Sacred Texts Hinduism Index Book 1 Index Previous Next
|
1
atha saṃvatsare pūrṇe tasmin prāpte turaṅgame sarayvāś cottare tīre rājño yajño 'bhyavartata 2 ṛṣyaśṛṅgaṃ puraskṛtya karma cakrur dvijarṣabhāḥ aśvamedhe mahāyajñe rājño 'sya sumahātmanaḥ 3 karma kurvanti vidhivad yājakā vedapāragāḥ yathāvidhi yathānyāyaṃ parikrāmanti śāstrataḥ 4 pravargyaṃ śāstrataḥ kṛtvā tathaivopasadaṃ dvijāḥ cakruś ca vidhivat sarvam adhikaṃ karma śāstrataḥ 5 abhipūjya tato hṛṣṭāḥ sarve cakrur yathāvidhi prātaḥsavanapūrvāṇi karmāṇi munipuṃgavāḥ 6 na cāhutam abhūt tatra skhalitaṃ vāpi kiṃ cana dṛśyate brahmavat sarvaṃ kṣemayuktaṃ hi cakrire 7 na teṣv ahaḥsu śrānto vā kṣudhito vāpi dṛśyate nāvidvān brāhmaṇas tatra nāśatānucaras tathā 8 brāhmaṇā bhuñjate nityaṃ nāthavantaś ca bhuñjate tāpasā bhujate cāpi śramaṇā bhuñjate tathā 9 vṛddhāś ca vyādhitāś caiva striyo bālās tathaiva ca aniśaṃ bhuñjamānānāṃ na tṛptir upalabhyate 10 dīyatāṃ dīyatām annaṃ vāsāṃsi vividhāni ca iti saṃcoditās tatra tathā cakrur anekaśaḥ 11 annakūṭāś ca bahavo dṛśyante parvatopamāḥ divase divase tatra siddhasya vidhivat tadā 12 annaṃ hi vidhivat svādu praśaṃsanti dvijarṣabhāḥ aho tṛptāḥ sma bhadraṃ te iti śuśrāva rāghavaḥ 13 svalaṃkṛtāś ca puruṣā brāhmaṇān paryaveṣayan upāsate ca tān anye sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ 14 karmāntare tadā viprā hetuvādān bahūn api prāhuḥ suvāgmino dhīrāḥ parasparajigīṣayā 15 divase divase tatra saṃstare kuśalā dvijāḥ sarvakarmāṇi cakrus te yathāśāstraṃ pracoditāḥ 16 nāṣaḍaṅgavid atrāsīn nāvrato nābahuśrutaḥ sadasyas tasya vai rājño nāvādakuśalo dvijaḥ 17 prāpte yūpocchraye tasmin ṣaḍ bailvāḥ khādirās tathā tāvanto bilvasahitāḥ parṇinaś ca tathāpare 18 śleṣmātakamayo diṣṭo devadārumayas tathā dvāv eva tatra vihitau bāhuvyastaparigrahau 19 kāritāḥ sarva evaite śāstrajñair yajñakovidaiḥ śobhārthaṃ tasya yajñasya kāñcanālaṃkṛtā bhavan 20 vinyastā vidhivat sarve śilpibhiḥ sukṛtā dṛḍhāḥ aṣṭāśrayaḥ sarva eva ślakṣṇarūpasamanvitāḥ 21 ācchāditās te vāsobhiḥ puṣpair gandhaiś ca bhūṣitāḥ saptarṣayo dīptimanto virājante yathā divi 22 iṣṭakāś ca yathānyāyaṃ kāritāś ca pramāṇataḥ cito 'gnir brāhmaṇais