18 अकर्थमाम अनुथकाम अमर्याथाम अलॊष्टकाम अश्वभूमिं परशंसन्ति ये युथ्धकुशला जनाः 19 समा निरुथकाकाशा रदभूमिः परशस्यते नीचथ्रुमा महाकक्षा सॊथका हस्तियॊधिनाम 20 बहु थुर्गा महावृक्षा वेत्रवेणुभिर आस्तृता पथातीनां कषमा भूमिः पर्वतॊपवनानि च 21 पथातिबहुला सेना थृढा भवति भारत रदाश्वबहुला सेना सुथिनेषु परशस्यते 22 पथातिनागबहुला परावृट्काले परशस्यते गुणान एतान परसंख्याय थेशकालौ परयॊजयेत 23 एवं संचिन्त्य यॊ याति तिदि नक्षत्रपूजितः विजयं लभते नित्यं सेनां सम्यक परयॊजयन 24 परसुप्तांस तृषिताञ शरान्तान परकीर्णान नाभिघातयेत मॊक्षे परयाणे चलने पानभॊजन कालयॊः 25 अति कषिप्तान वयतिक्षिप्तान विहतान परतनू कृतान सुविस्रम्भान कृतारम्भान उपन्यास परतापिनान बहिश्चरान उपन्यासान कृत्वा वेश्मानुसारिणः 26 पारम्पर्यागते थवारे ये के चिथ अनुवर्तिनः परिचर्या वरॊथ्धारॊ ये च के चन वल्गिनः 27 अनीकं ये परभिन्थन्ति भिन्नं ये सदगयन्ति च समानाशन पानास ते कार्या थविगुणवेतनाः 28 थशाधिपतयः कार्याः शताधिपतयस तदा तेषां सहस्राधिपतिं कुर्याच छूरम अतन्थ्रितम 29 यदामुख्यं संनिपात्य वक्तव्याः सम शपामहे यदा जयार्दं संग्रामे न जह्याम परस्परम 30 इहैव ते निवर्तन्तां ये नः के चन भीरवः न घातयेयुः परथरं कुर्वाणास तुमुले सति 31 आत्मानं च सवपक्षं च पलायन हन्ति संयुगे थरव्यनाशॊ वधॊ ऽकीर्तिर अयशश च पलायने 32 अमनॊज्ञा सुखा वाचः पुरुषस्य पलायतः परतिस्पन्थौष्ठ थन्तस्य नयस्तसर्वायुधस्य च 33 हित्वा पलायमानस्य सहायान पराणसंशये अमित्रैर अनुबथ्धस्य थविषताम अस्तु नस तदा 34 मनुष्यापसथा हय एते ये भवन्ति पराङ्मुखाः राशिवर्धन मात्रास ते नैव ते परेत्य नॊ इह 35 अमित्रा हृष्टमनसः परत्युथ्यान्ति पलायिनम जयिनं सुहृथस तात वन्थनैर मङ्गलेन च 36 यस्य सम वयसने राजन्न अनुमॊथन्ति शत्रवः तथ असह्य तरं थुःखम अहं मन्ये वधाथ अपि 37 शरियं जानीत धर्मस्य मूलं सर्वसुखस्य च सा भीरूणां परान याति शूरस ताम अधिगच्छति 38 ते वयं सवर्गम इच्छन्तः संग्रामे तयक्तजीविताः जयन्तॊ वध्यमाना वा पराप्तुम अर्हाम सथ गतिम 39 एवं संशप्त शपदाः समभित्यक्तजीविताः अमित्रवाहिनीं वीराः संप्रगाहन्त्य अभीरवः 40 अग्रतः पुरुषानीकम असि चर्म वतां भवेत पृष्ठतः शकटानीकं कलत्रं मध्यतस तदा 41 परेषां परतिघातार्दं पथातीनां च गूहनम अपि हय अस्मिन परे गृथ्धा भवेयुर ये पुरॊगमाः 42 ये पुरस्ताथ अभिमताः सत्त्ववन्तॊ मनॊ विनः ते पूर्वम अभिवर्तेरंस तान अन्वग इतरे जनाः 43 अपि चॊथ्धर्षणं कार्यं भीरूणाम अपि यत्नतः सकन्धथर्शनमात्रं तु तिष्ठेयुर वा समीपतः 44 संहतान यॊधयेथ अल्पान कामं विस्तारयेथ बहून सुची मुखम अनीकं सयाथ अल्पानां बहुभिः सह 45 संप्रयुथ्धे परहृष्टे वा सत्यं वायथि वानृतम परगृह्य बाहून करॊशेत भग्ना भग्नाः परा इति 46 आगतं नॊ मित्रबलं परहरध्वम अभीतवत शब्थवन्तॊ ऽनुधावेयुः कुर्वन्तॊ भैरवं रवम 47 कष्वेडाः किल किलाः शङ्खाः करकचा गॊविषाणिकान भेरीमृथङ्गपणवान नाथयेयुर्श च कुञ्जरान |
