GYLFAGINNING

Frá Gylfa konungi ok Gefjuni

1. Gylfi konungr réð þar löndum er nú heitir Svíðþjóð. Frá honum er þat sagt at hann gaf einni farandi konu at launum skemmtunar sinnar eitt plógsland í ríki sínu þat er fjórir öxn drægi upp dag ok nótt. En sú kona var ein af ása ætt, hon er nefnd Gefjun. Hon tók fjóra öxn norðan ór Jötunheimum, en þat váru synir jötuns nökkurs ok hennar, ok setti þá fyrir plóg, en plógrinn gekk svá breitt ok djúpt at upp leysti landit, ok drógu öxnirnir þat land út á hafit ok vestr ok námu staðar í sundi nökkuru. Þar setti Gefjun landit ok gaf nafn ok kallaði Selund. Ok þar sem landit hafði upp gengit var þar eftir vatn. Þat er nú Lögrinn kallaðr í Svíþjóð, ok liggja svá víkr í Leginum sem nes í Selundi. Svá segir Bragi skáld gamli:

Gefjun dró frá Gylfa
glöð djúpröðul óðla,
svá at af rennirauknum
rauk, Danmarkar auka.
Báru öxn ok átta
ennitungl þars gengu
fyrir vineyjar víðri
valrauf, fjögur höfuð.

Gylfi kom til Ásgarðs

2. Gylfi konungr var maðr vitr ok fjölkunnigr. Hann undraðist þat mjök, er ásafólk var svá kunnigt, at allir hlutir gengu at vilja þeira. Þat hugsaði hann, hvárt þat myndi vera af eðli sjálfra þeira eða myndi því valda goðmögn þau, er þeir blótuðu. Hann byrjaði ferð sína til Ásgarðs ok fór með leynð ok brá á sik gamals manns líki ok dulðist svá. En æsir váru því vísari, at þeir höfðu spádóm, ok sá þeir ferð hans, fyrr en hann kom, ok gerðu í móti honum sjónhverfingar. Ok er hann kom inn í borgina, þá sá hann þar háva höll, svá at varla mátti hann sjá yfir hana. Þak hennar var lagt gylldum skjöldum svá sem spánþak. Svá segir Þjóðólfr inn hvinverski, at Valhöll var skjöldum þökð:

Á baki létu blíkja,
barðir váru grjóti,
Sváfnis salnæfrar
seggir hyggjandi.

Gylfi sá mann í hallardurum, ok lék at handsöxum ok hafði sjau senn á lofti. Sá spurði hann fyrr at nafni. Hann nefndist Gangleri ok kominn af refilstigum ok beiddist at sækja til náttstaðar ok spurði, hverr höllina átti.

Hann svarar, at þat var konungr þeira, --"en fylgja má ek þér at sjá hann. Skaltu þá sjálfr spyrja hann nafns," -- ok snerist sá maðr fyrir honum inn í höllina, en hann gekk eftir, ok þegar laukst hurðin á hæla honum.

Þar sá hann mörg gólf ok margt fólk, sumt með leikum, sumir drukku, sumir með vápnum ok börðust. Þá litaðist hann umb ok þótti margir hlutir ótrúligir, þeir er hann sá. Þá mælti hann:

Gáttir allar
áðr gangi fram
um skyggnask skyli,
því at óvíst er at vita
hvar óvinir sitja
á fleti fyrir.

Hann sá þrjú hásæti ok hvert upp frá öðru, ok sátu þrír menn sinn í hverju. Þá spurði hann, hvert nafn höfðingja þeira væri.

Sá svarar er hann leiddi inn at sá er í inu neðsta hásæti sat, var konungr --"ok heitir Hárr, en þar næst sá er heitir Jafnhárr, en sá ofast, er Þriði heitir." Þá spyr Hárr komandann, hvárt fleira er erendi hans, en heimill er matr ok drykkr honum sem öllum þar í Háva höll. Hann segir, at fyrst vill hann spyrja ef nokkurr er fróðr maðr inni. Hárr segir, at hann komi eigi heill út nema hann sé fróðari, --

"ok stattu fram
meðan þú fregn;
sitja skal sá, er segir."

Um Alföðr, æðstan goða

3. Gangleri hóf svá mál sitt: "Hverr er æðstr eða elstr allra goða?"

Hárr segir: "Sá heitir Alföðr at váru máli, en í Ásgarði inum forna átti hann tólf nöfn. Eitt er Alföðr, annat er Herran eða Herjan, þriðja er Nikarr eða Hnikarr, fjórða er Nikuðr eða Hnikuðr, fimmta Fjölnir, sétta Óski, sjaunda Ómi, átta Bifliði eða Biflindi, níunda Sviðurr, tíunda Sviðrir, ellifta Viðrir, tólfta Jálg eða Jálkr."

Þá spyrr Gangleri: "Hvar er sá guð, eða hvat má hann, eða hvat hefir hann unnit framaverka?"