tatra kuśalaiḥ śulbakarmaṇi sa cityo rājasiṃhasya saṃcitaḥ kuśalair dvijaiḥ 23 garuḍo rukmapakṣo vai triguṇo 'ṣṭādaśātmakaḥ niyuktās tatra paśavas tat tad uddiśya daivatam 24 uragāḥ pakṣiṇaś caiva yathāśāstraṃ pracoditāḥ śāmitre tu hayas tatra tathā jala carāś ca ye 25 ṛtvigbhiḥ sarvam evaitan niyuktaṃ śāstratas tadā paśūnāṃ triśataṃ tatra yūpeṣu niyataṃ tadā aśvaratnottamaṃ tasya rājño daśarathasya ha 26 kausalyā taṃ hayaṃ tatra paricarya samantataḥ kṛpāṇair viśaśāsainaṃ tribhiḥ paramayā mudā 27 patatriṇā tadā sārdhaṃ susthitena ca cetasā avasad rajanīm ekāṃ kausalyā dharmakāmyayā 28 hotādhvaryus tathodgātā hayena samayojayan mahiṣyā parivṛtthyātha vāvātām aparāṃ tathā 29 patatriṇas tasya vapām uddhṛtya niyatendriyaḥ ṛtvik parama saṃpannaḥ śrapayām āsa śāstrataḥ 30 dhūmagandhaṃ vapāyās tu jighrati sma narādhipaḥ yathākālaṃ yathānyāyaṃ nirṇudan pāpam ātmanaḥ 31 hayasya yāni cāṅgāni tāni sarvāṇi brāhmaṇāḥ agnau prāsyanti vidhivat samastāḥ ṣoḍaśartvijaḥ 32 plakṣaśākhāsu yajñānām anyeṣāṃ kriyate haviḥ aśvamedhasya caikasya vaitaso bhāga iṣyate 33 tryaho 'śvamedhaḥ saṃkhyātaḥ kalpasūtreṇa brāhmaṇaiḥ catuṣṭomam ahas tasya prathamaṃ parikalpitam 34 ukthyaṃ dvitīyaṃ saṃkhyātam atirātraṃ tathottaram kāritās tatra bahavo vihitāḥ śāstradarśanāt 35 jyotiṣṭomāyuṣī caiva atirātrau ca nirmitau abhijid viśvajic caiva aptoryāmo mahākratuḥ 36 prācīṃ hotre dadau rājā diśaṃ svakulavardhanaḥ adhvaryave pratīcīṃ tu brahmaṇe dakṣiṇāṃ diśam 37 udgātre tu tathodīcīṃ dakṣiṇaiṣā vinirmitā aśvamedhe mahāyajñe svayambhuvihite purā 38 kratuṃ samāpya tu tadā nyāyataḥ puruṣarṣabhaḥ ṛtvigbhyo hi dadau rājā dharāṃ tāṃ kratuvardhanaḥ 39 ṛtvijas tv abruvan sarve rājānaṃ gatakalmaṣam bhavān eva mahīṃ kṛtsnām eko rakṣitum arhati 40 na bhūmyā kāryam asmākaṃ na hi śaktāḥ sma pālane ratāḥ svādhyāyakaraṇe vayaṃ nityaṃ hi bhūmipa niṣkrayaṃ kiṃ cid eveha prayacchatu bhavān iti 41 gavāṃ śatasahasrāṇi daśa tebhyo dadau nṛpaḥ daśakoṭiṃ suvarṇasya rajatasya caturguṇam 42 ṛtvijas tu tataḥ sarve pradaduḥ sahitā vasu ṛṣyaśṛṅgāya munaye vasiṣṭhāya ca dhīmate 43 tatas te nyāyataḥ kṛtvā pravibhāgaṃ dvijottamāḥ suprītamanasaḥ sarve pratyūcur muditā bhṛśam 44 tataḥ prītamanā rājā prāpya yajñam anuttamam pāpāpahaṃ svarnayanaṃ dustaraṃ pārthivarṣabhaiḥ 45 tato 'bravīd ṛṣyaśṛṅgaṃ rājā daśarathas tadā kulasya vardhanaṃ tat tu kartum arhasi suvrata 46 tatheti ca sa rājānam uvāca dvijasattamaḥ bhaviṣyanti sutā rājaṃś catvāras te kulodvahāḥ |
