Viðkenningar ok sannkenningar

68. Enn eru þau heiti, er menn láta ganga fyrir nöfn manna. Þat köllum vér viðkenningar eða sannkenningar eða fornöfn. Þat eru viðkenningar at nefna annan hlut réttu nafni ok kalla þann, er hann vill nefna, eiganda eða svá at kalla hann þess, er hann nefndi, föður eða afa. Ái er inn þriði. Heitir ok sonr ok arfi, arfuni, barn, jóð ok mögr, erfingi. Heitir ok bróðir, blóði, barmi, hlýri, lifri. Heitir ok niðr, nefi, áttungr, konr, kundr, frændi, kynstafr, niðjungr, ættstuðill, ættbarmr, kynkvísl, ættbogi, afkvæmi, afspringr, höfuðbaðmr, ofsköft. Heita ok mágar, sifjungar, hleytamenn. Heitir ok vinr ok ráðunautr, ráðgjafi, máli, rúni, spjalli, alda þófti, einkili, sessi, sessunautr. Þófti er hálfrýmisfélagi. Heitir ok óvinr, dólgr, andskoti, fjandi, sökkvi, skaðamaðr, banamaðr, þröngvir, sökkvir, ósvífruðr. Þessi heiti köllum vér viðkenningar ok svá, þótt maðr sé kenndr við bæ sinn eða skip sitt, þat er nafn á, eða eign sína, þá er einkarnafn er gefit. Þetta köllum vér sannkenningar, at kalla menn spekimann, ætlunarmann, orðspeking, ráðsnilling, auðmilding, óslækinn, gæimann, glæsimann. Þetta eru fornöfn.

Kvennaheiti

68. Þessi eru kvenna heiti ókennd í skáldskap: Víf ok brúðr ok fljóð heita þær konr, er manni eru gefnar. Sprund ok svanni heita þær konr, er mjök fara með dramb ok skart. Snótir heita þær, er orðnæfrar eru. Drósir heita þær, er kyrrlátar eru, svarri ok svarkr þær, er mikillátar eru. Ristill er kölluð sú kona, er sköruglynd er. Rýgr heitir sú, er ríkust er. Feima er sú kölluð, er ófröm er, svá sem ungar meyjar eða þær konur, er ódjarfar eru. Sæta heitir sú kona, er búandi hennar er af landi farinn. Hæll er sá kona kölluð, er búandi hennar er veginn. Ekkja heitir sú, er búandi hennar varð sóttdauðr. Mær heitir fyrst hver, en kerlingar er gamlar eru. Eru enn þau kvenna heiti, er til lastmælis eru, ok má þau finna í kvæðum, þótt þat sé eigi ritat. Þær konur heita eljur, er einn mann eigu. Snör heitir sonarkván. Sværa heitir vers móðir. Heitir ok móðir, amma, þriðja edda. Eiða heitir móðir. Heitir ok dóttir ok barn, jóð. Heitir ok systir, dís, jóðdís. Kona er ok kölluð beðja, mála, rúna búanda síns, ok er þat viðrkenning.

Höfuð ok hlutar þess

69. Höfuð heitir á manni. Þat skal svá kenna at kalla erfiði háls eða byrði, land hjálms ok hattar ok heila, hárs ok brúna, svarðar, eyrna, augna, munns. Heimdallar sverð, ok er rétt at nefna hvert sverðsheiti, er vill, ok kenna við eitt hvert nafn Heimdallar. Höfuð heitir ókennt hauss, hjarni, kjannr, kollr. Augu heita sjón ok lit eða viðrlit, örmjót. Þau má svá kenna at kalla sól eða tungl, skjöldu ok gler eða gimsteina eða stein brá eða brúna, hvarma eða ennis. Eyru heita hlustir ok heyrn. Þau skal svá kenna at kalla land eða jarðarheitum nökkurum eða munn eða rás eða sjón eða augu heyrnarinnar, ef nýgervingar eru. Munn skal svá kenna at kalla land eða hús tungu eða tanna, orða eða góma, varra eða þvílíkt, ok ef nýgervingar eru, kalla menn munninn skip, en varrarnar borðit, tunga ræðit eða stýrit. Tennr eru stundum kallaðar grjót eða sker orða, munnr eða tunga. Tunga er oft kölluð sverð máls eða munns. Skegg heitir barð, grön eða kanpar, er stendr á vörrum. Hár heitir lá, haddr þat, er konr hafa. Skoft heitir hár. Hár er svá kennt at kalla skóg eða viðarheiti nökkuru, kenna til hauss eða hjarna eða höfuðs, en skegg kenna við höku eða kinnr eða kverkr.