Hárr segir: "Lifir hann of allar aldir ok stjórnar öllu ríki sínu ok ræðr öllum hlutum, stórum ok smám."

Þá mælir Jafnhárr: "Hann smíðaði himin ok jörð ok loftin ok alla eign þeira."

Þá mælti Þriði: "Hitt er þó mest, er hann gerði manninn ok gaf honum önd þá, er lifa skal ok aldri týnast, þótt líkaminn fúni at moldu eða brenni at ösku, ok skulu allir menn lifa, þeir er rétt eru siðaðir, ok vera með honum sjálfum þar sem heitir Gimlé eða Vingólf, en vándir menn fara til Heljar ok þaðan í Niflhel.  Þat er niðr í inn níunda heim."

Þá mælti Gangleri: "Hvat hafðist hann áðr at en himinn ok jörð væri ger?"

Þá svarar Hárr: "Þá var hann með hrímþursum."

Frá Niflheimi ok Múspelli.

Gangleri mælti: "Hvat var upphaf eða hversu hófst eða hvat var áðr?"

Hárr svarar: "Svá sem segir í Völuspá:

Ár var alda
þat er ekki var,
var-a sandr né sær
né svalar unnir;
jörð fannsk eigi
né upphiminn,
gap var Ginnunga,
en gras ekki."

Þá mælti Jafnhárr: "Fyrr var þat mörgum öldum en jörð var sköpuð er Niflheimr var gerr, ok í honum miðjum liggr bruðr sá, er Hvergelmir heitir, ok þaðan af falla þær ár, er svá heita: Svöl, Gunnþrá, Fjörm, Fimbulþul, Slíðr ok Hríð, Sylgr ok Ylgr, Víð, Leiftr. Gjöll er næst Helgrindum."

Þá mælti Þriði: "Fyrst var þó sá heimr í suðrhálfu, er Múspell heitir. Hann er ljóss ok heitr, sú átt er logandi ok brennandi.  Er hann ok ófærr þeim, er þar eru útlendir ok eigi eigu þar óðul. Sá er Surtr nefndr, er þar sitr á landsenda til landvarnar. Hann hefir loganda sverð ok í enda veraldar mun hann fara ok herja ok sigra öll goðin ok brenna allan heim með eldi. Svá segir í Völuspá:

Surtr ferr sunnan
með sviga lævi,
skínn af sverði
sól valtíva;
grjótbjörg gnata,
en gífr rata,
troða halir helveg,
en himinn klofnar."

Upphaf Ymis ok hrímþursa

5. Gangleri mælti: "Hversu skipaðist, áðr en ættirnar yrði eða aukaðist mannfólkit?"

Þá mælti Hárr: "Ár þær, er kallaðar eru Élivágar, þá er þær váru svá langt komnar frá uppsprettum, at eitrkvika sú, er þar fylgði, harðnaði svá sem sindr þat, er renn ór eldinum, þá varð þat íss. Ok þá er sá íss gaf staðar ok rann eigi, þá hélði yfir þannig, en úr þat, er af stóð eitrinu, fraus at hrími, ok jók hrímit hvert yfir annat allt í Ginnungagap."

Þá mælti Jafnhárr: "Ginnungagap, þat er vissi til norðrættar, fylltist með þunga ok höfugleik íss ok hríms ok inn í frá úr ok gustr, en inn syðri hlutr Ginnungagaps léttist mót gneistum ok síum þeim, er flugu ór Múspellsheimi."

Þá mælti Þriði: "Svá sem kalt stóð af Niflheimi ok allir hlutir grimmir, svá var allt þat, er vissi námunda Múspelli, heitt ok ljóst, en Ginnungagap var svá hlætt sem loft vindlaust. Ok þá er mættist hrímin ok blær hitans, svá at bráðnaði ok draup, ok af þeim kvikudropum kviknaði með krafti þess, er til sendi hitann, ok varð manns líkandi, ok var sá nefndr Ymir, en hrímþursar kalla hann Aurgelmi, ok eru þaðan komnar ættir hrímþursa, svá sem segir í Völuspá inni skömmu:

Eru völur allar
frá Viðolfi,
vitkar allir
frá Vilmeiði,
en seiðberendr
frá Svarthöfða,
jötnar allir
frá Ymi komnir.

En hér segir svá Vafþrúðnir jötunn:

Ór Élivágum
stukku eitrdropar
ok óx, unz ór varð jötunn;
þar órar ættir
kómu allar saman;
því er þat æ allt til atalt."

Þá mælti Gangleri: "Hvernig óxu ættir þaðan eða skapaðist svá, at fleiri menn urðu?, eða trúir þú þann guð, er nú sagðir þú frá?"

Þá svarar Hárr: "Fyr engan mun játum vér hann guð. Hann er illr ok allir hans ættmenn.  Þá köllum vér hrímþursa. En svá er sagt, at þá er hann svaf, fekk hann sveita. Þá óx undir vinstri hendi honum maðr ok kona, ok annarr fótr hans gat son við öðrum, en þaðan af kómu ættir. Þat eru hrímþursar. Inn gamli hrímþurs, hann köllum vér Ymi."

