Skilnaðr Þórs ok Útgarða-Loka

47. En at morgni, þegar dagaði, stendr Þórr upp ok þeir félagar, klæða sik ok eru búnir braut at ganga. Þá kom þar Útgarða-Loki ok lét setja þeim borð. Skorti þá eigi góðan fagnað, mat ok drykk. En er þeir hafa matazt, þá snúast þeir til ferðar.

Útgarða-Loki fylgir þeim út, gengr með þeim braut ór borginni, en at skilnaði þá mælti Útgarða-Loki til Þórs ok spyr, hvernig honum þykkir ferð sín orðin, eða hvárt hann hefir hitt ríkara mann nökkurn en sik.

Þórr segir, at eigi mun hann þat segja, at eigi hafi hann mikla ósæmð farit í þeira viðskiptum. - "en þó veit ek, at þér munuð kalla mik lítinn mann fyrir mér, ok uni ek því illa."

Þá mælti Útgarða-Loki: "Nú skal segja þér it sanna, er þú ert út kominn ór borginni, at ef ek lifi ok megak ráða, þá skaltu aldri oftar í hana koma. Ok þat veit trúa mín, at aldri hefðir þú í hana komit, ef ek hefða vitat áðr, at þú hefðir svá mikinn kraft með þér ok þú hafðir svá nær haft oss mikilli ófæru.  En sjónhverfingar hef ek gert þér, svá at fyrsta sinn á skóginum kom ek til fundar við yðr, ok þá er þú skyldir leysa nestbaggann, þá hafðak bundit hann með grésjárni, en þú fannt eigi, hvar upp skyldi lúka. En því næst laust þú mik með hamrinum þrjú högg, ok var hið fyrsta minnst ok var þó svá mikit, at mér mundi endast til bana, ef á hefði komit.

En þar er þú sátt hjá höll minni setberg ok þar sáttu ofan í þrjá dali ferskeytta ok einn djúpastan, þar váru hamarspor þín. Setberginu brá ek fyrir höggin, en eigi sást þú þat. Svá var ok of leikana, er þér þreyttuð við hirðmenn mína, þá var þat it fyrsta er, Loki gerði. Hann var mjök soltinn ok át títt, en sá er Logi hét, þat var villieldr, ok brenndi hann eigi seinna trogið en slátrit. En er Þjálfi þreytti rásina við þann, er Hugi hét, þat var hugr minn, ok var Þjálfa eigi vænt at þreyta skjótfæri við hann.  En er þú drakkt af horninu ok þótti þér seint líða, en þat veit trúa mín, at þá var þat undr, er ek mynda eigi trúa, at vera mætti. Annarr endir hornsins var úti í hafi, en þat sáttu eigi, en nú er þú kemr til sjávarins, þá muntu sjá mega, hvern þurrð þú hefir drukkit á sænum.Þat eru nú fjörur kallaðar."

Ok enn mælti hann: "Eigi þótti mér hitt minna vera vert, er þú lyftir upp kettinum, ok er þér satt at segja, þá hræddust allir þeir, er sá, er þú lyftir af jörðu einum fætinum. En sá köttr var eigi sem þér sýndist. Þat var Miðgarðsormr, er liggr um öll lönd, ok vannst honum varliga lengð til, at jörðina tæki sporðr ok höfuð, svá langt seildist þú upp, at skammt var þá til himins.  En hitt var ok mikit undr um fangit, er þú stótt svá lengi við ok fellt eigi meir en á kné öðrum fæti, er þú fékkst við Elli, fyrir því at engi hefir sá orðit ok engi mun verða, ef svá gamall verðr, at elli bíðr, at eigi komi ellin öllum til falls.  Ok er nú þat satt at segja, at vér munum skiljast, ok mun þá betr hvárratveggju handar, at þér komit eigi oftar mik at hitta. Ek mun enn annat sinn verja borg mína með þvílíkum vélum eða öðrum, svá at ekki vald munuð þér á mér fá."

En er Þórr heyrði þessa tölu, greip hann til hamarsins ok bregðr á loft, en er hann skal fram reiða, þá sér hann þar hvergi Útgarða-Loka. Ok þá snýst hann aftr til borgarinnar ok ætlast þá fyrir at brjóta borgina. Þá sér hann þar völlu víða ok fagra, en enga borg. Snýst hann þá aftr ok ferr leið sína, til þess er hann kom aftr í Þrúðvanga. En þat er satt at segja, at þá hafi hann ráðit fyrir sér at leita til, ef saman mætti bera fundi þeira Miðgarðsorms, sem síðar varð. Nú ætla ek engan kunna þér sannara at segja frá þessari ferð Þórs."

