Saga Hálfdanar Svarta

1. Hálfdan bersk við Gandálf ok Sigtrygg

Hálfdan var vetrgamall, þá er faðir hans fell. Ása móðir hans, fór þegar með hann vestr á Agðir ok settisk þar þegar til ríkis þess, er átt hafði faðir hennar. Þar óx upp Hálfdan ok var brátt mikill ok sterkr ok svartr á hár; hann var kallaðr Hálfdan svarti. Þá var hann xviii. vetra, er hann tók konungdóm á Ögðum; fór hann þegar á Vestfold ok skipti ríki við Ólaf, bróður sinn. Sama haust fór hann með her á Vingulmörk á hendr Gandálfi konungi, ok áttu þeir margar orrostur ok höfðu ýmsir sigr, en at lykðum sættusk þeir, skyldi Hálfdan hafa Vingulmörk hálfa, sem áðr hafði haft Guðrøðr, faðir hans. Eptir þat fór Háfldan konungr upp á Raumaríki ok lagði undir sik. Þat spurði Sigtryggr konungr, sonr Eysteins konungs; ahnn hafði atsetu á Heiðmörk ok hafði áðr Raumaríki undir sik lagt. Fór þá Sigtryggr konungr með her móti Hálfdani konungi ok var þar orrosta mikil ok hafði Hálfdan sigr; en er flótti brast, þá var hann þar. Síðan lagði Hálfdan undir sik alt Raumaríki. Eysteinn hét annarr sonr Eysteins konungs, bróðir Sigtryggs konungs; hann var þá konungr á Heiðmörk. En er Hálfdan var farinn út á Vestfold, þá fór Eysteinn konungr með her sinn út á Raumaríki, lagði þar þá víða land undir sik.

2. Orrosta Hálfdanar ok Eysteins

Hálfdan svarti spurði, at ófriðr var á Raumaríki; dró hann þá her saman ok fór til móts við Eystein konung, ok áttu þeir orrostu, ok hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði upp á Heiðmörk. Hálfdan konungr fór með her sinn eptir honum upp á Heiðmörk, ok áttu þeir aðra orrostu, ok hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði norðr í Dala á fund Guðbrandz hersis; hann eflðisk þaðan at liði, fór síðan um vetrinn út á Heimörk; hann hitti Halfðan svarta í eynni miklu, er liggr í Mjörs; áttu þeir þar orrostu; þar fell mikit fólk af hvárum tveggja, ok hafði Hálfdan sigr; þar fell Guthormr, sonr Guðbrandz hersis, er mannvænstr þótti vera á Uplöndum; þá flýði enn Eysteinn norðr í Dala. Þá sendi hann Hallvarð skálk, frænda sinn, til Hálfdanar konungs, at leita um sættir; en fyrir frændsumi sakir, þá gaf Hálfdan upp Eysteini konungi hálfa Heiðmörk. Hálfdan lagði undir sik Þótn, ok þar sem Land heitir; þá eignaðisk hann ok Haðaland, var hann þá ríkr konungr.

3. Kvánfang Hálfdanar konungs

Hálfdan svarti fekk konu, er nefnd er Ragnhildr, dóttir Haraldz gullskeggs; hann var konungr í Sogni. Þau áttu son, er Haraldr konungr gaf nafn sitt, ok fœddisk sá sveinn upp í Sogni með Haraldi konungi móðurfeðr sínum; en er Haraldr var orðinn ørvasi, var hann sonlauss; þa gaf hann Hataldi, dóttursyni sínum, ríki sitt ok lét han taka til konungs; lítlu síðarr andaðisk Haraldr gullskeggr. Þann sama vetr andaðisk Ragnhildr, dóttir hans; eptir um várit varð sóttdauðr Haraldr konungr ungi í Sogni; hann var þá x. vetra. Þegar er Hálfdan svarti spurði andlát hans, þá byrjar hann ferð sína með liði miklu ok ferr norðr til Sogns; var þar við honum vel tekit; talði hann þar til ríkis ok arfs eptir son sinn, ok var þar engi viðrstaða; lagði hann undir sik ríki þat. Þá kom til hans Atli jarl inn mjóvi af Gaulum; hann var vin Halfdanar konungs; konungr setti Atla jarl yfir Sygnafylki at dœma þar landzlög ok heimta saman skatta. Hálfdan konungr fór þaðan til Uplanda.