Frá Auðhumlu ok upphafi Óðins

6. Þá mælti Gangleri: "Hvar byggði Ymir, eða við hvat lifði hann?"

Hárr svarar: "Næst var þat þá er hrímit draup, at þar varð af kýr sú, er Auðhumla hét, en fjórar mjólkár runnu ór spenum hennar, ok fæddi hon Ymi."

Þá mælti Gangleri: "Við hvat fæddist kýrin?"

Hárr svarar:

"Hon sleikði hrímsteinana, er saltir váru, ok inn fyrsta dag, er hon sleikði steinana, kom ór steininum at kveldi manns hár, annan dag manns höfuð, þriðja dag var þar allr maðr. Sá er nefndr Búri. Hann var fagr álitum, mikill ok máttugr. Hann gat son þann, er Borr hét, hann fekk þeirar konu er Bestla hét, dóttir Bölþorns jötuns, ok fengu þau þrjá sonu. Hét einn Óðinn, annarr Vili, þriði Vé, ok þat er mín trúa, at sá Óðinn ok hans bræðr munu vera stýrandi himins ok jarðar. Þat ætlum vér, at hann myni svá heita. Svá heitir sá maðr, er vér vitum mestan ok ágæztan, ok vel meguð þér hann láta svá heita."

Dráp Ymis ok frá Bergelmi

7. Þá mælti Gangleri: "Hvat varð þá um þeira sætt, eða hvárir váru ríkari?"

Þá svarar Hárr: "Synir Bors drápu Ymi jötun, en er hann féll, þá hljóp svá mikit blóð ór sárum hans, at með því drekkðu þeir allri ætt hrímþursa, nema einn komst undan með sínu hýski. Hann kalla jötnar Bergelmi. Hann fór upp á lúðr sinn ok kona hans ok helzt þar, ok eru af þeim komnar hrímþursa ættir, svá sem hér segir:

Örófi vetra
áðr væri jörð of sköpuð,
þá var Bergelmir borinn;
þat ek fyrst of man,
er sá inn fróði jötunn
á var lúðr of lagiðr."

Borssynir skópu jörð ok himinn

8. Þá segir Gangleri: "Hvat höfðust þá at Bors synir, ef þú trúir at þeir sé goð?"

Hárr segir: "Eigi er þar lítit af at segja. Þeir tóku Ymi ok fluttu í mitt Ginnungagap ok gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn ok vötnin. Jörðin var ger af holdinu, en björgin af beinunum. Grjót ok urðir gerðu þeir af tönnum ok jöxlum ok af þeim beinum, er brotin váru."

Þá mælti Jafnhárr: "Af því blóði, er ór sárum rann ok laust fór, þar af gerðu þeir sjá, þann er þeir gerðu ok festu saman jörðina ok lögðu þann sjá í hring útan um hana, ok mun þat flestum manni ófæra þykkja at komast þar yfir."

Þá mælti Þriði: "Tóku þeir ok haus hans ok gerðu þar af himin ok settu hann upp yfir jörðina með fjórum skautum, ok undir hvert horn settu þeir dverg. Þeir heita svá: Austri, Vestri, Norðri, Suðri. Þá tóku þeir síur ok gneista þá, er lausir fóru ok kastat hafði ór Múspellsheimi, ok settu á mitt Ginnungap á himin bæði ofan ok neðan til at lýsa himin ok jörð. Þeir gáfu staðar öllum eldingum, sumum á himni, sumar fóru lausar undir himni, ok settu þó þeim stað ok skipuðu göngu þeim. Svá er sagt í fornum vísindum, at þaðan af váru dægr greind ok áratal.

Svá sem segir í Völuspá:

Sól þat né vissi,
hvar hon sali átti,
máni þat né vissi,
hvat hann megins átti,
stjörnur þat né vissu,
hvar þær staði áttu.
Svá var áðr en þetta væri of jörð."

Þá mælti Gangleri: "Þetta eru mikil tíðendi, er nú heyri ek. Furðumikil smíð er þat ok hagliga ger. Hvernig var jörðin háttuð?"

Þá svarar Hárr: "Hon er kringlótt útan, ok þar útan um liggr inn djúpi sjár, ok með þeiri sjávarströndu gáfu þeir lönd til byggðar jötna ættum. En fyrir innan á jörðunni gerðu þeir borg umhverfis heim fyrir ófriði jötna, en til þeirar borgar höfðu þeir brár Ymis jötuns ok kölluðu þá borg Miðgarð. Þeir tóku ok heila hans ok köstuðu í loft ok gerðu af skýin, svá sem hér segir:

Ór Ymis holdi
var jörð of sköpuð,
en ór sveita sær,
björg ór beinum,
baðmr ór hári,
en ór hausi himinn.
En ór hans brám
gerðu blíð regin
Miðgarð manna sonum,
en ór hans heila
váru þau in harðmóðgu
ský öll af sköpuð."