Þórr reri á sæ með Hrymi

48. Þá mælti Gangleri: "Allmikill er fyrir sér Útgarða-Loki, en með vélum ok fjölkynngi ferr hann mjök., en þat má sjá, at hann er mikill fyrir sér, at hann átti hirðmenn þá, er mikinn mátt hafa, eða hvárt hefir Þórr þessa hefnt?"

Hárr svarar: "Eigi er þat ókunnigt, þótt eigi sé fræðimenn, at Þórr leiðrétti þessa ferðina, er nú var frá sagt, ok dvalðist ekki lengi heima, áðr en hann bjóst svá skyndiliga til ferðarinnar, at hann hafði eigi reið ok eigi hafrana ok ekki föruneyti. Gekk hann út of Miðgarð svá sem ungr drengr ok kom einn aftan at kveldi til jötuns nökkurs. Sá er Hymir nefndr. Þórr dvalðist þar at gistingu of nóttina.

En í dagan stóð Hymir upp ok klæddist ok bjóst at róa á sæ til fiskjar, en Þórr spratt upp ok varð skjótt búinn ok bað, at Hymir skyldi hann láta róa á sæ með sér, en Hymir segir, at lítil liðsemd myndi at honum vera, er hann var lítill ok ungmenni eitt - "ok mun þik kala, ef ek sit svá lengi ok útarliga sem ek em vanur."

En Þórr sagði, at hann myndi róa mega fyrir því langt frá landi, at eigi var víst, hvárt hann myndi fyrr beiðast at róa útan, ok reiddist Þórr jötninum svá, at þá var búit, at hann myndi þegar láta hamarinn skjalla honum, en hann lét þat við berast, því at hann hugðist þá at reyna afl sitt í öðrum stað.  Hann spurði Hymi hvat, þeir skyldu hafa at beitum, en Hymir bað hann fá sér sjálfan beitur.

Þá snerist Þórr á braut þangat, er hann sá öxnaflokk nökkurn, er Hymir átti. Hann tók inn mesta uxann, er Himinhrjóðr hét, ok sleit af höfuðit ok fór með til sjávar. Hafði þá Hymir út skotit nökkvanum. Þórr gekk á skipit ok settist í austrrúm, tók tvær árar ok reri, ok þótti Hymi skriðr verða af róðri hans.  Hymir reri í hálsinum fram ok, sóttist skjótt róðrinn. Sagði þá Hymir, at þeir váru komnir á þær vastir, er hann var vanr at sitja ok draga flata fiska, en Þórr kveðst vilja róa miklu lengra, ok tóku þeir enn snertiróðr. Sagði Hymir þá, at þeir váru komnir svá langt út, at hætt var at sitja útar fyrir Miðgarðsormi., en Þórr kveðst myndu róa enn um hríð, ok svá gerði hann, en Hymir var þá allókátr.

En þá er Þórr lagði upp árarnar, greiddi hann til vað heldr sterkjan, ok eigi var öngullinn minni eða óramligri. Þar lét Þórr koma á öngulinn uxahöfuðit ok kastaði fyrir borð, ok fór öngullinn til grunns, ok er þér svá þat at segja, at engu ginnti þá Þórr miðr Miðgarðsorm en Útgarða-Loki hafði spottat Þór, þá er hann hóf orminn upp á hendi sér. 

Miðgarðsormr gein yfir uxahöfuðið, en öngullinn vó í góminn orminum. En er ormrinn kenndi þess, brá hann við svá hart, at báðir hnefar Þórs skullu út at borðinu. Þá varð Þórr reiðr ok færðist í ásmegin, spyrnði við fast, svá at hann hljóp báðum fótum gegnum skipit ok spyrnði við grunni, dró þá orminn upp at borði. En þat má segja, at engi hefir sá sét allógurligar sjónir, er eigi mátti þat sjá, er Þórr hvessti augun á orminn, en ormrinn starði neðan í mót ok blés eitrinu.  Þá er sagt, at jötunninn Hymir gerðist litverpr, fölnaði ok hræddist, er hann sá orminn ok þat er særinn féll út ok inn of nökkvann. Ok í því bili, er Þórr greip hamarinn ok færði á loft, þá fálmaði jötunninn til agnsaxinu ok hjó vað Þórs af borði, en ormrinn sökkðist í sæinn. En Þórr kastaði hamrinum eftir honum, ok segja menn, at hann lysti af honum höfuðið við hrönnunum, en ek hygg hitt vera þér satt at segja, at Miðgarðsormr lifir enn ok liggr í umsjá. En Þór reiddi til hnefann ok setr við eyra Hymi, svá at hann steypðist fyrir borð, ok sér í iljar honum, en Þórr óð til lands."