4. Orrosta Hálfdanar ok Gandálfssona

Hálfdan konungr fór um haustit út á Vingulmörk; þat var á einni nátt, er Hálfdan var á veizlu, at um miðnætti kom til hans sá maðr, er hestvörð hafði haldit, ok sagði honum, at herr var kominn nær bœnum; konungr stóð þegar upp ok bað menn vápna sik, genr þegar út ok fylkir. Því næst kómu þar synir Gandálfs, Hýsingr ok Helsingr, með liðmikit. Varð þar orrosta mikil, en fyrir því, at Hálfdan konungr var ofrliði borinn, þá flýði hann til skógs ok lét mart mann; þar fell Ölvir inn spaki, fóstrfaðir Hálfdanar konungs. Eptir þat dreif lið til Hálfdanar konungs, fór hann þá at leita Gandálfssona, ok hittusk á Eiði við Eyja ok berjask þar; þar fell Hýsingr ok Helsingr, en bróðir þeira, Haki kom á flótta. Eptir þat lagði Hálfdan konungr undir sik alla Vingulmörk, en Haki flýði í Álfheima.

5. Hálfdan konungr fekk Ragnhildr

Sigurðr hjörtr er nefndr konungr á Hringaríki, meiri ok sterkari, en hverr maðr annarra; allra mann a var hann ok fríðastr sýnum; faðir hans var Helgi inn hvassi, en móðir hans Áslaug, dóttir Sigurðar orms-í-auga Ragnars sonar loðbrókar. Svá er sagt, at þá var hann xii. vetra, er hann drap Hildibrand berserk í einvígi ok þá var hann xii. saman; mörg vann hann þrekvirki, ok er löng saga frá honum. Hann átti ii. börn; Ragnhildr hét dóttir hans; hon var allra kvenna sköruligust; hon var þá á tvítøgsaldri, en Guthormr bróðir hennar á ungmennisaldri. En þat er at segja frá dauða Sigurðar, at hann reið einn saman út á eyðimerkr, sem vað hans var til; hann veiddi stór dýr ok mannskœð; lagði hann á þat kapp mikit optliga; en er hann var langa leið riðinn, kom hann fram í ruð nökkur í nánd Haðalandi; þá kom þar móti honum Haki berserkr með xxx. manna; þar börðusk þeir; fell þar Sigurðr hjörtr, en af Haka xii. menn, en sjálfr hann lét hönd sína ok hafði iii. sár önnur. Eptir þat reið Haki til bús Sigurðar ok tók þar Ragnhildi, dóttur hans, ok kGuthorm, bróður hennar, ok hafði braut með sér ok fé mikit ok marga dýrgripi, ok hafði heim á Haðaland; þar átti hann bú stór. Þá lét hann efna til veizlu ok ætlaði at gera brúðleup til Ragnhildar, en þat dvalðisk, fyrir þvi at sár hans höfðusk illa. Haki Haða-berserkr lá í sárum um haustit ok öndurðan vetr, en of jól var á Heiðmörk Hálfdan konungr; hann hafði spurt öll þessi tíðendi. Þat var einn morgin snimma er konungr var klæddr, at hann kallaði til sín Hárek gand, sagði, at hann skyldi fara yfir á Haðaland ok fœra honum dóttur Sigurðar hjartar, Ragnhildi. Hárekr bjósk ok hafði c. manna, stilti svá ferðinni, at þeir kómu yfir vatnit í óttu ok til bœjar Haka, tóku dyrr allar á skála, þar er menn sváfu í; ´siðan gengu þeir til svefnbýrs þess, er Haki lá í, ok brutu upp ok tóku braut Ragnhildi ok Guthorm, bróður hennar, ok alt fé þat, er þar var, en þeir brendu skálann ok alla menn, þá er inni váru. Þeir tjödluðu vagn allvegligan ok settu þar í Ragnhildi ok Guthorm, fóru síðan til íssins Haki stóð upp ok gekk eptir þeim um hríð, en er hann kom at vatsísinum, þá snøri hann niðr hjöltum á sverðinu, en lagðisk á blóðrefilinn ok stóð sverðit í gögnum hann; fekk hann þar bana ok er hann þar heygðr á vatsbakkanum. Hálfdan konungr sá, er þeir fóru um vatsísinn; hann var mann skygnstr; ok hann sá vagn tjaldaðan, ok þóttisk hann vita, at erendi þeira myndi orðit vera, þat sem hann vildi; lét hann þá setja borð sitt ok sendi menn víða um byggðina ok bauð til sín mörgum mönnum, ok var þar þann dag veizla góð, ok at þeiri veizlu fekk Hálfdan Ragnhildar, ok var hon síðan rík drótning. Móðir Ragnhildar var Þýrní, dóttir Klakk-Haraldz konungs af Jótlandi, systir Þyri Danmarkarbótar, er átti Gormr inn gamli, er þá réð Danaveldi.

6. Frá draumum Ragnhildar

Ragnhildr drótning dreymði drauma stóra; hon var spök at viti; sá var einn draumr hennar, at hon þóttisk vera stödd í grasgarði sínum ok taka þorn einn ór serk sér, ok er hon helt á, þá óx hann svá, at þat varð teinn einn mikill, svá at annarr endir tók jörð niðr ok varð brátt rótfastr, ok því næst var brátt annarr endir trésins hátt í loptit upp; því næst sýndisk henni treit svá mikit, at hon fekk varla sét yfir upp; þat var furðu digrt; inn nezti hlutr trésins var rauðr sem blóð, þá leggrinn upp fagrgrœnn, en upp til limanna snjóhvítt; þar váru kvistir af trénu margir stórir, sumir ofarr, en sumir neðarr; limar trésins váru svá miklar, at henni þóttu dreifask um allan Nóreg ok enn víðara.

