Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 14 Index Previous Next
|
1
[वा] ततस तस्यॊपसंगृह्य पाथौ परश्नान सुथुर्वचान पप्रच्छ तांश च सर्वान स पराह धर्मभृतां वरः 2 [काष्यप] कदं शरीरं चयवते कदं चैवॊपपथ्यते कदं कष्टाच च संसारात संसरन परिमुच्यते 3 आत्मानं वा कदं युक्त्वा तच छरीरं विमुञ्चति शरीरतश च निर्मुक्तः कदम अन्यत परपथ्यते 4 कदं शुभाशुभे चायं कर्मणी सवकृते नरः उपभुङ्क्ते कव वा कर्म विथेहस्यॊपतिष्ठति 5 [बर] एवं संचॊथितः सिथ्धः परश्नांस तान परत्यभाषत आनुपूर्व्येण वार्ष्णेय यदा तन मे वचः शृणु 6 [सिथ्ध] आयुः कीर्तिकराणीह यानि कर्माणि सेवते शरीरग्रहणे ऽनयस्मिंस तेषु कषीणेषु सर्वशः 7 आयुः कषयपरीतात्मा विपरीतानि सेवते बुथ्धिर वयावर्तते चास्य विनाशे परत्युपस्दिते 8 सत्त्वं बलं च कालं चाप्य अविथित्वात्मनस तदा अतिवेलम उपाश्नाति तैर विरुथ्धान्य अनात्मवान 9 यथायम अतिकष्टानि सर्वाण्य उपनिषेवते अत्यर्दम अपि वा भुङ्क्ते न वा भुङ्क्ते कथा चन 10 थुष्टान्नं विषमान्नं च सॊ ऽनयॊन्येन विरॊधि च गुरु वापि समं भुङ्क्ते नातिजीर्णे ऽपि वा पुनः 11 वयायामम अतिमात्रं वा वयवायं चॊपसेवते सततं कर्म लॊभाथ वा पराप्तं वेगविधारणम 12 रसातियुक्तम अन्नं वा थिवा सवप्नं निषेवते अपक्वानागते काले सवयं थॊषान परकॊपयन 13 सवथॊषकॊपनाथ रॊगं लभते मरणान्तिकम अद चॊथ्बन्धनाथीनि परीतानि वयवस्यति 14 तस्य तैः कारणैर जन्तॊः शरीराच चयवते यदा जीवितं परॊच्यमानं तथ यदावथ उपधारय 15 ऊष्मा परकुपितः काये तीव्रवायुसमीरितः शरीरम अनुपर्येति सर्वान पराणान रुणथ्धि वै 16 अत्यर्दं बलवान ऊष्मा शरीरे परिकॊपितः भिनत्ति जीव सदानानि तानि मर्माणि विथ्धि च 17 ततः स वेथनः सथ्यॊ जीवः परच्यवते कषरन शरीरं तयजते जन्तुश छिथ्यमानेषु मर्मसु वेथनाभिः परीतात्मा तथ विथ्धि थविजसत्तम 18 जातीमरणसंविग्नाः सततं सर्वजन्तवः थृश्यन्ते संत्यजन्तश च शरीराणि थविजर्षभ 19 गर्भसंक्रमणे चापि मर्मणाम अतिसर्पणे ताथृशीम एव लभते वेथनां मानवः पुनः 20 भिन्नसंधिर अद कलेथम अथ्भिः स लभते नरः यदा पञ्चसु भूतेषु संश्रितत्वं निगच्छति शैत्यात परकुपितः काये तीव्रवायुसमीरितः 21 यः स पञ्चसु भूतेषु पराणापाने वयवस्दितः स गच्छत्य ऊर्ध्वगॊ वायुः कृच्छ्रान मुक्त्वा शरीरिणम 22 शरीरं च जहात्य एव निरुच्छ्वासश च थृश्यते निरूष्मा स निरुच्छ्वासॊ निःश्रीकॊ गतचेतनः 23 बरह्मणा संपरित्यक्तॊ मृत इत्य उच्यते नरः सरॊतॊभिर यैर विजानाति इन्थ्रियार्दाञ शरीरभृत तैर एव न विजानाति पराणम आहारसंभवम 24 तत्रैव कुरुते काये यः स जीवः सनातनः तेषां यथ यथ भवेथ युक्तं संनिपाते कव चित कव चित तत तन मर्म विजानीहि शास्त्रथृष्टं हि तत तदा 25 तेषु मर्मसु भिन्नेषु ततः स समुथीरयन आविश्य हृथयं जन्तॊः सत्त्वं चाशु रुणथ्धि वै ततः स चेतनॊ जन्तुर नाभिजानाति किं चन 26 तमसा संवृतज्ञानः संवृतेष्व अद मर्मसु स जीवॊ निरधिष्ठानश चाव्यते मातरिश्वना 27 ततः स तं महॊच्छ्वासं भृशम उच्छ्वस्य थारुणम निष्क्रामन कम्पयत्य आशु तच छरीरम अचेतनम 28 स जीवः परच्युतः कायात कर्मभिः सवैः समावृतः अङ्कितः सवैः शुभैः पुण्यैः पापैर