Hjarta, brjóst, hugr

70. Hjarta heitir negg. Þat skal svá kenna, kalla korn eða stein eða epli eða hnot eða mýl eða líkt ok kenna við brjóst eða hug, kalla má ok hús eða jörð eða berg hugarins. Brjóst skal svá kenna at kalla hús eða garð eða skip hjarta, anda eða lifrar, eljunar land, hugar ok minnis. Hugr heitir sefi ok sjafni, ást, elskhugi, vili, munr. Huginn skal svá kenna at kalla vind trollkvenna, ok rétt at nefna til hverja, er vill, ok svá at nefna jötnana, eða kenna þá til konu eða móður eða dóttur þess. Hugr heitir ok geð, þokki, eljun, þrekr, nenning, minni, vit, skap, lund, tryggð. Heitir ok hugr reiði, fjandskapr, fár, grimmð, böl, harmr, tregi, óskap, grellskap, lausung, ótryggð, geðleysi, þunngeði, gessni, harðgeði, óðværi.

Hönd, fótr

71. Hönd má kalla mund, arm, lám, hramm. Á hendi heitir ölnbogi, armleggr, úlfliðr, liðr, fingr, greip, hreifi, nagl, gómr, jaðarr, kvikva. Hönd má kalla jörð vápna eða hlífa, við axlar ok ermar, lófa ok hreifa, gullhringa jörð ok vals ok hauks ok allra hans heita, ok í nýgervingum fót axlar, bognauö. Fætr má kalla tré ilja, rista, leista eða þvílíkt, renniflein brautar eða göngu, fets. Má kalla fótinn tré eða stoð þessa. Við skíð ok skúa ok brækr eru fætr kenndir. Á fæti heitir lær, kné, kálfi, bein, leggr, rist, jarki, il, tá. Við þetta allt má fótinn kenna ok kalla hann tré, ok kallat er sigla ok rá fótrinn, ok kenna við þessa hluti.

Mál ok vit

72. Mál heitir ok orð ok orðtak ok orðsnilli, tala, saga, senna, þræta, söngr, galdr, kveðandi, skjal, bifa, hjaldr, hjal, skvál, glaumr, þjarka, gyss, þraft, skálp, hól, skraf, dælska, ljóðæska, hégómi, afgelja. Heitir ok rödd, hljómr, rómr, ómun, þytr, göll, gnýr, glymr, þrymr, rymr, brak, svipr, svipun, gangr.

73. Vit heitir speki, ráð, skilning, minni, ætlun, hyggjandi, tölvísi, langsæi, bragðvísi, orðspeki, skörungskapr. Heitir undirhyggja, vélræði, fláræði, brigðræði.

At yrkja fólgit eða ofljóst

74. Læti er tvennt. Læti heitir rödd, læti heitir æði, ok æði er ok ólund. Reiði er ok tvíkennt. Reiði heitir þat, er maðr er í illum hug, reiði heitir ok fargervi skips eða hross. Far er ok tvíkennt. Fár er reiði, far er skip. Þvílík orðtök hafa menn mjök til þess at yrkja fólgit, ok er þat kallat mjök ofljóst. Lið kalla menn þat á manni, er leggir mætast, lið heitir skip, lið heitir mannfólk, lið er ok hat kallat, er maðr veitir öðrum liðsinni, lið heitir öl. Hlið heitir á garði, ok hlið kalla menn uxa, en hlíð er brekka. Þessar greinir má setja svá í skáldskap, at gera ofljóst, at vant er at skilja, ef aðra skal hafa greinina en áðr þykki til horfa in fyrri vísuorð. Slíkt sama eru ok önnur mörg nöfn, þau er saman eigu heitit margir hlutir.