Dauði Baldrs ins góða

49. Þá mælti Gangleri: "Hafa nökkur meiri tíðendi orðit með ásunum? Allmikit þrekvirki vann Þórr í þessari ferð."

Hárr svarar: "Vera mun at segja frá þeim tíðendum, er meira þótti vert ásunum. En þat er upphaf þeirarr sögu, at Baldr inn góða dreymði drauma stóra ok hættliga um líf sitt.

En er hann sagði ásunum draumana, þá báru þeir saman ráð sín, ok var þat gert at beiða griða Baldri fyrir allskonar háska, ok Frigg tók svardaga til þess, at eira skyldu Baldri eldr ok vatn, járn ok alls konar málmr, steinar, jörðin, viðirnir, sóttirnar, dýrin, fuglarnir, eitrit, ormarnir.

En er þetta var gert ok vitat, þá var þat skemmtun Baldrs ok ásanna, at hann skyldi standa upp á þingum, en allir aðrir skyldu sumir skjóta á hann, sumir höggva til, sumir berja grjóti, en hvat sem at var gert, sakaði hann ekki, ok þótti þetta öllum mikill frami.

En er þetta sá Loki Laufeyjarson, þá líkaði honum illa, er Baldr sakaði ekki. Hann gekk til Fensalar til Friggjar ok brá sér í konu líki. Þá spyrr Frigg, ef sú kona vissi hvat, æsir höfðust at á þinginu. Hon sagði, at allir skutu at Baldri ok þat, at hann sakaði ekki.

Þá mælti Frigg: "Eigi munu vápn eða viðir granda Baldri. Eiða hefi ek þegit af öllum þeim."

Þá spyr konan: "Hafa allir hlutir eiða unnit at eira Baldri?"

Þá svarar Frigg: "Vex viðarteinungr einn fyrir vestan Valhöll. Sá er mistilteinn kallaðr. Sá þótti mér ungr at krefja eiðsins."

Því næst hvarf konan á braut, en Loki tók mistiltein ok sleit upp ok gekk til þings. En Höðr stóð útarliga í mannhringnum, því at hann var blindr.

Þá mælti Loki við hann: "Hví skýtr þú ekki at Baldri?"

Hann svarar: "Því, at ek sé eigi, hvar Baldr er, ok þat annat, at ek em vápnlauss."

Þá mælti Loki: "Gerðu þó í líking annarra manna ok veit Baldri sæmð sem aðrir menn. Ek mun vísa þér til, hvar hann stendr. Skjót at honum vendi þessum."

Höðr tók mistiltein ok skaut at Baldri at tilvísun Loka. Flaug skotið í gegnum Baldr, ok féll hann dauðr til jarðar, ok hefir þat mest óhapp verit unnit með goðum ok mönnum.

Þá er Baldr var fallinn, þá féllust öllum ásum orðtök ok svá hendr at taka til hans, ok sá hverr til annars, ok váru allir með einum hug til þess, er unnit hafði verkit, en engi mátti hefna. Þar var svá mikill griðastaðr.  En þá er æsirnir freistuðu at mæla, þá var hitt þó fyrr, at grátrinn kom upp, svá at engi mátti öðrum segja með orðunum frá sínum harmi. En Óðinn bar þeim mun verst þenna skaða sem hann kunni mesta skyn, hversu mikil aftaka ok missa ásunum var í fráfalli Baldrs.

En er goðin vitkuðust, þá mælti Frigg ok spurði, hverr sá væri með ásum, er eignast vildi allar ástir hennar ok hylli ok vili hann ríða á helveg ok freista, ef hann fái fundit Baldr, ok bjóða Helju útlausn, ef hon vill láta fara Baldr heim í Ásgarð. En sá er nefndr Hermóðr inn hvati, sonr Óðins, er til þeirar farar varð. Þá var tekinn Sleipnir, hestr Óðins, ok leiddur fram, ok steig Hermóður á þann hest ok hleypði braut.