7. Draumr Háldanar

Hálfdan konungr dreumði aldri; honum þótti þat undarligt, ok bar þat fyrir þann mann, er nefndr er Þorleifr inn spaki, ok leitaði ráða, hvat at því myndi mega gera. Þorleifr sagði, hvat hann gerði, ef hann forvitnaði at vita nökkurn hlut, at hann fœri í svinabœli at sofa, ok brask honum eigi draumr, - ok konungr gerði þat ok birtisk honum draumr þessi, honum sýndisk, at hann væri allra manna beztr hærðr ok var hár hans alt í lokkum, sumir síðir til jarðar, sumir í miðjan legg, sumir á kné, sumir í mjöðm, sumir miðja síðu, sumir á háls, en sumir ekki meir en sprotnir upp ór hausi sem knýflar, en á lokkum hans var hvers kyns litr, en einn lokrr sigraði alla með fegrð ok ljósleik ok mikilleik. Þorleifi sagði hann þann draum, en hann þýddi svá, at mikill afspringr mundi af honum koma ok myndi sá löndum ráða með miklum veg ok þó eigi allir með jammiklum, en einn myndi sá af hans ætt koma, at öllum myndi meiri ok œðri, ok hafa menn þat fyrir satt, at sá lokkr jartegnði Óláf konung inn helga. Hálfdan konungr var vitr maðr ok sannendamaðr til jafnaðar ok setti lög ok helt sjálfr, ok lét aðra halda, svá at eigi mætti ofsi steypa lögunum; hann gerði ok sjálfr saktal ok skipaði bótum hverjum eptir sínum burð ok metorðum. Ragnhildr drótning ól son; var sá vatni ausinn ok nefndr Haraldr; hann var brátt mikill ok inn fríðasti; óx hann þar upp ok gerðisk brátt íþróttamaðr mikill, vel viti borinn; móðir hans unni honum mikit, en faðir hans minna.

8. Stolit vistum

Hálfdan konungr var á jólavest á Haðalandi. Þar varð undarligr hlutr jólaaptan, þá er menn váru til borða gengnir, ok var þat allmikit fjölmenni, at þar hvarf vist öll af borðum ok alt mungát; sat konungr hryggr eptir, en hverr annarra sótti sitt heimili, en til þess at konungr mætti víss verða, hvat þessum atburð olli, þá lét hann taka Finn einn, er margfróðr var, ok vildi neyða hann til saðrar sögu ok píndi hann ok fekk þó eigi af honum. Finnrinn hét þannug mjök til hjálpar, er Haraldr var, sonr hans, ok Haraldr bað honum eirðar ok fekk eigi, ok hleypði Haraldr honum þó í brot at óvilja konungs ok fylgði honum sjálfr. Þeir kómu þar farandi, er höfðingi einn helt veizlu mikla, ok var þeim at sýn þar vel fagnat, ok er þeir höfðu þar verit til várs, þá var þat einn dag, at höðinginn mælti til Haraldz: "furðu mikit torrek lætr faðir þinn þér þat launa með feginsögu. Faðir þinn er nú dauðr ok skaltu nú heim fara, muntu fá ríki þat alt, er hann hefir átt, ok þar með skaltu eignask allan Nóreg".

9. Dauði Hálfdanar svarta

Hálfdan svarti ók frá veizlu á Haðalandi, ok bar svá til leið hans, at hann ók um vatnit Rönd; þat var um vár; þá váru sólbráð mikil; en er þeir óku um Rykinsvík - þar höfðu verit um vetrin nautabrunnar, en er mykrin; hafði fallit á ísinn, þá hafði þar grafit um í sólbráðinu -, en er konungr ók þar um, þá brast niðr íssinn, ok týndisk þar Hálfdan konungr ok lið mikit með honum; þá var hann fertøgr at aldri; hann hafði verit allra konunga ársælstr. Svá mikit gerðu menn sér um hann, at þá er þat spurðisk, at hann var dauðr, ok lík hans var flutt á Hringaríki ok var þar til graptar ætlat, þá fóru ríkismenn af Raumaríki ok af Vestfold ok Heiðmörk ok beiddusk allir af hafa líkit með sér ok heygja í sínu fylki, þótti þat vera árvænt, þeir er næði. En þeir sættisk svá, at líkinu var skipt í fjóra staði, ok var höfuðit lagit í haug at Steini á Hringaríki, en hverir fluttu heim sinn hluta ok heygðu, ok eru þat kallaðir Hálfdanar-haugar.