वाप्य उपपथ्यते 29 बराह्मणा जञानसंपन्ना यदावच छरुत निश्चयाः इतरं कृतपुण्यं वा तं विजानन्ति लक्षणैः 30 यदान्ध कारे खथ्यॊतं लीयमानं ततस ततः चक्षुष्मन्तः परपश्यन्ति तदा तं जञानचक्षुषः 31 पश्यन्त्य एवंविधाः सिथ्धा जीवं थिव्येन चक्षुषा चयवन्तं जायमानं च यॊनिं चानुप्रवेशितम 32 तस्य सदानानि थृष्टानि तरिविधानीह शास्त्रतः कर्मभूमिर इयं भूमिर यत्र तिष्ठन्ति जन्तवः 33 ततः शुभाशुभं कृत्वा लभन्ते सर्वथेहिनः इहैवॊच्चावचान भॊगान पराप्नुवन्ति सवकर्मभिः 34 इहैवाशुभ कर्मा तु कर्मभिर निरयं गतः अवाक्स निरये पापॊ मानवः पच्यते भृशम तस्मात सुथुर्लभॊ मॊक्ष आत्मा रक्ष्यॊ भृशं ततः 35 ऊर्ध्वं तु जन्तवॊ गत्वा येषु सदानेष्व अवस्दिताः कीर्त्यमानानि तानीह तत्त्वतः संनिबॊध मे तच छरुत्वा नैष्ठिकीं बुथ्धिं बुध्येदाः कर्म निश्चयात 36 तारा रूपाणि सर्वाणि यच चैतच चन्थ्रमण्डलम यच च विभ्राजते लॊके सवभासा सूर्यमण्डलम सदानान्य एतानि जानीहि नराणां पुण्यकर्मणाम 37 कर्म कषयाच च ते सर्वे चयवन्ते वै पुनः पुनः तत्रापि च विशेषॊ ऽसति थिवि नीचॊच्चमध्यमः 38 न तत्राप्य अस्ति संतॊषॊ थृष्ट्वा थीप्ततरां शरियम इत्य एता गतयः सर्वाः पृदक्त्वे समुथीरिताः 39 उपपत्तिं तु गर्भस्य वक्ष्याम्य अहम अतः परम यदावत तां निगथतः शृणुष्वावहितॊ थविज |
1
[vā] tatas tasyopasaṃgṛhya pādau praśnān sudurvacān papraccha tāṃś ca sarvān sa prāha dharmabhṛtāṃ varaḥ 2 [kāṣyapa] kathaṃ śarīraṃ cyavate kathaṃ caivopapadyate kathaṃ kaṣṭāc ca saṃsārāt saṃsaran parimucyate 3 ātmānaṃ vā kathaṃ yuktvā tac charīraṃ vimuñcati śarīrataś ca nirmuktaḥ katham anyat prapadyate 4 kathaṃ śubhāśubhe cāyaṃ karmaṇī svakṛte naraḥ upabhuṅkte kva vā karma videhasyopatiṣṭhati 5 [br] evaṃ saṃcoditaḥ siddhaḥ praśnāṃs tān pratyabhāṣata ānupūrvyeṇa vārṣṇeya yathā tan me vacaḥ śṛṇu 6 [siddha] āyuḥ kīrtikarāṇīha yāni karmāṇi sevate śarīragrahaṇe 'nyasmiṃs teṣu kṣīṇeṣu sarvaśaḥ 7 āyuḥ kṣayaparītātmā viparītāni sevate buddhir vyāvartate cāsya vināśe pratyupasthite 8 sattvaṃ balaṃ ca kālaṃ cāpy aviditvātmanas tathā ativelam upāśnāti tair viruddhāny anātmavān 9 yadāyam atikaṣṭāni sarvāṇy upaniṣevate atyartham api vā bhuṅkte na vā bhuṅkte kadā cana 10 duṣṭānnaṃ viṣamānnaṃ ca so 'nyonyena virodhi ca guru vāpi samaṃ bhuṅkte nātijīrṇe 'pi vā punaḥ 11 vyāyāmam atimātraṃ vā vyavāyaṃ copasevate satataṃ karma lobhād vā prāptaṃ vegavidhāraṇam 12 rasātiyuktam annaṃ vā divā svapnaṃ niṣevate apakvānāgate kāle svayaṃ doṣān prakopayan 13 svadoṣakopanād rogaṃ labhate maraṇāntikam atha codbandhanādīni parītāni vyavasyati 14 tasya taiḥ kāraṇair jantoḥ śarīrāc cyavate yathā jīvitaṃ procyamānaṃ tad yathāvad upadhāraya 15 ūṣmā prakupitaḥ kāye tīvravāyusamīritaḥ śarīram anuparyeti sarvān prāṇān ruṇaddhi vai 16 atyarthaṃ balavān ūṣmā śarīre parikopitaḥ bhinatti jīva sthānāni tāni marmāṇi