En æsirnir tóku lík Baldrs ok fluttu til sævar. Hringhorni hét skip Baldrs. Hann var allra skipa mestr. Hann vildu goðin fram setja ok gera þar á bálför Baldrs, en skipit gekk hvergi fram. Þá var sent í Jötunheima eftir gýgi þeiri, er Hyrrokkin hét.

En er hon kom ok reið vargi ok hafði höggorm at taumum, þá hljóp hon af hestinum, en Óðinn kallaði til berserki fjóra at gæta hestsins, ok fengu þeir eigi haldit, nema þeir felldi hann. Þá gekk Hyrrokkin á framstafn nökkvans ok hratt fram í fyrsta viðbragði, svá at eldr hraut ór hlunnunum ok lönd öll skulfu. Þá varð Þórr reiðr ok greip hamarinn ok myndi þá brjóta höfuð hennar, áðr en goðin öll báðu henni friðar.  Þá var borið út á skipit lík Baldrs, ok er þat sá kona hans, Nanna Nepsdóttir, þá sprakk hon af harmi ok dó. Var hon borin á bálið ok slegið í eldi. Þá stóð Þórr at ok vígði bálit með Mjöllni. En fyrir fótum honum rann dvergr nökkur, sá er Litr nefndr, en Þórr spyrnði fæti sínum á hann ok hratt honum í eldinn, ok brann hann. En þessa brennu sótti margs konar þjóð, fyrst at segja frá Óðni, at með honum fór Frigg ok valkyrjur ok hrafnar hans, en Freyr ók í kerru með gelti þeim, er Gullinbursti heitir eða Slíðrugtanni, en Heimdallr reið hesti þeim, er Gulltoppr heitir, en Freyja ók köttum sínum. Þar kom ok mikit fólk hrímþursa ok bergrisar. Óðinn lagði á bálit gullhring þann, er Draupnir heitir. Honum fylgði sú náttúra, at ina níundu hverja nótt drupu af honum átta gullhringar jafnhöfgir. Hestr Baldrs var leiddur á bálit með öllu reiði.

En þat er at segja frá Hermóði, at hann reið níu nætr dökkva dala ok djúpa, svá at hann sá ekki, fyrr en hann kom til árinnar Gjallar ok reið á Gjallarbrúna. Hon var þökð lýsigulli.

Móðguðr er nefnd mær sú, er gætir brúarinnar. Hon spurði hann at nafni eða at ætt ok sagði, at inn fyrra dag riðu um brúna fimm fylki dauðra manna - "en eigi dynr brúin minnr undir einum þér, ok eigi hefir þú lit dauðra manna.

Hví ríðr þú hér á helveg?"

Hann svarar, at  -"ek skal ríða til Heljar at leita Baldrs, eða hvárt hefir þú nakkvat sét Baldr á helvegi?"

En hon sagði, at Baldr hafði þar riðit um Gjallarbrú, "en niðr ok norðr liggr helvegr."

Þá reið Hermóðr, þar til er hann kom at helgrindum. Þá sté hann af hestinum ok gyrði hann fast, steig upp ok keyrði hann sporum, en hestrinn hljóp svá hart ok yfir grindina, at hann kom hvergi nær. Þá reið Hermóðr heim til hallarinnar ok steig af hesti, gekk inn í höllina, sá þar sitja í öndugi, Baldr bróður sinn, ok dvalðist Hermóðr þar um nóttina. En at morgni þá beiddist Hermóðr af Helju, at Baldr skyldi ríða heim með honum, ok sagði, hversu mikill grátr var með ásum.

En Hel sagði, at þat skyldi svá reyna, hvárt Baldr var svá ástsæll sem sagt er, -"Ok ef allir hlutir í heiminum, kykvir ok dauðir, gráta hann, þá skal hann fara til ása aftr, en haldast með Helju, ef nakkvarr mælir við eða vill eigi gráta."

Þá stóð Hermóður upp, en Baldr leiddi hann út ór höllinni ok tók hringinn Draupni ok sendi Óðni til minja, en Nanna sendi Frigg rifti ok enn fleiri gjafar. Fullu fingrgull. Þá reið Hermóðr aftr leið sína ok kom í Ásgarð ok sagði öll tíðendi, þau er hann hafði séð ok heyrt.  Því næst sendu æsir um allan heim erendreka at biðja, at Baldr væri grátinn ór helju, en allir gerðu þat, mennirnir ok kykvendin ok jörðin ok steinarnir ok tré ok allr málmr, svá sem þú munt sét hafa, at þessir hlutir gráta þá, er þeir koma ór frosti ok í hita.

