Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 3 Index Previous Next
|
1
[मार्क] एतस्मिन्न एव काले तु थयुमत्सेनॊ महावने लब्धचक्षुः परसन्नात्मा थृष्ट्या सर्वं थथर्श ह 2 स सर्वान आश्रमान गत्वा शैब्यया सह भार्यया पुत्र हेतॊः पराम आर्तिं जगाम मनुजर्षभ 3 ताव आश्रमान नथीश चैव वनानि च सरांसि च तांस तान थेशान विचिन्वन्तौ थम्पती परिजग्मतुः 4 शरुत्वा शब्थं तु यत किं चिथ उन्मुखौ सुत शङ्कया सावित्री सहितॊ ऽभयेति सत्यवान इत्य अधावताम 5 भिन्नैश च परुषैः पाथैः सव्रणैः शॊणितौक्षितैः कुशकण्टकविथ्धाङ्गाव उन्मत्ताव इव धावतः 6 ततॊ ऽभिसृत्य तैर विप्रैः सर्वैर आश्रमवासिभिः परिवार्य समाश्वास्य समानीतौ सवम आश्रमम 7 तत्र भार्या सहायः स वृतॊ वृथ्धैर तपॊधनैः आश्वासितॊ विचित्रार्दैः पूर्वराज्ञां कदाश्रयैः 8 ततस तौ पुनर आश्वस्तौ वृथ्धौ पुत्र थिथृक्षया बाल्ये वृत्तानि पुत्रस्य समरन्तौ भृशथुःखितौ 9 पुनर उक्त्वा च करुणां वाचं तौ शॊककर्शितौ हा पुत्र हा साध्वि वधूः कवासि कवासीत्य अरॊथताम 10 [सुवर्चस] यदास्य भार्या सावित्री तपसा च थमेन च आचारेण च संयुक्ता तदा जीवति सत्यवान 11 [गौतम] वेथाः साङ्गा मयाधीतास तपॊ मे संचितं महत कौमारं बरह्मचर्यं मे गुरवॊ ऽगनिश च तॊषिताः 12 समाहितेन चीर्णानि सर्वाण्य एव वरतानि मे वायुभक्षॊपवासश च कुशलानि च यानि मे 13 अनेन तपसा वेथ्मि सर्वं परिचिकीर्षितम सत्यम एतन निबॊध तवं धरियते सत्यवान इति 14 [षिस्य] उपाध्यायस्य मे वक्त्राथ यदा वाक्यं विनिःसृतम नैतज जातु भवेन मिद्या तदा जीवति सत्यवान 15 [रसयह] यदास्य भार्या सावित्री सर्वैर एव सुलक्षणैः अवैधव्य करैर युक्ता तदा जीवति सत्यवान 16 [भारथ्वाज] यदास्य भार्या सावित्री तपसा च थमेन च आचारेण च संयुक्ता तदा जीवति सत्यवान 17 [थाल्भ्य] यदाथृष्टिः परवृत्ता ते सावित्र्याश च यदा वरतम गताहारम अकृत्वा च तदा जीवति सत्यवान 18 [माण्डव्य] यदा वथन्ति शान्तायां थिशि वै मृगपक्षिणः पार्दिवी च परवृत्तिस ते तदा जीवति सत्यवान 19 [धौम्य] सर्वैर गुणैर उपेतस ते यदा पुत्रॊ जनप्रियः थीर्घायुर लक्षणॊपेतस तदा जीवति सत्यवान 20 [मार्क] एवम आश्वासितस तैस तु सत्यवाग्भिस तपस्विभिः तांस तान विगणयन्न अर्दान अवस्दित इवाभवत 21 ततॊ मुहूर्तात सावित्री भर्त्रा सत्यवता सह आजगामाश्रमं रात्रौ परहृष्टा परविवेश ह 22 [बराह्मणाह] पुत्रेण संगतं तवाथ्य चक्षुर मन्तं निरीक्ष्य च सर्वे वयं वै पृच्छामॊ वृथ्धिं ते पृदिवीपते 23 समागमेन पुत्रस्य सावित्र्या थर्शनेन च चक्षुषॊ चात्मनॊ लाभात तरिभिर थिष्ट्या विवर्धसे 24 सर्वैर अस्माभिर उक्तं