1
yathā jayārthinaḥ senāṃ nayanti bharatarṣabha īṣad dharmaṃ prapīḍyāpi tan me brūhi pitā maha 2 satyena hi sthitā dharmā upapattyā tathāpare sādhv ācāratayā ke cit tathaivaupayikā api upāyadharmān vakṣyāmi siddhārthān arthadharmayoḥ 3 nirmaryādā dasyavas tu bhavanti paripanthinaḥ teṣāṃ prativighātārthaṃ pravakṣyāmy atha naigamam kāryāṇāṃ saṃprasiddhy arthaṃ tān upāyān nibodha me 4 ubhe prajñe veditavye ṛjvī vakrā ca bhārata jānan vakrāṃ na seveta pratibādheta cāgatām 5 amitrā eva rājānaṃ bhedenopacaranty uta tāṃ rājā nikṛtiṃ jānan yathāmitrān prabādhate 6 gajānāṃ pārśvacarmāṇi govṛṣājagarāṇi ca śalya kaṅkaṭa lohāni tanutrāṇi matāni ca 7 śitapītāni śastrāṇi saṃnāhāḥ pītalohitāḥ nānā rañjana raktāḥ syuḥ patākāḥ ketavaś ca te 8 ṛṣṭayas tomarāḥ khaḍgā niśitāś ca paraśvadhāḥ phalakāny atha carmāṇi pratikalpyāny anekaśaḥ abhīnītāni śastrāṇi yodhāś ca kṛtaniśramāḥ 9 caitryāṃ vā mārgaśīrṣyāṃ vā senāyogaḥ praśasyate pakvasasyā hi pṛthivī bhavaty ambumatī tathā 10 naivāti śīto nātyuṣṇaḥ kālo bhavati bhārata tasmāt tadā yojayeta pareṣāṃ vyasaneṣu vā eteṣu yogāḥ senāyāḥ praśastāḥ parabādhane 11 jalavāṃs tṛṇavān mārgaḥ samo gamyaḥ praśasyate cārair hi vihitābhyāsaḥ kuśalair vanagocaraiḥ 12 navyāraṇyair na śakyeta gantuṃ mṛgagaṇair iva tasmāt sarvāsu senāsu yojayanti jayārthinaḥ 13 āvāsas toyavān durgaḥ prayākāśaḥ praśasyate pareṣām upasarpāṇāṃ pratiṣedhas tathā bhavet 14 ākāśaṃ tu vanābhyāśe manyante guṇavat taram bahubhir guṇajātais tu ye yuddhakuśalā janāḥ 15 upanyāso 'pasarpāṇāṃ padātīnāṃ ca gūhanam atha śatrupratīghātam āpad arthaṃ parāyaṇam 16 saptarṣīn pṛṣṭhataḥ kṛtvā yudhyerann acalā iva anena vidhinā rājañ jigīṣetāpi dur jayān 17 yato vāyur yataḥ sūryo yataḥ śukras tato jayaḥ pūrvaṃ pūrvaṃ jyāya eṣāṃ saṃnipāte yudhiṣṭhira 18 akardamām anudakām amaryādām aloṣṭakām aśvabhūmiṃ praśaṃsanti ye yuddhakuśalā janāḥ 19 samā nirudakākāśā rathabhūmiḥ praśasyate nīcadrumā mahākakṣā sodakā hastiyodhinām 20 bahu durgā mahāvṛkṣā vetraveṇubhir āstṛtā padātīnāṃ kṣamā bhūmiḥ parvatopavanāni ca 21 padātibahulā senā dṛḍhā bhavati bhārata rathāśvabahulā senā sudineṣu praśasyate 22 padātināgabahulā prāvṛṭkāle praśasyate guṇān etān prasaṃkhyāya deśakālau prayojayet 23 evaṃ saṃcintya yo yāti tithi nakṣatrapūjitaḥ vijayaṃ labhate nityaṃ senāṃ samyak prayojayan 24 prasuptāṃs tṛṣitāñ śrāntān prakīrṇān nābhighātayet mokṣe prayāṇe calane pānabhojana kālayoḥ 25 ati kṣiptān vyatikṣiptān vihatān pratanū kṛtān suvisrambhān kṛtārambhān upanyāsa pratāpinān bahiścarān upanyāsān kṛtvā veśmānusāriṇaḥ 26 pāramparyāgate dvāre ye ke cid anuvartinaḥ paricaryā varoddhāro ye ca ke cana valginaḥ 27 anīkaṃ ye prabhindanti bhinnaṃ ye sthagayanti ca samānāśana pānās te kāryā dviguṇavetanāḥ 28 daśādhipatayaḥ kāryāḥ śatādhipatayas tathā teṣāṃ sahasrādhipatiṃ kuryāc chūram atandritam 29 yathāmukhyaṃ saṃnipātya vaktavyāḥ sma śapāmahe yathā jayārthaṃ saṃgrāme na jahyāma parasparam 30 ihaiva te nivartantāṃ ye naḥ ke cana bhīravaḥ na ghātayeyuḥ pradaraṃ kurvāṇās tumule sati 31 ātmānaṃ ca svapakṣaṃ ca palāyan hanti saṃyuge dravyanāśo vadho 'kīrtir ayaśaś ca palāyane 32 amanojñā sukhā vācaḥ puruṣasya palāyataḥ pratispandauṣṭha dantasya nyastasarvāyudhasya ca 33 hitvā palāyamānasya sahāyān prāṇasaṃśaye amitrair anubaddhasya dviṣatām astu nas tathā 34 manuṣyāpasadā hy ete ye bhavanti parāṅmukhāḥ rāśivardhana mātrās te naiva te pretya no iha 35 amitrā hṛṣṭamanasaḥ pratyudyānti palāyinam jayinaṃ suhṛdas tāta vandanair maṅgalena ca 36 yasya sma vyasane rājann anumodanti śatravaḥ tad asahya taraṃ duḥkham ahaṃ manye vadhād api 37 śriyaṃ jānīta dharmasya mūlaṃ sarvasukhasya ca sā bhīrūṇāṃ parān yāti śūras tām adhigacchati 38 te vayaṃ svargam icchantaḥ saṃgrāme tyaktajīvitāḥ jayanto vadhyamānā vā prāptum arhāma sad gatim 39 evaṃ saṃśapta śapathāḥ samabhityaktajīvitāḥ amitravāhinīṃ vīrāḥ saṃpragāhanty abhīravaḥ 40 agrataḥ puruṣānīkam asi carma vatāṃ bhavet pṛṣṭhataḥ śakaṭānīkaṃ kalatraṃ madhyatas tathā 41 pareṣāṃ pratighātārthaṃ padātīnāṃ ca gūhanam api hy asmin pare gṛddhā bhaveyur ye purogamāḥ 42 ye purastād abhimatāḥ sattvavanto mano vinaḥ te pūrvam abhivarteraṃs tān anvag itare janāḥ 43 api coddharṣaṇaṃ kāryaṃ bhīrūṇām api yatnataḥ skandhadarśanamātraṃ tu tiṣṭheyur vā samīpataḥ 44 saṃhatān yodhayed alpān kāmaṃ vistārayed bahūn sucī mukham anīkaṃ syād alpānāṃ bahubhiḥ saha 45 saṃprayuddhe prahṛṣṭe vā satyaṃ vāyadi vānṛtam pragṛhya bāhūn krośeta bhagnā bhagnāḥ parā iti 46 āgataṃ no mitrabalaṃ praharadhvam abhītavat śabdavanto 'nudhāveyuḥ kurvanto bhairavaṃ ravam 47 kṣveḍāḥ kila kilāḥ śaṅkhāḥ krakacā goviṣāṇikān bherīmṛdaṅgapaṇavān nādayeyurś ca kuñjarān |