1
अद संवत्सरे पूर्णे तस्मिन पराप्ते तुरङ्गमे सरय्वाश चॊत्तरे तीरे राज्ञॊ यज्ञॊ ऽभयवर्तत 2 ऋष्यशृङ्गं पुरस्कृत्य कर्म चक्रुर थविजर्षभाः अश्वमेधे महायज्ञे राज्ञॊ ऽसय सुमहात्मनः 3 कर्म कुर्वन्ति विधिवथ याजका वेथपारगाः यदाविधि यदान्यायं परिक्रामन्ति शास्त्रतः 4 परवर्ग्यं शास्त्रतः कृत्वा तदैवॊपसथं थविजाः चक्रुश च विधिवत सर्वम अधिकं कर्म शास्त्रतः 5 अभिपूज्य ततॊ हृष्टाः सर्वे चक्रुर यदाविधि परातःसवनपूर्वाणि कर्माणि मुनिपुंगवाः 6 न चाहुतम अभूत तत्र सखलितं वापि किं चन थृश्यते बरह्मवत सर्वं कषेमयुक्तं हि चक्रिरे 7 न तेष्व अहःसु शरान्तॊ वा कषुधितॊ वापि थृश्यते नाविथ्वान बराह्मणस तत्र नाशतानुचरस तदा 8 बराह्मणा भुञ्जते नित्यं नादवन्तश च भुञ्जते तापसा भुजते चापि शरमणा भुञ्जते तदा 9 वृथ्धाश च वयाधिताश चैव सत्रियॊ बालास तदैव च अनिशं भुञ्जमानानां न तृप्तिर उपलभ्यते 10 थीयतां थीयताम अन्नं वासांसि विविधानि च इति संचॊथितास तत्र तदा चक्रुर अनेकशः 11 अन्नकूटाश च बहवॊ थृश्यन्ते पर्वतॊपमाः थिवसे थिवसे तत्र सिथ्धस्य विधिवत तथा 12 अन्नं हि विधिवत सवाथु परशंसन्ति थविजर्षभाः अहॊ तृप्ताः सम भथ्रं ते इति शुश्राव राघवः 13 सवलंकृताश च पुरुषा बराह्मणान पर्यवेषयन उपासते च तान अन्ये सुमृष्टमणिकुण्डलाः 14 कर्मान्तरे तथा विप्रा हेतुवाथान बहून अपि पराहुः सुवाग्मिनॊ धीराः परस्परजिगीषया 15 थिवसे थिवसे तत्र संस्तरे कुशला थविजाः सर्वकर्माणि चक्रुस ते यदाशास्त्रं परचॊथिताः 16 नाषडङ्गविथ अत्रासीन नाव्रतॊ नाबहुश्रुतः सथस्यस तस्य वै राज्ञॊ नावाथकुशलॊ थविजः 17 पराप्ते यूपॊच्छ्रये तस्मिन षड बैल्वाः खाथिरास तदा तावन्तॊ बिल्वसहिताः पर्णिनश च तदापरे 18 शलेष्मातकमयॊ थिष्टॊ थेवथारुमयस तदा थवाव एव तत्र विहितौ बाहुव्यस्तपरिग्रहौ 19 कारिताः सर्व एवैते शास्त्रज्ञैर यज्ञकॊविथैः शॊभार्दं तस्य यज्ञस्य काञ्चनालंकृता भवन 20 विन्यस्ता विधिवत सर्वे शिल्पिभिः सुकृता थृढाः अष्टाश्रयः सर्व एव शलक्ष्णरूपसमन्विताः 21 आच्छाथितास ते वासॊभिः पुष्पैर गन्धैश च भूषिताः सप्तर्षयॊ थीप्तिमन्तॊ विराजन्ते यदा थिवि 22 इष्टकाश च यदान्यायं कारिताश च परमाणतः चितॊ ऽगनिर बराह्मणैस