यत तदा तन नात्र संशयः भूयॊ भूयॊ च वृत्दिस ते कषिप्रम एव भविष्यति 25 [मार्क] ततॊ ऽगनिं तत्र संज्वाल्य थविजास ते सर्व एव हि उपासां चक्रिरे पार्द थयुमत्सेनं महीपतिम 26 शैब्या च सत्यवांश चैव सावित्री चैकतः सदिताः सर्वैस तैर अभ्यनुज्ञाता विशॊकाः समुपाविशन 27 ततॊ राज्ञा सहासीनाः सर्वे ते वनवासिनः जातकौतूहलाः पार्द पप्रच्छुर नृपतेः सुतम 28 पराग एव नागतं कस्मात सभार्येण तवया विभॊ विरात्रे चागतं कस्मात कॊ ऽनुबन्धश च ते ऽभवत 29 संतापितः पिता माता वयं चैव नृपात्मज नाकस्माथ इति जानीमस तत सर्वं वक्तुम अर्हसि 30 [सत्यवान] पित्राहम अभ्यनुज्ञातः सावित्री सहितॊ गतः अद मे ऽभूच छिरॊथुःखं वने काष्ठानि भिन्थतः 31 सुप्तश चाहं वेथनया चिरम इत्य उपलक्षये तावत कालं च न मया सुप्त पूर्वं कथा चन 32 सर्वेषाम एव भवतां संतापॊ मा भवेथ इति अतॊ विरात्रागमनं नान्यथ अस्तीह कारणम 33 [गौतम] अकस्माच चक्षुर अः पराप्तिर थयुमत्सेनस्य ते पितुः नास्य तवं कारणं वेत्द सावित्री वक्तुम अर्हति 34 शरॊतुम इच्छामि सावित्रि तवं हि वेत्द परावरम तवां हि जानामि सावित्रि सावित्रीम इव तेजसा 35 तवम अत्र हेतुं जानीषे तस्मात सत्यं निरुच्यताम रहस्यं यथि ते नास्ति किं चिथ अत्र वथस्व नः 36 [सावित्री] एवम एतथ यदा वेत्द संकल्पॊ नान्यदा हि वः न च किं चिथ रहस्यं मे शरूयतां तद्यम अत्र यत 37 मृत्युर मे भर्तुर आख्यातॊ नारथेन महात्मना स चाथ्य थिवसः पराप्तस ततॊ नैनं जहाम्य अहम 38 सुप्तं चैनं यमः साक्षाथ उपागच्छत सकिंकरः स एनम अनयथ बथ्ध्वा थिशं पितृनिषेविताम 39 अस्तौषं तम अहं थेवं सत्येन वचसा विभुम पञ्च वै तेन मे थत्ता वराः शृणुत तान मम 40 चक्षुर ई च सवराज्यं च थवौ वरौ शवशुरस्य मे लब्धं पितुः पुत्रशतं पुत्राणाम आत्मनः शतम 41 चतुर्वर्ष शतायुर मे भर्ता लब्धश च सत्यवान भर्तुर हि जीवितार्दं तु मया चीर्णं सदिरं वरतम 42 एतत सत्यं मयाख्यातं कारणं विस्तरेण वः यदावृत्तं सुखॊथर्कम इथं थुःखं महन मम 43 [रसयह] निमज्जमानं वयसनैर अभिथ्रुतं; कुलं नरेन्थ्रस्य तमॊ मये हरथे तवया सुशीले धृतधर्मपुण्यया; समुथ्धृतं साध्वि पुनः कुलीनया 44 [मार्क] तदा परशस्य हय अभिपूज्य चैव ते; वरस्त्रियं ताम ऋषयः समागताः नरेन्थ्रम आमन्थ्र्य सपुत्रम अञ्जसा; शिवेन जग्मुर मुथिताः सवम आलयम 1 [मार्क] तस्यां रात्र्यां वयतीतायाम उथिते सूर्यमण्डले |
1
[mārk] etasminn eva kāle tu dyumatseno mahāvane labdhacakṣuḥ prasannātmā dṛṣṭyā sarvaṃ dadarśa ha 2 sa sarvān āśramān gatvā śaibyayā saha bhāryayā putra hetoḥ parām ārtiṃ jagāma manujarṣabha 3 tāv āśramān nadīś caiva vanāni ca sarāṃsi ca tāṃs tān deśān vicinvantau dampatī parijagmatuḥ 4 śrutvā śabdaṃ tu yat kiṃ cid unmukhau suta śaṅkayā sāvitrī sahito 'bhyeti satyavān ity adhāvatām 5 bhinnaiś ca paruṣaiḥ pādaiḥ savraṇaiḥ śoṇitaukṣitaiḥ kuśakaṇṭakaviddhāṅgāv unmattāv iva dhāvataḥ 6 tato 'bhisṛtya tair vipraiḥ sarvair āśramavāsibhiḥ parivārya samāśvāsya samānītau svam āśramam 7 tatra bhāryā sahāyaḥ sa vṛto vṛddhair tapodhanaiḥ āśvāsito vicitrārthaiḥ pūrvarājñāṃ kathāśrayaiḥ 8 tatas tau punar āśvastau vṛddhau putra didṛkṣayā bālye vṛttāni putrasya smarantau bhṛśaduḥkhitau 9 punar uktvā ca karuṇāṃ vācaṃ tau śokakarśitau hā putra hā sādhvi vadhūḥ kvāsi kvāsīty arodatām 10 [suvarcas] yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān 11 [gautama] vedāḥ sāṅgā mayādhītās tapo me saṃcitaṃ mahat kaumāraṃ brahmacaryaṃ me guravo 'gniś ca toṣitāḥ 12 samāhitena cīrṇāni sarvāṇy eva vratāni me vāyubhakṣopavāsaś ca kuśalāni ca yāni me 13 anena tapasā vedmi sarvaṃ paricikīrṣitam satyam etan nibodha tvaṃ dhriyate satyavān iti 14 [ṣisya] upādhyāyasya me vaktrād yathā vākyaṃ viniḥsṛtam naitaj jātu bhaven mithyā tathā jīvati satyavān 15 [rsayah] yathāsya bhāryā sāvitrī sarvair eva sulakṣaṇaiḥ avaidhavya karair yuktā tathā jīvati satyavān 16 [bhāradvāja] yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān 17 [dālbhya] yathādṛṣṭiḥ pravṛttā te sāvitryāś ca yathā vratam gatāhāram akṛtvā ca tathā jīvati satyavān 18 [māṇḍavya] yathā vadanti śāntāyāṃ diśi vai mṛgapakṣiṇaḥ pārthivī ca pravṛttis te tathā jīvati satyavān 19 [dhaumya] sarvair guṇair upetas te yathā putro janapriyaḥ dīrghāyur lakṣaṇopetas tathā jīvati satyavān 20 [mārk] evam āśvāsitas tais tu satyavāgbhis tapasvibhiḥ tāṃs tān vigaṇayann arthān avasthita ivābhavat 21 tato muhūrtāt sāvitrī bhartrā satyavatā saha ājagāmāśramaṃ rātrau prahṛṣṭā praviveśa ha 22 [brāhmaṇāh] putreṇa saṃgataṃ tvādya cakṣur mantaṃ nirīkṣya ca sarve vayaṃ vai pṛcchāmo vṛddhiṃ te pṛthivīpate 23 samāgamena putrasya sāvitryā darśanena ca cakṣuṣo cātmano lābhāt tribhir diṣṭyā vivardhase 24 sarvair asmābhir uktaṃ yat tathā tan nātra saṃśayaḥ bhūyo bhūyo ca vṛtthis te kṣipram eva bhaviṣyati 25 [mārk] tato 