Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
यथा राजा समर्दॊ ऽपि कॊशार्दी सयान महामते कदं परवर्तेत तथा तन मे बरूहि पिता मह 2 यदाथेशं यदाकालम अपि चैव यदाबलम अनुशिष्यात परजा राजा धर्मार्दी तथ धिते रतः 3 यदा तासां च मन्येत शरेय आत्मन एव च तदा धर्म्याणि सर्वाणि राजा राष्ट्रे परवर्तयेत 4 मधु थॊहं थुहेथ राष्ट्रं भरमरान न विपातयेत वत्सापेक्षी थुहेच चैव सतनांश च न विकुट्टयेत 5 जलौका वत पिबेथ राष्ट्रं मृथुनैव नराधिप वयाघ्रीव च हरेत पुत्रम अथष्ट्वा मा पतेथ इति 6 अल्पेनाल्पेन थेयेन वर्धमानं परथापयेत ततॊ भूयस ततॊ भूयः कामं वृथ्धिं समाचरेत 7 थमयन्न इव थम्यानां शश्वथ भारं परवर्धयेत मृथुपूर्वं परयत्नेन पाशान अभ्यवहारयेत 8 सकृत पाशावकीर्णास ते न भविष्यन्ति थुर थमाः उचितेनेव भॊक्तव्यास ते भविष्यन्ति यत्नतः 9 तस्मात सर्वसमारम्भॊ थुर लभः पुरुषव्रजः यदामुख्यान सान्त्वयित्वा भॊक्तव्य इतरॊ जनः 10 ततस तान भेथयित्वाद परस्परविवक्षितान भुञ्जीत सान्त्वयित्वैव यदासुखम अयत्न तः 11 न चास्दाने न चाकाले करान एभ्यॊ ऽनुपातयेत आनुपूर्व्येण सान्त्वेन यदाकालं यदाविधि 12 उपायान परब्रवीम्य एतान न मे माया विवक्षिता अनुपायेन थमयन परकॊपयति वाजिनः 13 पानागाराणि वेशाश च वेश परापणिकास तदा कुशीलवाः स कितवा ये चान्ये के चिथ ईथृशाः 14 नियम्याः सर्व एवैते ये राष्ट्रस्यॊपघातकाः एते राष्ट्रे हि तिष्ठन्तॊ बाधन्ते भथ्रिकाः परजाः 15 न केन चिथ याचितव्यः कश चित किं चिथ अनापथि इति वयवस्दा भूतानां पुरस्तान मनुना कृता 16 सर्वे तदा न जीवेयुर न कुर्युः कर्म चेथ इह सर्व एव तरयॊ लॊका न भवेयुर असंशयम 17 परभुर नियमने राजा य एतान न नियच्छति भुङ्क्ते स तस्य पापस्य चतुर्भागम इति शरुतिः तदा कृतस्य धर्मस्य चतुर्भागम उपाश्नुते 18 सदानान्य एतानि संगम्य परसङ्गे भूतिनाशनः कामप्रसक्तः पुरुषः किम अकार्यं विवर्जयेत 19 आपथ्य एव तु याचेरन येषां नास्ति परिग्रहः थातव्यं धर्मतस तेभ्यस तव अनुक्रॊशाथ थयार्दिना 20 मा ते राष्ट्रे याचनका मा ते भूयुश च थस्यवः इष्टाथातार एवैते नैते भूतस्य भावकाः 21 ये भूतान्य अनुगृह्णन्ति वर्धयन्ति च ये परजाः ते ते राष्ट्रे परवर्तन्तां मा भूतानाम अभावकाः 22 थण्ड्यास ते च महाराज धनाथान परयॊजनाः परयॊगं कारयेयुस तान यदाबलि करांस तदा 23 कृषिगॊरक्ष्य वाणिज्यं यच चान्यत किं चिथ ईथृशम पुरुषैः कारयेत कर्म बहुभिः सह कर्मिभिः 24 नरश चेत कृषिगॊरक्ष्यं वाणिज्यं चाप्य अनुष्ठितः संशयं लभते किं चित तेन राजा विगर्ह्यते 25 धनिनः पूजयेन नित्यं यानाच छाथनभॊजनैः वक्तव्याश चानुगृह्णीध्वं पूजाः सह मयेति ह 26 अङ्गम एतन महथ राज्ञां धनिनॊ नाम भारत ककुथं सर्वभूतानां धनस्दॊ नात्र संशयः 27 पराज्ञः शूरॊ धनस्दश च सवामी धार्मिक एव च तपस्वी सत्यवाथी च बुथ्धिमांश चाभिरक्षति 28 तस्माथ एतेषु सर्वेषु परीतिमान भव पार्दिव सत्यम आर्जवम अक्रॊधम आनृशंस्यं च पालय 29 एवं थण्डं च कॊशं च मित्रं भूमिं च लप्स्यसे सत्यार्जव परॊ राजन मित्र कॊशसमन्वितः |
1