Þá er sendimenn fóru heim ok höfðu vel rekit sín erendi, finna þeir í helli nökkurum, hvar gýgr sat. Hon nefndist Þökk. Þeir biðja hana gráta Baldr ór Helju. Hon segir:

"Þökk mun gráta
þurrum tárum
Baldrs bálfarar;
kyks né dauðs
nautk-a ek Karls sonar,
haldi Hel því, er hefir."

En þess geta menn, at þar hafi verit Loki Laufeyjarson, er flest hefir illt gert með ásum."

Loki bundin

50. Þá mælti Gangleri: "Allmiklu kom Loki á leið, er hann olli fyrst því, er Baldr var veginn, ok svá því, er hann varð eigi leystr frá helju. Eða hvárt varð honum þessa nakkvat hefnt?"

Hárr segir: "Goldit var honum þetta, svá at hann mun lengi kennast. Þá er goðin váru orðin honum svá reið sem ván var, hljóp hann á braut ok fal sik á fjalli nökkuru, gerði þar hús ok fjórar dyrr, at hann mátti sjá ór húsinu í allar ættir, en oft um daga, brá hann sér í laxlíki ok falst þá þar, sem heitir Fránangrsfoss. Þá hugsaði hann fyrir sér hverja, vél æsir mundu til finna at taka hann í forsinum. En er hann sat í húsinu, tók hann língarn ok reið á ræksna, svá sem net er síðan gert, en eldr brann fyrir honum.

Þá sá hann, at æsir áttu skammt til hans, ok hafði Óðinn sét ór Hliðskjálfinni, hvar hann var. Hann hljóp þegar upp ok út í ána, en kastaði netinu fram á eldinn. 

En er æsir koma til hússins, þá gekk sá fyrst inn, er allra var vitrastr, er Kvasir heitir, ok er hann sá á eldinum fölskvann, er netit hafði brunnit, þá skilði hann, at þat myndi vél vera til at taka fiska, ok sagði ásunum. Því næst tóku þeir ok gerðu sér net eftir því, sem þeir sá á fölskvanum, at Loki hafði gert. Ok er búit var netit, þá fara æsir til árinnar ok kasta neti í forsinn. Hélt Þórr öðrum netshálsi, en öðrum héldu allir æsir ok drógu netit, en Loki fór fyrir ok leggst niðr í milli steina tveggja. Drógu þeir netið yfir hann ok kenndu, at kykt var fyrir, ok fara í annat sinn upp til forsins ok kasta út netinu ok binda við svá þungt, at eigi skyli undir mega fara. Ferr þá Loki fyrir netinu. En er hann sér, at skammt var til sævar þá hleypr hann upp yfir þinulinn ok rennir upp í forsinn.  Nú sá æsirnir, hvar hann fór, fara enn upp til forsins ok skipta liðinu í tvá staði, en Þórr veðr eftir miðri ánni, ok fara svá út til sævar. En er Loki sér tvá kosti, var þat lífsháski at hlaupa á sæinn, en hinn var annarr at hlaupa enn yfir netit, ok þat gerði hann, hljóp sem snarast yfir netþinulinn. Þórr greip eftir honum ok tók um hann, ok renndi hann í hendi honum, svá at staðar nam höndin við sporðinn, ok er fyrir þá sök laxinn aftrmjór.

Nú var Loki tekinn griðalauss ok farit með hann í helli nökkurn.

Þá tóku þeir þrjár hellur ok settu á egg ok lustu rauf á hellunni hverri. Þá váru teknir synir Loka, Váli ok Nari eða Narfi. Brugðu æsir Vála í vargs líki ok reif hann í sundr Narfa, bróður sinn. Þá tóku æsir þarma hans ok bundu Loka með yfir þá þrjá eggsteina. Stendr einn undir herðum, annarr undir lendum, þriði undir knésbótum, ok urðu þau bönd at járni. Þá tók Skaði eiturorm ok festi upp yfir hann, svá at eitrit skyldi drjúpa ór orminum í andlit honum, en Sigyn, kona hans, stendr hjá honum ok heldr mundlaug undir eitrdropa. En þá er full er mundlaugin, þá gengr hon ok slær út eitrinu, en meðan drýpr eitrit í andlit honum. Þá kippist hann svá hart við, at jörð öll skelfr. Þat kallið þér landskjálfta. Þar liggr hann í böndum til ragnarökrs."