'gniṃ tatra saṃjvālya dvijās te sarva eva hi upāsāṃ cakrire pārtha dyumatsenaṃ mahīpatim 26 śaibyā ca satyavāṃś caiva sāvitrī caikataḥ sthitāḥ sarvais tair abhyanujñātā viśokāḥ samupāviśan 27 tato rājñā sahāsīnāḥ sarve te vanavāsinaḥ jātakautūhalāḥ pārtha papracchur nṛpateḥ sutam 28 prāg eva nāgataṃ kasmāt sabhāryeṇa tvayā vibho virātre cāgataṃ kasmāt ko 'nubandhaś ca te 'bhavat 29 saṃtāpitaḥ pitā mātā vayaṃ caiva nṛpātmaja nākasmād iti jānīmas tat sarvaṃ vaktum arhasi 30 [satyavān] pitrāham abhyanujñātaḥ sāvitrī sahito gataḥ atha me 'bhūc chiroduḥkhaṃ vane kāṣṭhāni bhindataḥ 31 suptaś cāhaṃ vedanayā ciram ity upalakṣaye tāvat kālaṃ ca na mayā supta pūrvaṃ kadā cana 32 sarveṣām eva bhavatāṃ saṃtāpo mā bhaved iti ato virātrāgamanaṃ nānyad astīha kāraṇam 33 [gautama] akasmāc cakṣur aḥ prāptir dyumatsenasya te pituḥ nāsya tvaṃ kāraṇaṃ vettha sāvitrī vaktum arhati 34 śrotum icchāmi sāvitri tvaṃ hi vettha parāvaram tvāṃ hi jānāmi sāvitri sāvitrīm iva tejasā 35 tvam atra hetuṃ jānīṣe tasmāt satyaṃ nirucyatām rahasyaṃ yadi te nāsti kiṃ cid atra vadasva naḥ 36 [sāvitrī] evam etad yathā vettha saṃkalpo nānyathā hi vaḥ na ca kiṃ cid rahasyaṃ me śrūyatāṃ tathyam atra yat 37 mṛtyur me bhartur ākhyāto nāradena mahātmanā sa cādya divasaḥ prāptas tato nainaṃ jahāmy aham 38 suptaṃ cainaṃ yamaḥ sākṣād upāgacchat sakiṃkaraḥ sa enam anayad baddhvā diśaṃ pitṛniṣevitām 39 astauṣaṃ tam ahaṃ devaṃ satyena vacasā vibhum pañca vai tena me dattā varāḥ śṛṇuta tān mama 40 cakṣur ī ca svarājyaṃ ca dvau varau śvaśurasya me labdhaṃ pituḥ putraśataṃ putrāṇām ātmanaḥ śatam 41 caturvarṣa śatāyur me bhartā labdhaś ca satyavān bhartur hi jīvitārthaṃ tu mayā cīrṇaṃ sthiraṃ vratam 42 etat satyaṃ mayākhyātaṃ kāraṇaṃ vistareṇa vaḥ yathāvṛttaṃ sukhodarkam idaṃ duḥkhaṃ mahan mama 43 [rsayah] nimajjamānaṃ vyasanair abhidrutaṃ; kulaṃ narendrasya tamo maye hrade tvayā suśīle dhṛtadharmapuṇyayā; samuddhṛtaṃ sādhvi punaḥ kulīnayā 44 [mārk] tathā praśasya hy abhipūjya caiva te; varastriyaṃ tām ṛṣayaḥ samāgatāḥ narendram āmandrya saputram añjasā; śivena jagmur muditāḥ svam ālayam 1 [mārk] tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyām udite sūryamaṇḍale |