yadā rājā samartho 'pi kośārthī syān mahāmate kathaṃ pravarteta tadā tan me brūhi pitā maha 2 yathādeśaṃ yathākālam api caiva yathābalam anuśiṣyāt prajā rājā dharmārthī tad dhite rataḥ 3 yathā tāsāṃ ca manyeta śreya ātmana eva ca tathā dharmyāṇi sarvāṇi rājā rāṣṭre pravartayet 4 madhu dohaṃ duhed rāṣṭraṃ bhramarān na vipātayet vatsāpekṣī duhec caiva stanāṃś ca na vikuṭṭayet 5 jalaukā vat pibed rāṣṭraṃ mṛdunaiva narādhipa vyāghrīva ca haret putram adaṣṭvā mā pated iti 6 alpenālpena deyena vardhamānaṃ pradāpayet tato bhūyas tato bhūyaḥ kāmaṃ vṛddhiṃ samācaret 7 damayann iva damyānāṃ śaśvad bhāraṃ pravardhayet mṛdupūrvaṃ prayatnena pāśān abhyavahārayet 8 sakṛt pāśāvakīrṇās te na bhaviṣyanti dur damāḥ uciteneva bhoktavyās te bhaviṣyanti yatnataḥ 9 tasmāt sarvasamārambho dur labhaḥ puruṣavrajaḥ yathāmukhyān sāntvayitvā bhoktavya itaro janaḥ 10 tatas tān bhedayitvātha parasparavivakṣitān bhuñjīta sāntvayitvaiva yathāsukham ayatna taḥ 11 na cāsthāne na cākāle karān ebhyo 'nupātayet ānupūrvyeṇa sāntvena yathākālaṃ yathāvidhi 12 upāyān prabravīmy etān na me māyā vivakṣitā anupāyena damayan prakopayati vājinaḥ 13 pānāgārāṇi veśāś ca veśa prāpaṇikās tathā kuśīlavāḥ sa kitavā ye cānye ke cid īdṛśāḥ 14 niyamyāḥ sarva evaite ye rāṣṭrasyopaghātakāḥ ete rāṣṭre hi tiṣṭhanto bādhante bhadrikāḥ prajāḥ 15 na kena cid yācitavyaḥ kaś cit kiṃ cid anāpadi iti vyavasthā bhūtānāṃ purastān manunā kṛtā 16 sarve tathā na jīveyur na kuryuḥ karma ced iha sarva eva trayo lokā na bhaveyur asaṃśayam 17 prabhur niyamane rājā ya etān na niyacchati bhuṅkte sa tasya pāpasya caturbhāgam iti śrutiḥ tathā kṛtasya dharmasya caturbhāgam upāśnute 18 sthānāny etāni saṃgamya prasaṅge bhūtināśanaḥ kāmaprasaktaḥ puruṣaḥ kim akāryaṃ vivarjayet 19 āpady eva tu yāceran yeṣāṃ nāsti parigrahaḥ dātavyaṃ dharmatas tebhyas tv anukrośād dayārthinā 20 mā te rāṣṭre yācanakā mā te bhūyuś ca dasyavaḥ iṣṭādātāra evaite naite bhūtasya bhāvakāḥ 21 ye bhūtāny anugṛhṇanti vardhayanti ca ye prajāḥ te te rāṣṭre pravartantāṃ mā bhūtānām abhāvakāḥ 22 daṇḍyās te ca mahārāja dhanādāna prayojanāḥ prayogaṃ kārayeyus tān yathābali karāṃs tathā 23 kṛṣigorakṣya vāṇijyaṃ yac cānyat kiṃ cid īdṛśam puruṣaiḥ kārayet karma bahubhiḥ saha karmibhiḥ 24 naraś cet kṛṣigorakṣyaṃ vāṇijyaṃ cāpy anuṣṭhitaḥ saṃśayaṃ labhate kiṃ cit tena rājā vigarhyate 25 dhaninaḥ pūjayen nityaṃ yānāc chādanabhojanaiḥ vaktavyāś cānugṛhṇīdhvaṃ pūjāḥ saha mayeti ha 26 aṅgam etan mahad rājñāṃ dhanino nāma bhārata kakudaṃ sarvabhūtānāṃ dhanastho nātra saṃśayaḥ 27 prājñaḥ śūro dhanasthaś ca svāmī dhārmika eva ca tapasvī satyavādī ca buddhimāṃś cābhirakṣati 28 tasmād eteṣu sarveṣu prītimān bhava pārthiva satyam ārjavam akrodham ānṛśaṃsyaṃ ca pālaya 29 evaṃ daṇḍaṃ ca kośaṃ ca mitraṃ bhūmiṃ ca lapsyase satyārjava paro rājan mitra kośasamanvitaḥ |