viddhi ca 17 tataḥ sa vedanaḥ sadyo jīvaḥ pracyavate kṣaran śarīraṃ tyajate jantuś chidyamāneṣu marmasu vedanābhiḥ parītātmā tad viddhi dvijasattama 18 jātīmaraṇasaṃvignāḥ satataṃ sarvajantavaḥ dṛśyante saṃtyajantaś ca śarīrāṇi dvijarṣabha 19 garbhasaṃkramaṇe cāpi marmaṇām atisarpaṇe tādṛśīm eva labhate vedanāṃ mānavaḥ punaḥ 20 bhinnasaṃdhir atha kledam adbhiḥ sa labhate naraḥ yathā pañcasu bhūteṣu saṃśritatvaṃ nigacchati śaityāt prakupitaḥ kāye tīvravāyusamīritaḥ 21 yaḥ sa pañcasu bhūteṣu prāṇāpāne vyavasthitaḥ sa gacchaty ūrdhvago vāyuḥ kṛcchrān muktvā śarīriṇam 22 śarīraṃ ca jahāty eva nirucchvāsaś ca dṛśyate nirūṣmā sa nirucchvāso niḥśrīko gatacetanaḥ 23 brahmaṇā saṃparityakto mṛta ity ucyate naraḥ srotobhir yair vijānāti indriyārthāñ śarīrabhṛt tair eva na vijānāti prāṇam āhārasaṃbhavam 24 tatraiva kurute kāye yaḥ sa jīvaḥ sanātanaḥ teṣāṃ yad yad bhaved yuktaṃ saṃnipāte kva cit kva cit tat tan marma vijānīhi śāstradṛṣṭaṃ hi tat tathā 25 teṣu marmasu bhinneṣu tataḥ sa samudīrayan āviśya hṛdayaṃ jantoḥ sattvaṃ cāśu ruṇaddhi vai tataḥ sa cetano jantur nābhijānāti kiṃ cana 26 tamasā saṃvṛtajñānaḥ saṃvṛteṣv atha marmasu sa jīvo niradhiṣṭhānaś cāvyate mātariśvanā 27 tataḥ sa taṃ mahocchvāsaṃ bhṛśam ucchvasya dāruṇam niṣkrāman kampayaty āśu tac charīram acetanam 28 sa jīvaḥ pracyutaḥ kāyāt karmabhiḥ svaiḥ samāvṛtaḥ aṅkitaḥ svaiḥ śubhaiḥ puṇyaiḥ pāpair vāpy upapadyate 29 brāhmaṇā jñānasaṃpannā yathāvac chruta niścayāḥ itaraṃ kṛtapuṇyaṃ vā taṃ vijānanti lakṣaṇaiḥ 30 yathāndha kāre khadyotaṃ līyamānaṃ tatas tataḥ cakṣuṣmantaḥ prapaśyanti tathā taṃ jñānacakṣuṣaḥ 31 paśyanty evaṃvidhāḥ siddhā jīvaṃ divyena cakṣuṣā cyavantaṃ jāyamānaṃ ca yoniṃ cānupraveśitam 32 tasya sthānāni dṛṣṭāni trividhānīha śāstrataḥ karmabhūmir iyaṃ bhūmir yatra tiṣṭhanti jantavaḥ 33 tataḥ śubhāśubhaṃ kṛtvā labhante sarvadehinaḥ ihaivoccāvacān bhogān prāpnuvanti svakarmabhiḥ 34 ihaivāśubha karmā tu karmabhir nirayaṃ gataḥ avāksa niraye pāpo mānavaḥ pacyate bhṛśam tasmāt sudurlabho mokṣa ātmā rakṣyo bhṛśaṃ tataḥ 35 ūrdhvaṃ tu jantavo gatvā yeṣu sthāneṣv avasthitāḥ kīrtyamānāni tānīha tattvataḥ saṃnibodha me tac chrutvā naiṣṭhikīṃ buddhiṃ budhyethāḥ karma niścayāt 36 tārā rūpāṇi sarvāṇi yac caitac candramaṇḍalam yac ca vibhrājate loke svabhāsā sūryamaṇḍalam sthānāny etāni jānīhi narāṇāṃ puṇyakarmaṇām 37 karma kṣayāc ca te sarve cyavante vai punaḥ punaḥ tatrāpi ca viśeṣo 'sti divi nīcoccamadhyamaḥ 38 na tatrāpy asti saṃtoṣo dṛṣṭvā dīptatarāṃ śriyam ity etā gatayaḥ sarvāḥ pṛthaktve samudīritāḥ 39 upapattiṃ tu garbhasya vakṣyāmy aham ataḥ param yathāvat tāṃ nigadataḥ śṛṇuṣvāvahito dvija |