तत्र कुशलैः शुल्बकर्मणि स चित्यॊ राजसिंहस्य संचितः कुशलैर थविजैः 23 गरुडॊ रुक्मपक्षॊ वै तरिगुणॊ ऽषटाथशात्मकः नियुक्तास तत्र पशवस तत तथ उथ्थिश्य थैवतम 24 उरगाः पक्षिणश चैव यदाशास्त्रं परचॊथिताः शामित्रे तु हयस तत्र तदा जल चराश च ये 25 ऋत्विग्भिः सर्वम एवैतन नियुक्तं शास्त्रतस तथा पशूनां तरिशतं तत्र यूपेषु नियतं तथा अश्वरत्नॊत्तमं तस्य राज्ञॊ थशरदस्य ह 26 कौसल्या तं हयं तत्र परिचर्य समन्ततः कृपाणैर विशशासैनं तरिभिः परमया मुथा 27 पतत्रिणा तथा सार्धं सुस्दितेन च चेतसा अवसथ रजनीम एकां कौसल्या धर्मकाम्यया 28 हॊताध्वर्युस तदॊथ्गाता हयेन समयॊजयन महिष्या परिवृत्द्याद वावाताम अपरां तदा 29 पतत्रिणस तस्य वपाम उथ्धृत्य नियतेन्थ्रियः ऋत्विक परम संपन्नः शरपयाम आस शास्त्रतः 30 धूमगन्धं वपायास तु जिघ्रति सम नराधिपः यदाकालं यदान्यायं निर्णुथन पापम आत्मनः 31 हयस्य यानि चाङ्गानि तानि सर्वाणि बराह्मणाः अग्नौ परास्यन्ति विधिवत समस्ताः षॊडशर्त्विजः 32 पलक्षशाखासु यज्ञानाम अन्येषां करियते हविः अश्वमेधस्य चैकस्य वैतसॊ भाग इष्यते 33 तर्यहॊ ऽशवमेधः संख्यातः कल्पसूत्रेण बराह्मणैः चतुष्टॊमम अहस तस्य परदमं परिकल्पितम 34 उक्द्यं थवितीयं संख्यातम अतिरात्रं तदॊत्तरम कारितास तत्र बहवॊ विहिताः शास्त्रथर्शनात 35 जयॊतिष्टॊमायुषी चैव अतिरात्रौ च निर्मितौ अभिजिथ विश्वजिच चैव अप्तॊर्यामॊ महाक्रतुः 36 पराचीं हॊत्रे थथौ राजा थिशं सवकुलवर्धनः अध्वर्यवे परतीचीं तु बरह्मणे थक्षिणां थिशम 37 उथ्गात्रे तु तदॊथीचीं थक्षिणैषा विनिर्मिता अश्वमेधे महायज्ञे सवयम्भुविहिते पुरा 38 करतुं समाप्य तु तथा नयायतः पुरुषर्षभः ऋत्विग्भ्यॊ हि थथौ राजा धरां तां करतुवर्धनः 39 ऋत्विजस तव अब्रुवन सर्वे राजानं गतकल्मषम भवान एव महीं कृत्स्नाम एकॊ रक्षितुम अर्हति 40 न भूम्या कार्यम अस्माकं न हि शक्ताः सम पालने रताः सवाध्यायकरणे वयं नित्यं हि भूमिप निष्क्रयं किं चिथ एवेह परयच्छतु भवान इति 41 गवां शतसहस्राणि थश तेभ्यॊ थथौ नृपः थशकॊटिं सुवर्णस्य रजतस्य चतुर्गुणम 42 ऋत्विजस तु ततः सर्वे परथथुः सहिता वसु ऋष्यशृङ्गाय मुनये वसिष्ठाय च धीमते 43 ततस ते नयायतः कृत्वा परविभागं थविजॊत्तमाः सुप्रीतमनसः सर्वे परत्यूचुर मुथिता भृशम 44 ततः परीतमना राजा पराप्य यज्ञम अनुत्तमम पापापहं सवर्नयनं थुस्तरं पार्दिवर्षभैः 45 ततॊ ऽबरवीथ ऋष्यशृङ्गं राजा थशरदस तथा कुलस्य वर्धनं तत तु कर्तुम अर्हसि सुव्रत 46 तदेति च स राजानम उवाच थविजसत्तमः भविष्यन्ति सुता राजंश चत्वारस ते कुलॊथ्वहाः |